'Hij straalt iets ijzigs uit
en dat stoot mensen af'
'Economisch succes leidt tot democratie'
Feiten &Meningen
China gebaat
bij meer
vrijheid
Moderne gebarentaal
probleempje in Rusland
VRIJDAG 11 MAART 1994
2
Van de Chinese autoriteiten mocht in de
dagen voorafgaande aan het bezoek van
daag van de Amerikaanse minister Warren
Christopher (buitenlandse zaken) aan Pe
king eerder worden verwacht dat ze dissi-
den oppakken. De conclusies van Christop
her zullen waarschijnlijk van invloed zijn op
de beslissing die president Clinton in juni
moet nemen over het al dan niet verlengen
van de status van China als meest begun
stigde handelsnatie (MFN).
De Chinese regering zelf is verdeeld over
de kwestie. De minderheid vindt dat con
cessies moeten worden gedaan aan de
Amerikaanse druk. Maar de hardliners zijn
duidelijk aan de winnende hand, ongetwij
feld gesterkt door het Nationale Volkscon
gres dat gisteren is begonnen: de afgelopen
week zijn ongeveer veertien van de bekend
ste dissidenten van het land vastgezet.
In een ongewoon felle verklaring heeft
Christopher dinsdag zijn 'sterke afkeer' van
de pesterijen geuit en gewaarschuwd dat
deze een negatieve invloed zullen hebben
op zijn bezoek. De Chinezen antwoordden
daarop dat de Amerikaanse kritiek 'onver
antwoordelijk' was en een ongewenste in
menging in puur interne zaken.
Vooral voor China staat veel op het spel.
De VS zijn goed voor eenderde van alle Chi
nese exporten, wat veel meer is dan wat in
tegenovergestelde richting gebeurt. Intrek
king van de MFN-status en de daaruit
voortvloeiende veel hogere tarieven, zou
den vernietigend kunnen zijn voor deze
handel. In beide landen zou dat leiden tot
het verlies van duizenden banen.
Vorig jaar mei maakte Clinton verlenging
van de bevoorrechte status van China af
hankelijk van vooruitgang op het gebied
van mensenrechten. Aangedrongen werd
op vrijere emigratie, uitvoering van een ak
koord uit 1992 om een einde te maken aan
gevangeniswerk, politieke gevangenen (van
wie er meer dan tienduizend zouden zijn)
zouden moeten worden vrijgelaten, er zou
toestemming moeten worden gegeven voor
internationale radio- en TV-uitzendingen
naar China en het Tibetaanse erfgoed zou
moeten worden beschermd.
Dat het communistische regime van Chi
na zo weinig in die richting heeft kunnen
doen, verklaart waarom Peking zo nerveus
is. Terwijl de economie van hel land vooruit
gaat, groeit de wrevel tussen rijk en arm.
Die wrevel wordt nog gevoed door de cor
ruptie en inflatie die in de sleden steeds
meer, toenemen. Ook groeit de spanning
tussen de welvarende kuststreken en de
verarmde gebieden in het binnenland en
tussen plaatselijke en centrale overheid.
Niels anders maakt de oude mannen in Pe
king banger dan de dreiging van sociale on
rust, van het soort dat zit gevat in een peti
tie voor meer rechten voor de arbeiders en
dat waarschijnlijk grote steun geniet onder
de dissidenten.
Het is waar, de leiders hebben knarsetan
dend concessies gedaan door beperkte be
zoeken en inspecties toe te staan in de ge
vangenissen en (ten minste in naam) korte
re straffen uit te delen. De Amerikanen heb
ben echter gelijk dat ze veel meer eisen.
Uitoefenen van druk via de mensenrechten
is zeer effectief gebleken in Sovjetunie en
Oost-Europa. Het communisme werd daar
door flink ondermijnd.
Als de Chinezen het voordeel willen heb
ben van internationale vrije handel, moeten
ze veel meer doen om tegemoet te komen
aan de idealen van gelijkheid, gelijke han-
delsvoorwaarden en democratisch liberalis
me. Zij kunnen niet verwachten volledig
toegang te krijgen tot de westerse markten
als zij hun interne zaken regelen op een
manier die weerzinwekkend is voor de be
schaafde internationale opinie.
LONDEN
De onverkoopbaarheid van Elco Brinkman
Het plotselinge wij willige vertrek deze week van Wim van Velzen als voorzitter van het CDA heeft
naast verbazing, omdat de man altijd zo zichtbaar genoot van zijn gewichtigheid, ook hoon ge
wekt. De parlementaire journalistiek was bijna unaniem van mening dat het hier een louter sym
bolisch gebaar betrof. Van Velzen zou immers over drie maanden toch zijn weggegaan, omdat hij
zeker is van een zetel in het nieuw te verkiezen Europarlement.
Nu de kruitdampen wat zijn opgetrokken, blijkt de
zaak toch iets minder geregisseerd dan aanvanke
lijk leek. Van Velzen heeft niet uit eigen vrije wil zijn
voorzittershamer ingeleverd. Er is grote druk op
hem uitgeoefend. Dat begon al vorige week vrijdag
avond in Utrecht, waar de partijtop bijeen was om
de gapende wonden te likken die het CDA had op
gelopen hij de twee dagen daarvoor gehouden ge
meentelijke verkiezingen. De Amsterdamse lijst
trekker Corrie Weltevreden eiste daar dat er een
kop zou rollen.
„Iemand moest de verantwoordelijkheid nemen
voor deze nederlaag", zegt Weltevreden nu. Het
kon dus niet schelen wie? „Nee, nee. Ik heb onmid
dellijk naar Van Velzen gewezen. Het verkiezings
programma is een zaak van het partijbestuur en
niet van lijsttrekker Brinkman."
Maar vrijdagavond in Utrecht kreeg Corrie Welte
vreden nog niet veel handen op elkaar. Voor de
Amsterdamse lijsttrekker was dat reden haar onge
noegen te spuien tegenover een plaatselijke krant.
Van Velzen reageerde daar maandagmorgen hoogst
geprikkeld op. ,,lk heb begrip voor de teleurstelling
van mevrouw Weltevreden, maar ik heb geen be
grip voor het feit dat zij de vuile was heeft buiten
gehangen. Dat is niet conform de traditie van onze
partij."
Die irritatie van Van Velzen bleek later zeer begrij
pelijk. )p dat moment (maandagmorgen) wist hij
namelijk al dal Weltevreden alsnog haar zin zou
krijgen. Zijn kop zou inderdaad rollen en nog wel
diezelfde middag.
I let was partijleider Brinkman die daar zondag toe
besloot, nadat hij de resultaten van een Brandpunt
enquête (drie op de vier CDA-stemmers wijzen be
vriezing AOW af) en de daaropvolgende roep om
een extra partijraad had gezien en gehoord. De op
standige bejaarden moest een bot worden toege
worpen, om te voorkomen dat zij aan de stoelpoten
van de leider zelf zouden gaan knagen, zo conclu
deerde Brinkman.
Corrie Weltevreden is nu tevreden, maar waarover
is onduidelijk. Die tienduizenden bejaarden die bij
de gemeentelijke verkiezingen weigerden op het
CDA te stemmen, stellen niet voorzitter Van Velzen
maar lijsttrekker Brinkman verantwoordelijk voor
de AOW-bevriezing. Hij is de verpersoonlijking van
het CDA op dit moment en hij is ook degene die de
laatste tijd in bejaardenhuizen uitlegde waarom de
bevriezing van de AOW de komende vier jaar he
laas onvermijdeljk zou zijn. En hij blijft rustig zit-
Weltevreden erkent dat ook Brinkman blaam treft.
Daarom wil zij dat ook hij een offer brengt. ,.De be
vriezing moet alsnog uit het program." Ze is het er
niet mee eens dat Brinkman dat eigenlijk al heeft
toegezegd, door 450 miljoen uit te trekken voor die
groep. ..Nee, want die maatregel komt erop neer
dat bejaarden in geval van nood maar een beroep
moeten doen op de bijzondere bijstand. Geen en
kele zichzelf respecterende bejaarde is daartoe be
reid. Mensen van hun generatie ervaren dat als een
sociale schande. Er moeten maatregelen worden
genomen waardoor de bejaarden, vooral de men
sen die van alleen hun AOW'tje moeten leven, van
zelf meer geld overhouden."
Het is nog maar de vraag of dat het tij voor het CDA
kan keren. Per slot van rekening staat de partij in
peilingen voor de kamerverkiezingen in mei op een
■rlies
i 19 z
Weltevreden aarzelt. „Het kan zijn dat het daarvoor
al te laat is." I let enige waar de partij nog echt baat
bij zou kunnen hebben, is volgens haar dat Brink
man zichzelf meer laat zien zoals hij werkelijk is.
„Iedereen die hem van dichtbij kent, weet dat hij
een ontzettend aardige vent is. Maar in de publici
teit, vooral op televisie, komt dat niet over. Dan
straalt hij iets strengs, iets ijzigs uit. Dat stoot men
sen af."
Ook andere tot dusver trouwe CDA'ers zijn zo lang
zamerhand vertwijfeld geraakt. „Het sociale gezicht
„Niet boeiend, inspireert niet en zal dat ook nooit doen."
foto bert verhoeff
van het CDA is zoek", zegt voorzitter S. Baar van de
Protestants Christelijke Ouderen Bond (PCOB).
„Onze mensen zoeken ernaar maar het is niet meer
te herkennen. Brinkman moet in zijn optreden dit
gezicht weer zichtbaar maken. Lubbers heeft het
vermogen om op z'n minst de indruk te wekken
van een sociaal gezicht. Brinkman mist dat charis
ma, de uitstraling en warmte die een politiek voor
man zou moeten hebben. Ik weet niet of Brinkman
zich dat ooit eigen zal maken."
Maar het is niet alleen de uiterlijke strengheid van
Brinkman die de muren van de christelijke vesting
doet scheuren. Voorzitter Van Son-Van Beek van de
Katholieke Bond voorOuderen (KBO): „Al dat ge
zeur over de presentatie van politici. Ja, Lubbers
heeft meer 'schwung'om dingen uit te leggen.
Brinkman is stugger. Maar veel erger is dat de
boodschap even beroerd blijft. En daar rekenen de
kiezers mee af."
Rekenden kiezers maar af op de boodschap, zegt
prof. dr. C. van Woerkum, hoogleraar Voorlich
tingskunde aan de Landbouwuniversiteit Wagenin-
gen. „Lang en zorgvuldig nadenken is niet de basis
van stemgedrag. Waarom wordt D66 de grote win
naar van de verkiezingen? Haar programma wijkt
nauwelijks af van dat van de PvdA. Ligt het aan de
kwaliteit van de bestuurders? Dat zou kunnen,
maar niemand die het weet. Want niemand die ze
kent. Nee, D66 wordt de grote winnaar omdat zij
toevallig Hans van Mierlo hebben en de PvdA en
het CDA niet."
In navolging van de Verenigde Staten stemmen Ne
derlanders volgens Van Woerkum niet (meer) op
ideeën, maar op personen. Veramerikanisering van
de politiek heet het. De uitstraling van een politicus
is belangrijker dan hetgeen hij zegt.
„Tsja, Brinkman mist warmte, een bepaalde gezel
ligheid. Hij is spits en gevat maar geen man waar je
een praatje mee aan gaat. En die mimiek hè, of be
ter. het ontbreken ervan. Als ik hem op televisie zie
denk ik altijd, als-ie maar niet gaat denken want
dan staan z'n ogen stil. Dan krijgt hij die starende,
borende blik. Hij is niet boeiend, inspireert niet en
zal dat ook nooit doen", aldus Van Woerkum.
HAAG
T HOUT Ei
MONIQUE VAN DE VEN
O
archieffoto
Stelt u zich voor dat u zwa'nger
bent of zeer zwaarlijvig. Steek
uw buik naar voren. Strijk met
uw rechterhand over de buik.
Glimlach zelfvoldaan en blijf
strelen. U hebt zojuist Russi
sche gebarentaal gesproken. En
wat u zei, is 'kapitalist'. Wat u
echter bedoelde, is 'vet kapita
listisch varken. Leve de revolu-
als belediging
er. Bijna dage-
op de Russi-
onder-
Dit gebaar is n
bedoeld. Niet
lijks is het te zi
sche televisie,
aan het beeld een vrouw vér-
schijnt om het nieuws van het
hervormingsfront in gebaren
taal te vertalen.
In de Verenigde Staten is geba
rentaal een strijdpunt geworden
voor degenen die politiek cor
rect' willen zijn: hét slaphan
gende handje voor een homo
seksueel en de spleetogen voor
Japanners liggen eruit. De Rus
sische gebarentaal schept ech
ter genoegen in het beledigen
oftewel in het zeggen wat de
meeste mensen echt denken.
Sinds Michail Gorbatsjov de pe
restrojka (hervormingen) afkon
digde kolkt Rusland van de
vreemde zinsneden, zaligma
kende middelen en rages. Maar
één rustgebiéd is blijven be
staan: de geluidloze woorden
schat van de gebarentaal.
„Wanneer het systeem veran
dert, dan moeten onze gebaren
ook veranderen", aldus Ludmil-
la Osgorchina, directeur van het
Studie- en Methodencentrum
van de Russische Dovenvereni-
ging. Maar ieder gebaar moet
een te onderscheiden kenmerk
hebben en we weten nog niet
wat dit nieuwe systeem onder
scheidt,"
Vooralsnog maken de doven
geen haast met het aanpassen
van de gebaren. Het zal jaren
duren voordat de Russische
doven zich niet meer over de
buik strelen.
Ook hebben ze geen haast het
gebaar voor 'markt' te verande
ren: een chaotische, grillige,
heftige handbeweging een
kleinerend overblijfsel van com
munistische minachting. De
doven hebben echter wel een
gebaar ontwikkeld voor de
nieuwe winstgevende winkels:
zij draaien een duim en vinger
tegen de slaap en rollen met
hun ogen: „De prijzen zijn zo
hoog, ze zijn gek", legt Galena
Zaitseva, auteur van het stan
daardwerk over Russische geba
rentaal. uit.
Veel nieuwe wooFden en bete
kenissen komen ook het ge
sproken Russisch binnen en de
acht gebarentaal-vertalers' van
het televisiecentrum Ostankino,
in oktober het toneel van be
schietingen, worstelen om bij te
blijven. Hun teamleider, Jelena
Iljina, houdt een prikbord bij
met daarop een steeds langer
wordende lijst van nieuwe
woorden en de correcte geba
ren. Een modewoord van de
riptschrijvers voor televisie-
r dove
s het
'zwaard van Damocles': een ge
baar voor gevaar dat boven het
hoofd hangt. En shocktherapie
is een flinke klap op de borst geL
volgd door het gebaar voor me
dische behandeling.
Eigennamen zijn potentieel ver
raderlijk voor W-presentatoren,
Het gebaar in schuttingtaai voor
Boris Jeltsin is een gedraaide
vuist op de neus, om 'straalbe
zopen' mee aan te geven, terwijl
het nationale gebaar voor dron
kenschap een tikje met de vin
ger in de nek is. Karl Marx is een
met de hand getekende struik-
achtige baard. Lenin een kneep
je in de kin die het woord geit
aangeeft en Brezjnjev een tik
boven de ogen om borstelige
wenkbrauwen aan te geven. Al
leen Stalin ontkomt aan de
spot: het gebaar waarmee hij
wordt aangeduid, is een letter
lijke vertaling van zijn aangenp-
men naam, Russisch voor staal.
Om niet de suggestie te wekken
dat hun president een dronk
aard is, maken W-vertalers ge
bruik van 'vingerspelling', een
systeem van fonetiek met de
hand, waarmee ze politiek ge
vaarlijke woorden eerder 'speL
len' dan 'vertalen'.
Racistische stereotypen zijn nog
steeds alom aanwezig. Aziaten
worden beschreven met varia
ties op hetzelfde thema als de
spleetogen en Georgiërs worden
uitgebeeld via een patroonhuls.
Maar tot nu hebben alleen de
Armeniërs geklaagd: hun ge
baar, een regen van scherpe
kruiden, is pmgezet in e<?n
beeld van de vallende sneeuw
op de Berg Ararat.
Re recente politieke crises, heb
ben voor spanning gezorgd, en
het bloedige drama van de afge
lopen herfst wordt door de her
vormers en conservatieven ver
schillend uitgelegd en is daar- -
door niet te vatten in gebaren-
taal. Er wordt naar verwezen
door via vingerspelling de da-
turn 3-4 oktober te geven. „Dat
is voldoende", aldus Tatjana
Kotelskaja. „Er is geen ander ge
baar nodig." Met andere woor
den. noch Jeltsin, noch de
krachten die hij met tanks te lijf
ging, hadden gelijk. Opnieuw
drukken de Russische doven de
echte algemene opinie vaardig
„Men kan taal niet dwingen.
Eerst moet het leven verande-
ren", aldus Zaitseva. Zij bere
kent dat een verschuiving van
10 procent van de woorden
schat ongeveer een eeuw duurt,
„Het is erg moeilijk om veran-,-
dering te brengen in de manier
waarop mensen praten. Het is.-
nog moeilijker om hun gebaren
te veranderen. Dat zou namelijk
een verandering in hun denkeu
betekenen."
MOSKOU ANDREW HIGGINS
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
l)e Chinese premier Li Peng heeft giste
ren tijdens zijn jaarlijkse toespraak tot
het Volkscongres gezegd dat de econo
mie moet worden afgeremd omdat de
boeren en werknemers in de staatsbe
drijven achter dreigen te blijven. „Eco
nomische ontwikkeling is het middel
punt van ons werk", hield Li de 2.800
aanwezigen in de Grote Zaal van het
Volk voor. „Sociale stabiliteit is een on
misbare voorwaarde voor economische
ontwikkeling en vloeiende vooruitgang
hij de hervormingen."
„Aan het begin van de jaren '80 waren
hele dorpen in China te arm om kleren
te kopen. De inwoners kleurden zich
met kolenstof, zodat het léék of ze kleren
droegen. Nu is het McDonald's-filiaal in
Guangdong met 14.123 bezoekers per
dag wereldrecordhouder en verkopen
30.000 Avon-consulenten huis aan huis
cosmetica; in het jaar 2000 zullen het er
een half miljoen zijn.'1
William H. Overholt voorspelt de Chine
se Volksrepubliek een briljante toe
komst. „Sinds de hervormingen van
1979 is China de snelst groeiende econo
mie ter wereld; gemiddeld 9,3 procent in
de jaren '80". constateert de 49-jarige di
recteur van de Bankers Trust Company
in Hong Kong. „Wie na de ineenstorting
van de Sovjetunie wacht op het faillisse
ment van het Chinese communisme
maakt een grote fout, want dat bestaat
sinds 1979 alleen nog maar in naam. In
werkelijkheid is China al lang een markt
in zijn boek 'China, de reus ontwaakt'
beschrijft Overholt de opkomst van een
nieuwe supermacht in Azië. 1 let maakte
indruk in de VS, waar voor de meeste
politici dé interesse in het land ophield
na het bloedbad op het Plein van de He
melse Vrede in 1989. „De kracht van
Overholts analyse is, dat hij met contro
leerbare voorbeelden werkt: de verba
zingwekkende ontwikkeling van het zui
den, de verkoop van kleuren-TV's en de
populariteit van kleding uit Hong Kong".
zo schreef het blad Newsweek.
„Dat van die televisies is een aardig
voorbeeld", zegt Overholt, op bliksein-
toernee door Europa. „In de VS werd
nog onlangs een plan gelanceerd voor de
oprichting van een Radio Tree China, in
navolging van de zenders die in de Kou
de Oorlog op Oost-Europa en de Sov
jetunie waren gericht. I let was kenmer
kend voor de onwetendheid. Want in
China kijkt iedereen televisie; op de ra
dio is bijna niemand meer aangewezen.
En in tegenstelling tot de officiële be
richtgeving dat satelliet-TV in China is
verboden, beschikken veel dorpen over
schotels. Ze worden in China zelf gefa
briceerd; BBC en MTV zijn mateloos po
pulair."
Overholt erkent dat China zijn economi
sche successen behaalt door middel van
een dictatoriaal binnenlands regime, dat
zich in 1989 in hel zadel hield door hel
bloedbad onder opstandige studenten.
„Er is nog steeds onderdrukking en men
senrechten worden geschonden. Maar
geon enkel ander land heeft zich in de
De Chinese premier Li Peng tijdens de
opening van het Volkscongres, foto
reuter dennis owen
afgelopen tien jaar zo veel moeite ge
troost om de kwaliteit van het leven te
verbeteren. Dat heeft stabiliteit opgele
verd en dat leidt onvermijdelijk tot poli
tieke vrijheid."
De mensenrechtensituatie blijft overi
gens precair. Dat blijkt uit hel feit dat
plotseling weer dissidenten worden op
gepakt. Bovendien verlopen de onder
handelingen over de overgang van Hong
Kong naar China in 1997 uitermate
moeizaam. In de VS is een discussie aan
de gang of China onder druk moet wor
den gezet, bijvoorbeeld door het land de
status als 'meest begunstigde handelsna-
Overigens speelt de export een steeds
grotere rol. „De export bedroeg in 1992
85 miljard dollar. Die groei zet zich
steeds verder door", voorspelt Overholt.
„Op afzienbare termijn zal het land de
concurrentiepositie van Japan aantasten.
En wanneer de ontwikkeling doorgaat, is
het niet ondenkbaar dat China over elf
jaar meer exporteert dan de VS.
Rond 2005 zal China een machtsfactor
van betekenis zijn, veronderstelt Over
holt. Het is de vraag hoe de omringende
landen in Azië en de VS op de nieuwe ri
vaal en concurrent zullen reageren. „Een
wapenwedloop of een nieuwe Koude
Oorlog is niet uitgesloten, maar zou bij
zonder onverstandig zijn. De VS en Chi
na moeten zich ervan bewust zijn dat de
toekomst van de wereldbevoklking af
hangt van de bereidheid elkaar met zorg
en medewerking te benaderen."
William H. Overholt: China, de reus
ontwaakt - Hoe de economische liervor-
ming een nieuwe supermacht creëert
Uitgeverij Elmar, prijs 44,50 gulden.
ROTTERDAM ANDRÉ HORLINGS
WIM STEVENHAGEN
J/iqÊKE KI0RM FRAMSCUTS pofR PAifcHVC CUfEgS
