ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Triomfantelijke rondreis van Mandela
ZATERDAG 5 MAART 1994
Over twee maanden
worden in Zuid-Ajrika
de eerste non-raciale
verkiezingen
gehouden. Ze zullen in
het teken staan van de
bevrijding van de
apartheid. Voorde
zwarte massa's is die
bevrijding vooral het
werk van één man:
Nelson Mandela.
Overal waar hij
verschijnt, drommen
duizenden samen om
hem hun steun te
betuigen. Tijdens deze
trips wordt dan ook
zeer duidelijk dat
presiden t De Klerk alle
illusies over steun
onder de zwarte
bevolking beter kan
vergeten.
Overal waar Nelson Mandela verschijnt, drommen duizenden mensen samen. Ze komen hun steun betuigen aan de man die zij 'Madiba' (Leider) noemen, en van wie zij wonderen verwachten.
'Baie goeie manop verkiezingspad
M NUUSENBURG
In Zamdila was de tribune uren voor
zijn komst al volgepakt met dansende
en zingende supporters. In Kothong
hadden ze meer dan vijf uur onder de moor
dende zon op hem gewacht. En in Maokeng
gebeurde wat de organisatie altijd moet heb
ben gevreesd: het dak van de tribune van het
Seissovillestadion bezweek onder het gedans
van aanhangers die een glimp van hun idool
wilden opvangen.
De ANC-verkiezingskaravaan trok drie triom
fantelijke dagen door de stoffige townships
van Oranje Vrijstaat. In gebieden waar recht
se Afrikaners vrijwel elke boom, lantaarnpaal
en plaatsnaambord hadden behangen met
plakkaten voor de blanke Volksstaat, werd
een 75-jarige zwarte man door de zwarte
massa's ingehaald als De Verlosser.
Van Rustenburg in de westelijke Transvaal
tot Faarl in de Kaapprovincie, waar Nelson
Mandela verschijnt, drommen duizenden
aanhangers samen. Ze komen hun steun be
tuigen aan de man die zij Madiba, Leider,
noemen en van wie zij wonderen verwach
ten.
Het enthousiasme in deze vaak afgelegen
oorden is zo mogelijk nog groter dan vier jaar
geleden, toen zwart Zuid-Afrika de vrijlating
van de 'messias van de townships' vierde.
Wie hem op zijn tournee heeft gevolgd, be
seft dat president De Klerk alle illusies over
steun onder de zwarte bevolking beter kan
begraven. De Klerk moet het opnemen tegen
een mythe en zo'n gevecht kan hij niet win-
Blitzkrieg
De campagneleiders van het ANC hadden bij
de presentatie van hun plannen trots gespro
ken overeen electorale Blitzkrieg'm Ameri
kaanse stijl. Met veel fanfare, een groot
scheeps advertentie-offensief en steun van
de Amerikaanse adviseurs die Clinton de weg
naar het Witte Huis hadden gewezen.
De officiële start van de campagne verliep in
derdaad volgens dit draaiboek. Er was een gi
gantische haJ in het jaarbeurscomplex bij So-
weto gehuurd. Aan de muren hingen reus
achtige posters, aan de pilaren trossen balon-
nen in de ANC-kleuren, groen, geel en zwart.
Er waren VIPS, diplomaten en andere hoog
waardigheidsbekleders uitgenodigd. Er was
een speciale trein ingezet die Mandela en
zijn entourage van Johannesburg naar So-
weto bracht. In de hal speelde een bandje, en
toen Mandela arriveerde, ging er een be
schaafd gejuich op.
Campagneleider Popo Molefe introduceerde
'de man die geen introductie nodig heeft
met een korte toespraak, waarin hij de Natio
nale Partij (NP) van De Klerk routineus de
mantel uitveegde. Daarna voerde Mandela
zelf het woord. Hij las passages uit het verkie
zingsprogramma van zijn partij voor, waarin
banen, vrede, vrijheid en een beter bestaan
voor iedereen, zwart én blank, worden be
loofd. Hij waarschuwde ook: de opiniepeilin
gen beloofden wel een overweldigende ANC-
zege 65 tot 73 procent van de stemmen
maar de polls hadden er wel vaker naast ge-
Hij riep op tot verdraagzaamheid jegens an
dere partijen die ook het recht hebben om in
de townships te 'canvassen'. De NP en de
kleine liberale Democratische Partij (DP)
hadden zich beklaagd over intimidatie door
ANC-supporters. ,.We hebben niet het recht
om een vrije en eerlijke campagne te eisen,
als we anderen dat recht onthouden." Het
publiek kreeg daarna gelegenheid tot het
stellen van vragen, die keurig werden beant
woord. Dit mocht dan de campagne-Ameri-
kaanse-stijl zijn die de campagneleiders voor
ogen staat; het was vooral een bloedeloze
aangelegenheid.
Miljoenen
In zijn bureau in het voormalige Shell-kan-
toor in het centrum van Johannesburg vertelt
campagneleider Molefe dat het ANC 130 mil
joen rand, (78 miljoen gulden) voor de cam
pagne nodig heeft. Het geld zal behalve door
partijgenoten, ook worden opgebracht door
geestverwante organisaties in de Verenigde
Staten en Europa, zoals de PvdA. Die miljoe
nen zullen natuurlijk hun rol spelen, maar
Molefe verwacht vooral dat het ANC nu het
krediet voor zijn strijd tegen de apartheid zal
„Wij zijn de partij die sinds de oprichting in
1912 tegen het racisme heeft gestreden. Die
strijd zal op 26,27 en 28 april worden be
loond door de kiezers die van voor het eerst
mogen stemmen. We mikken op 70 procent
van de stemmen. Dat moet mogelijk zijn. Als
we minder dan 55 procent halen is dat een
regelrechteteleurstelling."
Molefe zegt het niet met zoveel woorden,
maar de blanke kiezers zijn voor het ANC van
ondergeschikt belang. Voor zeer veel blanken
is het ANC nog steeds het 'zwarte gevaar' dat
in eendrachtige samenwerking met het
'rode gevaar' hun comfortabele bestaan
bedreigt. De verzekering dat het ANC hen
niet uit hun huizen en hun banen zal jagen,
maakt niet veel indruk. Dat wantrouwen
wordt weerspiegeld in de peilingen. „We ver
wachten dat we twee tot drie percent van de
blanke stemmen krijgen", aldus Molefe. „Na
tuurlijk zouden we graag zien dat 15 procent
van de blanken op ons stemt, maar daar mo
gen we niet van uit gaan.."
Hij bevestigt daarmee de stelling van verkie
zingsexperts dat de eerste non-raciale verkie
zingen in de Zuidafrikaanse geschiedenis,
ironisch genoeg, langs raciale lijnen zullen
verlopen: blanken zullen op 'blanke' partijen
op 'zwarte'.
Het ANC zal vooral zijn aanhang in de
townships moeten mobiliseren. En dat zal
niet lukken met een te gepolijste, op Ameri
kaanse leest geschoeide campagne. De ach
terban heeft geen boodschap aan zorgvuldige
geregiseerde programma's van campagne
goeroes. Ze willen de Madiba zien en van
hem de antwoorden horen op hun vragen.
Het ANC houdt daarom al sinds eind vorig
jaar Volksforums. ANC-kopstukken trekken
van township naar township om te luisteren
naar wat het volk te vertellen heeft. Het is een
geniale formule. De top komt te weten wat er
aan de 'basis' leeft en de mannen en vrou
wen aan wier oordeel niemand zich in het
verleden ooit iets gelegen liet liggen, krijgen
nu de kans om hun gemoed te luchten. De
formule blijkt Mandela op het lijf geschreven.
Tussen de 'gewone en kleine mensen' voelt
deze aristocraat zich zichtbaar in zijn ele-
Scholieren
In Zamdela, het township bij de grauwe in
dustriestad Sasolburg in Oranje Vrijstaat, ar
riveert de Madiba-expres anderhalf uur te
laat in het stadion. De tribunes zijn niet hele
maal bezet. Veel arbeiders hebben geen vrij
gekregen om de manifestatie bij te wonen.
De meeste aanhangers zijn scholieren die al
toyi-toyi-end (de toyi toyi is de krijgsdans van
de township-jeugd) en strijdliederen zingend
de tijd hebben gedood.
Wanneer Mandela uit zijn auto stapt, barst
een luid gejuich los: viva comrade president
Nelson Mandela Viva, viva the African Natio
nal Congress Vivaviva the South African
Communist Party Viva; viva the Congress of
South African Trade Unions Viva. De com
munisten en de vakbeweging, bondgenoten
met wie het ANC een in de strijd tegen de
apartheid gestaalde alliantie vormt, worden
altijd in één adem met de moederpartij beju
beld.
De ANC-ieider maakt een ereronde door het
stadion en geniet onmiskenbaar van de
geestdrift. Op het geïmproviseerde podium
houdt de plaatselijke ANC-coryfee een korte
toespraak. Daarna neemt Mandela plaats
achter de microfoon en legt uit dat hij geen
tijd heeft voor een volksforum. „We lopen nu
al te veel achter op ons schema." Hij spreekt
de menigte toe in het Xhosa, zijn eigen taal.
die door een tolk in het Sotho, de taal van zijn
gehoor, wordt vertaald. De rede bevat scher
pe aanvallen op extreem-rechts en op presi
dent De Klerk, „een lafaard en een zwakke
ling" die niet tegen rechts durft op te treden.
Hij oogst veel bijval. Na de speech krijgt hij
van de Vrouwenbond afdeling Vrijstaat -
Noord een fauteuil en een traditionale deken
aangeboden. Hij neemt ze stralend in ont
vangst.
Na Zamdela staat Kothong op het program
ma. Mandela en zijn gevolg leggen de 200 ki
lometer in een gehuurd vliegtuig af. De pers
jakkert in colonne over vrijwel verlaten we
gen naar dit woonoord bij het dorp Bothavil-
le. Kothong wordt aangedaan omdat ex
treem-rechts hier het ANC-kantoor heeft op
geblazen. De achterban moet een hart onder
de riem worden gestoken. De plaatselijke ka
derleden moeten weten dat de partijtop hen
in de moeilijke uren niet in de steek laat.
Al in de vroege ochtend hebben zich duizen
den mensen op een open veld verzameld. De
hitte is wurgend, maar hun enthousiasme
lijdt daar niet onder. Volgens het schema
hebben zij recht op 20 minuten Madiba.
Mandela stelt hen niet teleur. Hij improvi
seert een dansje met een groep kleuters en
lijkt het leuk te vinden. In zijn rede kastijdt
hij vervolgens rechts en De Klerk, verzekert
hij zijn gehoor dat er ook blanken zijn die
deugen en prijst, ter illustratie van die stel
ling, de twee blanke administrateurs van Ko
thong, die zich volgens Mandela volledig in
dienst hebben gesteld van de gemeenschap.
Daarna waadt hij handenschuddend door de
menigte en jaagt de karavaan plankgas naar
Maoken, het township van Kroonstad.
De tournee moet een nachtmerrie voor man-
dela's lijfwachten zijn. De ordebewakers van
het ANC in de townships zijn van goede wil,
maar het is de vraag of deze amateurs met
enig succes een crisis het hoofd zouden kun
nen bieden.
Blanke neo-nazi's hebben gedreigd Mandela
te vermoorden en ze zouden die aanslag met
name hier in de Vrijstaat, van oudsher een
bolwerk van extreem-rechts, kunnen plegen.
M£ar uit niets blijkt dat de leden van de or
dedienst daar op zijn voorbereid. Ze hebben
hun handen vol aan het in toom houden van
de massa's die ook in Maokeng door afzettin
gen breken, over muren klimmen en toe
gangshekken forceren.
In het stadion zitten naar schatting 15.000
mannen, vrouwen en kinderen. De overdekte
tribune puilt uit, een grote groep jongeren is
op het dak geklommen. Op de muziek van
een bandje zijn ze aan het toyi-toyi-en. Op
eens wordt de muziek overstemd door een
dof geraas. Een deel van het dak stort in. Kre
ten van ontzetting gaan door het stadion.
Jongens laten zich grijnzend van het scheef
hangende dak op de grond glijden. Op het
deel van de tribune dat gespaard is gebleven,
gaan de mensen door met dansen en zingen,
alsof er niets is gebeurd. Ook het bandje
speelt onverdroten voort.
De vrees dat een deel van het publick door
het neergestorte dak is verpletterd, blijkt on
gegrond. Zo'n dertig mensen worden door
blanke EHBO'ers van onder het puin gehaald
en naar het middenterrein gebracht. De
meesten blijken er met schaafwonden en een
shock vanaf te zijn gekomen. Twee mensen
worden naar het ziekenhuis gebracht.
Zodra Mandeia's auto het stadion binnen
rijdt, is het incident geschiedenis. Alle aan
dacht richt zich op de grijze man in de open
coupé, die door zijn lijfwachten bijna aan het
gezicht wordt onttrokken. Onder luide toejui
chingen maakt hij zijn ereronde. Vervolgens
loopt hij enigszins stram over een witte loper
naar het podium, om onder een markies op
een versierde stoel te gaan zitten.
Geen haast
Mandela zal hier geen toespraak houden. Hij
zal luisteren naar wat de mensen te vragen
en te zeggen hebben. De vragenstellers vor
men rijen achter de twee microfoons voor de
tribune. De vraag wordt gesteld in het Sotho,
wordt in het Xhosa vertaald door een tolk. die
Mandeia's antwoord weer in het Sotho ver
taalt. Een tijdrovende methode, maar Man
dela heeft hier in Maokeng voor het eerst
geen haasl.
Een man wil weten hoe zijn vader, die kan Ie
zen noch schrijven, kan stemmen. Mandela:
„Wijs hem het logo van het ANC aan en zeg
dat hij in het stemhokje daarachter zijn
kruisje moet zetten.
Een vrouw eist op schrille toon betere pro
gramma's voor zwarten op het plaatselijke
radiostation. Ze krijgt te horen dat haar op
merking „buiten de orde is."
Een man klaagt dat twee vrienden „vorige
week zonder reden door de politie zijn opge
pakt en nog steeds vastzitten. Kan de Madiba
daar iets aan doen?" De plaatselijke ANC-lei-
der zal de zaak opnemen met de politie.
Anderen willen weten hoe ze in de toekomst
moeten samenwerken met figuren die „met
het regime hebben geheuld." Antwoord: „Als
ze van goede wil zijn en oprecht in het nieu
we Zuid-Afrika geloven, moeten we ze een
kans geven."
Op één vraag moet Mandela het antwoord
schuldig blijven. „Kan hij ons de garantie ge
ven dat er hier geen Volksstaat (voor de
rechtse Afrikaners) komt?." Over deze heikele
kwestie wordt nog steeds onderhandeld met
het Afrikaner Volksfront. Mandela kan dus
niets zeggen. Hij redt zich eruit door op de
donderwolken te wijzen die dreigend boven
het stadion hangen. „Het gaat verschrikkelijk
onweren. Ik stel voor een einde te maken aan
de bijeenkomt, zodat jullie allemaal uit het
stadion zijn voordat de bui losbarst."
£.en andere politicus kan zich zo'n uitvlucht
vermoedelijk niet veroorloven. Maar de dui
zenden in het stadion lijken de aansporing
als goede raad te beschouwen, een vaderlijk
advies dat ze niet in de wind kunnen slaan.
De tribunes stromen leeg.
Bij het verlaten van het stadion zucht een ou
de gerimpelde vrouw in het Afrikaans: „Ach,
hy is een baie goeie man."
