Schade vuilverbranding
meten aan aantal muizen
Grootste schatkamer van soorten dieren en planten
Over leven
IN HETVELfe
Schimmel wapen tegen
houtrotschimmels
VRIJDAG 4 MAART 1994
IJDAi
De buizerd heeft een groot territorium. Toch kan aan de hand van de gezondheidstoestand van onder meer bosspitsmuizen, een voorspelling wor
den gedaan over de schadelijke invloed van een vuilverbranding op buizerds. foto martijn de jonge
Milieubiologie Leiden maakt natuurmeetmethode
Alle zwaarlijvige milieurapporten ten spijt, is nog steeds
niet bekend of een vuilverbrandingsoven effecten heeft
op de natuur. Dat viel ook niet na te gaan, omdat een
meetmethode ontbrak. De sectie Milieubiologie van de
universiteit van Leiden heeft in opdracht van de provin
cie Drente zo'n methode ontwikkeld. Aan de hand van
het aantal en de gezondheidstoestand van diersoorten
wordt gemeten hoe de natuur er voor staat.
TEXEL ANP
Vogels op de Noordzee vallen
massaal ten prooi aan voedsel -
gebrek. Volgens het Nederlands
Instituut voor Onderzoek der
Zee (NIOZ) op Texel verhonge
ren de zeevogels of trekken ze
weg omdat ze geen vis of
schelpdieren kunnen vinden.
Uit de jaarlijkse tellingen van
het NIOZ blijkt dat met name
zeekoeten, cidcrcenden en
zwarte zee-eenden ernstig te lij
den hebben onder de voedsel
schaarste.
„In het noordwestelijk deel
van de Noordzee zijn tiendui
zenden zeekoeten gestorven
van de honger," aldus NIOZ-
onderzoeker C. Camphuijs, „Op
de Shetland-eilanden liggen
50.000 dode zeekoeten. Tussen
de Schotse en de Nederlandse
WAPENINGEN
Oeverzoogdieren als wa
terspitsmuis, Noordse woel-
muis, woelrat, watervleer
muis. bunzing, muskusrat,
Amerikaanse nerts, bever en
otter krijgen morgen alle aan
dacht op een studiedag te
Wageningen. Biologen, na
tuurvorsers, oeverbeheerders,
dierenbeschermers, maar ook
jagers en bestrijders steken de
koppen bijeen.
I let grote publiek pleegt al
les wat zweemt naar rat of
muis af te doen als ongedier
te. „Ze leven allemaal heime
lijk, deze dieren", zo verklaart
Siem Broekhuizen, voorzitter
van de vereniging voor Zoog-
dierkunde, de geringe publie
ke belangstelling.
..Oeverzoogdieren zijn nacht
dieren en daardoor moeilijk
waar te nemen, zodat ook wij
vaak volledig worden verrast
door uitkomsten van onder
zoeken naar hun wel en wee."
Die uitkomsten zijn niet
vrolijk. Zolang de mens door
gaat met het rechttrekken van
oevers, beschoeien en het
verwijderen van begroeiing
aan walkanten, zolang zullen
veel diertjes het loodje leggen.
DEN HAAG ANP
Britse en Oostenrijkse deskun
digen gaan in een project van
de l-urope.se Unie de mogelijk
heid na om met een bodem
schimmel schimmels te bestrij
den die houlrot veroorzaken.
I let onderzoek is van groot eco
nomisch belang, gezien het
enorme aantal telefoon- en
stroompalen in de wereld dat
jaarlijks wegens doorrotten
moet worden vervangen.
De onderzoekers hebben hun
oog laten vallen op de schim
mel Trichoderma, aldus de
voorlichtingsdienst van de Brit
se regering. Die kan natuurlijke
antibiotica afscheiden, welke
dodelijk zijn voor andere
schimmels. Trichoderma voedt
zich alleen met de suikers in het
houtsap en laat zo de structuur
LEIDEN MONICA WESSELING
Minister Andriessen (economi
sche zaken) moet van elke ver
kochte kilowattuur energie,
ccntiendc cent afdragen voor de
aanleg van bossen. De produk-
tiebossen zijn nodig om het tro
pisch hardhout in de bouw te
kunnen vervangen door Euro
pees hout. Daarnaast is het
noodzakelijk om met de inter
nationale houthandel afspraken
te maken over de aanleg van
hardhoutplantages. Hiervoor
moet een klein deel van de
winst worden gestort in een
'plantfonds'.
Dat is de mening van de Lei-
derdorpse tropisch-regenwoud
specialist J. van den Broek. Van
den Broek, gepensioneerd ar
chitect en bouwkundige, is lid
van de Nederlandse Stichting
Onafhankelijke Milieu Inge
nieurs (SOMI). De SOMI telt 15
milieudeskundigen, ieder op
een eigen terrein gespeciali
seerd. Van den Broek vecht al
jaren voor het behoud van het
regenwoud.
Klimaatregelaar
„Toen ik me eind jaren tachtig
om de wouden begon te be
kommeren. verdween er jaar
lijks 12 miljoen hectaren tro
pisch woud van de toen be
staande 1200 miljoen hectaren.
Die kap is inmiddels gegroeid
tot 20 miljoen hectaren per jaar.
Dat moet sloppen. Het tropisch
regenwoud is een belangrijke
klimaatregelaar. Daarnaast is
het natuurlijk de grootste schat
kamer van de wereld van soor
ten dieren en planten."
Schrikbarende
vogelsterfte
op Noordzee
kust drijven nog tienduizenden
dode dieren."
Volgens het NIOZ komt een
dergelijke massale vogelsterfte
slechts zelden voor. De situatie
is vergelijkbaar met die van
1983. De oorzaak moet worden
gezocht in het ontbreken van
voldoende vis, met name zand-
spiering.
Hoe de voedselschaarste is
ontstaan is niet bekend. Over-
bevissing sluit het NIOZ uit.
Camphuis: „De vis is gewoon
niet aanwezig. Misschien dal de
zandspiering in het zand is gaan
Daarom "is Broekhuizen blij
met de toenemende belang
stelling van waterschappen
en gemeenten voor ecolo
gisch verantwoord oeverbe
heer.
Oeverbeheerders moeten
weten dat een beschoeiing al
gauw te hoog en ondoor
dringbaar is voorde natuurlij
ke bewoners. Drastisch kan-
lenmaaien ontneemt hun alle
bescherming. Het machinaal
uitdiepen van sloten veran
dert hun leefwereld in een
woestijn. En natuurlijk sticht
ook waterverontreiniging veel
onheil.
Dat alleen de muskusrat,
een oorspronkelijk uit Ameri
ka overgekomen exoot, in
toom moet worden gehou
den, staat niet ter discussie.
Ons land telt inmiddels enke
le miljoenen van die gretige
gravers, die veel schade aan
richten in diiken, aan walkan
ten en aan gewassen. Een
groeiend legertje professione
le muskusrattenvangers - nu
al meer dan driehonderd man
krijgt er jaarlijks enkele hon
derdduizenden te pakken. In
waterrijke gebieden is dit ove
rigens dweilen met de kraan
open.
intact die hout zijn sterkte geeft.
Bovendien maakt de schimmel
sommige houtsoorten beter
doordringbaar voor bescher
mende chemicaliën, doordat zij
de poriën tussen de afzonderlij
ke houtcellen opent.
Andere middelen die nu wor
den gebruikt om de levensduur
van palen en hekken te verlen
gen, zijn alle schadelijk voor het
milieu. Die stoffen dringen toch
langzaam vanuit de palen door
in de omringende grond en be
groeiing.
De Europese Unie heeft in het
kader van haar Eureka-project
ter bevordering van het weten
schappelijk en technologisch
onderzoek in de gemeenschap
omgerekend krap drie miljoen
gulden uitgetrokken voor het
schimmelonderzoek.
zitten of momenteel niet in
scholen zwemt."
De voedselschaarste onder ei-
dereenden en zwarte zee-een
den is wel voor een deel te wij
ten aan de visserij. Enkele jaren
geleden telde de Waddenzee in
de winter 200.000 eidereenden.
Nu is dat nog maar de helft. Het
zijn er nu weer 30 tot 40.000
minder dan vorig jaar. Oorzaak
is een gebrek aan mossels en
kokkels.
Ook de zwarte zee-eenden
die voor de Nederlandse kust
verblijven, moeten het met aan
zienlijk minder voedsel stellen.
Het voornaamste voedsel van
deze vogels bestaat uit het
schelpdiertje spisula. Vorig jaar
werden nog 130.000 zee-eenden
geteld. Dit jaar nog maar 50.000
stuks.
Project Utrecht
energiebesparing
20.000 woningen
UTRECHT ANP
Meer dan twintigduizend parti
culiere eigenaren van woningen
in Utrecht prikkelen om maat
regelen te treffen voor een forse
terugdringing van hun energie
verbruik. Dat is de inzet van het
Thermieproject, waarvoor wet
houder Zwart onlangs het start
sein gaf door een zonnecollec
tor te plaatsen op het dak van
een kinderdagverblijf.
Thermie is een gezamenlijk
project van Utrecht en Han
nover, de stad waar in het jaar
2000 het milieu hoofdthema is
van de Wereldtentoonstelling.
De Europese Unie heeft het ini
tiatief gehonoreerd met een
subsidie van 1,8 miljoen gulden,
waarvan een half miljoen naar
de Domstad gaat. Hannover
mikt op 180.000 appartemen
ten, Utrecht hoopt binnen vier
jaar 21.500 woningen te verbe
teren.
De gemeente en het energie
bedrijf REMU adviseren de ei
genaren van de woningen die
zij op het oog hebben over
maatregelen als dubbel glas, ge
velisolatie, vloerisolatie en nieu
we installaties. Afhankelijk van
het type maatregel geeft het
energiebedrijf subsidies tussen
de 20 en 40 procent van de kos
ten, die ook al gereduceerd wor
den doordat de huizenbezitters
het werk vaak bloksgewijs kun
nen laten uitvoeren. Volgens de
initiatiefnemers kan de energie
besparing per woning oplopen
tot duizend kubieke meter gas
per jaar, bij een totale investe
ring van pakweg vierduizend
gulden.
Natuurweekeinde
REEUWUK»
'Speuren naar sporen is het the
ma van het werkweekend van
het IVN, de vereniging van na
tuur- en milieu-educatie. Het
kamp, van 11 maart tot en met
13 maart, is bedoeld voor jonge
ren van 13 tot 21 jaar. Behalve
educatie en werk, -er wordt
hout gezaagd bij de Reeuwijkse
Plassen-, is er ook voldoende
aandacht voor ontspanning.
Deelname kost tien gulden.
Voor informatie en opgave kan
worden gebeld met Inge de Vos,
079-421172/317240.
LEIDEN MONICA WESSELING
Onderzoekers A. Orleans en P.
Vos van de Leidse universiteit
hebben voor alle landschapsty
pen diersoorten gevonden die
als indicator kunnen dienen.
Daarmee is de methode over
het hele land, en dus bij alle
vuilverbrandingsinstallaties
bruikbaar. Over de effecten van
de scheidings- ert vergistingsin-
stallaties, zoals Leiden bouwt,
kan Orleans geen uitspraak
doen. simpelweg omdat er bij
vergisting andere stoffen vrijko
men dan bij verbranden.
De schade die vuilverbran
ding aan flora en fauna toe
brengt, wordt door de opstellers
van de milieu-effect-rapportage
van de Drentse vuilverbrander
op 'onmeetbaar klein' inge
schat. Milieubioloog en meet-
netdeskundige A. Orleans, die
samen met P. Vos het rapport
heeft opgesteld, hierover: „Om
te controleren of die bewering
waar is, zul je metingen moeten
doen aan de natuur. Vraag
nummer één is dan wat je on
der natuur verstaat en welke
schade je zou kunnen verwach
ten".
Vuilverbrandingsinstallaties
stoten onder meer zware meta
len als kwik en cadmium, en
dioxine uit. Alle drie kunnen in
hoge concentraties vergifti
gingsverschijnselen veroorza
ken. Orleans: „We kunnen in
theorie bedenken welke dieren
mogelijkerwijs schade lijden.
Als die diersoort dan ook nog
telbaar is en bovendien natuur
waarde heeft, is ze geschikt om,
met andere diersoorten mee te
doen in de bepaling van de
stand van de natuur".
Schade aan de natuur afme
ten aan de gezondheid en sa
menstelling van de flora is
moeilijk omdat de schade aan
de planten vermoedelijk hele
klein is. De zware metalen blij
ven vrijwel helemaal op de
planten liggen.
Regenworm
Welke dieren schade ondervin
den en in welke mate, hangt
sterk af van de leefwijze van het
dier. Regenwormen eten afval
en plantenresten. Zij vreten dus
waarschijnlijk vrij veel zware
metalen en dioxines op. De re
genworm wordt op zijn beurt
weer opgegeten door mollen,
bosspitsmuizen en merels. Veel
regenwormen opeten betekent
veel zware metalen binnen krij
gen en dus zal een eventeel na
delige effect van de stoffen, te
zien zijn aan de populatie me
rels, mollen en muizen. Orleans:
„Bosspitsmuizen zijn een prima
meetsoort. Je kunt ze goed tel
len, ze lopen theoretisch gevaar
en er is een verband te leggen
Doorgestoomd
Vanuit Leiderdorp heeft Van
den Broek de afgelopen jaren
heel wat partijen bestookt met
zijn ideeën en bijbehorende ei
sen. „De milieubewegingen
hadden tien jaar geleden nog
nooit van de kap van het regen
woud gehoord. Ze waren er ook
niet in geïnteresseerd. Dus ben
ik maar direct doorgestoomd
naar de ministers die zich met
energie en milieu bezighiel
den." In Nederland kreeg Van
den Broek ook niet echt veel ge
hoor. Wel verbood Nijpels,
toenmalig minister van vrom,
onder meer het gebruik van
hardhout in brugdekken en ver
ving het hardhout van geluid-
schermen door aarde-wallen
met echte bomen. „Een minis-
cule druppel op de bekende
gloeiende plaat."
Lachertje
SOMI heeft alle landen die tro
pisch hardhout gebruiken brie
ven gestuurd, evenals de we
reldbank en de internationale
en nationale houthandelaren.
De reacties waren lauw, zo niet
afwijzend. Onlangs echter heeft
de Nederlandse regering beslo
ten na 1995 alleen nog duur
zaam geproduceerd hardhout te
zullen importeren.
Een lachertje, vindt Van den
Broek. Het is naar zijn zeggen
onmogelijk om hardhout uit de
tropische regenwouden te halen
zonder hierbij de natuur op gro
ve wijze schade toe te brengen.
„Er moeten paden worden ge
kapt om bomen te kunnen weg
halen. Dat betekent dat je voor
een paar bomen, heel veel scha
de aanricht." Herinplant van
tussen de schoorsteenpijp en de
dood van de muis. Dat verband
is er omdat de muis in een klein
gebiedje woont".
Buizerds, groot liefhebber van
muizen en andere kleine dieren,
zijn minder geschikt om als
meetsoort te dienen. De buizerd
heeft een groot territorium en
dus is de relatie met de schoor
steenpijp moeilijker te leggen.
„Dat neemt niet weg dat er wel
te voorspellen is dat de buizerd
ook schade ondervindt als de
muis schade zou ondervinden."
Orleans heeft van talrijke dier
soorten vastgesteld of ze als be
trouwbare indicator kunnen
dienen.
Milieubiologie heeft Drente
de mogelijkheid te geven te
achterhalen of vuilverbranding
inderdaad geen effect heeft op
de fauna. Over de waarheid van
dat uitgangspunt laat Orleans
zich niet expliciet uit. „Ik ben
geen deskundige en bovendien
zul je dan eerst moeten definië
ren wat schade is. Is dat het ver
dwijnen van bijzondere roofvo
gels binnen tien jaar, of het ver
minderen van het aantal bos
muizen in twintig jaar tijd."
het aantal gekapte bomen,
biedt geen soelaas. „Het tro
pisch regenwoud is een miljoe
nen jaren oud natuurlijk sys
teem. Haal je enkele decennia
oude bomen weg en je poot er
jonge voor, dan is dat natuurlijk
en labiel evenwicht voor altijd
verstoord".
Geen kap van de bestaande
wouden dus. SOMI wil dat op
twee manieren zien te bereiken.
Van den Broek: „Ten eerste
moet het gebruik van hardhout
drastisch omlaag. Europees
hout is prima. De Ridderzaal is
eeuwenoud en is gemaakt van
Europees eiken. Dat bewijst de
kracht van eigen hout"
Driehonderdste cent
Europa en de rest van de wereld
moeten dus meer produktie-
bossen krijgen. Nederland re
serveert nu van elke verkochte
kilowattuur driehonderdste
cent voor de aanplant van bos
sen. Dat moet dertig keer zoveel
worden, vindt de SOMI.
Van den Broek gaat ook bui
tengaats: opnieuw wordt de In
ternational Tropical Timber Or
ganisation, de internationale
houthandel, bewerkt. „Die
moeten zich verplichten alleen
nog tropisch hardhout afkom
stig van plantages te gebrui
ken".
Vanuit Leiderdorp de wereld
willen verbeteren, lijkt een
beetje te hoog gegrepen. De in
genieur: „Het moet wel. Neder
land importeert jaarlijks twee
miljoen kuub hardhout, wereld
wijd is dit 130 miljoen kuub.
Nederland alleen op het goede
pad, is dus absoluut niet ge
noeg".
CHEF GERT VISSER. 071-31
?n op
mg Pi
.nsh<
Een weekendje schoonoude^
voor mij een feest. Ook - ma,pnie
niet alleen - omdat zij op he^e
platteland van Drenthe won^n
en op hun vroegere boerderip oq j
grens tussen natuur en culture
niet al te scherp getrokken b^e Gp
En dat levert soms vreemde
tuaties op.
Afgelopen zondagochtend ^itC
scharrelden er bijvoorbeeld
plotseling wel erg grote exenËÖEi
plaren tussen de krielkippen alerc
rond. Het waren een beetje er m
grauwe vogels met een opvalofjev
lend lange staart. De krieltjesi'an'<
hadden het er maar moeilijk rog1"
mee, want de grote binnendraar 1
gers waren heel wat mans. DP11 h
lekkerste graankorrel tjes war<'ner
voor hen. Het vreemde-kipp#he
mysterie werd vanzelf opgelolet 0
toen een bontgekleurde haan
deftig het erf opstapte. Roest-^n|
bruin was hij, met halvemaan-'
vormige zwarte vlekjes op zijiMSTt
borst. Zijn staart was nog eer^am
slag langer dan de hennen diioor
hem waren voorgegaan, en oyjch
bruin van kleur met zwarte usl}
dwarsstrepen. De vreemde hejnt
nen bleken fazanten te zijn. 'n 5,
Een fazantehaan is een waarlien(j
majestueuze verschijning. Hij
ziet er echter niet alleen zo uil
hij is het ook. Hij duldt bijvooV 3
beeld geen andere heren in zi
onmiddellijke nabijheid: maaitEBl
van hennen kan hij nooit ge- ,T
noeg krijgen. Meestal houdt bten
er een harem van zo'n drie ofht c
vier goed gecamoufleerde her?en
nen op na. Als het de dames ^aai
tenminste behaagt, want fazat-on
tehennen lijden ondanks hun'11
bescheiden kleurstelling toch 19-3
een zeer zelfstandig leven. Zij
achten zich absoluut niet ge- r r
bonden aan het territorium v^
de haan-gemaal en zwerven j)D|
dan ook veelvuldig uit voor ee,n(;
bezoekje aan een ander heer- 3()r
schap. Het enige dat ze werkejjer
lijk belangrijk vinden, is de aa^oe
wezigheid van voldoende voey0]
sel. De liefde gaat bij de fazanjnv
tehen dus vooral door de maaiczj
De haan met het beste voedse[lia
aanbod heeft doodeenvoudig aar
de meeste hennen. En in de
winter is dat blijkbaar de haarL
die zijn territorium het dichtstr:
bij het kippenhok heeft geves
tigd. 515
Fazanten houden van granen se£
en (onkruid)zaden. Maar het Fa:
zijn allesbehalve vegetariërs. ri t
Een insekt gaat er met graagtezie
in. En een Ideine muis, hagedisvcl
of salamander versmaadt een '^,r
fazant evenmin. Er zijn zelfs ha
biologen die beweren dat het w€
sterk groeiende aantal fazantetaa
de schuld is van het verdwijnei "l
van hagedissen en salamander
Wat maar weinig mensen we- JU
ten, is dat de fazant hier eigen-H
lijk helemaal niet thuishoort. D
fazant is van huis uit een AziatiL.
sche hoendersoort, die rond deL
vroege middeleeuwen in Euro-B.
pa is ingevoerd. Gedurende heil
regime van Karei de Grote wa- W
ren het nog kostbare pronkvo-
gels van de edelen. Pas rond y-
1800 werd een nieuwe onder- M
soort ingevoerd die als jachtvo-1
gel werd gefokt en uitgezet. De I
nakomelingen van deze twee I
fazantesoorten zijn tot op de T
dag van vandaag nog goed van
elkaar te onderscheiden. De 5
soort die pas veel later Europa
veroverde, heeft een duidelijke
witte ring om de nek. De eerste I
asielzoeker moet het zónder
halsbandje doen.
TON IN T VELDI
Derde Wereld
profiteert niet
van dierhandel
LEIPEN MONICA WESSELING
De handel in bedreigde dier
soorten is alleen gunstig voo
Westerse tussenhandelaren. D -
bevolking van de ontwikkelings
landen krijgt geen cent. Het opr
zetten van beschermingsprojec
ten voor de dieren kan de plaat
selijke bevolking juist wel gel<^
opleveren. De vermeende voor
delen voor de ontwikkelingslan
den van handel in dieren mag
geen reden zijn de Wet Bedreig
de Diersoorten niet aan te~
scherpen.
Dat is de mening van de-]
stichting Pro Primates, de in.
Leiden gevestigde vakbond vootj
apen. Pro Primates is betrokken,
bij een groot aantal 'aap-be-|
schermings-projecten' in ont-,
wikkelingslanden. De lokale be-1
volking wordt betrokken bij het
werk in de reservaten voor
apen. Daarmee wordt die na
tuurbescherming door de in
landse bevolking gedragen en
verdienen de mensen er boven
dien aan. Dat biedt meer eco
nomische zekerheid dan de
veelal illegale handel in apen. zo
denkt Pro Primates.
De Nederlandse bevolking
wordt bij de projecten betrok
ken door de apen ter adoptie
aan te bieden. De dieren blijven
daarbij natuurlijk in hun her
komstland.
Leiderdorpse ingenieur op de bres voor regenwoud
Kap van tropisch regenwoud op Irian Jaya in Indonesië. De SOMI vindt dat er heel snel een eind moet komen aan het gebruik van hardhout.
FOTO BERT VERHOEFF
Biologen en natuurvorsers op
studiedag oeverzoogdieren
