Mazowiecki put moed
uit optreden van
NAVO bij Banja Luka
Feiten &Meningen
Dutchbat na moeilijke
tocht in Srebrenica
Philips-keten Superclub wil zestig winkels in Nederland
DINSDAG 1 MAART 1994
NIEUWSANALYS
NAVO noemt
actie tegen
Serviërs
'puur toeval'
1 londerden keren was het Bosnische lucht
ruim al geschonden, sinds de Verenigde
Naties het in 1992 tol verboden gebied had
den verklaard. Dat de NAVO uitgerekend
gisteren vier vliegtuigen van Servische
Bosniërs heeft neergeschoten is niette
min toeval, zo wordt in kringen van de ver
dragsorganisatie verzekerd.
Een toeval dat wel uitstekend zou passen
in een nieuw, strategisch plan. Na de drei
gende taal van Bosnische Serviërs, dit week
einde, tegen het voornemen van de VN om
hulpkonvooien een gewapend escorte mee
te geven en niet langer de toestemming te
vragen van de strijdende partijen, zou het
tonen van de spierballen immers niet mis
staan.
Ook het gevaar dat de aanvankelijk suc
cesvolle dreiging met geweld door de NAVO
met de eis van verwijdering van het zware
geschut rond Sarajevo langzaam weer op de
tocht zou komen te staan, zou een bewijs
van doortastendheid rechtvaardigen. Maar
Volgens diplomaten bij de organisatie zijn
er helemaal geen strategische overwegin
gen die tot deze actie hebben geleid. Er
zouden geen politieke bijbedoelingen zijn,
alleen de uitvoering van VN-resolutie 816:
het handhaven van het vliegverbod.
Het verschil met eerdere schendingen is
dat het tot nu toe steeds helikopters betrof
of in elk geval vliegbewegingen waarmee
niet een duidelijk gevechtsdoel werd ge
diend. Het kon onder meer gaan om het
transport van gewonden of van verhou
dingsgewijs onschuldig materieel.
Dit keer was het echter overduidelijk een
luchtaanval met vliegtuigen die bombarde
menten en beschietingen uitvoerden. Bo
vendien was er een kwantitatief verschil. Er
werden liefst zes vliegtuigen gelijktijdig
waargenomen. Een dergelijk aantal was vol
gens bronnen bij de NAVO ook nieuw.
De NAVO beseft wel dat het de eerste
keer in haar bijna 45-jarig bestaan is, dat de
wapens daadwerkelijk worden gebruikt.
Maar ze is van deze historische gebeurtenis
niet echt ondersteboven. Het bondgenoot
schap wijst erop dat de instelling van de zo
geheten no-fly zone vrijwel onomstreden
was. In de VN-veiligheidsraad onthield al
leen China zich van stemming. De Russen
stemden ook voor.
De instemmende reactie uit Moskou voor
een actie van Amerikaanse gevechtsvlieg
tuigen is evenzeer een historische gebeurte
nis. De enige bezorgdheid van de NAVO
gaat uit naar de effecten van de gebeurtenis
op het verdere verloop van de burgeroorlog
in Bosnië-Hercegovina en de veiligheid van
de manschappen op de grond.
De secretaris-generaal, Manfred Wörner,
houdt het er voorlopig op dat de aanval de
strijdende partijen een les heeft geleerd. De
les om de organisatie serieus te nemen. De
NAVO, aldus Wörner, komt haar beloften
na. Hij zei niet te vrezen dat de luchtactie
zal leiden tot een uitbreiding van het con
flict.
Wörner werd daarin bijgevallen door VN-
onderhandelaar Thorvald Stoltenberg, die
zei dat het optreden het vredesproces al
leen maar kan versterken. Voor alle zeker
heid schortte de VN de luchtbrug op Seraje-
vo en vele hulptransporten door Bosnië
toch maar even op, om te zien of de Ser
viërs wel echt onder de indruk zijn geko
men.
brussel leo maat
Eindelijk nemen de leden van de Veiligheidsraad hun eigen resoluties serieus. Voor het eerst.
Tadeusz Mazowiecki zegt het bijna gelaten. De speciale VN-rapporteur voor het voormalige Joe
goslavië heeft al zo vaak voor dovemansoren gepreekt dat hij nu niet triomfantelijk wil doen.
Inwoners van Sarajevo kijken vanachter een kapotte tank naar de Brug van Broederschap en Eenheid die gisteren heropend had moeten worden.
Door de nieuwe ontwikkelingen in Bosnië kwam het daar echter niet van. foto epa
Eigenlijk had hij geen commentaar
willen geven op de NAVO-straaljagers
die gisterochtend vier Servische toe
stellen neerschoten. Maar hij kon het
niet laten, net als hij zich steeds weer
liet verleiden tot aanvallen op EU-be-
middelaar Lord Owen. Diens voorstel
vooreen driedeling van Bosnië is ach
terhaald, door-het succes van het
NAVO-uItimatum en de grotere be
trokkenheid van de Amerikanen.
,,Deze onderhandelingen (over de et
nische opdeling van Bosnië) hebben
niets opgeleverd. De internationale
gemeenschap heeft steeds gezegd dat
grenswijzigingen daar gewoon onac
ceptabel zijn. Dat is geen theoretische
uitspraak. Men moet nu een weg zoe
ken om de veroveringen ongedaan te
maken."
De Poolse oud-premier heeft „een ze
kere hoop" gevestigd op de mogelijke
confederatie tussen de Kroaten en de
Bosnische moslims. Hij hoopt dat
zo'n confederatie niet gebaseerd zal
zijn op etnische verdeling en dat de
Serviërs uiteindelijk zullen toetreden.
„Als bij de Serviërs een democratische
stroming komt bovendrijven, zal ook
hun opstelling veranderen."
Mazowiecki presenteerde maandag in
Genève zijn jongste rapport over
schendingen van de mensenrechten
in het voormalige Joegoslavië. Hoog
in de stalinistisch aandoende VN-ge-
bouwen staat hij zijn gasten te woord.
In een klein kamertje met alleen een
dakraam, een paar bureaus, een lege
kast en vier kale muren. Het
mistroostige onderkomen toont hoe
Tadeusz Mazowiecki, de speciale VN-rapporteur voor ex-Joegoslavië.
foto afp wojtek druszcz
weinig waarde de VN hechten aan de
adviezen van hun eigen rapporteur,
grapt een van Mazowiecki's mede
werkers. Vergelijk het maar eens met
het prachtige onderkomen van Lord
Owen, twee verdiepingen lager.
Mazowiecki maakt een moegestreden
indruk. De sigaretterook haalt hij
diep, diep zijn longen in. Bij iedere
vraag kijkt hij eerst even naar de
grond, alsof het hem steeds weer
moeite kost de triestheid van de feiten
onder ogen te zien.
Zijn oproepen voor een daadkrachti
ger internationaal optreden bleven zo
lang ongehoord dat de Poolse oud
dissident en ex-journalist begin dit
jaar overwoog op te stappen. Daarvan
heeft hij voorlopig afgezien. „Het is
nu geen juist moment om terug te
treden. Maar als het momentum
loren gaat, dan moet ik mijn besluit
heroverwegen."
De snelle ontwikkelingen van de afge
lopen maand hebben een nieuwe si
tuatie geschapen. Dit biedt de kans
om de onderhandelingen alleen te
hervatten als sprake is van een duur
zaam bestand en garanties voor de
mensenrechten. De gevangenenkam
pen moeten dicht, vluchtelingen
moeten terugkeren, hulpkonvooien
moeten vrije doortocht krijgen en de
VN moeten de zogenaamde veilige
gebieden werkelijk gaan beschermen.
Dan pas horen onderhandelingen te
volgen.
Mazowiecki heeft zijn mooiste droom
nog maar net onthuld, of hij krijgt een
telefoontje over geruchten dat de
moslimenclave Maglaj is gevallen. De
stemming slaat om. Als het waar
blijkt, zal hij opnieuw in actie komen,
in een herhaalde poging te verhinde
ren dat duizenden mensen van huis
en haard worden verdreven.
Grote zorgen maakt hij zich over
schendingen van de mensenrechten
in Kroatië, waar militairen in Split en
omgeving moslims uit hun huizen
zetten. „Het ministerie van defensie
beloofde in december een onderzoek,
maar waarschijnlijk is dat tegenge
houden. De afgelopen maanden heb
ik juist veel nieuwe meldingen gehad
over huisuitzettingen.
Internationale strafmaatregelen tegen
Kroatië vindt Mazowiecki niet mense
lijk. Hij wijst erop dat Zagreb stappen
heeft ondernomen om de hardste
hard-liners onder de Bosnische
Kroaten een halt toe te roepen. Bo
vendien zijn er in de Kroatische rege
ring gematigde krachten die zich ver
zetten tegen inmenging in de oorlog
in Bosnië-Herzegowina.
In het nieuwe rapport, zijn tiende,
vraagt de VN-rapporteur speciale
aandacht voor de Bosnische kinde
ren. Naar schatting 16.000 kinderen
kwamen om in twee jaar oorlog. Een
veelvoud daarvan kampt met de psy
chische gevolgen van het bloedvergie
ten en de honger. „De gevolgen voor
de lange termijn zijn niet te over
zien", zegt hij en hij blijft nog lang
naar de grond kijken.
GENÈVE THIEU VAESSEN
Een imposant konvooi met
56 Nederlandse genievoer
tuigen is gisteravond gearri
veerd in de moslim-enclave
Srebrenica in Oost-Bosnië.
Vandaag volgt als alles goed
gaat de infanterie. Het Ne
derlandse bataljon heeft
daarmee zijn eindbestem
ming bereikt na een barre
tocht van 600 kilometer door
Kroatië en Bosnië over deels
zeer moeilijk begaanbaar
terrein.
Even dreigde gisteren de deur
naar Srebrenica voor het Dut
chbat op het laatste moment
dicht te vallen. Toen 's mor
gens om zeven uur bekend
werd dat Amerikaanse F-16's
even tevoren vier vliegtuigen
boven Bosnië hadden neerge
haald, kwam het bevel van de
top van de VN-vredesmacht
(Unprofor) dat het Neder
landse konvooi moest worden
stopgezet.
De lange rij voertuigen was
echter al vrij dicht genaderd
bij de grens waar het
Bosnisch-Servische gebied
begint. Met behulp van een
satellietverbinding kon het
bevel toch op tijd worden ge
geven. Enkele uren later be
paalde Unprofor dat de Ne
derlanders alsnog hun tocht
konden hervatten. Drie
checkpoints van de Bosnische
Serviërs werden zonder al te
grote vertragingen gepas
seerd, waarna het konvooi
werd toegelaten tot de mos
lim-enclave Srebrenica. Daar
beginnen vandaag de werk
zaamheden voor de huisves
ting van 570 Nederlandse mi
litairen die het gebied, waar
naar schatting 35.000 mos
lims verblijven, moeten gaan
beveiligen.
De commandant van Dutch
bat, de overste Vermeulen,
kreeg gisteravond laat vanuit
het Bosnisch-Servische com
mandocentrum in Pale het
groene licht voor een tweede
konvooi, bestaande uit ge
vechtseenheden. Volgens
Vermeulen is dat een duide
lijk signaal dat de Bosnische
Serviërs niet uit zijn op een
confrontatie. Gistermorgen
nog hield de Dutchbat-com-
mandant er ernstig rekening
mee dat de entree in Srebre
nica zeer problematisch zou
worden.
Zondagavond hebben Neder
landse officieren in het
Bosnisch-Servische grens-
plaatsje Zvornik een ontmoe
ting gehad met lokale
Bosnisch-Servische comman
danten. Vermeulen: „We heb
ben met de heren gegeten en
er is een zeer goed gesprek
gevoerd. Het bevestigt onze
indruk die we al langer heb
ben: dat ze willen meewerken
aan onze operatie in Srebre
nica. De lokale commandan
ten zijn duidelijk bereid ver
dere toezeggingen aan ons te
doen, maar moeten wel han
delen op aanwijzingen van
hogere niveaus".
De Nederlanders hopen toe
stemming te krijgen voor het
gebruik van een snellere route
doorBosnisch-Servië. Nu
moeten ze een slecht berijd
bare weg nemen voor hun
konvooien. Dat is overigens
niet de enige hindernis die ze
tegenkomen. De Bosnische
Serviërs zijn zeer bureaucra
tisch ingesteld en eisen zeer
uitgebreide lijsten waarop in
hun eigen taal is aangegeven
wat er in het konvooi wordt
vervoerd.
Tijdens de eerste doortocht
naar Srebrenica bleek dat ook
de plaatselijke Bosnisch-Ser
vische bevolking een vijandi
ge houding aanneemt jegens
VN-eenheden. De Nederlan
ders werden met stenen be
kogeld. Dat is eerder ook de
Canadezen overkomen, die
nu door Dutchbat worden af
gelost. Verder staat een van
de drie checkpoints als moei
lijk bekend. De commandant
van het checkpoint bij Bratu-
nac eiste gisteren dat alle goe
deren op het konvooi werden
uitgepakt. De Nederlandse
konvooicommandant weiger
de dat op grond van Unpro
for-regels.
LUKAVAC MAURICE WILBRINK
Bosnische Serviërs verliezen
tiende deel van luchtmacht
De Bosnische Serviërs zijn met
de vier neergehaalde trainings-
/gronddoelvliegtuigen van het
type Galeb een üende deel van
hun luchtmacht kwijt. Die
wordt door het Londense Inter
nationale Instituut voor Strate
gische Studies CIIIS) op 37 vlieg
tuigen geschat. De Serviërs be
schikken verder nog over 37 he
likopters.
De tweezits SOKO G-4 Super
Galeb (Zeemeeuw) kan niet al
leen voor opleiding worden ge
bruikt, maar ook voor aanvallen
op gronddoelen. Het toestel is
van Joegoslavische makelij.
De Galeb kan worden uitgerust
met een 23 millimeter-kanon,
lucht-lucht- en lucht-grondra-
ketten en met standaard bom
men, meervoudige bommen en
andere raketten. Het toestel is,
doordat het niet sneller kan
vliegen dan 980 kilometer per
uur, in de verste verte geen par
tij voor de supersonische Ame
rikaanse F-16. De Galeb kan op
maximaal 6.000 meter hoogte
vliegen.
Het toestel kan een bommen-
en rakettenlast van 1.280 kilo
meevoeren bij een eigen (leeg)
gewicht van 3.172 kilo. De
maximale actieradius van de
Galeb bedraagt 1.900 kilometer.
Voordat Joegoslavië uit elkaar
viel werd de machine gefabri
ceerd in deSoko-fabriekbij
Mostar in Bosnië. In kringen
van de NAVO wordt er ook re
kening mee gehouden dat het
viertal neergehaalde toestellen
een (verouderde) versie van de
Galeb is die Jastreb J-l heet.
De Bosnische Serviërs beschik
ken over twaalf van dit soort
herkennings- en aanvalsvlieg-
tuigen van het voormalige Joe
goslavische leger. De J-l 's heb
ben het voordeel dat ze ook op
onverharde banen kunnen lan
den. In luchtgevechten tegen
moderne vliegtuigen maken ze
echter geen schijn van kans.
LONDEN-NAPELS NPA-DPA-AFP-Rtr
WIM STEVENHAGEN
iet momentum ver- stemming slaat om. Als het waar
Hij voelde zich de afgelopen jaren vaak 'een stekelvar
ken in een ballonfabriek'. Steeds werd directeur Pieter
Fitters (53) als puinruimer bij Philips-dochter Super
club geconfronteerd met wéér een doorgeprikte ballon.
De Belgische videoketen kostte Philips al honderden
miljoenen guldens, maar voormalig Blokker-bestuurder
Fitters denkt het gat te hebben gedicht. Zijn 'McDo
nald's of the mmd'wil nu de komende drie tot vier jaar
zestig winkels in Nederland openen.
Superclub Home Entertainment Store heten ze voluit en
er wordt louter software als videofilms en -spelletjes,
(interactieve) CD's, DCC's, mini-discs en CD-ROM ver
kocht. De eerste winkel opende onlangs de deuren in
het centrum van Eindhoven. Fitters vindt het pand een
beetje klein, maar is wel tevreden met de locatie. „We
hebben hier twee Free Record Shops in de buurt, de
Bijenkorf en V D èn de Philips-personeelswinkel. Dus
als we het hier redden, redden we het overal", zegt de
Brabander.
De Superclub-directeur is wel toe aan een succesje.
Twee jaar geleden verliet hij zijn comfortabele zetel in
de Raad van Bestuur van de winkelketen Blokker om op
verzoek van zijn oude baas Philips de Super Club (toen
nog zo geschreven) te gaan leiden. De Belgische video
keten had bijna 600 winkels in België en de VS en leek
een slimme investering van Philips-topman Timmer.
Het draaide echter uit op een enorme strop. Blunde
rende accountants zagen bij het onderzoek van de boe
ken verliezen van naar verluidt bijna 900 miljoen gul
den over het hoofd. Philips had er toen al zoveel geld in
gestopt, dat het Super Club maar in zijn geheel over
nam. Op dat moment werd Fitters gevraagd de keten te
gaan leiden.
„Ik werd door Philips teruggevraagd omdat ze in België
een probleem hadden. Meer wist ik er eigenlijk ook niet
van. Achteraf bleek dat een aardig probleem te zijn. El-
Superclub-directeur Fitters. foto npa roland de bruin
ke keer dachten we: nu hebben we het gehad, en dan
dook er weer iets op. Het was niet zo'n gemakkelijke
tijd", vertelt Fitters.
Nog steeds kampt Superclub met rode cijfers. De win
kels in Amerika verkocht Philips in oktober vorig jaar
voor bijna 300 miljoen gulden aan Blockbuster. Fitters
schrapte in het management en sloot in België 40 van
de 130 winkels. Op termijn volgen nog eens 40 winkels.
Dit jaar wil Superclub zijn eigen investeringen kunnerr~
betalen, volgend jaar moet de keten weer winst maken.
Superclub is nu een 'beheersbare activiteit' geworden,
zo formuleert Fitters het.
Philips wilde via Superclub een eigen distributiekanaal
voor zijn software als de CD-schijfjes en digitale vi
deo's. Dat levert immers in tegenstelling tot de hardwa
re de apparaten steeds meer op. In Eindhoven be
gint Superclub met 225 vierkante meter bescheiden.
Van dit soort winkels komen er dit jaar nog vijf tot zes
in Nederland. In zeven grote plaatsen (de vier grote ste
den en Eindhoven, Maastricht en Groningen) moeten
de komende jaren 'key-stores' van zo'n duizend vier
kante meter verschijnen. Duitsland en Frankrijk staan
voor volgend jaar op de lijst.
In de visie van Fitters moet het hele gezin straks zijn
lekkers op amusementsgebied halen bij de Superclub.
Maar die consument lijkt juist eerder genoeg te krijgen
van allerlei nieuwe snufjes die de elektronica-fabrikan-
ten steeds weer te voorschijn toveren. „Dat krijgen de
fabrikanten gelukkig steeds beter door", zegt Fitters. „Je
moet de consument eerst laten zien wat die produkten
eigenlijk zijn. Dat hopen we bij Superclub te doen."
Voor de veelbesproken elektronische snelweg is de Su
perclub-directeur ook al niet bang. Via dat fenomeen
zijn CD's, spelletjes en films straks met een druk op de
knop via de kabel in de huiskamer te zien en te horen.
En dan kan Superclub de deuren weer sluiten.
„Die elektronische snelweg is een hype", zo reageert
Fitters. „Het komt allemaal wel, maar voor het jaar
2000 is het nog geen begrijpelijk en betaalbaar consu-
mentenprodukt. Bovendien geloof ik er niet zo in dat
mensen straks alleen maar passief thuis zitten. Mensen
willen winkelen, het produkt in de hand houden. Die
sociaal-maatschappelijke functie verdwijnt niet zo-
eindhoven wilco dekker
