Moldova moet hereniging vergeten
Franse minister verklaart
oprukkend Engels de oorlog
Libkovice ten prooi aan de kolenmaffia
Buitenland
Moldova twistappel
Roemenië en Rusland
ZATERDAG 26 FEBRUAR11994
De inwoners van Moldova de voormalige Sovjet-repu
bliek Moldavië krijgen dezer dagen ruimschoots de
gelegenheid om zich uit te spreken over de toekomst van
hun land. Morgen kiezen zij een nieuw parlement, en
een week later mogen ze stemmen over hereniging met
Roemenië. De onafhankelijkheidskoers en de territoriale
integriteit staan echter onder druk van buurlanden en se
paratisten in eigen land.
MOSKOU .HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
Maart 1992, Chisinau. Ilie Ilascu
spreekt me bestraffend toe in
het hoofdkwartier van het Mol-
Javische Volksfront. „Praten
met die communisten in de Dn-
jestr? Hoe kom je erbij. Die lui
verstaan alleen de taal van ge
weld. zullen tot de laatste drup
pel doorvechten. Alleen oorlog
an deoplossing brengen".
(Ju, bijna twee jaar later, zucht
diezelfde Ilascu in een dodencel
ran zijn gehate tegenstanders in
iraspol, de hoofdstad van
IransDnjestrië, een Moldavi
sche provincie die zich in 1991
ifscheidde. Het doodvonnis we-
jens 'staatsgevaarlijke aktivitei-
:én' is door de pseudo-rechters
ran Enjestr-president Smirnov
d geveld.
)e ironie van het noodlot wil
lat Ilascu waarschijnlijk de do-
lencans ontspringt door ma-
toeivres van gehate politieke
egenstanders. De verkiezingen
h?t referendum leveren zo-
teelpolitieke spanning en inter-
tationale betrokkenheid op. dat
JeDnjestr-autoriteiten Ilascu
en een aantal medestanders
liel naar de andere wereld dur-
,'eriite helpen.
lascu en zijn Volksfront, dat in-
niddels ook door het leven gaat
onder de misleidende naam
Christendemocratische Partij,
jveren al vijf jaar voor hereni-
;ing van Moldova met Roeme-
lië. Die hereniging leek direct
D£ de Moskouse staatsgreep in
991toen Moldova zich onaf-
mkelijk verklaarde en de Sov-
tunie op sterven na dood was.
MOLDOVA
Hoofdstad: Chisinau
Aantal inwoners: 4,4 miljoen
Minderheden: 507.000"rh.ii-
ners, 414.000 Russen, 160.000
Gagaoezen
Oppervlakte: 33.700 km2
(Nederland 40.844)
Bevolkingsdichtheid: 131
(Nederland 368)
Talen: Roemeens (Moldavisch),
Russisch. Oekraïns. Turks
(Gagaoezisch)
Afgescheiden: T rans-Djnestrië
heel reëel. De Roemeense presi
dent Iliescu sprak opgetogen
over 'een droom die werkelij-
heid wordt'. Anno 1994 is de
droom een nachtmerrie.
De Moldavische president Sne-
gur, een voormalige provinciale
partijchef, is van een gematigd
voorstander van hereniging een
geharnast tegenstander gewor
den. Snegur is namelijk een
pragmatisch man. Hij weet dat
het ook al arme Roemenië de
buurstaat weinig meer heeft te
bieden dan extra problemen.
„We moeten wel binnen de
GOS-sam^nwerking blijven,
want al ons hout. al onze olie
Oekraïne
komt uit Rusland en wordt in
Oekraïne geraffineerd", legde
hij vorig jaar in Boekarest uit
aan tegenstribbelende Roe
meense gastheren
Hij kan ook op andere feiten
wijzen. Het voor de Slavische
minderheid spookbeeld van
aansluiting bij Roemenië leidde
tot de honderden slachtoffers in
de oorlog om Dnjestr. Het zette
ook de 160.000 man sterke
Turkse minderheid aan hun
Gagaoezische republiek rond de
stad Komrat uit te roepen.
Moldavische aansluiting bij
Roemenië is tegen het zere
been van Rusland. Smirnovs re
bellen in de Dnjestr hadden het
nooit tegen een Moldavische
overmacht uitgehouden als ze
niet met manschappen en ma
terieel waren gesteund door het
Russische leger, door Russische
nationalisten, Kozakken en an
dereavonturiers.
Officieel houdt president Jeltsin
het op een politiek van niet-in-
menging. Maar de zich vruchte
loos voortslepende onderhan
delingen over terugtrekking van
het 14de leger bewijzen het te
gendeel. Toen Moldova zich in
1992 kwaad opstelde (Snegur
toen: „Laten we het kind bij de
naam noemen, we zijn domweg
in oorlog met Rusland") draaide
Rusland de oliekraan wat dicht
en stelde hoge heffingen in op
de landbouwimport. De gevol
gen voor de Moldavische eco
nomie waren desastreus.
Het dwong Snegur om Moldova
binnen de GOS-familie te hou
den. Het maakte hem ook tot
een 'Moldavische nationalist'.
„Niemand kan het woord Mold
ova uitwissen op onze eeuwen
oude ikonen, kerken en kloos
ters", zei hij begin deze maand
tijdens een verldezingsbijeen-
komst. Woedende Roemeense
reacties volgden op de uitspraak
dat „Boekarest wel onze onaf
hankelijkheid erkent, maar in
Roemeense kranten en boeken
het woord Moldova al is vervan
gen door Roemenië".
De angst voor Russische tegen
maatregelen zit er niet alleen bij
Snegur goed in. De Roemeense
nationalisten pur sang zijn poli
tiek tot een minuscule minder
heid gedegradeerd. Volgens
opiniepeilingen is 70 procent
van de bevolking nu voor Mol
davische onafhankelijkheid, of
liever, tegen aansluiting bij Roe
menië. Diezelfde peilingen
voorspellen dat de tegen aan
sluiting gekante Agrarische De
mocratische Partij, geleid door
ex-communisten, de helft van
de 106 zetels in het nieuwe par
lement gaat winnen.
Vanuit Russische optiek is dat
positief. De commandant van
het 14de Leger heeft zich vorige
maand dan ook plotseling ont
popt als een fervent bestrijder
van het Dnjestr-leiderschap.
Een onverwachte stembusover
winning van de Roemeense na
tionalisten zou dan ook drama
tische gevolgen kunnen heb
ben. voorspelde 'boerenleider'
en parlementsvoorzitter Pjotr
Loetsjinski. Snegur heeft inmid
dels aan de Gagaoezen al de no
dige concessies gedaan ten aan
zien van autonomie.
Zijn pragmatische scenario
schrijft nu voor dat Dnjestr en
Gagaoezië na het referendum
een speciale status krijgen bin
nen een ongedeeld Moldavië.
Dat garandeert echter geenszins
rust. Roemenië heeft al aange
kondigd het onafhankelijk
heidsreferendum niet te erken
nen. „Die vraag moet aan alle
Roemenen worden gesteld, niet
alleen aan de Roemenen in
Moldova", liet buitenlandse za
ken in Boekarest weten. De 'his
torische genoegdoening' waar
op de Roemenen zich. met ver
wijzing naar de onafhankelijke
Baltische republieken, beroe
pen. sneuvelt echter onder het
gewicht van het Russische be
lang.
De Moldavische president Snegur (rechts) tijdens een ontvangst door
zijn Russiche collega Jeltsin in het Kremlin in Moskou. foto epa
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
Bij de geboorte van Roemenië in 1918 werd Moldavië, op het ge
bied tussen de rivieren Dnjestr en Putr na. deel van het nieuwe ko
ninkrijk. Het Dnjestr-gebied werd door de bolsjewieken tot 'Molda
vische Socialistische Republiek uitgeroepen'. In 1940 werd Molda
vië. net als de Baltische republieken, als gevolg van het Hitler-Sta-
linpact bij de Sovjetunie ingelijfd. Stalin voegde een deel (Noord-
Boekovina en Herta) bij Oekraïne, de rest werd de Moldavische
Sovjet-republiek.
Hoewel ook in Roemenië in de greep van het socialisme kwam. zou
het tussen Moskou en Boekarest nooit meer boteren. Vooral het
14de Sovjet-leger, dat z'n hoofdkwartier in het Dnjestr-gebied had.
werd door Roemenië beschouwd als Moskou s gewapende arm om
de hele Balkan te overheersen. Dat was onder dictator Ceaucescu
zo. het is nu niet anders.
Maar er is in Moldavië sinds 1940 wel wat veranderd. En niet alleen
in mentaliteit dankzij decennia communisme. De bevolkingssa
menstelling bijvoorbeeld. Van de 4,3 miljoen Moldaviërs is zo n 35
procent nu Rus of Oekraïner. Van de 800.000 bewoners op de lin
keroever van de Dnjestr is 40 procent etnisch Moldavisch. De ove
rige zestig zijn vrijwel gelijkmatig verdeeld onder Oekraïners en
Russen.
Dat de Moldaviërs etnisch gesproken Roemenen zijn (Roemeens is
sinds 1989 de staatstaak ook al wordt het met zwaar dialect gespro
ken), wordt door niemand bestreden. Maar de eenvoudige oplos
sing 'samen met Roemenië' van het Volksfront, dat in 1989 en '90
grote politieke invloed had en succesvol voor onafhankelijkheid
ijverde, werkt niet meer.
PARUS» HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
De Franse cultuurminister Jac
ques Toubon heeft de strijd
aangebonden tegen het als
maar verder oprukkende ge-
J bfuik van (Engelse) leenwoor
den in de Franse taal. Een
nieuwe wet die komend voor
jaar in het parlement wordt
behandeld, stelt paal en perk
het onnodige gebruik van
buitenlandse termen in offi
ciële stukken, gebruiksaanwij
zingen. recepten, arbeidscon
tracten en in reclamespots.
Hoewel de wet het buiten
sporig gebruik van buiten-
andse termen in het alge-
j meen aan banden wil leggen,
richt Toubon zich vooral op
het Engels. De taal van Shake
speare heeft de afgelopen de
cennia een stevige voet aan de
grond gekregen in Frankrijk.
Vooral jongeren, reclamema
ters en de media vinden het
deftig om de taal van Molière
te pas en te onpas te door
spekken met Engelse en Ame-
Éiause leenwoorden. Vol-
is sommige verontruste pu-
en spreekt een groeiend
ital Fransen geen Frans
neer, maar een van Engelse
eenwoorden vergeven koeter-
vaak, het zogenaamde
1'ranglais
Toubon is bepaald niet de
■erste Franse politicus die de
;ranse taal wil beschermen te-
Jen invasies van buitenaf. Ex-
iresident Georges Pompidou
reëerde in 1966 al een 'comi-
voor de verdediging en ver
spreiding van de Franse taal'
•n in 1975 werd er een wet van
tracht die het gebruik van bui-
enlandse termen in reclame-
ïitingen en in radio- en televi-
ieprogramma's verbood als er
'en goed Frans alternatief
'oorbanden was. Die wet
>!eek niet in staat de opmars
an het 'franglais' tot staan te
irengen.
v Toubon wil duidelijk verder
Y ian. Het is voortaan verbo-
en op Frans grondgebied
j~ bngressen te houden waarin
'iet Frans niet minstens één
an de voertalen is. Recla-
ïespots waarin Engels de
oertaal is, worden verboden,
venals reclame-uitingen in
penbare gelegenheden die
uitenlandse woorden of uit-
rukkingen bevatten.
De al bestaande verplichting
m voor opschriften en aan-
ijzingen het Frans te gebrui-
jen beperkt zich, als het aan
Hbuhon ligt, niet meer tot
Frankrijk wil de invloed van het Engels terugdringen. Het Sun
Beach Casino in Menton kan beter Casino 'Plage Soleil' heten.
foto archief
openbare gebouwen, maar tot
alle plaatsen die open zijn
voör het publiek. Heel wat En
gelse en Amerikaanse restau
rants zullen hun menukaarten
grondig aan moeten passen en
hun gerechten voortaan ook in
het Frans moeten vermelden.
Om te voorkomen dat de
wet ook dit keer een dode let
ter blijft, wil de bewindsman
de boetes op overtredingen,
nu maximaal 600 franc (200
gulden) fors verhogen. Hoe
duur het zondigen tegen de
Franse taal wordt, is nog niet
bekend.
De nieuwe wet ter bescher
ming van het Frans heeft on
middellijk voor heftige kritiek
gezorgd. Toubon's collega Gé-
rard Longuet (industrie en
handel) vreest dat de wet de
Franse export gaat belemme
ren en buitenlandse bedrijven
die zich in Frankrijk willen
vestigen af zal schrikken. Fran
se wetenschappers op hun
beurt vrezen dat het houden
van internationale congressen
op Frans grondgebied vrijwel
onmogelijk zal worden.
Een deel van de Franse pers
doet Toubons kruistocht af als
een onzinnig en vermakelijk
achterhoedegevecht. Het dag
blad Libération ging gisteren
het verst in de pogingen Tou
bon belachelijk te maken. Het
dagblad koos voor het eerst in
de geschiedenis een geheel
Engelse openingskop. 'Tou
bon: My French is rich', zo
prijkt er vet op de voorpagina.
Voor de ijverige cultuurminis
ter ligt er. zo lijkt het, nog heel
wat missionarissen werk te
wachten.
PRAAG RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT OOST-EUROPA
Het naambordje staat er nog:
Libkovice. Daarachter een
leegstaand huis en links en
rechts ruïnes. Kale vierkanten
tussen het onkruid en
rondslingerende stenen dui
den de omtrek van vroegere
boerderijen aan. Omgevallen
hekken, ineenstortende kippe-
hokken, verwaarloosde boom
gaarden en een waslijn tussen
de takken herinneren eraan
dat hier niet zolang geleden
mensen leefden.
In 1986 vierde Libkovice zijn
800-jarig bestaan. Een jaar later
stonden de heren van het Cen
traal Comité van de Tsjecho-
Slowaakse Communistische
Partij en van de plaatselijke
mijnbouwindustrie op de stoep
met de mededeling dat 800 jaar
genoeg was. Libkovice zou wor
den gesloopt ten behoeve van
de kolenwinning. Binnen een
jaar, zo kregen de dorpsbewo
ners te horen, moesten ze ver
dwijnen.
Zo zijn er in de loop van de
afgelopen 45 jaar zo'n honderd
dorpen met de grond gelijk ge
maakt. In Noord-Bohemen
worden kolen gewonnen in
open dagmijnbouw. Vele vier
kante kilometers bergland zijn
afgegraven tot een kale woes
tenij. Het historische stadje
Most werd gesloopt en enkele
kilometers verder in goed-com-
munistische hoogbouw weer
opgebouwd. Waar Most ooit
lag, bevind zich nu een giganti
sche kuil met mijnbouwmachi-
nes.
Wat Libkovice onderscheidde,
was de Fluwelen Revolutie eind
1989. De sloop van het dorp
was toen nog niet begonnen en
de dorpbewoners putten daar
hoop uit. Per slot van rekening
is de kolenlaag onder het dorp
niet de meest aantrekkelijke om
te exploiteren. De kolen zitten
tweehonderd meter diep onder
de grond, of eigenlijk onder wa
ter, want het dorp is op een
drassige onderlaag gebouwd.
De hoop van de inwoners van
Libkovice was echter vergeefs.
De heren van het Centraal Co
mité mogen door de revolutie
uit beeld zijn verdwenen, de he
ren van het mijnbouwbedrijf
zijn dat zeker niet. Noord-Bohe
men is stevig in de greep van de
kolenindustrie. Daar heeft de
machtswisseling in Praag niets
aan veranderd.
Op een dag in 1990 kwamen
de slopers, vertelt Stanislav Bri-
hacek, de voormalige burge
meester van een voormalig
dorp. We praten in de dorp
De huizen in het dorp Libkovice zijn bijna allemaal met de grond gelijk gemaakt. Enkele inwoners houden
nog halsstarrig stand. foto npa irra ibrahimovic
kroeg, een van laatste 18 gebou
wen die nog overeind staan.
Van de 880 oorspronkelijke in
woners van Libkovice houden
het op dit moment nog 23 man
nen, vrouwen en kinderen tus
sen de puinhopen uit.
De bruingerookte gelagkamer
telt zo'n tien tafeltjes, een bil
jard en een tap waar alleen,
maar flessen bier en cola zijn te
krijgen. Aan de muren hangen
pin-ups en reclames uit de ja
ren vijftig. Er hangt een wat ge
laten sfeer. De achterblijvers
weten ook wel dat hun strijd ei
genlijk voorhij is. Libkovice be
staat eigenlijk al niet meer.
De sloop van het dorp begon
met de kleuterschool en de la
gere school. Dat dwong gezin
nen met kinderen om te verhui
zen. Tandenknarsend gingen de
eersten akkoord met de uit
kooppremie en de aangeboden
vervangende woonruimte, vaak
een flat zonder groentetuin,
zonder varken en bovendien zo
klein dat inwonende grootou
ders plotseling moesten gaan
omzien naar hun eigen wonink
je.
„Bedrog", noemt Brihacek de
uitkoopprijs. Er werd een waar
deschatting van de huizen ge
maakt. Vervolgens werd voor ie
der jaar dat ze oud waren, een
procent van de prijs afgetrok
ken. De meeste huizen in
Libkovice zijn meer dan hon
derd jaar oud, dus kregen de
meeste mensen niet meer dan
dan het vastgestelde minimum:
20 procent van de werkelijke
verkoopwaarde.
De lege huizen werden gelei
delijk gesloopt, ondanks petities
en protesten van de dorpsbe
woners en ondanks een belofte
van minister Vladimir Dlouhy
(industrie) in het voorjaar van
1993 dat er geen huis meer te
gen de vlakte zou gaan.
Voor Brihacek was 13 oktober
1993 een zwarte dag: „Om half
een 's middags werd het dorp
plotseling afgesloten door man
nen met honden, die bleken te
werken voor een particuliere
bewakingsdienst. Ze lieten nie
mand meer in of uit. De tele
foon was afgesloten en toen ik
op de fiets probeerde weg te ko
men, werd ik tegengehouden.
Ze hebben toen in een keer 29
huizen gesloopt en meteen de
waterleiding en de electriciteit
vernield." Die voorzieningen
zijn overigens enkele weken la
ter wel weer aangesloten.
Sindsdien hebben de slopers
niets meer van zich laten horen.
Maar Brihacek heeft zijn vrouw
en kinderen maar elders onder
gebracht. net als zijn meubilair.
Je weet maar nooit. Hij is naar
eigen zeggen al vaak genoeg be
dreigd door de kolenmaffia
Ook Petr Pakosta, milieuacti
vist in het nabijgelegen Lit-
vinov, kent de macht van de ko-
lenlobby uit eigen ervaring. Tot
enkele maanden geleden was
hij chef van de milieubescher-
mingsdienst van de gemeente
Most. Tot hij in conflict kwam
met de plaatselijke machtheb
bers. die allemaal op de een of
andere manier ziin verstrengeld
met het kolenbedrijf.
Zo is de directeur van het
'Hercultiverings en Opbouwbe-
drijf Most' dat Libkovice heeft
gesloopt, een voormalige on
derdirecteur van het mijnbouw
bedrijf. Verder is hij voormalig
lid van de Communistische Par
tij en zit hij tegenwoordig in de
gemeenteraad van Most voor de
door hemzelf opgerichte Groe
ne Partij. Ook de privé-bewa-
kingsdienst die Libkovice op 13
oktober 1993 afgrendelde,
wordt door een ex-mijnbouwdi-
recteur gerund.
Volgens Pakosta is er sprake
van een intensieve belangen
verstrengeling tussen politiek
en bedrijfsleven die de aanpak
van de problemen in dit deel
van de Tsjechische Republiek
heel moeilijk maakt. En dan
gaat het niet alleen om de af
braak van dorpen en landschap.
Dank/ij tien kolencentrales en
drie chemische fabrieken geniet
Noord-Bohemen de twijfelach
tige reputatie het meest vervuil
de deel van de Tsjechië te zijn.
Mensen gaan er gemiddeld acht
jaar eerder dood dan elders in
het land.
De politici in Praag hebben
volgens Pakosta nauwelijks in
vloed op de industriële lobby
van Noord-Bohemen en zo kan
het gebeuren dat er nieuwe
wetten worden gemaakt om de
luchtvervuiling van de bruin
koolcentrales aan te pakken,
terwijl er in werkelijkheid nau
welijks wat aan de situatie ver
andert.
Als je het aan Pakosta's opvol
ger liri Charamza vraagt, vertelt
die vol enthousiasme over de
nieuwe wetten. Belangrijk
noemt hij de wet die het moge
lijk maakt vervuilende bedrijven
een boete op te leggen. Maar op
de vraag hoeveel bedrijven zo'n
boete hebben gekregen en om
hoeveel geld het dan wel ging,
reageert hij afhoudend.
Dat de lucht in Most en om
geving desondanks de laatste
twee jaar wat schoner is dan
vroeger, is niet te danken aan
het plaatselijke bedrijfsleven.
Dat komt doordat het overgrote
deel van de particuliere huis
houdens voor zijn verwarming
inmiddels van kolen op aardgas
is overgeschakeld. Tachtig pro
cent van de gezinnen heeft ge
bruik gemaakt van de subsidie
van 15.000 kronen (1 000 gnl
den) die de regering voor dat
doel ter beschikking heeft ge
steld. In de grote bedrijven heeft
het milieubeleid tot nu toe nau
welijks succes gehad, geeft Cha
ramza schoorvoetend toe.
De kolenwinning in Noord-
Bohemen is goedkoop en levert
goedkope energie. Dat is het ar
gument van de kolenlobbv om
op de oude voet door te gaan.
Maar de kool is helemaal niet zo
goedkoop, meent milieuactivist
Pakosta. „Als je alle kosten echt
zou meerekenen, de kosten van
het slopen van dorpen en het
weer opbouwen elders, de kos
ten van de luchtvervuiling, van
de reconstructie van het land
schap, kosten kolen veel, heel
veel geld."
