Sarajevo-formule geen
garantie voor succes
Japanse passie voor vis bedreigt milieu
Feiten &Meningen
Ouderen
kunnen best
inleveren
Amerikanen geven nieuwe
wending aan vredesproces
Pestepidemie bedreigt Zaïre door laksheid regering
WOENSDAG 23 FEBRUARI 1994
Ik heb een weekje doorgebracht aan de Al-
garve, de goudkust van Portugal. Ie waant je
er in Nederland. Vele grijze hoofden. De da
mes voorzien van een blauwspoeling, de
heren uitgedost met een welvaartsbuikje.
Mier brengt welvarend bejaard Nederland
de winter door. Ik voegde mij met mijn zie
ke lijf in dit welgedane gezelschap.
De mensen stralen een tevreden soort
verveling uit. De dag bestaat uit winkelen,
slenteren en het nemen van een zonnebad,
/onder uitzondering zijn de bejaarden goed
gekleed, wat overigens niet hetzelfde is als
smaakvol gekleed. Kortom, men jnist er het
volle leven. Alles is hetzelfde, iedereen wil
hetzelfde en ziel er hetzelfde uit.
Tegen deze achtergrond doet het gejere
mieer over onze zielige bejaarden die zou
den worden gepakt door Brinkman wel
vreemd aan. Bejaarden worden voorgesteld
als een weerloze groep die de speelbal is
van de politiek. Natuurlijk, er is somtijds
flink gekort op de bejaardenoorden en als je
alleen van de AOW moet rondkomen is dat
bepaald geen vetpot. We zouden met elkaar
moeten afspreken dat we niet korten op de
bejaardenoorden en dat we de AOW niet
bevriezen voor hen die daarvan moeten
rondkomen, maar daarmee dient het basta
te zijn.
Er zijn heel veel bejaarden die heel riant
zitten. Zij hebben naast hun AOW een uit
stekend pensioen en bezitten daarnaast nog
eens een riante woning, gekocht in de
goedkope tijd. Kortom, Nederland telt een
grote groep welvarende bejaarden. Aan de
ze mensen valt niets zieligs te ontdekken of
het zou die grenzeloze verveling moeten
zijn die voortvloeit uit een zeer welvarend
bejaardenleven. Hen leven 's winters aan de
kusten van de Algarve, 's zomers in een of
ander exotisch oord en daartussen in het
goede vaderland waar met overdreven aan
dacht de verrichtingen van kinderen en
kleinkinderen worden gevolgd. Dat is inder
daad erg en heel leeg, maar valt niet te ver
helpen met goed bedoelde en kostbare
zorg.
De Nederlandse politiek is zich rot ge
schrokken toen het CDA de moed had de
bejaarden een bijdrage te vragen in de strijd
tegen de werkloosheid die als een tornado
over ons land gaat. De WD heeft deze alge
hele afkeer genadeloos geëxploiteerd door
het beeld van de zielige bejaarde die heeft
gewerkt aan de wederopbouw van ons land
eindeloos uit te vergroten. Een smakeloze
karikatuur die moet verbergen dat de poli
tiek geen keuze durft te maken.
Er is niets, maar dan ook niets op tegen
dat de bejaarden die dal kunnen hun steen
tje bijdragen aan de
strijd tegen de werk
loosheid, door mee
te helpen de collec
tieve lastendruk- te
rug te dringen. Wat
is dat voor maat
schappij waarin ou
den
ben.
eten heb-
PIM FORTUYN a' dl" geploeter
MEDEWERKER val' het, overigens
ook wel mee. De
huidige bejaarden
hebben ten volle geprofiteerd van de wei-
vaartsexplosie in de jaren zestig en zeventig.
Zij waren de eersten die en masse op win
tersport gingen en het vliegtuig voor vakan
tie ontdekten. Zij waren de eersten die de
zegeningen van koelkast, 'IV, auto en ka-
merbreedtapijt leerden kennen.
Kortom, onze bejaardengeneratie heeft
het over het algemeen aan niets ontbroken,
zeker niet wat de materiële kant van het le
ven betreft. Elk jaar was weer beter dan het
voorgaande jaar. Dat leverde een aange
naam perspect ief op voor het leven van me
nigeen. Veel jongeren kunnen daar nu
slechts van dromen. I let tij dient ie worden
gekeerd, ledereen dient daar zijn schouders
onder te zetten. Ook de bejaarden of wel
licht juist de bejaarden. Men mag immers
verwachten dat zij met minder toekunnen
na een leven vol materiële genietingen.
Dat geldt al helemaal indien de bejaarde
een wijs persoon is geworden. Dan immers
is het leven verinnerlijkt en is de ware rijk
dom geen materiële rijkdom, maar de rijk
dom van de geest. I Iet ware te wensen dat
de politiek de moed heeft dit eens tegen on
ze verwende bejaarden te zeggen en dat
Brinkman stopt met die laffe visites aan die
oorden vol met klagende bejaarden.
De Westeuropese landen lijken het succes van het NAVO-ultimatum tegen de
strijdende partijen rond Sarajevo te willen aangrijpen om ook andere belegerde
steden te ontzetten. Frankrijk en Italië stellen dat 'de Sarajevo-formule moet wor
den uitgebreid naar heel Bosnië'. Minister Kooijmans (buitenlandse zaken) ziet
in een verdere toepassing een mogelijkheid ook andere plaatsen in Bosnië te la
ten ontsnappen aan de wurggreep van de oorlog.
De Verenigde Staten hebben hun eigen vredes
proces voor Bosnië in gang gezet, en volgens
waarnemers verschilt deze wezenlijk van de be
nadering die Europa heeft gekozen. In tegen
stelling tot Lord Owen van de Europese Unie
concentreert Charles Redman, speciale afge
zant van de VS, zich op het vinden van ge
meenschappelijke doelen van Kroaten en mos
lims.
De Amerikanen hebben het proces op zijn kop
gezet in hun poging een akkoord te bereiken
tussen moslims en Kroaten, dat ze de Serviërs
willen voorschotelen aan de onderhandelings
tafel in Genève. Lord Owen daarentegen ge
bruikte een Servische kaart voor de opdeling
van Bosnië als basis voor onderhandelingen
met de moslims en Kroaten.
Redman ontmoette de Kroatische president
Tudjman en zijn Bosnische collega Izetbegovic
maandag in Zagreb. Na afloop verklaarde hij
dat beiden er op uit zijn de confrontatie tussen
hun legers in Midden-Bosnië te beëindigen.
I Iet bondgenootschap tussen Kroaten en mos
lims ontaardde vorig jaar in een bloedige strijd
om grondgebied in het hart van de republiek.
Tijdens gesprekken met de Amerikaanse minis
ter Christopher (buitenlandse zaken) legde de
Bosnische premier Silajdzic een plan op tafel
voor een mogelijke overeenkomst met de
Bosnische Kroaten. Silajdzic gaf Christopher
verschillende ideeën mee, waaronder ,,een
nauwere verbintenis met de Kroaten als een
|o c
mogelijkheid die zou moeten worden onder- »ha
zocht". >is
Volgens de Amerikaanse regeringswoordvoer-fslt
der McCurry worden 'nieuwe plannen' beke- i
ken. ,,lk denk dat het basisidee een confederal
tie van de drie belangrijkste groeperingen zal
blijven, maar binnen die confederatie zou spri^.
ke kunnen zijn van een nauwere alliantie tus-^
sen de Bosnische moslims en Bosnische
Kroaten."
De Amerikaanse regering beschouwt al gerui—n,
me tijd de door moslims geleide regering van ,ns|
Bosnië als de partij die onrecht is aangedaan. j-er
Christopher sprak maandag opnieuw over de
behoefte om te kijken naar wat hij noemde 'd^es
redelijke verlangens' van de moslims.
Het herstellen van de contacten tussen de mo
lims en de Kroaten, toegang tot de zee voor d<tV
moslims, de bescherming van de Kroatische
kust en bescherming van de rechten van de tüL'
Kroaten in Bosnië zijn enkele van de punten je1
waarover beide partijen overeenstemming ïnf
moeten zien te bereiken. Brigade-generaal Jo-J"d<
van Divjak, onderbevelhebber van het Bosni- n 'i
sche leger, zei vorige week dat zijn regering aligh
enige tijd overlegt over een mogelijke confedecht
ratie met Kroatië. „Wij snakken naar een fr v\
staakt-het-vuren tussen het Kroatische en het.
Bosnische leger."
WASHINGTON Rtr
Voor de VN-vredesmacht in
voormalig Joegoslavië
(Unprofor) is het stellen van
deadlines zeker niet zaligma
kend. „Het zou dom zijn om,
na hetgeen we in Sarajevo
hebben bereikt, niet te kijken
of ook elders in Bosnië met ul
timatums resultaten kunnen
boeken", erkende een VN-
functionaris in Zagreb. „Maar
we moeten realistisch blijven,
iedere situatie is anders. Bo
vendien hoeft wat in Sarajevo
heeft gewerkt niet per definitie
te werken in bijvoorbeeld
Midden-Bosnië."
M. van den Doel van Instituut
Clingendael sluit zich bij deze
mening aan. „In zijn alge
meenheid heeft Sarajevo aan
getoond dat je het drukmiddel
niet moet schuwen om uit een
impasse te raken. Maar het is
de vraag of dat altijd succesvol
is." Met name bij het toepas
sen van de deadline-formule
op Mostar, waar minister
Kooijmans een voorstander
van is, heeft hij zijn twijfels.
Zo verschilt de situatie rond
de hoofdstad van Hercegovina
volgens Van den Doel zo sterk
van die rond Sarajevo dat van
een soortgelijk ultimatum
nauwelijks sprake kan zijn. „In
Mostar is sprake van man-tot
man gevechten en wordt bijna
geen artillerie ingezet. De mo
gelijkheid om bijvoorbeeld
luchtaanvallen op vaste stel
lingen uit te voeren, valt om
deze reden al weg."
DeClingendael-medewerker
waarschuwt ook voor tegen
maatregelen vanuit Zagreb als
het Westen de Kroaten in Bos
nië te zeer de duimschroeven
aandraait. Hij wijst op de
Kroatische havenstad Split,
die een centrale rol speelt bij
de doorvoer van VN-hulpgoe-
deren. De stad fungeert voorts
als springplank voor Unpro-
for-eenheden die naar Bosnië
gaan. Zo wacht het Neder
landse luchtmobiele bataljon
momenteel in Split om naar
Oost-Bosnië te vertrekken.
Een Kroatische afsluiting van
de Dalmatische kust zou ver
strekkende gevolgen hebben.
Voorts kan Zagreb dreigen de
honderdduizenden vluchte
lingen die momenteel in
Kroatië verblijven door te stu
ren naar West-Europa. Van
den Doel vertrouwt met be
trekking tot Kroatië en de
Bosnische Kroaten liever op
sancties dan op geweld.
Een ultimatum aan Mostar
vereist bovendien een nieuwe
resolutie van de VN-Veilig
heidsraad. De stad kan niet op
basis van resolutie 836 wor
den ontzet, zoals bij Sarajevo
wel mogelijk is. Mostar is geen
zogeheten 'veilig gebied'
waarvan de omsingeling moet
worden opgeheven. Deze ty
peringvan Sarajevo in resolu
tie 836 vormde uiteindelijk de
grondslag voor het NAVO-ul
timatum.
Een ander punt dat niet uit
het oog mag worden verloren,
is de belangrijke rol die Rus
land in het Bosnische conflict
is gaan innemen. De kans op
een nieuw NAVO-ultimatum
zonder instemming van Mos
kou is gezien de recente ge
beurtenissen haast ondenk
baar en daardoor bijzonder
klein. Minister Kozyrev (bui
tenlandse zaken) waarschuw
de al voor het afkondigen van
een ultimatum zonder goed
keuring van Rusland. Hij
voegde eraan toe dat Moskou
geen voorstander is van een
herhaling van de 'Sarajevo-
formule'.
Van den Doel verwacht dat
Moskou al dwars gaat liggen
bij het streven naar een demi
litarisering van 'veilige gebie
den' zoals Srebrenica en Zepa.
„Aangezien het hier alleen
maar kan gaan om een Ser
sche terugtrekking, zullen
Russen een ultimatum als
puur anti-Servisch interpré e<
ren." nvv
Overigens is net als bij MoPn?
voor een demilitarisering V a£
de gebieden een nieuwe VIec
resolutie nodig, beklemtoofP'
Van den Doel. Sarajevo na/11
binnen de safe areas een af'al
te positie in. In resolutie 8?'e
plaatste de Veiligheidsraad^-
leen bij Sarajevo de kantteP1
ning dat een einde moest
den gemaakt aan de belegt0!
ring. De NAVO en de VN kl
den bij het legitimeren varf*a
hun ultimatum hierop terih<
vallen. Resolutie 836 gaat \ie-
de overige 'veilige gebiedef10
Srebrenica, Zepa, Goraz
Tuzla en Bihac niet zo v
als de Bosnische hoofdstac "r
De VN kunnen op basis va^
deze resolutie dan ook nie
verder gaan dan het verstrl
ken van luchtsteun aan de*
gen VN-manschappen.
DEN HAAG WIM COENRAADTS
De zwarte dood is terug. De
builenpest, een van kwaadaar-
disgte ziekten in de wereld, is
uitgebroken in oostelijk Zaïre
en zal zich snel kunnen ver
spreiden. De regering van Zaï
re ontkent dat er sprake is van
een epidemie en de Wereldge
zondheidsorganisatie van de
Verenigde Naties (WHO) kan
niets doen zolang niet om hulp
wordt gevraagd.
Volgens cijfers van de VN zijn in
de afgelopen twee jaar zeker
200 Zaïrezen aan de builenpest
overleden. Het aantal gerappor
teerde gevallen is opgelopen
van 394 in 1992 tot 636 in het
afgelopen jaar, maar volgens
doktoren worden veel gevallen
nooit gemeld. Vanuit de regio
rond Bunia (Noordoost-Zaïre)
zal de epidemie zich gemakke
lijk naar andere steden kunnen
verspreiden, waaronder ook
door de veelvuldige handels
contacten de hoofdstad Kins
hasa.
Maurice Lendunga, hoofd van
het pestbestrijdingsprogramma
in oostelijk Zaïre, zegt dat qua
rantaine van de besmette regio
de enige
spreiding van de ziekte te voor
komen. Maar de regering van
president Mobutu Sese Seko
weigert het prohleem te onder
kennen, laat staan actie te on
dernemen.
De builenpest, die in de Middel
eeuwen de bevolking van Euro
pa halveerde, wordt verspreid
door ratte- en mensenvlooien,
maar kan in een gevorderd sta
dium ook via de adem worden
overgedragen. Wie zich in de
zelfde kamer bevindt als ie
mand met door de builenpest
aangetaste longen wordt vrijwel
zeker geïnfecteerd. De ziekte
kan binnen 48 uur dodelijk zijn.
Er bestaat een vaccin en de
ziekte kan bij tijdige diagnose
met krachtige antibiotica wor
den bestreden, maar Zaïre heeft
geen georganiseerde gezond
heidsdienst meer. De regio rond
Bunia telt slechts elf doktoren
voor drie miljoen
HOGE KOORTS
Toen de oude meneer Paul in
september van het vorig jaar
overleed, dachten ze dat hij aan
malaria was bezweken. Maar
binnen enkele dagen kregen
twee leden van zijn familie de
zelfde symptomen: hoge koorts,
rillingen, duizeligheid en pijn.
Vervolgens kregen ze bijzonder
pijnlijke zwellingen in hun lies,
nek en oksels. Ze gingen naar
het ziekenhuis, waar de dokto
ren tot hun grote schrik consta
teerden dat de aloude, gevrees
de builenpest weer de kop had
opgestoken. Gewapend met
lange witte jassen, rubberen
handschoenen en maskers trok
ken gezondheidswerkers er op
uit om de hut waarin Paul was
overleden met insecticiden te
bespuiten in een poging de be
smette rattevlooien te doden.
Deze aanpak heeft echter wei
nig kans van slagen, aangezien
heel Bunia wemelt van de rat
ten. Inmiddels zijn elf van de
twaalf districten van Bunia be
smet en is de builenpest niet
meer beperkt tot de armere wij
ken van de stad.
De plaatselijke begrafenisritue
len bevorderen de verspreiding
van de ziekte. Wanneer iemand
is gestorven, wordt het lichaam
twee dagen opgebaard zodat ie
dereen afscheid kan nemen.
Hierbij wordt de overledene
veelvuldig aangeraakt, waar
door de besmetting wordt over
gedragen. En wanneer het li
chaam van de overledene af
koelt, zoeken vlooien en luizen
nieuwe gastheren, die zich in
groten getale aandienen in de
vorm van rouwende familiele
den en vrienden.
VERVAL
De builenpest kan rampzalige
gevolgen hebben voor Bunia.
De ziekte werd door de Belgi
sche kolonisten geïntroduceerd,
maar na een uitbraak in de ja
ren twintig wisten de koloniale
autoriteiten de ziekte onder
controle te krijgen. Na de onaf
hankelijkheid in 1960 zijn de
gezondheidsvoorzieningen en
medische onderzoekscentra in
het land langzaam in verval ge
raakt.
Dorpelingen aarzelen om de
ziekte aan de autoriteiten te
melden, omdat de regering in
veel gevallen haar toevlucht
neemt tot het platbranden van
besmette hutten of dorpen. In
de afgelopen tientallen jaren is
de ziekte sporadisch op het
platteland uitgebroken, maar
dit is de eerste keer dat de bui
lenpest in een belangrijk han
delscentrum toeslaat.
Bunia telt ongeveer 130.000 in
woners, maar trekt dagelijks
duizenden mensen uit de om
liggende gebieden aan. Boven
dien levert Bunia voedsel aan
de hoofdstad Kinshasa. De met
builenpest geïnfecteerde vlooi
en kunnen zich gemakkelijk via
de handelsroutes naar de
hoofdstad of andere steden ver
spreiden.
Tegenwoordig zou een dergelij
ke ramp in de meeste landen
redelijk kunnen worden bestre
den, maar de regering van Zaïre
functioneert nauwelijks. De
economie van het land is inge
stort, 70 procent van de toch al
niet dicht gezaaide gezond
heidscentra is gesloten en het
salaris van medisch geschool
den is een lachertje.
De slechte economische situatie
versnelt de verspreiding van de
builenpest. Hoge inflatie en
len
chaos brengen met
zich mee dat de Zaïrezen het
geld dat ze in handen krijgen
onmiddellijk uitgeven aan
voedsel, dat vervolgens wordt
opgeslagen. Deze voedselvoor
raden vormen een vruchtbare
broedplaats voor ratten. En
wanneer de mensen ziek wor
den, hebben ze geen geld meer
voor medicijnen.
BUNIA RICHARD DOWDEN
VERTALING: MARGREET HESLINGA
De stijgende welvaart zorgt e
door bedreigd.
In de sobere jaren vijftig, toen
Japan in het teken stond van de
wederopbouw, was vis een zeld
zame luxe op het menu van de
gemiddelde Japanner. Inmid
dels consumeert Japan zo'n 15
procent van alle vis en schaal
dieren die wereldwijd per jaar
worden gevangen. Door deze
niet te stillen honger wordt het
maritieme milieu ernstig be
dreigd.
„Toen ik klein was, aten we elke
dag natto", vertelt Keiko Na-
kayama uit Tokyo. Dit gerecht
van gefermenteerde sojabonen
was goedkope en voedzame
kost, en men was niet anders
gewend. „Mijn moeder serveer
de alleen op hoogtijdagen een
beetje vlees of vis. Inmiddels
beb ik zelf een gezin, en mijn
kinderen weigeren gewoon nat
to te eten. Ze halen hun neus
ervoor op. Ze willen elke dag
vis, bij voorkeur sushi frauwe vis
met rijst) of een of andere exoti
sche schaaldiersoort.
Dat natto inmiddels in westerse
natuurvoedingszaken een ge
liefd en duur produkt is, veran
dert daar niets aan. Hoe rijker
de Japanners in de afgelopen
decennia geworden zijn, hoe
meer vis ze zijn gaan consume
ren. En ook de huidige recessie
houdt die ontwikkeling niet te
gen. Het enige zichtbare effect
daarvan is dat de burgers wat
minder naar dure restaurants
gaan, maar thuis verwennen ze
zichzelf des te vaker met exqui
se vishapjes.
In 1991 vingen Japanse vissers
ruim negentig miljoen ton vis,
en het land importeerde boven
dien nog eens drie miljoen ton.
Volgens de FAO, de Voedsel- en
Landbouworganisatie van de
VN, loopt de Japanse visvangst
al sinds 1988 terug door overbe-
vissing. Het valt te verwachten
dat de Japanners steeds meer
zullen gaan importeren, zodat
ook in andere gebieden overbe-
vissing een feit zal worden.
Ook in Japan gaan stemmen op
die voor dit gevaar waarschu
wen. „De Japanse vraatzucht is
een van de hoofdoorzaken van
de teruglopende visvangsten
van de laatste jaren", aldus acti
viste Naoko Kakuta.
Ook de voortschrijdende ont
bossing in Indonesië en Thai
land is toe te schrijven aan de
Japanse gourmets. Mangrove-
bossen verdwijnen in snel tem
po om plaats te maken voor
gamalenkwekerijen. Bovendien
vervuilen deze kwekerijen het
grondwater, zodat ook in nabij
gelegen gebieden de landbouw
onmogelijk wordt gemaakt.
Plaatselijke zakenlieden hebben
de afgelopen jaren garen ge
sponnen bij de Japanse vraag
naar de exclusieve zwarte tijger
garnalen en naar kreeft, maar
nu komen ook de nadelen aan
het licht. Doordat deze zaken
lieden zich exclusief toeleggen
op de produktie voor de Japan
se markt, maken zij het de an
dere vissers erg moeilijk. De
gamalenkwekerijen hebben na
melijk ook een einde gemaakt
aan de rijke variëteit aan vis in
de mangrovegebieden. Boven
dien is de prijs van schaaldieren
gedaald, en gaat de vangst al
weer achteruit door de vervui
ling van het water.
Ook in India, Bangladesh en de
Filipijnen merken vissers dat ze
minder vangen. Hun vis wordt
voor ze weggekaapt door de
grootschalige Japanse en Tai-
Milieu-activisten maken zich in
het bijzonder zorgen over de
blauwvintonijn. Deze vissoort is
voor de Japanse consument een
speciale delicatesse. Van de to
tale hoeveelheid blauwvintonijn
die per jaar in de netten ver
dwijnt. gaat 90 procent naar Ja
pan. Het land moest vorig jaar
1 I
de helft van de eigen consump"e
tie (262.000 ton) importeren. Mv
Het Wereldnatuurfonds (WNRh<
vreest dat als de Japanners zicp
niet inhouden, deze diersoort
binnenkort is uitgestorven, pe
Flet lijkt er echter niet op dat o™
Japanners zich in dit opzicht Mj
om het milieu bekommeren.
zegt Naoko Kakuta. „De men-|r
sen hebben volstrekt geen zin
om bun dieet aan te passen." ier
De visgekte gaat voorlopig al- l°r
leen maar verder. De laatste p
trend is het nuttigen van oog- p3
bollen van de tonijn. Sinds er |v;
onlangs diverse artikelen zijn N
verschenen over het vitamine^
gehalte van deze organen. staéai
de Japanners in de rij voor eed >i
tonijne-oogje. Fn
F
TOKYO SUVENDRINI KAKUCHI ft 1
ïps fe
