'Serviërs luisteren naar geweld,
maar je kunt ze nooit vertrouwen'
1
Koude oorlog
over Bosnië
Feiten Meningen
Het enige
sprankje
echte hoop
glooit in
Frankfurt
Minister Ter Beek rolt met spierballen
MAANDAG 21 FEBRUARI 1994
NIEUWSANALYSE
Het verstrijken van het NAVO-ultimatum
aan de Bosnische Serviërs stelt de interna
tionale gemeenschap voor een lastige vraag:
Wat nu? Het beleg van Sarajevo lijkt opge
heven, maar het einde van de oorlog is
daarmee nog lang niet in zicht. Voor de
NAVO, de VS en Europa is er na de gespier
de taal van de afgelopen week geen weg
meer terug uit het mijnenveld van de Bal
kan. Nu bovendien Rusland zich aan het
front heeft gemeld, is Bosnië van een bloe
dige lokale stammenstrijd uitgegroeid tot
een test-case voor nieuwe Oost-Westver
houdingen.
De ministers van buitenlandse zaken van
de Europese Unie komen vanmiddag in
Brussel als eersten bijeen om een antwoord
te zoeken op de vraag naar het 'wat nu?'. Ze
moeten stappen zetten om het vredespro
ces nieuw leven in te blazen. Maar ze moe
ten ook duidelijk maken hoe er zal worden
gereageerd als de Serviërs hun geschut te
rughalen naar Sarajevo of het juist inzetten
aan andere fronten. En ze moeten de mos
lims zo ver krijgen dat die niet te veel mili
tair of diplomatiek voordeel proberen te ha
len uit de situatie. Het EÏJ-beraad belooft
tegen die achtergrond opnieuw een langdu
rige en verwarrende bijeenkomst te wor
den.
Volgens Europees commissaris Van den
Broek is het NAVO-ultimatum voor herha
ling vatbaar rond Moslar, waar de Kroaten
de moslims al maandenlang platbombarde-
ren. Dat is de logische conclusie van de re
denering van de meeste 'Europese haviken':
de Serviërs hebben de confrontatie met de
bijna 200 NAVO-gevechtsvliegtuigen niet
aangedurfd. Toch is dal op zijn minst een
onvolledige analyse van de tien dagen die
het gezicht van de Balkanoorlog verander
den.
De NAVO is immers de afgelopen nacht
geslaagd noch gezakt voor het examen dal
ze zichzelf had opgelegd. Tegenover alle
aanwijzingen dat het Westen dit keer woord
zou houden, stonden even veel indicaties
dat NAVO en VN probeerden een militaire
actie te vermijden. Zo konden ze het slechts
met moeite eens worden over de kleine let
tertjes van het ultimatum. En vannacht
stonden er ondanks alles nog enkele tiental
len stuks Servisch geschut in de bergen
rond Sarajevo.
Het uitblijven van een riskant treffen tus
sen NAVO en Serviërs is vooral het gevolg
van Russische tussenkomst. President
Jeltsins gezant Tsjoerkin heeft vrijdag met
een geslaagde diplomatieke actie de Bosni
sche Servïers zo ver gekregen dat ze hun
zware wapens uit de 20-kilometerzone
haalden. Bovendien werden 800 Russische
blauwhelmen in Sarajevo gelegerd. Zij vor
men voor de Serviërs van Karadzic, maar
ook voor de VS en de Europese landen een
bewijs van blijvende Moskouse betrokken
heid.
De politieke effecten van de Russische
manoeuvre zijn aanzienlijk. Moskou put er
moed uit tegen westerse spierballenpolitiek,
zoals Tsjoerkin zaterdagavond al liet blij
ken: ,,Als de NAVO-luchtmacht bombarde
menten in Bosnië uitvoert, komt het werke
lijk tot een crisis tussen Rusland en de wesr
terse wereld". De prijs van het geslaagde
Russische initiatief wordt levens buiten het
Bosnische slagveld afgerekend. Moskou zal
de terugkeer als supermacht zeker gebrui
ken om, tegen de zin van het Westen, vaker
op te treden als vredesstichter of scheids
rechter in de afgescheiden republieken van
de voormalige Sovjet-Unie.
Daarmee is samenwerking tussen Rus
land, de VS en Europa bij het oplossen van
de Bosnische burgeroorlog meer dan ooit
geboden, om te vermijden dat de ethnische
scheidslijnen op de Balkan parallel gaan lo
pen aan Oost-West-verschillen.
President Jeltsin heeft er, met de talloze
ethnische ruzies en een rumoerige opposi
tie in eigen land, alle belang bij dat de Ser
viërs zo snel mogelijk hun oorlogswinst ver
zilveren in een vredesregeling. De Europese
Unie heeft daarmee grote moeite, maar van
de supermachtambities waarmee Brussel
zich drie jaar geleden aan de Balkan-kwes
tie zette, is weinig over. „Eigenlijk hebben
we geen enkel strategisch doel", zei een ho
ge diplomaat in het weekeinde in antwoord
op de vraag 'Wat nu?'
Het moeilijkst krijgt de Amerikaanse pre
sident Clinton het. Hij koesterde zich tot nu
toe in afzijdige verontwaardiging. Washing
ton torpedeerde het Vance/Owen-plan als
een laakbare vorm van ethnische opdeling.
Clinton voelde evenmin voor latere Europe
se plannen de sancties tegen Servië geleide
lijk op te heffen in ruil voor concessies aan
de onderhandelingstafel. Maar nu moet
Washington duidelijk maken wat het dan
wel wil. Europa heeft al ervaren hoe het
werd meegezogen in het Bosnische moeras,
maar ook voor de VS, Rusland en de NAVO
is er nu Been weg meer terug. Falen van de
bemiddeling zal leiden tot voortzetting van
een oorlog, waarbij nu ook de supermach
ten partij zullen zijn.
BRUSSEL PETER DE VRIES
CORRESPONDENT
Bosnische Serviërs verwelkomden gisteren Russische VN-eenheden in Pale, een kilometer of 16 van Sarajevo.
Sead Bicakcic (64) stond vanochtend zoals elke dag weer te wachten bij de krantenkiosk in het ou
de centrum van Sarajevo. Een stuk of tien andere ouderen deden hetzelfde. ,,Ik wil graag weten
wat er vannacht is gebeurd. In ieder geval geen luchtaanval, want dat had ik wel gehoord. Als de
Serviërs worden bedreigd met geweld, willen ze wel luisteren. Alleen: vertrouw ze nooit. Ze heb
ben al zo vaak hun woord gebroken."
I let dagelijkse leven in Sarajevo
was vanochtend, zeven uur na
het verstrijken van het NAVO-
ultimatum, niet anders dan alle
andere dagen van de Bosnische
burgeroorlog. Zoals elke dag
waren er weer de rijen voor de
bakkerszaken, de waterophaal-
punten en de uitdeelcentra van
hulporganisaties. Met sleeën en
karren vervoerden de zwarthan
delaren hun schaarse waren
naar de illegale markten, her en
der in de stad. Hier kunnen de
stedelingen in ruil voor flinke
pakken Duitse marken eten en
andere benodigdheden kopen
die ze niet van de hulporganisa
ties krijgen.
De zwarte markten waren ook
de plaatsen waar de laatste
nieuwtjes over het ultimatum
werden verspreid. Zoals de ge
ruchten dat het vliegveld was
gesloten, dat de avondklok zou
zijn vervroegd van tien uur 's
avonds tot vier uur 's middags,
dat de NAVO Sarajevo gaat
bombarderen, dat de Serviërs
hun wapens vlakbij de Bosni
sche stellingen zouden plaatsen
enzovoort. De Sarajewikletsen
graag en lang. Ze hebben toch
weinig anders te doen.
Enkele tientallen inwoners van
Sarajevo trotseerden vannacht
de spertijd om in café Indi het
'ultimatum-feest' bij te wonen.
De eigenaar van de bar in het
oude stadscentrum vond het ul
timatum een 'signaal van hoop'
en dus aanleiding voor een
feestje. Ook in diverse andere
bars werden de glazen geheven
op het NAVO-ultimatum.
In de walm van de zware Drina-
sigaretten en tussen de vele gla
zen Sarajevo-bier, stapt Zoran
in café Indi op een stoel. „Ik
proost op het ultimatum. I^iat
de NAVO de Servische stellin
gen maar bombarderen",
schreeuwt hij, terwijl de aanwe
zigen goedkeurend hun armen
heffen.
De Bosnische regering had de
bevolking gisteren gewaar
schuwd om binnen te blijven en
eventueel in de kelders te sla
pen. Maar de durfals trokken
vannacht de straat op of beke
ken vanaf de daken de Servi
sche posities op de berghellin
gen rondom Sarajevo. Vanacht
1 één i
s het z
maar er gebeurde niets. Volgens
de NAVO is een luchtaanval
vooralsnog niet erg waarschijn
lijk, omdat de Serviërs hun wa
pens onder controle van de VN
hebben geplaatst of hebben te
ruggetrokken uit de 20-kilome-
terzone rond Sarajevo.
Ondanks de positive ontwikke
lingen verkeren de inwoners
van Sarajevo tussen hoop en
vrees. Zal het staakt-het-vuren
standhouden? Gaat de NAVO de
komende dagen Servische stel
lingen bombarderen? Of blijft
het weer bij woorden, zoals zo
vaak is gebeurd in de afgelopen
22 maanden. „Halverwege vorig
jaar was er ook al sprake van
militair ingrijpen. Heel Sarajevo
verwachtte dat, maar ook toen
gebeurde er niks", zegt theater
directeur Harris Pasovic pessi
mistisch. „En als er gebombar
deerd wordt, verandert dat ons
leven? Ik denk het niet. Wij heb
ben 22 maanden burgeroorlog
overleefd en dat zullen we ook
de komende jaren moeten
doen."
Op een plein naast het conser
vatorium staan de zussen Dika
(32) en Fikreta (40) al enkele
uren in de kou. Ze verkopen van
brandhout voor 25 Duitse mar
ken per zak. „Misschien wordt
de situatie voor ons beter nu de
NAVO zich eindelijk met Bosnië
bemoeit. Ik hoop het, maar ik
verwacht het eigenlijk niet. De
Serviërs hebben al zo vaak wa
penstilstanden geschonden. Ik
vertrouw ze gewoon niet. Mis
schien gaat het over een paar
weken weer allemaal opnieuw
beginnen".
Enkele kilometers verderop, in
een buitenwijk, staan enkele
tientallen mensen te handelen.
Hier kun je pasta ruilen voor
aardappelen, aanstekers voor
sigaretten, en zelfs condooms
zijn voor enkele marken te krij
gen. Soldaat Vedran Hatibovic
heeft verlof en tracht zakken
grof gesneden tabak te verko
pen. „De NAVO kan geen lucht
aanval meer beginnen, omdat
de Serviërs hun wapens onder
controle van de VN hebben ge
steld. Bij de verzamelplaatsen
zijn blauwhelmen gestatio
neerd. Je denkt toch niet dat de
NAVO die plaatsen gaat bom
barderen? Dan bombarderen ze
hun eigen mensen. De Serviërs
zijn heel slim geweest om mee
te werken aan het inleveren van
de wapens".
Dat is ook een van de bezwaren
van de Bosnische regering. Een
zwaar teleurgestelde vice-presi
dent Ejup Ganic verklaarde gis
teren dat de Serviërs nog tien
tallen zware wapens hebben
opgesteld of verborgen houden.
„Wij hebben de tanks en de ar
tillerie vanuit onze eigen linies
gezien en geteld. De Serviërs
voldoen niet aan de voorwaar
den van het NAVO-ultimatum.
Ze hebben hun wapens niet te
ruggetrokken uit de 20-kilome
terzone. Bovendien zijn bij de
verzamelplaatsen VN - soldaten
gestationeerd. Die zullen dus
nooit gebombardeerd worden",
aldus de vice-president.
Dit wordt ontkend door Unpro-
for, de troepenmacht van de VN
in voormalig Joegoslavië. Vol
gens generaal Michael Rose,
Unprofor-commandant in Bos
nië, heeft het Servische leger
grotendeels voldaan aan de
voorwaarden van het VN-ul-
timatum. Blauwhelmen hebben
overal tussen de strijdende par
tijen posities ingenomen en be
waken de speciale inleverings
plaatsen voor zware wapens, al
dus Rose.
De wachtenden voor de kran
tenkiosk reageerden vanoch
tend met gemengde gevoelens
op het uitblijven van luchtaan
vallen. „Gelukkig hebben we
tenminste de wapenstilstand.
Dat is een positief signaal. Ein
delijk doet het buitenland iets
voor ons. Alleen is het twee jaar
te laat. We leven hier in misera
bele omstandigheden. We heb
ben geen eten. geen geld en de
meesten van ons hebben fami
lieleden door de burgeroorlog
verloren. Sarajevo is een con
centratiekamp", zegt Sead Bi
cakcic. Zijn buurman Alija
Muminovic meent dat Bosnië
moet blijven vechten. „We
moeten blijven strijden voor
een verenigd Bosnië. De cetniks
hebben twee jaar lang de stad
gebombardeerd en vele wapen
stilstanden geschonden. De Ser
viërs kunnen we nooit meer
SARAJEVO» CEES V
De Russische interventie in Bc*
nië is dubbelzinnig. Optimisten
zien er wellicht een verwezenlij
king in van de 'nieuwe wereld
orde' die tijdens de Golfoorlog
aan de horizon leek te gloren.
De Russen hebben zich aange
sloten bij de westerse troepen ii
Bosnië om onder de vleugels
van de Verenigde Naties vrede
te brengen in Sarajevo. Het re
sultaat lijkt bemoedigend. Gis
teren zweeg het geschut, de
luchtaanvallen bleven uil en ie
dereen sprak over uitbreiding
van de vrede. Deze internatio
nale samenwerking zou model
moeten staan voor het controle
ren van gewapende conflicten
over de hele wereld.
Maar pessimisten zien het an
ders. De Russische interventieisj
niet het gevolg van gemeen
schappelijk beleid, maar van de
zwakte en verwarring van het I
Westen. De westerse mogend
heden zijn er niet in geslaagd di
situatie op eigen kracht op te
lossen. Het ontbrak het Westen
aan een samenhangend beleid
en aan de militaire kracht c
de schamele plannen uit te
ren. In plaats daarvan smeekte
het Westen de regering in Mos
kou om invloed op de Serviërs
uit te oefenen. Maar toen de
Russische hulp kwam, was die
niet politiek maar militair, en
veel ingrijpender dan verwacht.
Het Westen heeft zichzelf kiert
gezet door de Russen een ge
vaarlijke precedent toe te staan:
de eenzijdige inzet van troepen
in Europa.
De Russische bedoelingen zul-*
len uit het verdere verloop van
de Balkan-oorlog moeten blij
ken. Zijn ze alleen in Bosnië
omwille van de vrede, of ook
om de Serviërs te steunen? Wat
zullen de Russen doen als Ser-
viërs en moslims in hun buurt
slaags raken? En zullen ze des
gevraagd weer vertrekken? Als
ze in de eerste plaats uit zijn op
het respect van de intetnationa1
Ie gemeenschap, dan kan hun
aanwezigheid bijzonder waar
devol zijn. Maèr als ze Vóóf&l
opereren op basis van nationa:
Iistische druk vanuit Rusland,
dan kunnen ze de Bosnische
zaak en de internationale ver- j
houdingen bijzonder schaden.'
De gebelgde, nationalistische
geluiden die uit het kamp van
Jeltsin opstijgen, zijn verontrus
tend. Misschien hoeven we nil
eens te wachten tot Vladimir
Zjirinovski eventueel aan de
macht komt.
De inwoners van Sarajevo zijn^
daarvoor terecht bezorgd. Ent
zijds dreigt het gevaar dat de
gevechten weer beginnen, an
derzijds dat de situatie blijft
zoals ze nu is: een belegerde,
opgedeelde stad die voor onbe
paalde tijd afhankelijk blijft
buitenlandse hulp. Als de Servi
sche leiders zeggen dat ze de
vrede naar de rest van Bosnië
willen uitbreiden, mag het niet
dit soort wede zijn. Er moet
vaart worden gezet achter de
onderhandelingen door de drei
gingvan luchtaanvallen ir
stand te houden.
Het enige sprankje echte hoop
komt van de onderhandelingen
die zaterdag onder toezicht vj
de Amerikanen in Frankfurt
plaatsvonden tussen Bosnische
en Kroatische vertegenwoordi
gers. Bosnië en Kroatië kunnen
weer gaan samenwerken als
Kroatië ophoudt met pogingen
delen van Bosnië te annex
Als de Amerikanen de Kroaten
onder druk zetten en de Russen
de Serviërs onder handen ne
men, zouden de twee super
machten kunnen slagen was
Europa heeft gefaald.
LONDEN THE INDEPENDENT
VERTALING: MARGREET HESLINGA
Een kille hangar op de NAVO-
basis Aviano in Italië. Terwijl
buiten de F16's brullen, laat mi
nister Ter Beek van defensie en
kele uren voor het aflopen van
het NAVO-ultimatum zijn spier
ballen rollen. Omstuwd door de
internationale pers zegt hij:
„Het kan het op elk moment
gebeuren. We nemen geen ge
noegen met minder dan het
volledig nakomen van onze ei
sen. Zo niet, dan zijn we vastbe
sloten tot luchtaanvallen over te
gaan".
Het is de laatste waarschuwing
aan het adres van de Bosnische
Serviërs, die zich op dat mo
ment in de vliegende sneeuw
hun zware wapens uit de heu
vels rond Sarajevo terugtrekken.
„Er is veel beweging op de
grond", vertelt generaal Van der
Vlis, die in het kielzog van Ter
Beek is meegereisd. „Het lijkt
erop dat het bericht begint over
te komen."
Eerder op de dag waren Ter
Beek en Van der Vlis over de si
tuatie in Bosnië bijgepraat door
generaal Boorda, commandant
van de NAVO-zuidflank. De tijd
verstrijkt, het ultimatum nadert
zijn einde. „Het lijkt wel een
film van Hitchcock, het gaat
langzaam naar een climax toe",
schertst Van der Vlis. Ter Beek:
„Ja, maar in de film Psycho zit
de climax al aan het begin".
Om voor de hand liggende re
denen houden Ter Beek en Van
der Vlis zorgvuldig achter de
kiezen of het wel of niet tot een
luchtaanval komt en hoe groot
de kans daarop is. Ook de Ame
rikaanse defensieminister Perry,
met wie Ter Beek vanaf Londen
is meegevlogen, houdt de span
ning er nog even in. 'Pas als de
deadline is verstreken, weten
we of onze eisen volledig wor
den ingewilligd', zo wordt ge
zegd. „Aan de deadline houden
we vast,*er kan geen sprake zijn
van uitstel".
De minister van defensie van de
Verenigde Staten. Groot-Brit-
tannië, Frankrijk, Italië en Ne
derland vonden het goed om in
Aviano nog eenmaal de koppen
bij elkaar te steken, niet alleen
om de druk op te voeren, maar
ook om zich op de hoogte te
stellen van de paraatheid van de
internationale luchtvloot (ruim
300 toestellen) die eventuele
bombardementen moet uitvoe-
Nederland heeft daarvoor acht
F' 16's beschikbaar gesteld. „Ook
bij slecht weer kunnen wij bom
barderen", zegt Van der Vlis,
verwijzend naar de hevige
sneeuwval in Bosnië.
De paraatheid van de troepen is
optimaal en de commandolij-
nen tussen NAVO en Verenigde
Naties helder, hebben de vijf
ministers vastgesteld. De Ne
derlandse F16-vliegers. die van
meet af aan zullen meedoen
aan aanvallen, werden door Ter
Beek op de luchtmachtbasis Vil-
lafranca nog eens bemoedigend
toegesproken.
Op welk moment eventuele
bombardementen beginnen,
ligt geheel in de hand van
NAVO-commandant Boorda,
die tevoren wel eerst het groene
licht moet hebben gehad van de
VN-vertegenwoordigerin Bos
nië. Akashi. „De timing ligt bij
Boorda. Hij zal, in overleg met
UNPROFOR het juiste moment
kiezenaldus Ter Beek.
Pas als de Nederlandse minister
zondagavond om half elf weer
terugkeert in Nederland hoort
hij wat zijn Amerikaanse collega
Perry in Aviona in feite heeft ge
daan: hij telefoneerde er uitge
breid met de Russische minister
van defensie Gratsjov en deelde
hem mee, dat er die nacht geen
bommen zouden worden afge
worpen.
AVIANO PAUL KOOPMAN
De klok tikt door. Nog een paar uur en het ultimatum aan de Bosnische Serviërs is verstreken. Technici maken
Nederlandse F16's klaar voor vertrek op de Italiaanse luchtmachtbasis Villafranca. FOTO
ken