'Serviërs luisteren naar geweld, maar je kunt ze nooit vertrouwen' 1 Koude oorlog over Bosnië Feiten Meningen Het enige sprankje echte hoop glooit in Frankfurt Minister Ter Beek rolt met spierballen MAANDAG 21 FEBRUARI 1994 NIEUWSANALYSE Het verstrijken van het NAVO-ultimatum aan de Bosnische Serviërs stelt de interna tionale gemeenschap voor een lastige vraag: Wat nu? Het beleg van Sarajevo lijkt opge heven, maar het einde van de oorlog is daarmee nog lang niet in zicht. Voor de NAVO, de VS en Europa is er na de gespier de taal van de afgelopen week geen weg meer terug uit het mijnenveld van de Bal kan. Nu bovendien Rusland zich aan het front heeft gemeld, is Bosnië van een bloe dige lokale stammenstrijd uitgegroeid tot een test-case voor nieuwe Oost-Westver houdingen. De ministers van buitenlandse zaken van de Europese Unie komen vanmiddag in Brussel als eersten bijeen om een antwoord te zoeken op de vraag naar het 'wat nu?'. Ze moeten stappen zetten om het vredespro ces nieuw leven in te blazen. Maar ze moe ten ook duidelijk maken hoe er zal worden gereageerd als de Serviërs hun geschut te rughalen naar Sarajevo of het juist inzetten aan andere fronten. En ze moeten de mos lims zo ver krijgen dat die niet te veel mili tair of diplomatiek voordeel proberen te ha len uit de situatie. Het EÏJ-beraad belooft tegen die achtergrond opnieuw een langdu rige en verwarrende bijeenkomst te wor den. Volgens Europees commissaris Van den Broek is het NAVO-ultimatum voor herha ling vatbaar rond Moslar, waar de Kroaten de moslims al maandenlang platbombarde- ren. Dat is de logische conclusie van de re denering van de meeste 'Europese haviken': de Serviërs hebben de confrontatie met de bijna 200 NAVO-gevechtsvliegtuigen niet aangedurfd. Toch is dal op zijn minst een onvolledige analyse van de tien dagen die het gezicht van de Balkanoorlog verander den. De NAVO is immers de afgelopen nacht geslaagd noch gezakt voor het examen dal ze zichzelf had opgelegd. Tegenover alle aanwijzingen dat het Westen dit keer woord zou houden, stonden even veel indicaties dat NAVO en VN probeerden een militaire actie te vermijden. Zo konden ze het slechts met moeite eens worden over de kleine let tertjes van het ultimatum. En vannacht stonden er ondanks alles nog enkele tiental len stuks Servisch geschut in de bergen rond Sarajevo. Het uitblijven van een riskant treffen tus sen NAVO en Serviërs is vooral het gevolg van Russische tussenkomst. President Jeltsins gezant Tsjoerkin heeft vrijdag met een geslaagde diplomatieke actie de Bosni sche Servïers zo ver gekregen dat ze hun zware wapens uit de 20-kilometerzone haalden. Bovendien werden 800 Russische blauwhelmen in Sarajevo gelegerd. Zij vor men voor de Serviërs van Karadzic, maar ook voor de VS en de Europese landen een bewijs van blijvende Moskouse betrokken heid. De politieke effecten van de Russische manoeuvre zijn aanzienlijk. Moskou put er moed uit tegen westerse spierballenpolitiek, zoals Tsjoerkin zaterdagavond al liet blij ken: ,,Als de NAVO-luchtmacht bombarde menten in Bosnië uitvoert, komt het werke lijk tot een crisis tussen Rusland en de wesr terse wereld". De prijs van het geslaagde Russische initiatief wordt levens buiten het Bosnische slagveld afgerekend. Moskou zal de terugkeer als supermacht zeker gebrui ken om, tegen de zin van het Westen, vaker op te treden als vredesstichter of scheids rechter in de afgescheiden republieken van de voormalige Sovjet-Unie. Daarmee is samenwerking tussen Rus land, de VS en Europa bij het oplossen van de Bosnische burgeroorlog meer dan ooit geboden, om te vermijden dat de ethnische scheidslijnen op de Balkan parallel gaan lo pen aan Oost-West-verschillen. President Jeltsin heeft er, met de talloze ethnische ruzies en een rumoerige opposi tie in eigen land, alle belang bij dat de Ser viërs zo snel mogelijk hun oorlogswinst ver zilveren in een vredesregeling. De Europese Unie heeft daarmee grote moeite, maar van de supermachtambities waarmee Brussel zich drie jaar geleden aan de Balkan-kwes tie zette, is weinig over. „Eigenlijk hebben we geen enkel strategisch doel", zei een ho ge diplomaat in het weekeinde in antwoord op de vraag 'Wat nu?' Het moeilijkst krijgt de Amerikaanse pre sident Clinton het. Hij koesterde zich tot nu toe in afzijdige verontwaardiging. Washing ton torpedeerde het Vance/Owen-plan als een laakbare vorm van ethnische opdeling. Clinton voelde evenmin voor latere Europe se plannen de sancties tegen Servië geleide lijk op te heffen in ruil voor concessies aan de onderhandelingstafel. Maar nu moet Washington duidelijk maken wat het dan wel wil. Europa heeft al ervaren hoe het werd meegezogen in het Bosnische moeras, maar ook voor de VS, Rusland en de NAVO is er nu Been weg meer terug. Falen van de bemiddeling zal leiden tot voortzetting van een oorlog, waarbij nu ook de supermach ten partij zullen zijn. BRUSSEL PETER DE VRIES CORRESPONDENT Bosnische Serviërs verwelkomden gisteren Russische VN-eenheden in Pale, een kilometer of 16 van Sarajevo. Sead Bicakcic (64) stond vanochtend zoals elke dag weer te wachten bij de krantenkiosk in het ou de centrum van Sarajevo. Een stuk of tien andere ouderen deden hetzelfde. ,,Ik wil graag weten wat er vannacht is gebeurd. In ieder geval geen luchtaanval, want dat had ik wel gehoord. Als de Serviërs worden bedreigd met geweld, willen ze wel luisteren. Alleen: vertrouw ze nooit. Ze heb ben al zo vaak hun woord gebroken." I let dagelijkse leven in Sarajevo was vanochtend, zeven uur na het verstrijken van het NAVO- ultimatum, niet anders dan alle andere dagen van de Bosnische burgeroorlog. Zoals elke dag waren er weer de rijen voor de bakkerszaken, de waterophaal- punten en de uitdeelcentra van hulporganisaties. Met sleeën en karren vervoerden de zwarthan delaren hun schaarse waren naar de illegale markten, her en der in de stad. Hier kunnen de stedelingen in ruil voor flinke pakken Duitse marken eten en andere benodigdheden kopen die ze niet van de hulporganisa ties krijgen. De zwarte markten waren ook de plaatsen waar de laatste nieuwtjes over het ultimatum werden verspreid. Zoals de ge ruchten dat het vliegveld was gesloten, dat de avondklok zou zijn vervroegd van tien uur 's avonds tot vier uur 's middags, dat de NAVO Sarajevo gaat bombarderen, dat de Serviërs hun wapens vlakbij de Bosni sche stellingen zouden plaatsen enzovoort. De Sarajewikletsen graag en lang. Ze hebben toch weinig anders te doen. Enkele tientallen inwoners van Sarajevo trotseerden vannacht de spertijd om in café Indi het 'ultimatum-feest' bij te wonen. De eigenaar van de bar in het oude stadscentrum vond het ul timatum een 'signaal van hoop' en dus aanleiding voor een feestje. Ook in diverse andere bars werden de glazen geheven op het NAVO-ultimatum. In de walm van de zware Drina- sigaretten en tussen de vele gla zen Sarajevo-bier, stapt Zoran in café Indi op een stoel. „Ik proost op het ultimatum. I^iat de NAVO de Servische stellin gen maar bombarderen", schreeuwt hij, terwijl de aanwe zigen goedkeurend hun armen heffen. De Bosnische regering had de bevolking gisteren gewaar schuwd om binnen te blijven en eventueel in de kelders te sla pen. Maar de durfals trokken vannacht de straat op of beke ken vanaf de daken de Servi sche posities op de berghellin gen rondom Sarajevo. Vanacht 1 één i s het z maar er gebeurde niets. Volgens de NAVO is een luchtaanval vooralsnog niet erg waarschijn lijk, omdat de Serviërs hun wa pens onder controle van de VN hebben geplaatst of hebben te ruggetrokken uit de 20-kilome- terzone rond Sarajevo. Ondanks de positive ontwikke lingen verkeren de inwoners van Sarajevo tussen hoop en vrees. Zal het staakt-het-vuren standhouden? Gaat de NAVO de komende dagen Servische stel lingen bombarderen? Of blijft het weer bij woorden, zoals zo vaak is gebeurd in de afgelopen 22 maanden. „Halverwege vorig jaar was er ook al sprake van militair ingrijpen. Heel Sarajevo verwachtte dat, maar ook toen gebeurde er niks", zegt theater directeur Harris Pasovic pessi mistisch. „En als er gebombar deerd wordt, verandert dat ons leven? Ik denk het niet. Wij heb ben 22 maanden burgeroorlog overleefd en dat zullen we ook de komende jaren moeten doen." Op een plein naast het conser vatorium staan de zussen Dika (32) en Fikreta (40) al enkele uren in de kou. Ze verkopen van brandhout voor 25 Duitse mar ken per zak. „Misschien wordt de situatie voor ons beter nu de NAVO zich eindelijk met Bosnië bemoeit. Ik hoop het, maar ik verwacht het eigenlijk niet. De Serviërs hebben al zo vaak wa penstilstanden geschonden. Ik vertrouw ze gewoon niet. Mis schien gaat het over een paar weken weer allemaal opnieuw beginnen". Enkele kilometers verderop, in een buitenwijk, staan enkele tientallen mensen te handelen. Hier kun je pasta ruilen voor aardappelen, aanstekers voor sigaretten, en zelfs condooms zijn voor enkele marken te krij gen. Soldaat Vedran Hatibovic heeft verlof en tracht zakken grof gesneden tabak te verko pen. „De NAVO kan geen lucht aanval meer beginnen, omdat de Serviërs hun wapens onder controle van de VN hebben ge steld. Bij de verzamelplaatsen zijn blauwhelmen gestatio neerd. Je denkt toch niet dat de NAVO die plaatsen gaat bom barderen? Dan bombarderen ze hun eigen mensen. De Serviërs zijn heel slim geweest om mee te werken aan het inleveren van de wapens". Dat is ook een van de bezwaren van de Bosnische regering. Een zwaar teleurgestelde vice-presi dent Ejup Ganic verklaarde gis teren dat de Serviërs nog tien tallen zware wapens hebben opgesteld of verborgen houden. „Wij hebben de tanks en de ar tillerie vanuit onze eigen linies gezien en geteld. De Serviërs voldoen niet aan de voorwaar den van het NAVO-ultimatum. Ze hebben hun wapens niet te ruggetrokken uit de 20-kilome terzone. Bovendien zijn bij de verzamelplaatsen VN - soldaten gestationeerd. Die zullen dus nooit gebombardeerd worden", aldus de vice-president. Dit wordt ontkend door Unpro- for, de troepenmacht van de VN in voormalig Joegoslavië. Vol gens generaal Michael Rose, Unprofor-commandant in Bos nië, heeft het Servische leger grotendeels voldaan aan de voorwaarden van het VN-ul- timatum. Blauwhelmen hebben overal tussen de strijdende par tijen posities ingenomen en be waken de speciale inleverings plaatsen voor zware wapens, al dus Rose. De wachtenden voor de kran tenkiosk reageerden vanoch tend met gemengde gevoelens op het uitblijven van luchtaan vallen. „Gelukkig hebben we tenminste de wapenstilstand. Dat is een positief signaal. Ein delijk doet het buitenland iets voor ons. Alleen is het twee jaar te laat. We leven hier in misera bele omstandigheden. We heb ben geen eten. geen geld en de meesten van ons hebben fami lieleden door de burgeroorlog verloren. Sarajevo is een con centratiekamp", zegt Sead Bi cakcic. Zijn buurman Alija Muminovic meent dat Bosnië moet blijven vechten. „We moeten blijven strijden voor een verenigd Bosnië. De cetniks hebben twee jaar lang de stad gebombardeerd en vele wapen stilstanden geschonden. De Ser viërs kunnen we nooit meer SARAJEVO» CEES V De Russische interventie in Bc* nië is dubbelzinnig. Optimisten zien er wellicht een verwezenlij king in van de 'nieuwe wereld orde' die tijdens de Golfoorlog aan de horizon leek te gloren. De Russen hebben zich aange sloten bij de westerse troepen ii Bosnië om onder de vleugels van de Verenigde Naties vrede te brengen in Sarajevo. Het re sultaat lijkt bemoedigend. Gis teren zweeg het geschut, de luchtaanvallen bleven uil en ie dereen sprak over uitbreiding van de vrede. Deze internatio nale samenwerking zou model moeten staan voor het controle ren van gewapende conflicten over de hele wereld. Maar pessimisten zien het an ders. De Russische interventieisj niet het gevolg van gemeen schappelijk beleid, maar van de zwakte en verwarring van het I Westen. De westerse mogend heden zijn er niet in geslaagd di situatie op eigen kracht op te lossen. Het ontbrak het Westen aan een samenhangend beleid en aan de militaire kracht c de schamele plannen uit te ren. In plaats daarvan smeekte het Westen de regering in Mos kou om invloed op de Serviërs uit te oefenen. Maar toen de Russische hulp kwam, was die niet politiek maar militair, en veel ingrijpender dan verwacht. Het Westen heeft zichzelf kiert gezet door de Russen een ge vaarlijke precedent toe te staan: de eenzijdige inzet van troepen in Europa. De Russische bedoelingen zul-* len uit het verdere verloop van de Balkan-oorlog moeten blij ken. Zijn ze alleen in Bosnië omwille van de vrede, of ook om de Serviërs te steunen? Wat zullen de Russen doen als Ser- viërs en moslims in hun buurt slaags raken? En zullen ze des gevraagd weer vertrekken? Als ze in de eerste plaats uit zijn op het respect van de intetnationa1 Ie gemeenschap, dan kan hun aanwezigheid bijzonder waar devol zijn. Maèr als ze Vóóf&l opereren op basis van nationa: Iistische druk vanuit Rusland, dan kunnen ze de Bosnische zaak en de internationale ver- j houdingen bijzonder schaden.' De gebelgde, nationalistische geluiden die uit het kamp van Jeltsin opstijgen, zijn verontrus tend. Misschien hoeven we nil eens te wachten tot Vladimir Zjirinovski eventueel aan de macht komt. De inwoners van Sarajevo zijn^ daarvoor terecht bezorgd. Ent zijds dreigt het gevaar dat de gevechten weer beginnen, an derzijds dat de situatie blijft zoals ze nu is: een belegerde, opgedeelde stad die voor onbe paalde tijd afhankelijk blijft buitenlandse hulp. Als de Servi sche leiders zeggen dat ze de vrede naar de rest van Bosnië willen uitbreiden, mag het niet dit soort wede zijn. Er moet vaart worden gezet achter de onderhandelingen door de drei gingvan luchtaanvallen ir stand te houden. Het enige sprankje echte hoop komt van de onderhandelingen die zaterdag onder toezicht vj de Amerikanen in Frankfurt plaatsvonden tussen Bosnische en Kroatische vertegenwoordi gers. Bosnië en Kroatië kunnen weer gaan samenwerken als Kroatië ophoudt met pogingen delen van Bosnië te annex Als de Amerikanen de Kroaten onder druk zetten en de Russen de Serviërs onder handen ne men, zouden de twee super machten kunnen slagen was Europa heeft gefaald. LONDEN THE INDEPENDENT VERTALING: MARGREET HESLINGA Een kille hangar op de NAVO- basis Aviano in Italië. Terwijl buiten de F16's brullen, laat mi nister Ter Beek van defensie en kele uren voor het aflopen van het NAVO-ultimatum zijn spier ballen rollen. Omstuwd door de internationale pers zegt hij: „Het kan het op elk moment gebeuren. We nemen geen ge noegen met minder dan het volledig nakomen van onze ei sen. Zo niet, dan zijn we vastbe sloten tot luchtaanvallen over te gaan". Het is de laatste waarschuwing aan het adres van de Bosnische Serviërs, die zich op dat mo ment in de vliegende sneeuw hun zware wapens uit de heu vels rond Sarajevo terugtrekken. „Er is veel beweging op de grond", vertelt generaal Van der Vlis, die in het kielzog van Ter Beek is meegereisd. „Het lijkt erop dat het bericht begint over te komen." Eerder op de dag waren Ter Beek en Van der Vlis over de si tuatie in Bosnië bijgepraat door generaal Boorda, commandant van de NAVO-zuidflank. De tijd verstrijkt, het ultimatum nadert zijn einde. „Het lijkt wel een film van Hitchcock, het gaat langzaam naar een climax toe", schertst Van der Vlis. Ter Beek: „Ja, maar in de film Psycho zit de climax al aan het begin". Om voor de hand liggende re denen houden Ter Beek en Van der Vlis zorgvuldig achter de kiezen of het wel of niet tot een luchtaanval komt en hoe groot de kans daarop is. Ook de Ame rikaanse defensieminister Perry, met wie Ter Beek vanaf Londen is meegevlogen, houdt de span ning er nog even in. 'Pas als de deadline is verstreken, weten we of onze eisen volledig wor den ingewilligd', zo wordt ge zegd. „Aan de deadline houden we vast,*er kan geen sprake zijn van uitstel". De minister van defensie van de Verenigde Staten. Groot-Brit- tannië, Frankrijk, Italië en Ne derland vonden het goed om in Aviano nog eenmaal de koppen bij elkaar te steken, niet alleen om de druk op te voeren, maar ook om zich op de hoogte te stellen van de paraatheid van de internationale luchtvloot (ruim 300 toestellen) die eventuele bombardementen moet uitvoe- Nederland heeft daarvoor acht F' 16's beschikbaar gesteld. „Ook bij slecht weer kunnen wij bom barderen", zegt Van der Vlis, verwijzend naar de hevige sneeuwval in Bosnië. De paraatheid van de troepen is optimaal en de commandolij- nen tussen NAVO en Verenigde Naties helder, hebben de vijf ministers vastgesteld. De Ne derlandse F16-vliegers. die van meet af aan zullen meedoen aan aanvallen, werden door Ter Beek op de luchtmachtbasis Vil- lafranca nog eens bemoedigend toegesproken. Op welk moment eventuele bombardementen beginnen, ligt geheel in de hand van NAVO-commandant Boorda, die tevoren wel eerst het groene licht moet hebben gehad van de VN-vertegenwoordigerin Bos nië. Akashi. „De timing ligt bij Boorda. Hij zal, in overleg met UNPROFOR het juiste moment kiezenaldus Ter Beek. Pas als de Nederlandse minister zondagavond om half elf weer terugkeert in Nederland hoort hij wat zijn Amerikaanse collega Perry in Aviona in feite heeft ge daan: hij telefoneerde er uitge breid met de Russische minister van defensie Gratsjov en deelde hem mee, dat er die nacht geen bommen zouden worden afge worpen. AVIANO PAUL KOOPMAN De klok tikt door. Nog een paar uur en het ultimatum aan de Bosnische Serviërs is verstreken. Technici maken Nederlandse F16's klaar voor vertrek op de Italiaanse luchtmachtbasis Villafranca. FOTO ken

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 2