'Wonderlijk dat Thunderbirds
na dertig jaar zo populair zijn'
Rtv show
Man en Macht belicht de emanciperende ruwe bolster
Op zoek naar spanning en sensatie
Als Allen
Tracy naar de speelgoedmiddag
Programma
VRIJDAG 18 FEBRUARI 1994
Sylvia Anderson oprecht verbaasd over het succes van haar schepping
Een beeld dat bij vele generaties bekend is: een ruimtemissie in opdracht van International Rescue.
In de Londense Pinewood
Studio's wordt Sylvia An
derson, de geestelijke
moeder van The Thunderbirds,
spontaan overvallen door op
rechte verwondering. Met de
beste wil van de wereld had ze
dertig jaar geleden niet kunnen
bevroeden dat het succes van
de serie zo'n lange adem zou
hebben. „Wonderlijk toch",
zegt ze, „dat The Thunderbirds
bij jullie weer zo aanslaat. En
dat na al die jaren. Dertig jaar
geleden was de serie nog nieuw
en eigenlijk een beetje bizar
voor die tijd. Maar dat er nu nog
zo intensief naar wordt geke
ken, en dat met al die andere
kinderprogramma's..."
Anderson, thans als script
schrijfster en producent wer
kend voor het Amerikaanse te
levisiebedrijf HBO, kan het zich
in wezen niet goed voorstellen
dat The Thunderbirds vandaag
de dag nog zo populair zijn.
Met haar toenmalige echtge
noot Gerry verzon ze de ver
haallijnen en nog belangrijker:
zij bepaalde hoe de poppen er
uit moesten zien en gaf ze ook
een karakter. Ze bedacht zelfs
een verleden voor de poppen.
Daarover werd destijds volop
verhaald in het blad TV2000. Bij
de lezers werd de indruk gewekt
alsof het om echte acteurs ging
in plaats yan poppen. Hoe dan
ook liepen illusie en werkelijk
heid bij The Thunderbirds door
elkaar, want de kijkers konden
zich niet altijd aan de indruk
onttrekken dat de poppen uiter
lijk veel weg hadden van de ac
teurs die hun stemmen lever
den. Zo zou Sylvia Anderson,
die zelf haar stem gaf aan Lady
Penelope, ook uiterlijk model
hebben gestaan voor deze iet
wat bekakte adellijke dame.
Maar Anderson weerlegt dat.
„Voor elke pop was er natuur
lijk wel een voorbeeld te beden
ken. Logisch, ze moesten op
mensen lijken. Maar er is nooit
bewust gezegd: die pop moet
op die acteur lijken. Er zijn
nooit schetsen gemaakt. Dat
Lady Penelope op mij lijkt be
seften we pas achteraf, toen we
de televisiebeelden zagen."
Het succes van de poppense
ries was des te frappanter, als
wordt bedacht dat het in eerste
instantie nooit de bedoeling van
de Andersons was geweest met
marionetten te gaan werken. De
produktiemaatschappij AP
Films, door hen in het midden
van de jaren vijftig opgericht,
richtte zich in hoofdzaak op het
maken van live action films.
„Puppetry was an accident",
zegt Sylvia Anderson gedeci
deerd. „Onze eerste opdracht
kregen we van het commerciële
televisienet ITV. We moesten
een kinderserie maken. Pas la
ter kwamen we erachter dat on
ze acteurs marionetten waren."
Na de produktie van The Ad
ventures of Twizzle kregen de
Andersons de opdracht nog een
marionettenserie te maken. In
de nieuwe serie wilden de An
dersons af van het geklungel
met de poppen, die ze niet tege
lijkertijd konden laten lopen en
praten. Ze besloten te investe
ren in een mechanisme dat de
mond synchroon met de dia-
loogband liet bewegen,.de su-
permarionation- techniek.
De volgende stap was een op
lossing zoeken voor het rare
loopje van de poppen. De kop
pen van de marionetten konden
dan nog wel zo echt lijken, wan
neer ze liepen zag het er maar
raar uit. Een serie waarin de
marionetten zich niet lopend
hoefden voort te bewegen lag
voor de hand. En dat de zonen
van Jeff Tracy niet lopen weet
elke fan. Bewegende sofa's,
draaiende muren, glijbanen en
hop! De Tracy's zaten in hun
Thunderbirds op weg naar een
of andere gevaarlijke missie.
In hun streven alles zo echt
mogelijk te laten lijken maakten
de Andersons na hun avonturen
met The Thunderbirds meer en
meer gebruik van acteurs en ge
wone decors. De acteurs deden
vrijwel alles, behalve praten. De
dialogen werden gevoerd door
de poppen. Voor veel kijkers
ging op deze manier de lol er
echter een beetje vanaf. De gro
te charme van The Thunder
birds was juist dat het allemaal
zo ontzettend écht leek, terwijl
iedereen wist dat het poppen
waren. Volgens Sylvia Anderson
was deze ontwikkeling niet te
vermijden.
„Alles om ons heen was aan
het veranderen. De mode, er
waren veel ontwikkelingen op
technisch gebied. Wij moesten
gewoon mee. Maar het grote
succes van The Thunderbirds
was natuurlijk niet alleen te
danken aan de serie zelf. Ook de
speelgoedmarkt speelde een
grote rol. Kinderen waren dol
op het Thunderbird-speelgoed.
Dat heeft aan het welslagen van
de reeks bijgedragen."
Aan de muur, naast haar bu
reau, hangen de portretten van
Lady Penelope en haar butler
Parker. In het kantoor van Syl
via Anderson verder geen attri
buten die herinneren aan The
Thunderbirds „Het is voor mij
al weer zo lang geleden, dertig
jaar nu. Ik heb er ook niets meer
mee te maken. De rechten van
de serie zijn al lang geleden
door mijn ex-man verkocht aan
de Amerikaanse zender ITC.
Achteraf gezien stom natuurlijk
om die te verkopen. Maar gedoe
over wie de rechten had, dat
leefde toen nog helemaal niet.
We maakten een marionetten
serie, die had succes en dat was
dat. Maar het is natuurlijk wel
jammer dat degenen die The
Thunderbirds in de jaren zestig
hebben bedacht nu niets meer
te zeggen hebben over hun pro-
dukt. We zien niets van het geld
dat in Los Angeles wordt ver
diend, geen cent. De enige re
den dat ik met de cameraman
John Read en poppenmaakster
Mary Turner naar Den Haag
kom, is mijn trots. De Thunder-
bird-jaren hebben ons allemaal
een heleboel bloed, zweet en
tranen gekost en daar moeten
we erkenning voor krijgen."
Het is volgens Anderson niet
waarschijnlijk dat de reeks ooit
nog een vervolg krijgt. „We had
den eigenlijk nog wel een spin-
off willen maken, maar er valt
gewoonweg niet te werken met
die lui in Amerika. En een serie
maken zonder ons, kan niet.
Dat zou nooit hetzelfde resul
taat te zien geven. Het is meer
dan een techniek. Zonder ons is
de spark gone. Trouwens, nie
mand heeft nog ooit gepro
beerd eenzelfde soort program
ma te maken. Simpelweg omdat
het too damned moeilijk is."
HILVERSUM TON DE JONG
Laten we er niet langer omheen draaien:
de man van vandaag heeft het. best
zwaar. Tóch? Waarom zou de Evangeli
sche Omroep er anders een televisiepro
gramma aan wijden? Man en Macht gaat
het heten. Hoog tijd voor emancipatie,
een reisje naar het innerlijk van de ruwe
bolster. Want dat de moderne vent wel
eens met zijn bestaan worstelt is een feit,
volgens Peter Maris, producent van het
programma, maar het wordt niet altijd
hardop gezegd: „En het doet wél pijn."
In de eerste van acht afleveringen, die
morgenavond laat wordt uitgezonden,
vertelt een geslaagde manager openlijk
over de struikelpartijen op zijn levens
pad. Adriaan Koppens, management-
trainer te Renswoude, joeg jarenlapg het
succes na. Lange werkweken, een steeds
mooiere auto en eigendunk: kennis werd
macht. Maar toen hij op een dag thuis
kwam, hadden vrouw en kinderen te
leurgesteld hun biezen gepakt: Adriaan
had te lang met oogkleppen op geleefd.
Een wereld stortte in. Had hij niet juist
voor vrouw en kinderen zo hard ge
werkt? Dat normen en waarden wel eens
pijnlijk afwijken van waar thuis prijs op
wordt gesteld, leer je meestal pas ach
teraf, stelt Adriaan vast. „Je voelt je als
een dweil weggegooid, want je hebt het
beste met je gezin voor. Maar tegelijker
tijd heb je niet in de gaten dat ze het
slachtoffer zijn geworden van je eigen
succes. En als man ben je vaak met suc
ces bezig, want in succes ligt ook accep
tatie."
Adriaan Koppens is inmiddels her
trouwd. Hij relativeert meer, durft meer
vanuit de vraag dan vanuit de feiten te
leven, zoals hij het zelf zegt, en vindt in
dat proces baat bij de Bijbel. Maar de
worsteling is nog niet afgelopen. Dat een
man zich kwetsbaar durft op te stellen is
nog allerminst gemeengoed, heeft hij
ondervonden. En zeker niet in het za
kenleven.
Socioloog Joop Brongers: „Een uitste
kend excuus om niet 'naar binnen' te
hoeven kijken en je de vraag te stellen:
wat wil ik precies? Het werk als grote
vlucht... Als je een jongetje van vijf vraagt
wat hij later wil worden, verwacht je dat
hij 'timmerman' of 'brandweerman'
zegt. De meeste mensen zouden van
hun stoel vallen als hij zei: een gelukkig
mens."
Een man is een ingewikkeld schepsel,
dat wanhopig probeert zijn emoties te
paren aan wat er allemaal van hem ver
wacht wordt. In het rollenspel tussen
man en vrouw is de man de laatste jaren
behoorlijk in de schaduw terecht geko
men, vonden ze bij de EO. „Als je in de
boekhandel gaat kijken, staat er zeven
meter literatuur over vrouwen, en zul je
er misschien twee of drie boeken over
'de man' vinden", volgens producent
Maris. „Sociologisch heeft hij het ge
woon moeilijk, in de Westerse maat
schappij. De kans om een beetje naar je
binnenkant te gaan is klein."
Man en Macht probeert door middel
van interviews, sketches en discussies
dat gemis een beetje goed te maken.
Prikkelen,confronteren. „We hebben
niet de illusie dat we met het program
ma de wereld kunnen veranderen", ver
telt psycholoog Lex van Dijk, die bij de
samenstelling was betrokken. „Je kunt
mensen hoogstens tot denken aanzet
ten. Als we daar in slagen, zou ik er al te
vreden mee zijn."
Bij de Evangelische Omroep achten ze
het geenszins uitgesloten dat de acht af
leveringen (gepresenteerd door Jan Bak
ker) een of ander vervolg kunnen krijgen,
bijvoorbeeld in de vorm van lectuur of
bijeenkomsten. Voor veel mannen zou
zo'n vorm van nazorg geen luxe zijn,
zeggen ze bij de EO. Of anders eindigen
we allemaal even roemloos als in de
sketch met workaholic Herman Nie
mandsverdriet, die in het harnas stierf:
achter zijn bureau. Levenloos ligt zijn
torso over het vloeiblad. Morgen zal de
schoonmaker hem tussen zijn papieren
vinden, zegt een spookachtig verlichte
meneer naast hem. Na de begrafenis
moeten de collega's dan maar gauw
weer aan het werk, voegt hij er aan toe.
Zo zou Herman Niemandsverdriet het
zelf gewild hebben.
(Nederland 2, morgenavond om 23.15
Jan Domve Kroeske leeft zich uit in Living Stone
HILVERSUM NPA
Als jonge onderzoekers gaan Jan Douwe Kroeske
en Maike Meijer op zoek naar plekken waar de
natuur en de mensheid zich laten zien van hun
mooie, ruwe, gewelddadige of bizarre kanten. Dit
gebeurt in het nieuwe VARA-programma Living
Stone, de opvolger van het wetenschappelijk ge
tinte TV-magazine Jules Unlimited. Het program
ma begint zaterdag 19 februari met een aflevering
over vulkanen op Hawaï.
De makers van de vooralsnog zevendelige serie
kregen geen duidelijke opdracht mee. De onder
werpkeus stond ook niet vast. Na jaren Jules Unli
mited werd gezocht naar meer avontuur en na
tuur. Dat het programma is vernoemd naar de
Engelse ontdekkingsreiziger Sir Henry Livingsto
ne is dan ook een aardige taalkundige vondst. De
redactie deed de research voor veertien onder
werpen, waarvan er nu zeven tot opnamen heb
ben geleid.
In aflevering 1 doet het team de Pu'u O'o aan,
de 'kokende berg' op Hawaï. Het onderzoek richt
zich op de werking van de vulkaan, die enkele ja
ren geleden tot uitbarsting kwam. Het niveau van
het kratermeer wordt gepeild, evenals de snelheid
van de lavastroom. Kroeske en Meijer hebben de
grootst mogelijke moeite monsters te nemen a
gloeiend lava („Jezus, wat is het hier heet"). Aan
het werk zijn risico's verbonden; er is gevaar vodi
vergiftiging en glijdende brokstukken. Dramati
sche beelden a la Op jacht naar de Schat geven
een sfeer van spanning en sensatie.
Tijdens de opnamen smolt als gevolg van
hitte het rubber van het camerastatief. Na 25 r
nuten'was de klus geklaard.
De makers hebben naar eigen zeggen niet be-
wust gezocht naar gevaarlijk werk, wel was soms
sprake van een 'gecalculeerd risico'. Gidsen wa
ren aanwezig om te zeggen hoever ze konden
gaan. Een beetje spanning is echter nodig, zegt!
redacteur-producer Peter Gersen, „omdat je an
ders matte televisie krijgt". Hij en Hans Wanrooy
zijn de bedenkers van Living Stone. „Ik hoop dat
de kijkers dit programma zullen waarderen, het
was het zwaarste wat ik gedaan heb in mijn le
ven", aldus Gersen. De opnamen verliepen hec
tisch; de toegemeten tijd was kort en het weer viel
tegen. Jan Douwe Kroeske vindt het resultaat
prachtig geworden. „De mooiste ansichtkaart die
ik verstuurd heb."
(Nederland 3, morgenavond om 19.15 uur.)
Kevin van Leeuwen (rechts) en zijn vriendje Martijn, geheel in de ban van The Thunderbirds. foto united photos de boer ron pichel
Thunderbirds are go, klinkt het
zacht. Achter de voordeur van
een Hoofddorps rijtjeshuis staat
de aanvankelijk nog wat verle
gen zesjarige Kevin van Leeu
wen. Hij is een hartstochtelijke
fan van poppenfilmserie The
Thunderbirds die de AVRO ie
dere zaterdag opnieuw uit
zendt.
Wat houdt nu al bijna drie de
cennia lang kinderen van toen
en nu in de ban van deze scien
ce-fiction serie? De Brit Gerry
Anderson en zijn (inmiddels ex)
echtgenote Sylvia stonden in de
zestiger jaren aan de wieg van
de beroemde marionettenserie.
Ze situeerden het verhaal in
2063. Grondlegger van de on
baatzuchtige hulporganisatie
International Rescue is vader
Jeff Tracy. Samen met zijn vijf
zonen bewoont hij Tracyeiland,
dat tevens de geheime basis is
vanwaaruit de Thunderbirds
opereren. Behalve de spannen
de en grootmoedige reddings
operaties die je aan het beeld
doen kleven, is het vooral de
vormgeving die nu nog steeds
bewondering afdwingt.
De lippen van de marionetten
bewegen synchroon met de op
band ingesproken stemmen.
Anderson noemde deze anima
tietechniek met een duur woord
Supermarionation. Bewegen de
poppen zich schokkerig voort,
dan weten ze toch met de be
wegende ogen en dikwijls be
zwete koppen de indruk van
echte inspanning te wekken.
Doordat Sylvia en Gerry Ander
son tijdens de vervaardiging van
de reeks een hoge perfectie
graad hebben nagestreefd, zijn
The Thunderbirds ook nu de
moeite van het bekijken waard
nog alleszins waard.
Gekte
De Thunderbirdsgekte van Ke
vin van Leeuwen stamt van drie
jaar geleden. Toen herhaalde de
AVRO in navolging van de BBC
zes hele afleveringen. Kevin was
drie jaar, maar volgens z'n moe
der Edith had hij het direct te
pakken. „Hij speelde op het
strand met z'n schepjes de be
sturing van de raketten na."
Kevin moest vooralsnog ge
noegen nemen met het bekij
ken van de zelfopgenomen vi
deoafleveringen. Op de speel
goedmarkt was niets voorhan
den om aan Kevins Thunder-
birdsenthousiasme tegemoet te
komen. Met bloed, zweet en
tranen fabriceerde moeder
Edith toen maar een hemels
blauw Thunderbirdskostuum
voor haar zoon. Om het zo echt
mogelijk te laten lijken, zette ze
de videobeelden stil om de as
tronauten goed te bekijken.
Nu is de zoom van de broeks
pijpen al twee keer uitgelegd.
Maar nog steeds verkleedt Ke
vin zich iedere vrijdagmiddag
om als Allen Tracy, de bestuur
der van Thunderbird 3, naar de
'speelgoedmiddag' van zijn klas
te gaan. De lachers krijgt hij op
z'n hand als hij met schudden
de passen door het lokaal loopt.
Daarbij imiteert hij 'levensecht'
Allen in een verzonnen steenko
len Engels. Zijn vriend Martijn
is ook met het Thunderbirdsvi-
rus besmet. Maar zo'n verzame
ling als Kevin inmiddels in huis
heeft, bezit hij niet. Niettemin is
Martijn apetrots op zijn Thun-
derbirdstrui. En samen spelen
ze natuurlijk.
De twaalfjarige René van der
Kroft uit Leiderdorp heeft zich
nooit verkleed als Thunderbir-
dastronaut. En spelen met z'n
verzameling is ook uit den boze.
In een mooie ou'de vitrinekast
staan zijn schatten prominent
uitgestald. De disco-versie van
de overbekende begin tune
schalt door zijn kamer. Aan de
wand hangt behalve een inge
lijste poster ook een Engelse ka
lender van 1993. Die blijft na
tuurlijk hangen! Net als Kevin
keek hij drie jaar geleden op
aanraden van zijn ouders voor
het eerst naar The Thunderbirds
die toen door de AVRO op her
haling werden gestuurd. Wat hij
het leukst aan de serie vindt, is
behalve de 'reddingen' toch de
techniek.
Daarna sloeg de verzamelk-
oorts toe en tot op de dag van
vandaag is hij erdoor bevangen.
Op een speelgoedautobeurs
scoorde hij zijn eerste Thunder
bird 2, een bijzonder exemplaar
op wieltjes. Maar hij heeft ook
de originele versie uit de jaren
zestig in de kast staan. Eén van
de oudste verzamelobjecten is
een vouwblad van Albert Heyn,
daterend uit 1966. Met het kar
tonnen blad werd destijds het
startsein gegeven voor de Ne
derlandse merchandising cam
pagne. In totaal werden er zes
uitgegeven. Een en ander droeg
mede bij aan het in leven hou
den van de hype die de Thun-
René van der Kroft, verzamelaar
van Thunderbirds-attributen uit
overtuiging, foto henk bouwman
derbirds ook toen waren. René
speurt nog naar de overige vijf
AH-bladen.
Dat zoeken pakt hij professio
neel aan. Niet alleen loopt hij
met visitekaartjes met daarop
het logo van de Thunderbirds,
hij adverteert ook geregeld in
huis aan huis bladen. Dat levert
soms onverwacht mooie spul
len op zoals een Thunder-
birdsganzenbordspel. In zijn
enthousiasme schreef hij na
tuurlijk ook naar de organisato
ren van de Haagse manifestatie
Andersons dre go. waar alle ani
matiefilms van Gerry en Sylvia
Anderson gemaakt tussen 1956
en 1969 te zien zijn. René werd
prompt uitgenodigd om aanwe
zig te zijn bij de opening. Aan
hem de taak eregast Sylvia de
bloemen aan te bieden. Zijn
ogen schitteren bij het vooruit
zicht.
Andersons are go
Van 20/2 t/m 2/3 1994 in he
Theater a/h Spui, Cinematheek
Haags Filmhuis, World Wide Vi
deo Centre. Inlichtingen m
13.00 Tel. 070-3656030.
20/2- 24/2 20.30 Theaterstuk
Thunderbirds FAB, The n
iteration mimevoorstelling dooi ,2,
Britse Mime Theatre Project.
23/2 de voorstelling gespeeld
voorkinderen om 15.00.
26/2 20.00 Supermarionation
demonstratie van John Read ei j
Maty Turner.
Verder uitgebreid film en vi
deoprogramrri^.