Rozenkraag en sleutelketting
Opmerkelijke Cubaanse
inzending op Berlinale
'Richard III': virtuoze oefening in het kwaad;
Cultuur&Kunst
Expositie van
Vermeer in
Washington
en Den Haag
Tekeningen Stevenson missen diepte
Samenwerking NDT en
Haags Conservatorium
Raad voor de Kunst: actie
tegen doodvonnis Rushdie
DINSDAG 15 FEBRUAR11994941
Kunstenaars ontwerpen waardigheidssymbolen voor 'Euroburger'
Het lijkt onwaarschijnlijk dat een hoogwaardigheidsbe
kleder binnenkort rondloopt met de 'keten' van ontwer
per Titia Ex om zijn hals. Het sieraad dat Ex ontwierp
voor de expositie 'Tekens en Ketens' in het Arnhemse
Gemeentemuseum bestaat uit een groot rond plateau
van plexiglas met daarin hondertwintig houdertjes met
zijden roosjes.
ARNHEM HENK MEUTGEERT
In de tentoonstellingscatalogus
draagt' theatermaker Gerardjan
Rijnders de rozenkraag, al wordt
het op de foto niet helemaal
duidelijk of hij hel geheel nu
ook werkelijk draagt of dat het
gewoon aan een paar onzicht
bare touwtjes aan het plafond
hangt en hij er zijn hoofd een
voudigweg doorheen heeft ge
stoken.
Titia Ex is één van de zeventig
ontwerpers die een 'eigentijds
waardigheidssymbool voor de
Euroburger van nu' hebben ge
maakt. In het Arnhemse Ge
meentemuseum zijn hun ke
tens en tekens, maar ook de kis
ten en kussens waarin en waar
op ze dienen te worden opge
borgen te zien. Het is een kleu
rige, hier en daar verrassende
tentoonstelling geworden waar
voor Threes Moolhuysen, werk
zaam bij het TC Design Cen
trum in Schiedam en eerder
verbonden aan het Rotterdamse
Museum Boymans van Beunin-
gen, tekende.
Threes Moolhuysen heeft van
huis uit iets met waardigheids-
symbolen. Haar vader was bur
gemeester en in de catalogus
haalt ze herinneringen op aan
de dagen dat hij zijn ambtske
ten droeg. Een heel ritueel, zo
blijkt uit haar verhaal.
Extra's
Een halsketting of een ring kun
nen, gezien de geschiedenis van
deze voorwerpen, op zichzelf al
een symbool van waardigheid
zijn. Omdat bijna iedereen te
genwoordig deze sieraden
draagt (een zegelring bijvoor
beeld heeft niets meer met
waardigheid te maken) moet er
dus iets extra's worden toege
voegd om deze die symbolische
waarde terug te geven. Juist aan
die extra's ontbreekt het bij een
aantal van de tentoongestelde
voorwerpen bij 'Tekens en Ke
tens'. Er blijven dan wel mooie
sieraden over, maar je vraagt je
wel af waarom juist die nu als
een waardigheidssymbool moe
ten worden opgevat.
Anders is het met de sieraden
die wèl verwijzen naar bepaalde
tekenen van waardigheid. De
'ster' lijkt bijvoorbeeld zo'n
symboolfunctie te hebben. Her
man Hermsen ontwierp een
speld die nog het meest lijkt op
de Amerikaanse sherrif-ster en
stanste er de leters 'NL' uit bin
nen een kring van Europese
sterretjes. Petra Bormann
maakte een halsketting die be
staat uit kussentjes met sterren
erop en Karin R'Hila ontwierp
een ster die bevestigd is op een
lintje. Ook het fenomeen 'keten'
duikt regelmatig op, zelfs letter
lijk in het ontwerp van Sjef
Hendrickx die twee handen in
'schudhouding' bevestigde aan
een fikse ketting met vervaarlij
ke haak. Ook de rijksappel
(Ruudt Peters), de scepter (Win
nie Teschmacher) en de sleutel
(Els Deumens en Janneke Yff)
ontbreken niet. En de set ringen
die Katrin Laville maakte is wel
heel bijzonder; zij ontwierp dit
sieraad voor onder anderen een
timmerman (ring met zaagje of
met schuurpapier) en een naai
ster (ring met speldenkus
sentje).
Minstens zo leuk als de ten
toonstelling is de catalogus met
foto's van Michaël Perron.
De National Gallery of Art in
Washington en het Mauritshuis
in Den Haag organiseren de
eerste overzichtstentoonstelling
van de zeventiende eeuwse
schilder Johannes Vermeer. In
samenhang daarmee wordt de
komende twee jaar een aantal
van zijn schilderijen gerestau
reerd, waaronder de twee be
roemdste, 'Gezicht op Delft' en
'Meisje met de parel', zo heeft
het Mauritshuis meegedeeld.
De expositie in Washington is
van november 1995 tot februari
1996, in het Mauritshuis van
maart tot juni 1996. Hoeveel
werken getoond zullen worden,
is nog niet duidelijk. Het Mau
ritshuis spreekt over een wezen
lijk aantal van de zeldzame
schilderijen. Het totale oeuvre
van Vermeer (1632-1675) is niet
groter dan ruim dertig schilde
rijen. Het Mauritshuis verwacht
in Den Haag 250.000 bezoekers.
Van Vermeer zijn geen schil
derijen meer in particulier bezit.
Voor de tentoonstelling zullen
de doeken uit musea in West-
Europa en de VS moeten ko
men. Het Mauritshuis heeft drie
Vermeers in bezit. Naast de
twee genoemde is dat ook nog
'Diana en haar gezellinnen', een
van zijn vroegste werken.
Het publiek zal de
van de schilderijen vanaf 10 m|^
in een speciaal daarvoor inge.
richt atelier kunnen volgen. He,6
Mauritshuis wil met de presert6-^
tatie 'Vermeer in het licht' he)
publiek een beeld geven van de
ze museumtaak die gewoonlijl
achter de schermen wordt uir6-^
gevoerd. Een internationale bej
gleidingscommissie van restate
ratoren en kunsthistorici bege^-2
leidt de restauratoren.
!7.5
Het Mauritshuis verricht oo|
een uitgebreid onderzoek naa»
de technische conditie van all)
schilderijen van Vermeer. Daaifö.l
aan werkt een groot aantal in
ternationale instellingen mea
De gegevens worden opgeslqs.3
gen in een databank. Het 01^8.4
derzoek moet duidelijkheid ge
ven over de wijze waarop Ven
meer zijn effecten bereikte.
Het fenomeen 'keten' duikt letterlijk op in het ontwerp v
bevestigde aan een fikse ketting met vervaarlijke haak.
KUNST
RECENSIE BEN WAGEMAKER
Expositie: Nicky Stevenson, tekeningen en
objecten van papier maché. Tot 28 febr, di
t/m vr 11.00 - 18.00 u, za 10.00 - 17.00
u, zo 13.00 - 16.30 u. Zóne, Nieuwstraat
17b, Leiden.
Wie de ontwikkelingen in de
kunst volgt weet dat weelde 'in'
is. Zo staan in oa Rotterdam en
Haarlem 'bankjes' van Dora
Dolz, die vorig jaar nog met de
Judith Leysterprijs onderschei
den werd. Het zijn (gebakken)
kleisculpturen in felle kleuren,
symmetrisch van bouw en voor
zien van ornamentele krullen.
Hoewel men, gelet op het mate
riaal, geen groot zitcomfort
moet verwachten zijn ze toch
geschikt om even op te verpo
zen. Het zijn 'gebruikssculptu-
ren'. En daarmee belanden we
op het grensgebied van kunst
en toegepaste kunst.
De nu in 'Zóne' exposerende
Nicky Stevenson komt duidelijk
uit de hoek van de toegepaste
kunst, ook haar werk kan weel
derig genoemd worden. Maar of
ze zich, als Dolz, op genoemd
grensgebied begeeft mag be
twijfeld worden. Bollen in
schreeuwend rood, blauw en
geel die (waren ze niet van pa
pier) als onorthodoxe vazen te
bestempelen zouden zijn, verra
den haar opleiding keramische
vormgeving. Hun gekrulde
voetjes herhalen zich in lijn in
het boloppervlak, de kroonvor-
mige openingen accentueren de
ornamentele stijl het meest na
drukkelijk.
Zonder twijfel heeft het wer
ken met papier maché te ma
ken met een verleden als decor
ontwerpster. Op een goudkleu
rig zuiltje (een typisch toneelat
tribuut) staat een bord waarojf.
de "afbeelding van een zeemeerj
min prijkt. Kennelijk heeft Stej
venson iets met vissen want ofj
al haar tekeningen komen ze te
rug. Staartvinnen dienen zie®, j
aan als waaiers die in en om elL'.
kaar krullen, wulpse vissenbek»
ken dingen om aandacht. Wié
regelmatig een Chinees restau)
rant bezoekt herkent ze, en hef
is mede om die reden de vraag
of Stevenson er verstandig aaij
doet zich als kunstenaar te prei
senteren. Haar tekeningen en
papier maché objecten drageil
nog te veel sporen van d^
kunsttoepassing. De tekeningen
zijn daarbij vlak, missen diepte
en willen zo uitgesproken 'ver
sieren' dat elke andere dimensil
ontbreekt. Een schoenmakeU
heeft een mooi vak, maar hij
doet er verstandig aan zich bu
zijn leest te houden.
Threes Moolhuysen wilde dat
daarin vrouwen die zelfstandig
een beroep uitoefenen de siera
den dragen, maar het werd een
,,mix van bekende Amsterdam
mers en markante vrouwen",
aldus de tentoonstellingsmaak
ster. Zo zien we Gerardjan Rijn
ders met zijn kraag van rozen,
Joop Braakhekke met een kus
sentje cm zijn hals, Marthe Röl-
ing met ketting in haar Starfigh-
ter en Erwin Olaf met een gou
den ei in z'n mond. Verder veel
mensen uit de kunstwereld en
ook de families Ferron en Mool
huysen zijn goed vertegenwoor
digd in het overigens prachtige
boekwerk.
'Tekens en Ketens, Kussens
en Kisten'. Waardigheidssym
bolen van 74 kunstenaars tot
22 maart in het Gemeentemu
seum Arnhem. Open: dinsdag
tot en met zaterdag van 10 tot
17 uur, zondag van 11 tot 17
uur. Daarna in de Kunsthal
Rotterdam. Catalogus met
kleurenfoto's van Michaël Fer
ron: 65 gulden.
BERLIJN «NPA
Even leek het of oude tijden wa
ren weergekeerd op de 44e edi
tie van de Berliner Filmfestspie-
le. Achter de tafel in de pers
ruimte zat een regisseur uit een
communistisch land die diplo
matiek laverend probeerde zo
wel de aanwezige pers als zijn
officiële achterban thuis te
vriend te houden. Het was een
scène waarvan we dachten dat
we die qooit meer zouden zien,
maar die dankzij de Cubaanse
regisseur Tomas Gutiérrez Alea
toch nog een reprise beleefde.
Gutierrez Alea, in ons land
bekend van de Marquezver-
filming 'Cartas del Parque'. laat
in Berlijn overigens een heel op
merkelijke film zien, waarvoor
ook bij een Nederlandse distri
buteur belangstelling bestaat.
'Fresa y Chocolate' (Aardbei en
chocola) gaat over de moeilijke
positie van homoseksuelen op
Cuba, een onderwerp dat nog
niet zo lang geleden absoluut
taboe was op het eiland. Gutiér
rez Alea laat een geroutineerde
nicht met dissidente ideeën ver
liefd worden op een jonge, in d(
(heteroseksuele) liefde gefrus
treerde radicaal rriet een inge
kankerde afkeer van alles wa
homoseksueel en contrarevolu
tionair is.
Een gezochte combinatie op
het eerste gezicht, maar de film
weet heel subtiel aannemelijk te
maken dat de twee via een ge
deelde liefde voor de literatuur
toch naar elkaar toe groeien, al
blijft een traditioneel happy end
achterwege.
Talent doet tot nu toe op de
44e Berlinale volop van zich
spreken. Met name de competi
tie, traditioneel een zwak on
derdeel in Berlijn, blijkt de eer
ste dagen van een prettig ni
veau. Behalve het Cubaanse
'Fresa y Chocolate' maakte
vooral de door de Australiër Pe
ter Weir gemaakte Hollywood-
produktie 'Fearless' grote in
druk. Fearless', binnenkort ook
in Nederlandse première, kent
een prachtige hoofdrol van Jeff
Bridges als overlevende van een
vliegramp die als een soort Je-
zusfiguur door het leven gaat,
elk gevoel voor de realiteit
kwijtgeraakt is en bovendien
geen enkele angst meer kent.
Het voorlopige hoogtepunt
van de Berlinale draaide echter
buiten de competitie. In een
bijprogramma werd van de
Russische regisseur Jurij Mamin
(in ons land bekend door 'The
Fountain') 'Venster op Parijs'
vertooncb een briljante komedie
waarin een aantal inwoners van
St.Petersburg per ongeluk ont
dekt dat een achter een kast
verborgen raam hen linea recta
in Parijs brengt. Dit fantastische
gegeven werd door Mamin ge
bruikt voor een spiritueel spel
met de verschillen tussen (voor
malig) Oost en West. Al gauw
pendelen inwoners van St.Pe-
tersburg en Parijs door het raam
heen en waqr om in een voor
hen vreemde wereld van de ene
verbazing in de andere te tui
melen. De kans bestaat gelukkig
dat ook dit Russische ldeinood
in Nederland te zien zal zijn.
Amsterdam krijgt Mondriaan
AMSTERDAM ANP
De kring Amsterdam van de Koninklijke Notariële Broederschap
heeft een vroege tekening van Piet Mondriaan geschonken aan
de gemeente Amsterdam. De tekening, waarop de kaarsenfa
briek achter het Rijksmuseum staat afgebeeld, maakt deel uit
van de tentoonstelling Mondriaan aan de Amstel 1892-1912, die
donderdag in het Gemeentearchief wordt geopend.
Er zijn ruim zestig werken, voor een groot deel afkomstig uit
het buitenland te zien. Het is de eerste keer dat de Amsterdamse
periode van Mondriaan in een tentoonstelling aan bod komt.
Met de presentatie in de hoofdstad wordt het Mondriaan-jaar
officieel geopend. Later in het jaar zijn er onder meer exposities
in het Haags Gemeentemuseum.
van muziek van een reeks van
componisten van voor de 17e
eeuw, zoals Henry Purcell,
Francois Couperin en Jacob Van
Eyck. Solitaire wordt gedanst op
muziek van Johann Sebastian
Bach.
Negentien musici van het Ko
ninklijk Conservatorium voeren
de muziek live uit, zowel vanuit
de orkestbak als op het podium.
De Roo heeft gebruik willen
maken van de bijzondere ba-
rokafdeling van het conservato
rium. Zowel Hoche als Lightfoot
waren volgens De Roo meteen
enthousiast voor het idee op
oude (dans)muziek een nieuw
ballet te maken. De Roo praat
nu met het Haagse conservato
rium over een soortgelijk pro
ject met de afdeling elektroni
sche muziek. Dat zou moeten
leiden tot een ballet voor NDT
3, dat dansers boven 40 jaar
herbergt.
De wereldpremières van de bal
letten 'A tire d'aile' van Lionel
Hoche en 'Solitaire' van Paul
Lightfoot moeten het begin
worden van een verdergaande
samenwerking tussen Het Ne
derlands Dans Theater (NDT)
en het Koninklijk Conservatori
um in Den Haag. De muzikale
achtergrond van Michael de
Roo, de zakelijk leider van het
NDT en voormalig docent slag
werk aan het conservatorium,
staat aan de basis van dit expe
riment.
De twee balletten vormen sa
men het programma Oude Mu
ziek/Nieuwe Balletten dat op 24
februari voor het eerst in het
Haagse AT&T-theater wordt uit
gevoerd door NDT 2, het jonge-
rengezelschap van het Neder
lands Dans Theater. 'A tire d'ai
le' (klapwiekend)
Cello centraal
bij Gaudeamus
ROTTERDAM ANP
Het Internationaal Gau
deamus Vertolkers Concours
1994, dat van 27 februari tot&
en met 6 maart in Rotterdam
wordt gehouden, besteedt
extra aandacht aan de cello.I
Dit jaar nemen negentig jon-3-
ge solisten en ensembles uitP-
de hele wereld aan het con-^.
cours deel. ;i
Het Gaudeamus Vertolkers
Concours richt zich op de in
terpretatie van hedendaagse! P
muziek en staat open voorilv
alle instrumenten, stemsoor-fe
ten en kleine ensembles. Def'
musici zijn vrij om te spelenuj
wat zij willen, als dat maark
van na 1940 en liefst van napc
1980 is. Er moeten zes wer-i
ken worden uitgevoerd, j!r
waarvan twee van een Ne-^J
derlands componist. kr
Het concours vindt plaatsw
in het Rotterdams Conserva-Pr
torium en in De Doelen. f
L
THEATER
RECENSIE DIRK WILLEM ROSIE
'Richard III' van William Shakespeare. Ge
zelschap: Toneelgroep Amsterdam. Verta
ling: Gerrit Komnj. Regie: Gerardjan Rijn
ders. Decor: Paul Gallis. Met: Pierre Bck-
ma. Hajo Bruins. Fred Goessens. Lineke
Rijxman, Marjon Brandsma, Sigrid Koetse,
Kitty Courbois. Hans Kesting, Peter Oost
hoek. Rik van Uffelen e.a Te zien: 18 tot
20/2 Rotterdam, 24 tot 27/2 Amsterdam.
1 tot 3/3 Utrecht. 4 tot 6/3 Den Haag, 9
tot 12/3 em 23tot 26/3, Amsterdam.
Kunstschilder
Theo Bitter
overleden
De Haagse kunstenaar Theo
Bitter is afgelopen zondag op
79-jarige leeftijd overleden.
Dat heeft het Haags Schilder
kundig Genootschap Pulchri
Studio, waarvan Bitter sinds
1945 lid was, meegedeeld.
Theo Bitter schilderde,
maakte aquarellen, tekende,
maakte decors voor de Haag
se Comedie, muurschilderin
gen, kleurdrukken en illu
streerde boeken. In 1951 ont
ving hij een prijs van de Roc
kefeller Foudation die hem
in staat stelde enige tijd in de
VS te werken. Daarna werkte
hij veel in Zuid-ltalië. Bitter
was mede-oprichter van de
naoorlogse schildersgroepen
'Verve' en Fugare'.
Aanvankelijk werkte hij in
een naiëf-realistische stijl. Na
een korte neo-abstracte pe
riode kwam hij in de lyrisch-
realistische richting terecht.
De laatste tijd bereidde hij
een tentoonstelling in Pul
chri Studio voor. Deze expo
sitie, die hij samen met
beeldhouwster Wibbine van
Roon-leiders zou houden,
gaat door. Van 19 maart tot
en met 7 april.
DEN HAAG ANP
De Nederlandse regering moet
de zaak-Rushdie voorleggen
aan het Internationale Hof van
Justitie in Den Haag en het co
mité van ministers van de Raad
van Europa. Dat bepleit de Raad
voor de Kunst in een brief aan
de ministers d' Ancona (cul
tuur) en Kooijmans
(buitenlandse zaken)
Gisteren was het precies vijf
jaar geleden dat de Iraanse lei
der Khomeiny het doodvonnis
uitsprak over de Britse schrijver
Salman Rushdie. Zijn boek De
Duivelsverzen zou godslasterlijk
zijn.
Eerder verklaarden de beide
bewindslieden dat het niet aan
Glasprijs voor Sybren Valkema
De Amerikaanse Glass Art Society heeft aan de Blariciimse glaskun
stenaar Sybren Valkema haar hoogste onderscheiding, de Lifetime
Achievement Award' toegekend voor zijn langdurige bijdrage aan
de kwaliteit van de glaskunst.
Valkema (1916) neemt de onderscheiding op 17 maart in Oak
land, Californië in ontvangst. Dat gebeurt tijdens een bijeenkomst
van de Glass Art Society, die in 1965 is opgericht om de ontwikke
ling van de glaskunst wereldwijd te bevorderen.
Sybren Valkema is een van de pioniers van de moderne vrije
glaskunst, die losstaat van de tradities en cultuur van de glasfabrie
ken. Hij doceerde aan de Rietveld Academie in Amsterdam en leid
de daar de glasopleiding.
Koningsgekte zit de Engelsman
in het bloed. Charles en Di zijn
nu de publieke speeltjes, maar
400 jaar geleden was de royalty-
honger ook al niet te stillen. De
gekleurde visie op de geschie
denis van Richard III door Willi
am Shakespeare heeft een inte-
Nederland is initiatieven te ne- ressant stuk opgeleverd. 'Ri-
men. Dat is, zo schreven ze eind chard III' is een oefening in het
december, voorbehouden aan kwaad. Er zijn in de literatuur
Groot-Brittannië, omdat Rush- wel meer toneeltirannen die
die de Britse nationaliteit heeft, vrolijk om zich heen hakken,
De raad is het daar niet mee maar geen ander personage
eens. Onderhand mag geen springt zo virtuoos met de na-
middel ongebruikt worden gela- bestaanden om. De hem omrin-
ten. gende baronnen speelt Richard
gewiekst tegen elkaar uit. Hij
De raad dringt er op aan op wekt hun vertrouwen door op
korte termijn te onderzoeken of het goede moment gul, vroom,
Groot-Brittannië inderdaad niet vaderlijk of onderdanig te lijken
bereid is de zaak voor te leggen en hij dwingt steeds weer gezag
aan het Internationale Hof van af met zijn doortastende optre-
Justitie en het comité van mi- den. Zijn leven bestaat uit het
nisters. Als dat het geval is advi- zetten van vallen; na de klap
seert de raad met klem toch via ontdoet Richard zich achteloos,
Nederlandse kanalen stappen te 0f met een sarcastische opmer-
ondernemen bij de twee instan- king, van het kadaver,
ties. De vrouwen pakt hij anders
aan. Met eindeloos gevlei weet
hij de rouwende weduwen van
zijn slachtoffers in te palmen.
Het was'toch allemaal voor hun
bestwil, of voor dat van hun
prille dochters, dat hij wat ech
telijke koppen liet rollen, zo
fleemt Richard. En hij komt er
nog mee weg ook! Je gaat die
man alleen nog maar meer ha
ten om zijn gegoochel met
woorden, om zijn onnavolgbare
sociale intelligentie, om dat uit
blijven van die klap in zijn
smoel.
Dit stuk staat of valt met de
man die Richard speelt. Het
Pierre Bokma, Hugo Koolschijn
staat (en wankelt geen mo
ment) dankzij Pierre Bokma, die
zijn Albert van Dalsumring nog
maar weer eens heeft opge
poetst met een weergaloze
schurk. Bokma is mooi, maar
hij maakt zich afstotelijk als het
gedrocht Richard, hinkend en
verlamd aan een arm. En die
gesuggereerde lelijkheid over
stijgt hij dan weer in een dia
loog met een prinses die hem -
de duivel in persoon - haat en
toch. tegen wil en dank, aan
trekkelijk gaat vinden. Deze Ri
chard is geen platte moorde
naar, Pierre Bokma maakt van
hem een prijsacteur, een poli
tiek zwaargewicht, een paarde-
handelaar. Deze man is zijn
omgeving steeds een slag vóór,
boereslim en ongebreideld. En
dat laatste doet hem de das om.
Totaal geïsoleerd sterft de
laatste gekroonde York, geregen
aan het Lancaster-zwaard van
de nieuwe koning.
'Richard III' van Toneelgroep
Amsterdam staat in de traditie
van Gerardjan Rijnders die be
gon met 'Hamlet' en die eens in
de zoveel tijd een groot gemon
teerde, sterk gestileerde klassie
ker oplevert. Deze voorstelling
is niet zo gekunsteld als 'Andro
mache' van Racine indertijd,
maar Rijnders komt er nog
steeds rond voor uit dat de
kunstvorm theater een broertje
dood heeft aan het naturalisme.
Joop Admiraal doet tot hilariteit
van de toeschouwers een jong
prinsesje, het decor van oplo
pende, schuivende praktikabels
en bewegende lichtbundels ver
telt alles wat men over de plaats
van handeling weten moet. Ver
bluffend mooi zijn de kostuums
en de rijkversierde haartooien.
De in zwarte klokjurken gesto
ken mannen houden het mid
den tussen een Urker v
een bewaker van de Tower, dej
vrouwen brengen kleur metj
hun ondraagbare staatsie-ro-i
bes.
In de scènes zelf wordt voor-}
namelijk gesproken. I^aat^
Shakespeare, Komrij, Bokma enl
Toneelgroep Amsterdam hun'
gang maar gaan. Tussen de scè-J
nes zwengelt Rijnders het spet
met daverende overgangen
steeds opnieuw aan. Hij present
teert zijn visie met zó veel over-j
tuiging dat je e
zit te kijken.
r ademloos naai^
