'Edwin', sober portret van AIDS-patiënt
De ondankbare taak van de
politie in Indische buurt
Rtv show
'Niet uit het raam' maakt
komische jeugdserie voor VARA
VRIJDAG 21 JANUAR11994
/RIJD.
Anita Matheij: 'Het maken van deze film was een uitdaging
Indringende beelden in reportagereeks Balistraat
AMSTERDAM NPA
Rond zestig procent van de bewoners van de Am
sterdamse Indische Buurt is van buitenlandse af
komst. Er wonen 66 nationaliteiten in dit deel van
de stad. De politie wordt dikwijls geconfronteerd
met de maatschappelijke problemen die zich
daar voordoen, maar een pasklare oplossing
dient zich zelden aan. Dat wordt treffend geïllu
streerd in de (voorlopig) zes delen omvattende
reportage-reeks Balistraat, waarin de agenten
van het politiebureau Balistraat door TROS-TV
werden gevolgd.
Het initiatief om gedurende enkele maanden
lang de politiemensen in de Indische Buurt in
tensief bij hun werk te volgen werd genomen
door de omroep. Bij de Amsterdamse politie wa
ren ze meteen te porren voor het idee. Op het
wijkbureau waren ze al zo'n vier jaar doende met
de afwikkeling van een aantal belangrijke vraag
stukken. De aanpak van het (vermeende) racisme
in de wijk stuitte daarbij op de meeste moeilijk
heden, aangezien het overleg met vooral de
Marokkaanse gemeenschap bepaald niet opti
maal verliep. Een serie over het dagelijkse werk
van de wijkagenten zou wellicht wat meer onder
ling begrip kunnen kweken, was de gedachte die
op het bureau Balistraat post vatte.
Alledaags
Ook voor mensen die niet in de Indische Buurt
wonen is de reportage-reeks het aankijken meer
dan waard. De programmamakers registreerden
alledaagse gebeurtenissen, die zich net zo goed
elders in het land kunnen afspelen. Van extreem
veel wrijving tussen allochtone en autochtone be
woners is, in de serie althans, overigens niet veel
te merken.
Wel is er een Surinaamse vrouw die, na te zijn
mishandeld door haar verslaafde zoon, op het
bureau om hulp komt vragen. Dan is er de zigeu
nervrouw die wordt aangehouden. Ze blijkt een
vals paspoort op zak te hebben. Weldra komt aan
het licht dat ze een goede bekende van de politie
is. In beeld komt ook nog een Zweed die teveel
heeft gedronken; hij mag in de cel zijn roes uitsla
pen.
Geluidsoverlast is zeker geen zaak die beperkt
blijft tot Amsterdam. En daarom zijn de beelden
van een vrouw die bij herhaling de politie inscha
kelt om haar buren tot rust te manen zo herken-
rond de patiënt en hoe die met
de ziekte omgaan. Ik heb willen
laten zien dat het om gewone
mensen gaat. En gehoopt dat
de kijker zich er op een bepaald
moment mee identificeert."
Anita Matheij vindt dat ze
geslaagd is in haar opzet. „Puur
begrip, herkenning. Het dich
terbij halen van een ziekte als
AIDS. Ik vind dat het via deze
film verdomd dichtbij komt."
Sober
Het is volgens Matheij een so
bere film geworden, zonder
toeters en bellen of grafische
effecten. Dat zou alleen maar
afleiden van de boodschap die
de documentaire met zich
meebrengt; het taboe rond
AIDS weer een klein beetje
doorbreken.
Voor Matheij was haar eerste
documentaire een zware beval
ling. „Dit staat zo dicht bij me.
Ik heb nooit iets gemaakt dat
zo van mij was." Ze is met deze
film over alle grenzen van ge
duld en uithoudingsvermogen
gegaan. „M'n producent had
van te voren gezegd; 'Weet je
wel waar je aan begint. Besef je
wel dat deze documentaire je je
vriendschap met Edwin kan
kosten.' En het is kantje boord
geweest op z'n tijd. Je zit vier
jaar lang op eikaars lip. Dage
lijkse telefoontjes gingen over
de documentaire in plaats van
over de vriendschap. Alleen
van je partner weet je meer. Je
ziet dingen die eigenlijk hele
maal niet zo leuk zijn. Maar het
is goed gekomen. Twee dagen
voordat hij overleed, belde hij
me op. Zei-ie 'verdomme trut,
je moet gewoon komen'. Toen
ben ik er in m'n eentje naar toe
gegaan en heb afscheid van
hem genomen."
„Zo'n film zou ik nu niet
weer kunnen maken. Ik heb de
documentaire twee weken na
de begrafenis gemonteerd.
Toen pas realiseerde ik me dat
ik niet alleen de hoofdrolspeler
maar ook mijn vriendje kwijt
Extremiteiten
„De documentaire is gemaakt,
omdat Edwin het wilde. In au
gustus '89 belde hij me op. Hij
wist dat hij AIDS had en wilde
dat ik kwam filmen." Dit tele
foontje was kenmerkend voor
Edwins karakter. Edwin Bakker
was, volgens Matheij, een man
van extremiteiten. Alles had hij
geregeld, zelfs de plaats waar
de saxofonist tijdens de begra
fenis moest spelen.
Matheijs eerste documentai
re bracht een hoop organisato
rische rompslomp met zich
mee. Via via kwam ze in con
tact met Quartz Film Amster
dam, die de produktie voor
haar rekening nam. Toen de
film voor drie-kwart af was
werd de subsidie plotseling
stopgezet. Met eigen geld heeft
Matheij de documentaire, die
rond de twee ton gekost heeft,
voor een kwart zelf gefinan
cierd. „Ik heb besloten de film
af te maken omdat het uiterst
frustrerend was om met een
kast vol 'kippevelbanden' te zit
ten. Allemaal ontroerende mo
menten waar ik niets meer mee
kon."
Ijdeltuit
De vriendschap tussen de re
gisseuse en de hoofdrolspeler
had ook z'n voordelen. „Edwin
was een ijdeltuit. Hij vond het
wel interessant zo'n documen
taire. In het begin zat hij veel te
acteren, nam een andere pose
aan op het moment dat het ro
de lichtje van de camera ging
branden. Hoeveel keer ik
Edwin wel niet moest zeggen
dat hij even normaal moest
doen. Pas naarmate de film
vorderde verloor hij z'n preten
ties. Dat terechtwijzen kon ik
alleen bij Edwin doen. Je denkt
toch niet dat ik een andere
AIDS-patient van acteren zou
beschuldigen."
Niet alleen voor Matheij was
de documentaire een vuur
doop. Ook voor de vriend van
Edwin, Laurens, was dit de eer
ste keer dat hij zich zo bloot
moest geven voor het oog van
de lens. Soms wist Matheij niet
goed hoe op Laurens te reage
ren. Vooral niet bij de grote stil
tes die hij in gesprekken liet
vallen. Achteraf is hij tevreden
met het resultaat. Bij het bekij
ken van een eerste versie van
de dpcumentaire hoorde hij
weer de klank van Edwins
stem. Matheij: „Daar was hij zo
blij mee, die klank was hij
kwijtgeraakt."
„Het maken van deze film
was een uitdaging op alle fron
ten. Ik heb wel ervaring met het
maken van items van vijf a tien
minuten TROS-Aktua, maar ik
heb nog nooit een documen
taire van ruim een half uur ge
maakt. Ik vroeg mij af of ik in
staat was de spanning er zo
lang in te houden. De grootste
uitdaging was echter of ik én
regisseuse én vriendin kon
zijn."
baar. Zodra echter de agenten arriveren, gaat de
installatie uit en moeten ze onverrichterzake ver
trekken. De overtreding moet nu eenmaal gecon
stateerd worden, zó zijn de regeltjes. De tot tra
nen toe bewogen buurvrouw druipt af, ander
maal een slapeloze nacht tegemoet.
Kijken naar de reportage-reeks Balistraat bete
kent heen en weer geslingerd worden tussen ge-
voelens van bewondering en frustratie. Keer op
keer gaan de wetsdienaren met veel inzet en be
grip de problemen te lijf, daartegenover staat dat
ze zelden bij machte zijn die uit de wereld te hel
pen.
Zelf ervaren de agenten die machteloosheid
ook. Temeer omdat zelfs niet kan worden vol
daan aan de vraag om eenlangere wapenstok,
teneinde agressieve types te kunnen 'neutralise-
Betrokkenheid
De beelden van de dagelijkse praktijk in Balistraat
worden af en toe kort onderbroken door per
soonlijke opmerkingen van een politieman of -
vrouw, waaruit de emotionele betrokkenheid bij
buurt en werk blijken.
Echt onverholen racisme komt in de reportages
opvallend weinig voor. Wél blijkt er weinig voor
nodig om de vlam in de pan te doen slaan. Zo be
gint de serie met het relaas van een agent die op
een dag een Marokkaan wilde aanhouden. Een
en ander mondde uit in een enorme rel, waarbij
de politieman van racisme werd beticht. Ander
half jaar duurde het onderzoek waarbij tenslotte
de agent geheel vrijuit ging. „Het bleek dat we de
buitenlander-problematiek in de buurt toch wat
hadden onderschat", constateert de agent nu
nuchter.
Programmamaker Peter de Bie: „De serie ein
digt met de moord op sigarenhandelaar André
Hartman. Opeens hoorde je in de buurt van alles
over buitenlanders. Op een buurtbijeenkomst
was er toen een CP'er die dacht uit de stemming
munt te kunnen slaan. Maar hij werd heel snel de
zaal uitgewerkt. De Nederlanders waren niet van
zijn praatjes gediend. En de buitenlanders had
den iets van: Hartman was ook onze sigarenhan
delaar. De buurt is ervan overtuigd dat men de
problemen samen moet oplossen."
(Nederland 2, vanavond om 21.20 uur)
HILVERSUM MONIQUE B
Van het reilen en zeilen op het wijkbureau Balistraat in de Amsterdamse Indische Buurt wordt in de gelijkna
mige serie een indringend beeld gegeven. foto np/
Het bestaan van een puber is
beslist geen lolletje. Onbegrij
pende ouders, vervelende ooms
en tantes en - niet te vergeten -
monsterlijke leraren lijken er
enkel op uit te zijn het leven
van opgroeiende jongeren zo
zuur mogelijk te maken. 'Het le
ven is' een nieuwe komische
jeugd-serie die vanaf woensdag
26 januari wekelijks bij de VARA
te zien is, komen legio herken
bare voorbeelden aan bod.
De serie werd geschreven en
wordt gespeeld door de drie le
den van cabaretgroep 'Niet uit
het raam': Viggo Waas, Joep van
Deudekom en Peter Heerschop.
De groep, die dit seizoen in de
theaters is te zien met hun stuk
'De uitverkorenen', speelde eer
der in de korte VARA-serie 'Een
eigen Huis'. „Die serie is door
wel twaalf mensen gezien, en is
hard op weg een cult-topper te
worden", lacht Peter Heer
schop.
'Een eigen huis' flopte welis-
producer/regisseur Erik van der
Hoff- bij jongeren beter bekend
als Roberto Jacketti - door de
VARA werd gevraagd een nieu
we serie voor de jeugd te ont
wikkelen, dacht hij meteen aan
het opvallende drietal. „Ik wilde
een serie schrijven waar zij ook
in voor zouden komen. Maar
toen we eenmaal bezig waren,
merkte ik dat zij veel leukere
ideeën hadden. Toen besloten
we 'Niet uit het raam' de serie
ook maar te laten schrijven."
Dat resulteerde in een mooie
reeks van dertien afleveringen,
die de sfeer van 'klassieke'
jeugdseries als De Stratemaker
op zee-show en J.J. de Bom uit
straalt. Ieder deel heeft vaste
onderdelen en draait om the
ma's als schaamte, verliefdheid,
verdriet, ziekte of afscheid. Mid
delpunt is de familie Van Deu
dekom, waarvan met name va
der van Deudekom (Joep van
Deudekom) zijn kroost keer op
keer voor schut zet, bij voorkeur
in aanwezigheid van zoveel mo
gelijk leeftijdgenoten. Cabare
tière Ema Sassen neemt de rol
van ma van Deudekom voor
haar rekening. Waas, Van Deu
dekom en Heerschop leven zich
met opvallend veel plezier uit in
het treffend neerzetten van uit
het leven gegrepen types.
'Niet uit het raam' bestaat
sinds zes jaar, en krijgt de
laatste jaren steeds meer suc
ces. De groepsleden zijn over
dag werkzaam in het onderwijs,
waar zij ook het schoolcabaret
begeleiden. De kinderen die in
de serie meespelen, zijn dan
ook leerlingen van het drietal.
Heerschop: „De vraag is hoe
lang we nog lesgeven. Op den
duur is het echt niet vol te hou
den als je ook nog moet optre
den en televisie erbij doet. Je
hebt nooit meer rust. Als deze
serie aanslaat, moet ik er ernstig
over gaan denken met lesgeven
te stoppen. Alhoewel ik dat heel
jammer zou vinden, we krijgen
alle drie ook veel inspiratie door
het contact met leerlingen."
Die inspiratie kwam van pas
bij het schrijven. Het was de be
doeling om situaties, die voor
heel veel mensen herkenbaar
zijn, uit te beelden. Waas:
„Iedereen heeft ermee te maken
gehad: de schaamte bij het om
kleden na de gymles, om een
vader die schuine moppen ver
telt waar je klasgenoten bij zijn.
Onzekerheid in de puberteit,
die ook steeds vroeger begint.
Kortom, we konden in deze se
rie onze jeugdellende kwijt."
De groep kreeg bij het maken
van de serie de vrije hand, al
hield regisseur Erik van der
Hoff, die ook de vormgeving
van het programma voor zijn
rekening nam, de touwtjes ste
vig in handen. Dat was ook wel
nodig, omdat de groep vrijwel
geen televisie-ervaring had.
Waas: „We moesten in het
begin erg wennen aan het wer
ken voor TV. Cabaret is ratelen
en nog eens ratelen, bij televi
sie-maken komt het juist aan op
de pauze bij elke komma, op de
rust. Je moet veel meer uitleg
gen. Ook werden we tijdens het
spelen van de scenes nogal eens
ingetoomd, omdat we te druk
Van Deudekom: „Theater is
onze basis, is het belangrijkste.
Het is veel leuker voor publiek
op te treden dan voor een ca
mera, maar daarentegen is het
schrijven voor televisie weer
veel leuker, hebben we gemerkt.
We zijn nu bezig met het schrij
ven van een nieuwe serie. TV is
een heerlijk medium, je hebt
zoveel mogelijkheden."
(Uitzending, woensdag 26 ja
nuari, 17.00 uur, Nederland 3)
Ron Brandsteden pak 'm beet zegt tante Greet.
foto»pr\22A
Wat er ook van Ron Brandsteder gezegd kan wor
den, zijn spelshows zijn uit het leven gegrepen.
Voor de showman/quizmaster moet het een wa
re uitkomst zijn dat de gang van de wieg naar het graf zich in al
lerlei fases voltrekt. Je doet zo nog eens een idee op, nietwaar?
In spelvorm stond Brandsteder al stil bij het huwelijk en bij de
tweede jeugd. Ron's Honeymoonquiz was het speelse intermezzo
van de wittebroodsweken, terwijl Ron's Tweede Jeugdshowveer-
tigplussers en nog oudere jongeren de gelegenheid gaf zich een
paar uur voor te doen als giebelende pubers op straffe van een
week apegapen op de canapé. De alleenstaanden zullen bij
Brandsteder vermoedelijk niet aan bod komen, omdat Frank
Masmeijer hem al voor ging met de Helemaal alleen in je eentje-
show. Maar nu is er als opvolger van Ron's Honeymoonquiz dan
Ron's Jong Geluk Show, die wie weet aan Ron's Scheiden doet Lij-
den-spel vooraf gaat. Uiteindelijk is geluk vandaag de dag al lang
niet zo gewoon meer als in de jaren vijftig; blijkens recentelijk
gepubliceerde statistische gegevens wacht een op de vier echt
paren het onvermijdelijke uur U niet af dat Magere Hein zich
meldt om de scheiding er volgens een natuurlijk proces door te
drukken.
Gelukkig hebben de kandidaten in Ron's Jong Geluk Show wel
andere zaken aan hun hoofd dan de narigheid van slepende ali
mentatieprocedures en juridische haarkloverijen over een ac
ceptabele omgangsregeling. In Brandsteders nieuwste versie van
familie-amusement passen louter trotse mamma's en pappa's
die onlangs met blijdschap kennis hebben gegeven van de ge
boorte van hun jongste spruit. Ron's Jong Geluk Show door
breekt de dagelijkse sleur van het luiers verschonen en baby's
piasgootje in de link houden, want achter de coulissen staat su-
perncinny tante Riet gereed teneinde zich liefdevol over de kin
deren te ontfermen. Is dat niet schattig?
In Ron's Jong Geluk Show draait het in wezen ook om de kinde
ren. Nu eens geen spelprogramma waarin het streven naar per
soonlijk gewin zich ontlaadt in uitingen van ongezonde heb
zucht; in Ron's Jong Geluk Show raken de deelnemers waarach
tig beroerd door het altruïsme dat ouders voor kinderen plegen
op te brengen. Terwijl tante Riet het grut zoet houdt met speel
tjes, sloven de ouders zich in het belang van hun kind uit voor
een moddervet spaartegoed dat op het achttiende levensjaar be
taalbaar wordt gesteld. Brandsteder kan geen opdracht verzin
nen of ze gaan ervoor, want een kind alleen maar een Fanta
gunnen is wel een erg karige uiting van ouderzorg.
Zo moeten kandidaten in de spelronde Herrie in Huis zich al im
proviserend uit netelige gezinsituaties zien te redden. In de
laatste aflevering moesten de pa's alvast anticiperen op toestan
den die hen op latere leeftijd kunnen overkomen. Al is het dan
maar een spelletje, zoiets kan toch ontnuchterend werken. Je zal
daar maar staan als vader van een pas geborene. Blij dat het
kind gezond is, alles erop en eraan, een tikje ontroerd toch dat
jouw aanwezigheid in de box niet helemaal onopgemerkt is ge
bleven getuige het duidelijk hoorbare pappa en dan kom je daar
opeens oog in oog te staan met de eventuele sores van later.
Oké, niet iedere vader zal z'n dochter zien uitgroeien tot een joy
rider die op zestienjarige leeftijd ongevraagd de motor uit de
stalling haalt voor een blokje om, vervolgens na een stuurfout
buurmans auto inblikt om ten slotte via de trap naar haar slaap
kamer op de bovenverdieping te rijden, 't Zal je kind maar we
zen, denk je dan onwillekeurig toch. Maar tien tegen een dat een
dergelijke gedachte dan meteen weer wordt verdrongen door
het sussende: „Dat zal mijn kind nooit doen." Een beetje vader
verwacht het beste van wat hij heeft verwekt, nietwaar?
Maar wèt als je privéleven op straat komt te liggen, terwille van
het spaarbankboekje van zoon of dochter? Ben je als vader of
moeder dan niet een beetje het kind van de rekening? Maar ach,
per saldo moet je wat over hebben voor het spaarbankboekje
van je kind.
Dat Ron Brandsteder in frivole stemming een dubbelzinnigheid
op z'n tijd niet schuwt, was al bekend van de Honeymoonquiz
Maar in zijn Jong Geluk Show van zaterdagavond ging het ge
woon van recht toe recht aan, van lange halen gauw thuis, van
pak 'm beet zegt tante Greet.
Brandsteder had een team van fake-enquêteurs langs de deuren
van de kandidaten gestuurd. De verborgen camera gluurde weer
eens meè, want in Hilversum geen grotere voyeur dan de candid
camera. Hoeveel keer per week of per maand doet u het? Of gaat
het, gelijk de BTW, om een kwartaalafdracht? Is het na de ge
boorte van uw kind met de samenleving net zo fantastisch c.q.
beroerd gesteld als voorheen? En waar doet u het? In bed, in de
keuken, onder de douche, in het gootsteenkastje of elders? De
ondervraagden, de mamma's van de deelnemende koppels, gin
gen bloedserieus op vragen van dergelijke strekking in. Jammer
dat niemand antwoordde: „Wij plegen het liefst nader tot elkaar
te komen op het dak of onder een schuimbekkende dekhengst."
Maar dat terzijde. De andere stellen moesten na het zien van de
filmpjes dan raden of de zogenaamde enquêteurs de deur was
gewezen c.q. naar waarheid (nou ja) antwoord hadden gekre
gen.
Hoe bedoellu, ranzig amusement? Het is en blijft een kwestie
van smaak natuurlijk. Maar het laat zich moeilijk voorstellen dat
iemand gelukkig wordt van twee uur Ron's Jong Geluk Show. Be
halve dan straks dat ene kind dat op 18-jarige leeftijd het spaar
tegoed incasseert. Wat de ouders zich er allemaal voor hebben
laten welgevallen, is dan al lang vergeten.
Langzaam zoemt de
fonist. Op de achter
grond staan rouwende mensen
om het graf van Edwin Bakker.
Zijn ouders staan centraal in
beeld. De tonen van Bakkers
lievelingsnummer 'Bakerstreet'
van Gerry Rafferty, klinken
rauw op de op dat
zonnige begraafplaats
melo. Het is 16 juli 1993.
Het is de laatste scène
documentaire 'Edwin' va
ta Matheij (33). Zij en
man George Vonk volgden de
journalist Bakker gedurende de
laatste vier jaar van z'n leven.
Edwin werd 31. Hij stierf aan
AIDS, nadat hij in 1982 een
keer onveilig gevreeën had met
een Amerikaan.
Vier personen staan centraal
in de film. Behalve Edwin is dat
zijn vriend Laurens, zijn moe
der en zijn tien jaar jongere
zusje. In kort bestek wordt
Edwins levensverhaal verteld
en geïllustreerd met ver
schillende foto's. Tevens
zien we Edwin aan het
werk op de redactie van
de Gay-krant. Hij inter
viewt 'sterren' als Da
me Edna, Jacques
d'Ancona en Sonja Barend. Dat
vond hij belangrijk.
Behalve die fragmenten zijn
er ook beelden van de maande
lijkse gang naar het Acade
misch Ziekenhuis in Utrecht
waar Edwin z'n bloed liet con
troleren. „Dit is niet een docu
mentaire over het verloop van
de ziekte AIDS", zegt Matheij,
„maar een film over de mensen
Edwin Bakker had alles geregeld, zelfs de plaats waar de saxofonist tij
dens de begrafenis moest spelen. foto wilberto van der boogaard
CLOSE UP
Spelend sparen voor je sprr
