'Milieu houdt niet van compromissen'
Ruimtetelescoop werkt nu zoals het moet
Wetenschap
Kwaliteit universitaire
studies op peil houden'
'Menselijk belang boven
lijden van proefdieren'
'Studie naar gebruik van
foetussen uiterst zinvol'
Plaatsen van weerstation Brieven van plantkundige
op Antarctica afgelast Hugo de Vries ontdekt
WOENSDAG 5 JANUARI 1994
8/OEN
DEN HAAG ANP
Frans, Duits, Spaans, Portugees,
Roemeens en Scandinavisch
aan de Nederlandse universitei
ten. In een aantal disciplines
geniet Nederland 'wereldfaam',
zoals taalkunde (de systemati
sche analyse van structuur van
taal).
Het aandeel van Nederlandse
wetenschappelijke publikaties
in de wereldproductie is met 4,2
procent hoog, zeker in vergelij
king met het aandeel van de
Nederlandse publikaties op het
gebied van natuur en techniek
1,8 procent) of van sterrenkun
de (2,4 procent).
Maar die gunstige internationa
le reputatie van de Nederlandse
universitaire studies moderne
vreemde talen staat onder druk,
vooral ook door recente bezui
nigingen jn de personele sfepr.
Hoewel deze studies 3,8 procent
van de studenten trekken, be
schikken ze maar over slechts
1,7 procent van het totale Ne
derlandse wetenschappelijk
personeel.
De commissie bestaat uit 3 Bel
gische en 3 Duitse hoogleraren,
een Britse en een Nederlandse
hoogleraar. Ze werd in 1992 in
gesteld om de bewindslieden op
onderwijs te adviseren over toe
komstig beleid. Cohen gaat het
advies bekijken in samenhang
met vergelijkbare adviezen over
kunstgeschiedenis en niet-wes-
terse en klassieke talen. Hij
streeft ernaar om voor deze stu
dierichtingen een gezamenlijke
strategische visie te ontwikke-
De studies moderne vreemde
talen aan de Nederlandse uni
versiteiten kunnen internatio
naal de toets der kritiek ruim
schoots doorstaan. De kwaliteit
van de opleidingen is hoog. Om
dat zo te houden, moeten over
heid en universiteiten meer geld
uittrekken voor deze studies.
Tot die conclusie komt de inter
nationale verkenningscommis
sie moderne letteren, in een ad
vies dat dezer dagen aan staats
secretaris Cohen (hoger onder
wijs) is aangeboden. De com
missie beveelt onder andere
aan om meer, vooral jonge, we
tenschappers aan te stellen.
In de opleidingen moet boven
dien ruimte komen om studen
ten voor een periode van 6 tot 9
maanden in het buitenland te
laten studeren. Nederlandse en
buitenlandse universiteiten
zouden ook gezamenlijke oplei
dingen kunnen beginnen. De
commissie spreekt zich uit te
gen beperking van de studen
tenaantallen.
De commissie noemt geen con
creet bedrag dat nodig is om
deze en andere maatregelen te
financieren. Ze adviseert wèl
zowel de overheid als de univer
siteiten zelf om de huidige
budgetten aan te passen ten
gunste van de moderne letter-
De commissie is in het alge
meen zeer te spreken over de
kwaliteit van het onderzoek
naar en het onderwijs in Engels,
len.
Hel menselijk belang bij dier
proeven weegt bij voorbaat
zwaarder dan het lijden van hel
proefdier. Dit ondanks zeer op
rechte pogingen van onderzoe
kers om de ethische aanvaard
baarheid van dierproeven goed
af te wegen. Dit concludeert
dierenarts Frans Stafleu in zijn
proefschrift over ethische as
pecten van dierproeven. Stafleu
is hierop aan de universiteit van
Utrecht gepromoveerd.
Uit zijn proefschrift blijkt dat
onderzoekers bij het beoorde
len van dierproeven geen on
derscheid maken tussen bij
voorbeeld het belang van het
bestrijden van de huidziekte
psoriasis of van kanker. Beide
groepen patiënten kunnen im
mers baat hebben bij het on
derzoek.
Stafleu vindt dat onderzoekers
en leden van de Dier Experi-
ROTTERDAM
De Britse studie naar het ge
bruik van geaborteerde foetus
sen om onvruchtbare vrouwen
zwanger te laten worden is ui
terst zinvol. Dat vindt prof.dr. G.
Zeilmaker, hoogleraar fysiologie
voortplanting aan de Erasmus-
universiteit in Rotterdam. Zeil
maker was destijds betrokken
bij de eerste geslaagde reageer
buisbevruchting in Nederland.
Dr. Roger Gosden van de Uni
versiteit van Edinburgh onder
zoekt de mogelijkheid eicellen
van geaborteerde foetussen in
te planten bij vrouwen die door
eierstokproblemen geen kinde
ren kunnen krijgen. De metho
de wordt al toegepast bij mui
zen. Dat onderzoek heeft overal
geleid tot felle discussies.
De Rotterdamse hoogleraar
spreekt echter van een 'zeer ge
wenste ontwikkeling', waarmee
veel onvruchtbare vrouwen ge
lukkig gemaakt kunnen worden.
Door gebrek aan donor-eicellen
In Florence gepromoveerde milieu-econoom Herman Cesar:
2 bij de be
oordeling van dierproeven het
te verwachten dierlijk ongerief
zwaarder moeten laten wegen
dan nu gebeurt. ,,De afweging
doel-middel wordt op dit mo
ment niet echt gemaakt. Je
moet bij voorbeeld besluiten
dat je voor een middel tegen
kaalheid alleen de mildste vorm
van dierproeven toestaat, of
zelfs helemaal geen. Voor kan
keronderzoek mag je wellicht
verder gaan", aldus de dieren
arts.
Voor onderzoekers maakt het
uit met welk soort dieren proe
ven wordt gedaan. Experimen
ten met apen worden minder
toelaatbaar geacht dan proeven
met ratten. De ondervraagde
onderzoekers vinden het feite
lijk ongerief bij aap en rat even
hoog, maar vinden dat voor de
aap blijkbaar erger dan voor de
rat, concludeert Stafleu.
Met het milieu sluit je geen compromissen. Eco-syste-
men houden daar niet van. Ze kunnen heel veel hebben,
maar ben je hun bufferzone voorbij, dan stort de zaak in.
Voor de onlangs in Florence gepromoveerde econoom
Herman Cesar (30) is daarover weinig twijfel mogelijk.
«ii
NICO HYLKEMA NPA
Het beeld van econo
mische en milieu
overwegingen die
elkaar bijten is maar al te be
kend. Slechts een enkele maal
hoor je het geluid uit economi
sche hoek, dat bij produktiekos-
ten ook de schade aan het
milieu moet worden ingecalcu
leerd. De politiek neemt er ken
nis van en gaat over tot de orde
van de dag. Als wetenschappers
het niet eens kunnen worden
over de schadelijke gevolgen
van het zogeheten broeikasef
fect, waarom zou je dan als po
liticus impopulaire draconische
maatregelen nemen?
Dat is een kortzichtige redene
ring, meent de jonge milieu-
econoom Herman Cesar. Het
probleem is dat eco-systemen
een buffer hebben en je dus een
hele tijd niets ziet. Dan ineens is
het: boem! Hij verwijst naar de
Zweedse meren. Lange tijd le
ken die weinig invloed te onder
vinden van de luchtvervuiling,
die uit Engelse kolenmijnen
kwam overwaaien. Tot de buf
fercapaciteit op was en alle vis
sen ineens dood gingen.
Cesar: ,,Je kunt niet gokken op
die buffercapaciteit. Dat geldt
net zo goed voor het broeikasef
fect. Op zich is het een effect
dat zorgt voor het leven op aar
de. Maar je moet er niet te veel
mee sjoemelen. Het is onmis
kenbaar dat het broeikaseffect
door menselijk ingrijpen wordt
versterkt. Minder zeker is, wat
daarvan de gevolgen zijn. Het
meest voor de hand liggende is
een temperatuurstijging. Helaas
is dat niet een mooi gelijkmati
ge stijging, zo van warme zo
mers en minder koude winters,
maar dat gaat schoksgewijs met
hete zomers, afgewisseld met
koude, natte zomers."
Wat dat schoksgewijze betreft
maakt de econoom zich wel
enige zorgen over de huidige
klimatologische ontwikkelin
gen. Hoewel hij erkent dat er
geen enkel bewijs is dat de hui
dige wateroverlast en een reeks
van warme zomers iets met het
broeikaseffect van doen heb
ben. Maar, zo waarschuwt hij,
het zijn wel allemaal records die
worden gebroken.
„Met milieu omgaan is omgaan
met risico's. Risico's die levens
bedreigend zijn. Je zegt ook bij
defensie niet: we wachten eerst
maar eens af tot het goed fout
gaat. Wat wij nu doen is niet na
tuurlijk. De mens probeert zich
■t2m0§l
tegen bedreigingen altijd verde
digend op te stellen. Bij het
broeikaseffect doen wij dat
evenwel helemaal niet."
Hij ziet helemaal geen tegen
stelling tussen economisch den
ken en zorg voor het milieu.
Waar dat wel het geval is, zo
stelt hij, is dat het gevolg van
korte-termijn-denken. Dat kor-
te-termijn-denken is gevaarlijk.
„Hoe langer je wacht, hoe gro
ter het beroep is dat je op de
weerbaarheid van het milieu
doet. Als de rek eruit is. kunnen
er rampen gebeuren. De Soci
aal-Economische Raad heeft
daarom ook aangegeven dat
milieudoelstellingen op een ho
ger plan moeten staan dan soci
aal-economische."
In die zin heeft Cesar kritiek op
de aanleg van de Betuwelijn.
Hoewel hier geen sprake is van
schade aan eco-systemen die
het leven op aarde mogelijk ma
ken, vindt hij de kreet 'Neder
land Transportland' niet zo ge
lukkig. „Als dichtbevolkt land in
een rivierdelta kun je je dat ei
genlijk niet veroorloven. Boven
dien schept het relatief weinig
arbeidsplaatsen. Je kunt je beter
richten op schone high-tech."
Overigens is het transportbeleid
typisch een voorbeeld van kor-
te-termijndenken. „Het is toch
absurd dat je door lage benzine
prijzen overbodige transport -
i op gang brengt met
goederen, omdat het voordeli
ger is varkens uit Nederland in
Italië te laten verwerken en dan
weer in te voeren als Parma
ham. Dat geldt ook voor het feit
dat overal op de wereld kerosi
ne voor vliegtuigen accijnsvrij
is. Dan stimuleer je onzinnige
mobiliteit door lage vliegprij
zen. En vliegen is niet bepaald
milieuvriendelijk."
Cesar, nu universitair docent
aan de economische faculteit
van de Katholieke Universiteit
Brabant, beseft dat dit soort op
vattingen onder collega-econo
men geen gemeengoed zijn.
„Velen vinden dit onzinverha
len. Maar als je als econoom
naar de lange termijn kijkt, zie
je veel meer onzin. Waarom zou
je in vredesnaam pesticiden ge
bruiken, als je van tevoren weet
dat je die over een aantal jaren
tegen immense kosten weer uit
het grondwater moet verwijde
ren? Alleen omdat het nu goed
koop is de oogsten te vermeer
deren met pesticiden?"
De jonge milieu-econoom is
niet erg honkvast, zo blijkt uit
zijn omzwervingen tijdens zijn
onderzoek. Dat biedt zo zijn
voordelen. Je kunt natuurlijk je
onderzoek ook vanuit één goed
instituut doen. Ik haal mijn in
formatie liever reizend op. Bo
vendien krijg je meer zicht op
de internationale verschillen.
In Amerika zie je bijvoorbeeld,
dat ze het er daar heel moeilijk
mee hebben een 'global view' te
krijgen. Alles wordt afgemeten
aan de Verenigde Staten, dat
groot is."
Twee foto's die de NASA op 13 januari publiceerde, gemaakt door de Hubble, vóór (links) e
zo'n 50 miljoen lichtjaar.
staan momenteel honderden
vrouwen op de wachtlijst. „Ik
ken Gosden goed. Hij is een ge
wetensvolle collega.
Zeilmaker vindt de mening van
tegenstanders hypocriet. „Me
nigeen vindt het normaal dat
zelfs oudere foetussen na abor
tus zonder meer in de prullen
bak terecht komen. Waarom ze
niet voor een goed doel gebrui
ken? Bovendien maakt niemand
bezwaar tegen het eventuele ge
bruik van insuline van dode
foetussen voor de behandeling
van patiënten met suikerziekte
en het zenuwweefsel van de on
geboren vrucht voor mensen
met de ziekte van Parkinson.
Daar wordt nu ook onderzoek
naar gedaan."
Als er in Nederland dergelijk
onderzoek zou komen vindt de
Rotterdamse hoogleraar dat het
wel goed moet worden voorbe
reid en aan regels wordt gebon
den. „Het zou niet goed zijn dat
vrouwen zich bijvoorbeeld voor
geld laten aborteren."
I Iubble's Space Telescoop is, zo werd
onlangs gemeld, met succes gerepa
reerd. Het miljoenen kostende ballet van
astronauten in de ruimte, dat over de
hele wereld via de televisie live te zien is
geweest, heeft gelukkig resultaat gehad.
Wetenschappers zijn opgetogen over de
foto's die de telescoop nu verschaft. De
beelden die hij maakt van het heelal zijn
nu inderdaad zo scherp als indertijd
voorspeld was bij de lancering van het
10 ton wegende gevaarte. Dat gebeurde
door een andere Space Shuttle, enige ja
ren geleden.
Toen de telescoop werd gelanceerd wa
ren de verwachtingen hoog gespannen.
Een sterrekijker in de ruimte heeft na
melijk geen enkele last van de aardse at
mosfeer die de scherpte van de waarne
mingen aantast. Zelfs observatoria op
bergpieken worden nog steeds gehin
derd door de omringende aardse gor
dels. De teleurstelling was daarom groot
nadat de kunstmaan, eenmaal in positie,
erg onscherpe foto's naar aarde had ver
zonden. Onderzoek wees uit dat de
enorme ingebouwde spiegel een afwij
king vertoonde. Het ging om iets in de
buurt van eentweeduizendste millime
ter, genoeg om het resultaat sterk aan te
tasten.
Met behulp van computer-technieken
slaagde men er wel in de beelden van
het miljarden kostende project te verbe
teren. Het duurde toch tot de jongste
missie van de Amerikaanse Shuttle En
deavour en het keiharde werk van de be
manning aan de telescoop (die de afme
tingen van een complete stadsbus heeft)
voordat men voluit met Hubble aan de
gang kon.
Dubbeltje
De ruimte telescoop is voor een groot
deel het werk van Europeanen. Maar de
structuur van het geheel heeft veel weg
van een Amerikaanse spionage-satelliet,
die nu eens niet naar de aarde maar
naar het heelal kijkt. Indertijd werd
voorspeld dat je vanuit Nederland kij
kend met behulp van Hubble op de Eif-
'Leeuwenhoek'
voor bioloog
DeAntoni van Le
hoekprijs, een bedrag van
12.500 gulden, is toegekend
aan de bioloog drs. Martijn
Gebbink (27). De prijs is
maandagavond uitgereikt
door prof. dr. P. Borst, we
tenschappelijk directeur van
het Nederlands Kanker Insti-
tuut/Antoni van Leeuwen
hoek-ziekenhuis (NKI/AVL).
De prijs wordt elk jaar be
schikbaar gesteld voor een
jonge onderzoeker, die in het
NKI/AVL baanbrekend werk
heeft gedaan op het gebied
van kankeronderzoek.
Gebbink heeft enzymen on
derzocht, die celdeling be
vorderen en enzymen, die
deze juist afremmen. Een
verstoring van de balans
daartussen kan leiden tot het
Gebbink hoopt in maart te
pomoveren op een proef
schrift over dit onderzoek.
Het plaatsen van het eerste Ne
derlandse automatische weer
station op de Antarctische pool
kap (op 79 graden Zuiderbreed
te) is afgelast. Diep teleurgesteld
melden de twee Nederlandse
meteorologen dr. LoukConrads
en drs. Raimond Schorno van
het Instituut voor Meteorologie
en Oceanografie Utrecht
(IMAU) dat hun tocht met rups
voertuigen dwars door Antarcti
ca niet doorgaat.
Ze vertrokken inmiddels wel
naar Nieuw-Zeeland in de hoop
naar het Amerikaanse station
Amundsen-Scott te kunnen
doorreizen om daar in mini
maal tien dagen hun appara
tuur te beproeven.
De Nederlanders zouden naar
het Amerikaanse station op de
geografische pool gaan om daar
op 25 januari de Zweedse expe
ditie te ontmoeten, die met drie
kleine rupsvoertuigen vanaf het
Scandinavische station Svea
aan de kust onderweg was. Met
de Zweden zouden zij terugrei
zen, ijsboringen en atmosfe
risch onderzoek met weerbal
lonnen uitvoeren en (omstreeks
10 februari) het automatische
weerstation plaatsen. Maar de
Zweedse ploeg is op de heenreis
halverwege in een gebied met
gletscherspleten terecht geko
men, dat onoverwinnelijk bleek.
„Ze hebben de voor ons heel
spijtige keuze moeten doen
rechtsomkeert te maken. Onze
geplande ontmoeting op de
Zuidpool gaat dus niet door en
onze tocht van 2300 kilometer
over het ijs ook niet. Dat we nu
niet het automatisch station
kunnen plaatsen is ook van uit
wetenschappelijk oogpunt heel
jammer. We zijn nog druk in
overleg over wat we alsnog kun
nen uitvoeren. Onze apparatuur
is immers aanwezig en we wil
len die in ieder geval op Antarc
tica testen. Vergelijking met ap
paratuur van de Amerikanen
kan heel interessant zijn", aldus
drs. Schomo.
AMSTERDAM ANP
Een onderzoekster van de Vrije Universiteit in Amsterdam
heeft bijna 400 brieven gevonden van de vroegere Amsterdam
se hoogleraar plantkunde Hugo de Vries. De unieke ontdek
king werpt een nieuw licht op verscheidene wetenschappelijke
kwesties.
De Vries, die leefde van 1848 tot 1935, schreef de brieven aan
zijn Groningse vriend en collega Jan Willem Moll. De Amster
damse onderzoekster 1. Stamhuis deed de vondst in de biblio
theek van de Rijksuniversiteit Groningen.
De brieven werpen onder meer een nieuw licht op de heront
dekking van de genetische wetten die in 1866 door de Tsjechi
sche plantkundige Gregor Mendel (1822-1884) waren geformu
leerd. De herontdekking door onder anderen Hugo de Vries in
1900, wordt wel beschouwd als het begin van de moderne ge
netica. In dat jaar schreef De Vries in een artikel dat de wetten,
die hij had gevonden, al eerder waren gepubliceerd door Men
del. Veel later rees er twijfel over de vraag of De Vries wel zo'n
onafhankelijke herontdekker was.
Uit de correspondentie met Moll blijkt heel duidelijk dat De
Vries zelf geen enkel belang hechtte aan de eventuele heront
dekking. Mendel wordt in de brieven pas genoemd in novem
ber 1900, toen het werk van de Tsjech al wereldberoemd was.
De brieven geven ook inzicht in het leven van Tine Tammes,
die in 1919 de eerste vrouwelijke hoogleraar in de genetica
werd.
feitoren in Parijs een voorwerp zo groot
als een dubbeltje zou kunnen onder
scheiden.
Bij de reparatie was ook de Zwitserse as
tronaut Claude Nicollier betrokken. Hij
verrichtte alle werkzaamheden met de
robotarm. Naast 'het brilletje' voor de
telescoop (de set speciaal geslepen cor
rectie-glazen) werd ook nog een ander
optisch instrument vervangen, ver
nieuwde men de zonnepanelen (voor de
noodzakelijke stroom) en onder meer de
sensoren die de stand van de satelliet in
de ruimte bepalen. Zonder deze serie re
paraties was Hubble vroegtijdig tot
(duur) ruimteschroot gedegradeerd.
Vooral middelgrote
mug blijkt malaria
te veroorzaken
WAGENINGEN ANP
Vooral de middelgrote
lijke malariamug veroorzaakt
malaria bij mensen. Deze mug
heeft zeker twee bloedmaaltij-
den nodig voor elke keer dat ze
eieren kan leggen. De kans dat
zij een malariaparasiet over
brengt is daardoor relatief
groot. Dit blijkt uit een proef
schrift van de Tanzaniaanse
malaria-onderzoekster E. Lyi-
mo. Zij promoveerde daarop
onlangs aan de Landbouwuni
versiteit in Wageningen.
Malaria bedreigt meer dan 40
procent van de wereldbevol
king. Per jaar worden meer dan
100 miljoen ziektegevallen gere
gistreerd, waarvan 90 miljoen in
Afrika. Geschat wordt dat er
jaarlijks ongeveer één miljoen
mensen aan malaria sterven.
Volgens Lyimo neemt de weer
stand van de mug tegen de ver
schillendebestrijdingsmiddelen
toe. Ook de afweer van de mala
riaparasiet tegen bepaalde ge
neesmiddelen neemt toe. Daar
om moeten nieuwe bestrij- c
dingsmethoden worden ont
wikkeld. Voor het onderzoek j,
naar malaria zijn meer dan
50.000 malariamuggen gevan
gen.
Meer donornieren
door nieuwe i
koelmethode
MAASTRICHT» ANP
Het groeiend tekort aan donor
nieren in Nederland kan met 20
procent worden verminderd
met een nieuwe koelmethode.
Dat zegt woordvoerder Booster
van het Academisch Ziekenhuis
Maastricht.
Op de traditionele manier wor
den de organen op ijs gekoeld.
Het is ongebruikelijk om nieren
te transplanteren van donoren
wier hart niet meer klopt. Het
hart van zo'n hersendode moet
kunstmatig aan de gang worden
gehouden, om afsterven van de I
organen zoveel mogelijk te
voorkomen.
In het AZM worden nu de nie
ren op een speciale manier ge
koeld, zolang zij nog in het li
chaam zitten. Daarna legt men
de organen in een perfusiema-
chine, die gekoelde vloeistof
door nieren pompt.
De kwaliteit van de nier verbe-
tert daardoor. Bovendien geeft
de vloeistof die uit de nier wordt j
gepompt aan, in welke staat het
orgaan verkeert. Dat verkleint
de kans dat niet of minder ge
schikte nieren worden getrans
planteerd.
Miljoenen meer
voor 'topzorg'
DEN HAAG ANP
Staatssecretaris Simons (volks
gezondheid) stelt dit jaar 7 mil
joen gulden extra beschikbaar
voor levertransplantaties. Dat
blijkt uit een brief aan de zie
kenhuizen. Simons geeft daarin
aan hoe de 25 miljoen gulden
wordt verdeeld die in 1994 is
uitgetrokken voor uitbreiding
van de topzorg.
Bij topzorg gaat het om onder
zoeken en behandelingen waar
mee vaak grote investeringen in
dure apparatuur en gespeciali
seerd personeel zijn gemoeid.
Voor uitbreiding van de facili
teiten voor nierdialyse is 6 mil
joen beschikbaar, voor bijzon
dere neurochirurgie 3 miljoen,
implanteerbaredefibrillatoren
(voor hartpatiënten) 2,9 mil
joen, neonatologie (gespeciali
seerde zprg voor zieke pasgebo
renen) 2 miljoen en voor radio
therapie eveneens 2 miljoen. De
resterende 2,1 miljoen is gere
serveerd voor andere vormen
van topzorg.
Tomatenzaden
in urine
HENK HELLEAAA NPA
De urine van een 72-jarige En
gelsman zag er, vond hij, wat
bruinig en troebel uit. De oud-
plantenkweker meende daarin
pitjes te kunnen onderscheiden,
die hem sterk aan tomatenza
den deden denken. Hij nam de
proef op de som zo staat in
het British Medical Journal
en stopte de pitjes in een pot
met steriele aarde. En ja hoor,
er kwamen uiteindelijk prachti
ge tomatenplanten uit.
Medisch onderzoek bevestigde
zijn vermoeden dat zich, als ge
volg van een chronische ontste
king van de dikke darm, een on
natuurlijke verbinding (fistel)
tussen darm en blaas had ge
vormd. Daardoor konden deel
tjes van de darminhoud in de
blaas en daarmee in de urine
terecht komen. De Engelsman
bleek van deze fistel overigens
niet of nauwelijks last te heb
ben. Het leek hem toch beter
om het gat door de chirurg te
laten dichten.
,1 SC
OG
