'Leeuw van Damascus' neemt tijd
Jan Palach is in Praag geen
gespreksonderwerp meer
Feiten &Meningen
'Israël moet Golan aan Syrië teruggeven'
Israëli's verwachten duidelijk antwoord Assad
Telefoontoestellen met
draaischijf in strijd tegen drugs
ZATERDAG 15 JANUAR11994
2
Syrische opperrabbijn in vraaggesprek:
CORRESPONDENT
De Syrische opperrabbijn, Ibrahim Hamra,
wil dat Israël zich terugtrekt van de hele Go-
lanhoogvlakte. „De Golan is Syrisch grondge
bied en moet worden teruggegeven aan ons,
Syriërs", zegt hij in een dinsdag gepubliceerd
vraaggesprek met het Arabische dagblad Al-
li ay at
Hamra is leider van de snel slinkende jood
se gemeenschap in Syrië. Aan de vooravond
van zijn topconferentie met Bill Clinton heeft
de Syrische president,. Hafez al-Assad, vorige
maand persoonlijk opdracht gegeven de uit
reisprocedures voor joden die het land willen
verlaten te versnellen. De verwachting is dat
de 350 joden die een uitreisvisum hebben
aangevraagd dat voor morgen hebben.
Tot voor kort moesten Syrische joden die
het land wilden verlaten, eerst tussen de tien
en vijftienduizend Syrische ponden storten op
een rekeningnummer van de centrale bank in
Damascus. Ze hadden bovendien geen andere
keuze dan al hun bezittingen en een deel van
hun familie achter te laten.
In april 1992, kort na de vredesconferentie
van Madrid, had opperrabbijn Hamra een
ontmoeting met Assad. De president beloofde
toen alle uitreisbelemmeringen voor de Syri
sche joden te zullen opheffen. Vanaf dat mo
ment hoefden joden die het land wilden verla
ten, niet langer geld te storten. Ze kregen pas
poorten met een geldigheidsduur van zes jaar
en de benodigde uitreisvisa. Maar ze merkten
ook dat de ambtelijke molens in Damascus
nog langzamer draaien dan elders in het Mid
den-Oosten.
Toch wisten tussen april 1992 en begin dit
jaar 2.800 joden het land te verlaten. De
meesten reisden naar Brooklyn, New York,
waar zich al een grote Syrische gemeenschap
bevindt. Voor zover opperrabbijn Hamra
weet, is niemand naar Israël vertrokken. De
meeste Syriërs in Israël zijn afstammelingen
van de 40.000 Syrische joden die aan het be
gin van de eeuw emigreerden. Ook toen al
gingen de meesten naar New York.
Opperrabbijn Hamra zegt te hopen dat de
topconferentie een positief resultaat op zal le
veren. „Dan zal niets een bezoek van een Is
raëlische jood aan Syrië meer in de weg staan
en zullen Syrische joden zonder problemen
Israël kunnen bezoeken".
in het 'vredesproces'.
In werkelijkheid zijn de Syriërs
er zich terdege van bewust dat
de Amerikanen niet al te veel
moeite hebben gedaan om een
wereldomvattende regeling te
garanderen. In plaats daarvan
hebben ze Israël zelf akkoorden
laten sluiten met individuele
Arabische leiders. En Assad
weet en de Verenigde Staten
beginnen zich te realiseren
dat het akkoord tussen de PLO
en Israël wel eens eerder in een
tragedie kan eindigen dan in
vrede.
Sinds Arafat afgelopen herfst in
Damascus aankwam om Assad
te vertellen dat hij achter de rug
van de andere Arabieren om
een geheime overeenkomst had
gesloten met Israël, is heeft Sy
rië zich ertoe beperkt om toe te
kijken hoe de euforie en de
hoop langzaam wegebben
net zoals 10 jaar geleden is ge
beurd na het even onofficiële,
afzonderlijk gesloten
'vredesverdrag' van Israël en Li
banon.
Parallel
Bij die gelegenheid waren Liba
nese en Israëlische functionaris
sen wederzijdse erkenning en
een einde aan de vijandelijkhe
den overeengekomen in ruil
voor een terugtrekking van Is
raël uit Zuid-Libanon hoewel
Israëlische troepen op bepaalde
plaatsen in het zuiden zouden
blijven. Er zouden wederzijdse
economische verdragen worden
gesloten, die zouden leiden tot
een algehele vrede.
Er zijn geen precieze parallellen
met het vorig jaar gesloten ak
koord met de PLO, maar ze lij
ken er akelig veel op. En als de
rest van de wereld mag de ver
doemde overeenkomst van 17
mei 1983 tussen Israël en Liba
non zijn vergeten, Assad is dat
niet. Hij wachtte destijds gedul
dig af of er voor dit akkoord eni
ge steun en liet het toen uiteen
vallen. Hij gaf daarbij hulp aan
guerrillatroepen die het ongera-
tificeerde verdrag hielpen ver
nietigen.
Als hij het beleid met betrekking
tot het akkoord van 1983 her
haalt, neemt Assad de tijd voor
vrede in het Midden-Oosten. 1
Hij heeft Arafats status al zien
afkalven, samen met die van de 1
oude garde van de PLO. Hij 1
heeft aangekeken hoe Arafats
'heilige dag' van het begin van
de Israëlische terugtrekking
voorbij is gegaan zonder dat 1
een enkele Israëlische soldaat 1
de bezette gebieden heeft veria-,
ten. Hij heeft toegekeken toen
Arafat die hij wantrouwt en
veracht niet alleen door de
Israëli's en Amerikanen werd
belasterd, maar ook door voor
malige trouwe bondgenoten
binnen de PLO.
Voortekenen
Hij heeft ook de gevolgen opge
merkt van het sluiten van over
eenkomst zonder internationale
garanties: hoe Arafat er vergeefs'
voor pleitte eerst bij de No- j
ren die bij het akkoord bemid- i
delden, vervolgens bij de Ameri-|
kanen dat druk zou worden
uitgeoefend op de Israëli's. En
één van degenen wiens steun
Arafat zocht, de overwerkte
Noorse minister van buiten
landse zaken Johan Jorgen
Holst, is donderdag gestorven.
Dat zijn slechte voortekenen 1
voor Assad.
Daarom staat de man die de Is
raëli's zelf de 'Leeuw van Da
mascus' hebben gedoopt, voor
lopig vast in zijn schoenen. Hij
zal goede betrekkingen blijven
behouden met de Amerikanen.
Een delegatie van het Ameri- j
kaanse Congres heeft al toe
stemming gekregen Damascus
te bezoeken om informatie te
vergaren over vermiste Israëli
sche militairen. En hij zal in Ge-|
nève in de schijnwerpers staan.
Er zal breeduit worden gelachen
voor de camera's van CNN.
Maar euforie zou bij dit treffen
niet op zijn plaats zijn.
LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
JERUZALEM AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Volgens de Syrische media wordt morgen het lot van de
wereld bezegeld. Dan vergadert in Genève de Ameri
kaanse president Bill Clinton met zijn Syrische collega,
Hafez al-Assad. In Damascus rekent men op een spec
taculair succes, ook al hebben de Amerikanen duidelijk
gemaakt dat Clintop met lege handen naar Zwitserland
reist. Assad praat vandaag in Genève al met de secreta
ris-generaal van de VN, Boutros Boutros Ghali. Deze wil
met Assad eveneens praten over de trage voortgang in
de vredesbesprekingen in het Midden-Oosten.
Premier Rabin van Israël hoopt dat de Amerikaans-Sy-
rische ontmoeting opheldering zal verschaffen over het
Syrische standpunt in het vredesproces. „Misschien
zullen we iets meer weten komen", zei hij donderdag,
„over de vraag of Assad bereid is zich soepel op te stel
len voor wat betreft de aard van vrede met Israël".
Voor Rabin is die definitie bepalend voor de mate van
Israëlische terugtrekking op de bezette Golanhoogte.
De Israëlische regering moet het hoofd bieden aan felle
binnenlandse oppositie en een totale ontruiming valt
alleen te verkopen in ruil voor totale vrede en vergaan
de veiligheidsmaatregelen in het gebied. Minister Peres
(buitenlandse zaken) zei dat Israël bereid is serieus te
reageren op „concrete concessies" van de Syrische pre
sident.
Het vredesproces is bij het overleg het belangrijkste ge
spreksonderwerp. Syrië heeft laten weten dat het in
principe bereid is begin februari een delegatie naar
Washington te sturen voor een hervatting van de on
derhandelingen. Israël hoopt dat het voor die tijd met
de PLO een akkoord zal bereiken over de toepassing
van Palestijns zelfbestuur in de Gazastrook en Jericho.
Het heeft dan een troef in handen bij het overleg met
de Syriërs. Maar het ziet er niet naar uit dat het zal luk- I
ken.
Als Assad bereid is te verklaren dat hij volledige diplo
matieke relaties met Israël nastreeft, dan is er een basis
voor een hernieuwing van het overleg. De onderbande- I
lingen zullen moeten leiden tot een principe-akkoord,
waarbij Israël de Syrische soevereiniteit over de hele
Golan bevestigt. De eigenlijke overdracht zou dan kun- I
nen worden uitgesmeerd over een lange periode, waar- j
bij de Amerikanen veiligheidsgaranties verstrekken en
een internationale troepenmacht organiseren.
TOM JANSSEN
Onbekenden plakten eind januari 1969 een nieuw naambordje op de hoek van het Wenceslasplein in Praag,
waarop de 16de van die maand de student filisofieJan Palach zichzelf levend verbrandde. Het opschrift 'Jan
Palachplein' werd snel door de politie verwijderd, om pas vier jaar geleden op een ander, nietig pleintje in
Praag terug te keren. archieffoto
WASHINGTON HANS DE BRUIJN
CORRESPONDENT
Newyorkers die vanuit een tele
fooncel naar huis of kantoor
wilden bellen, dachten begin
deze week even dat zij een stap
terug in de tijd hadden gezet.
Toen zij h,et nummer wilden in
toetsen, bleek dat niet meer te
kunnen. Tientallen telefoontoe
stellen in het hartje van Man-
hatten hadden geen toetsen
meer, maar bleken ineens weer
uitgerust met draaischijven. En
die waren toch al vele jaren ge
leden verdwenen.
De telefoonmaatschappij Nynex
had nog honderden draaischijf
toestellen in een loods liggen en
is van plan die op vele plaatsen
in New York te gaan installeren.
Niet om de gewone klanten
dwars te zitten, maar als wapen
in de strijd tegen de drugshan
del. Het lijkt vergezocht, maar
druktoetstelefoons blijken voor
drugdealers een belangrijk
communicatiemiddel te zijn.
Zij communiceren met hun
klanten en leveranciers via bee
pers (semafoons) en die kunnen
alleen geactiveerd worden via
een telefoon met druktoetsen.
Draaischijven, die geen electro-
nische geluidsimpuls geven,
zijn nutteloos om de codes door
te geven waarop zo'n pieper re
ageert. En omdat drugshandel
vooral op straat plaatsvindt, is
Nynex ertoe overgegaan 250
druktoetstelefoons op straat
hoeken te vervangen door de
apparaten uit de oude doos.
„Het is technologisch natuurlijk
een stap terug, maar het voor-
Jan Palach. archieffoto
aan gelegen die zaak in de doof
pot te stoppen. Dubcek was in
middels vrijwel monddood ge
maakt en zou kort daarna tot af
treden worden gedwongen. In
zijn autobiografie schrijft hij:
„Het was een getuigenis van de
wanhoop van het volk, vooral
van de heel jonge mensen, die
geconfronteerd werden met een
overweldigende buitenlandse
macht die hun land haar ont
aarde ideeën oplegde."
Die zomer stak de toen nog vrij
wel onbekende schrijver Vaclav
Havel Dubcek een hart onder
de riem. Hij vroeg de voormali
ge partijleider aan zijn progres
sieve ideeën vast te houden:
„Door uw opstelling zult u ons
allen een morele spiegel voor
houden, die net zo doeltreffend
zal zijn als de spiegel die Jan
Palach ons voorhield."
In januari 1989, nu vijf jaar gele
den, dreigde een onbekend ge
bleven jonge Pragenaar in een
brief het voorbeeld van Jan Pal
ach te volgen. Hij wilde protes
teren tegen het regime van
Milos Jakes, dat ondanks de
protesten uit binnen- (Charta
77) en buitenland, star en re
pressief bleef. In een emotione
le toespraak via een buitenlands
radiostation riep de inmiddels
wereldberoemde dissident Vó-
clav Havel de jongen op af te
zien van zijn voornemen en in
Syrië heeft de vanuit Liba
non opererende islami
tische verzetsbeweging He
zbollah gevraagd de aan
vallen op Israëlische mili
tairen te staken tot na de
topconferentie morgen
tussen de presidenten As
sad en Clinton. Syrië
meent dat verzetsoperaties
Israël in de kaart zouden
spelen.
BEIROET ROBERT FISK
THE INDEPENDENT
Vorige week nog hadden de in
woners van het zuiden van Li
banon extra voedselvoorraden
aangelegd en waren artsen ge
waarschuwd zich beschikbaar
te houden voor noodgevallen
omdat verwacht werd dat Hez
bollah juist de een extra offen
sief zou ontkenen in de aanloop
naar de ontmoeting. Generaal
Mordechai, de Israëlische leger
commandant die verantwoor
delijk is voor het noorden, sprak
al over 'een nieuwe golf guerril
la-aanvallen'.
De theorie leek eenvoudig: hoe
groter de druk op Israël zich te
rug te trekken uit Zuid-Libanon,
hoe sterker de positie van As
sad. Syrië steunt Hezbollah, sa
men met Iran. Om een defini
tief einde te maken aan de aan
vallen uit Zuid-Libanon moet
Israël de Syriërs terwille zijn. En
als Clinton zijn Israëlische
bondgenoten verdere aanslagen
van Hezbollah wil helpen voor
komen, moet hij Syrië van de
Amerikaanse lijst van 'terroristi
sche landen' schrappen.
Waarheid
Dat was tenminste de versie van
de top die vorige week in het
zuiden van Libanon en het
noorden van Israël de ronde
deed. De waarheid is echter an
ders en dat blijkt uit het be
vel van Damascus aan de Hez
bollah.
Assad gaat met enkele bekende
eisen naar Genève, zich volledig
bewust van het feit, dat hij
terwijl Yasser Arafats PLO vast
loopt in haar eigen vredesak
koord met Israël de Arabi
sche sleutelfiguur is in het vre
desproces in het Midden-Oos
ten. Hij, de man die niet alleen
over Syrië heerst, maar ook over
Libanon en een groot deel van
de Palestijnse diaspora.
Assad zal Clinton eraan herin
neren dat de basis voor de oor
spronkelijke vredesconferentie
in Madrid een wereldomvatten
de overeenkomst was voor het
Midden-Oosten, zonder afzon
derlijke vredesverdragen tussen
Israël en de Arabische staten.
Hij gaat eisen waar hij altijd om
heeft gevraagd: totale Israëli
sche terugtrekking van de Go
lanhoogte en uit Zuid-Libanon.
Hervatting
Clinton zal zich sterk maken
voor een volledige normalise
ring van de relaties tussen Israël
en Syrië, en de uitroeiing van
'subversieve' organisaties (lees:
Hezbollah en andere gewapen
de groeperingen die zich tegen
Israël keren). Assad zou kunnen
toestemmen in een hervatting
van Syrische en Libanese deel
name aan de multilaterale vre
desbesprekingen. Beide man
nen kunnen dan zeggen dat
hun top weer een stap verder is
plaats daarvan, net als hij
zelf, op 16 januari bloe
men te leggen op de plaats
waar Palach zichzelf 20
jaar eerder van het leven
had beroofd.
Bij die gelegenheid werd
Havel weer eens gearres
teerd. Het zou de laatste
keer zijn, want de omme
keer, de Fluwelen Revolu
tie, was niet meer tegen te
houden. Op 1 januari 1990
hield Havel zijn eerste toe
spraak als president.
Nu, 25 jaar na de dood
van Palach, is het land
verdeeld in de Tsjechische
Republiek en Slowakije en
is Praag verdeeld in arm
t en rijk. De Russische inva
siemacht heeft plaatsge
maakt voor een leger van
westerse (vooral Ameri
kaanse) investeerders.
Grote billboards in de stad
geven aan waar de vier
McDonald's-hamburger-
restaurants te vinden zijn.
Voor Milan, een jonge stu
dent economische weten
schappen, is Jan Palach ei
genlijk geen gespreksonder
werp. Hij scheurt in z'n nieuwe
Renault door de stad en vertelt
enthousiast over de zakenbe-
trekkingen die hij via kennissen
heeft aangeknoopt in Afrika en
Zuid-Amerika. Ja, hij behoort
tot de nieuwe happy few, geeft
hij'toe. Voor wie niet zo onder
nemend is als hij, is het alle
maal heel wat minder makke
lijk. „Maar eh.., als je misschien
wat handelscontacten voor mij
hebt in Holland zou dat heel
mooi zijn..."
Simone vertelt het andere ver
haal. Ze is 25, cassière in een
supermarkt, waar ze 100 gulden
per maand verdient. Praag is
bijna onbetaalbaar, zegt ze en
ze boft dat ze in de flat kan wo
nen die haar naar Duitsland
verhuisde moeder heeft achter
gelaten.
Praag in januari 1994. In de
grand café's hoor je overal Itali
aans en Engels spreken. De dis
co's zijn vol Amerikanen, Duit
sers en die enkele Tsjech die het
gemaakt heeft. En Jan Palach?
Zijn naam is alleen nog te vin
den op een bordje aan dat kale
plein met in het midden de
luchtkoker van een parkeerga
rage en hier en daar een lege
champagnefles die na de tradi
tioneel uitbundig gevierde jaar
wisseling is blijven liggen.
komt dat een drugsdealer een
klant of koerier oproept", zei
woordvoerder Steven Marcus
van Nynex. Om dezelfde reden
heeft de maatschappij het al
onmogelijk gemaakt om ruim
2.000 van de 8.400 straattele
foons direct te bellen. In tegen
stelling tot in Europa hebben in
Amerika de meeste straattele
foons een eigen, nummer, zodat
je iemand op straat kunt opbel
len.
Drugsbestrijding is natuurlijk
niet Nynex' taak, maar de maat
schappij heeft gereageerd op
verzoeken van buurtorganisa
ties die de drugshandel op hun
straathoeken zat zijn. De maat
regel blijkt al effect te hebben
gehad, al heeft de drugshandel
zich alleen maar verplaatst. Ook
in andere Amerikaanse steden
overweegt men het Newyorkse
voorbeeld te volgen.
Om dezelfde reden verbieden
vrijwel alle Amerikaanse scho
len al dat leerlingen piepers
dragen. Veel tieners bleken die
apparaatjes die zelden meer
dan 30 dollar kosten te ge
bruiken voor handel in drugs.
Leerlingen die nu met zo'n pie
per worden betrapt, kunnen
van school gestuurd worden.
Voor de gewone telefoongebrui
kers is het natuurlijk vervelend.
De Amerikanen zijn niet meer
gewend aan draaitelefoons.
Maar de meeste Newyorkers re
ageerden positief. „Alle beetjes
helpen in de strijd tegen de
drugs", zei een van hen. Een
nadeel is dat het moeilijker is
geworden om telefoonbeant-
woorders af te luisteren. In tele
foonwinkels worden weliswaar
kleine apparaatjes verkocht die
de toon-signalen die bij een
nummer horen toch via de
hoorn van een draaitelefoon
kunnen doorgeven, maar die
blijken nauwelijks te worden
verkocht.
Eigenlijk is het maar een
kaal en tochtig plein, inge
klemd tussen de concert-
hal en een bouwplaats.
Het Jan Palachplein in
Praag. Sinds het aantre
den van de Vaclav Havel
als president, vier jaar ge
leden, is het vernoemd
naar de jonge student filo
sofie Jan Palach, die zich
zelf op 16 januari 1969 in
brand stak uit protest te
gen de brute wijze waarop
de Praagse Lente de kop
werd ingedrukt.
Dat is morgen 25 jaar ge
leden. Op het moment dat
Jan Palach tot zijn wan
hoopsdaad kwam, was het
lot vanTsjecho-Slowaakse
hervormingen onder lei
ding van Alexander Dub
cek eigenlijk al bezegeld.
Dubcek, begin 1968 aan
de macht gekomen, volg
de de wil van het volk naar
het 'socialisme met een
menselijk gezicht' in het
land dat langer dan elders in het
Oostblok aan de meest starre
stalinistische beginselen had
vastgehouden. In augustus van
dal jaar grepen de troepen van
het Warschaupact hardhandig
in en werden de progressieven
en hervormers een voor een uit
invloedrijke functies geknik
kerd. Eind december 1968 was
ook parlementsvoorzitter Josef
Smrkovsky aan de beurt.
Het is nooit helemaal duidelijk
geworden wat de directe aanlei
ding voor Jan Palachs daad was,
maar in zijn autobiografie Hope
Dies Last (in Nederland vertaald
als Alexander Dubcek, biografie
van een optimist) suggereert
Dubcek zelf dat het wel eens de
gebeurtenissen rond Smrkovsky
zouden kunnen zijn geweest.
Jan Palach groeide uit tot een
symbolische figuur, maar eigen
lijk weten we nauwelijks iets
van hem. Hij was bepaald geen
vooraanstaand studentenleider,
zoals Rudi Dutschke in die tijd
in Berlijn of Daniel Cohn Bendit
in Parijs. Er zijn geen pamflet
ten of vlammende artikelen van
Palach bekend: alleen een enke
le afscheidsbrief.
Volkomen anoniem gebleven
zijn de drie andere jonge
Tsjechen, die zich korte tijd la
ter door zelfverbranding het le
ven benamen. Het was er de
Tsjechische machthebbers veel
Hafez al-Assad (midden) ziet zijn ontmoeting met Bill Clinton als bevestiging van de sleutelrol in het vredesproces in het Midden-Oosten.
archieffoto afp