'Leeuw van Damascus' neemt tijd Jan Palach is in Praag geen gespreksonderwerp meer Feiten &Meningen 'Israël moet Golan aan Syrië teruggeven' Israëli's verwachten duidelijk antwoord Assad Telefoontoestellen met draaischijf in strijd tegen drugs ZATERDAG 15 JANUAR11994 2 Syrische opperrabbijn in vraaggesprek: CORRESPONDENT De Syrische opperrabbijn, Ibrahim Hamra, wil dat Israël zich terugtrekt van de hele Go- lanhoogvlakte. „De Golan is Syrisch grondge bied en moet worden teruggegeven aan ons, Syriërs", zegt hij in een dinsdag gepubliceerd vraaggesprek met het Arabische dagblad Al- li ay at Hamra is leider van de snel slinkende jood se gemeenschap in Syrië. Aan de vooravond van zijn topconferentie met Bill Clinton heeft de Syrische president,. Hafez al-Assad, vorige maand persoonlijk opdracht gegeven de uit reisprocedures voor joden die het land willen verlaten te versnellen. De verwachting is dat de 350 joden die een uitreisvisum hebben aangevraagd dat voor morgen hebben. Tot voor kort moesten Syrische joden die het land wilden verlaten, eerst tussen de tien en vijftienduizend Syrische ponden storten op een rekeningnummer van de centrale bank in Damascus. Ze hadden bovendien geen andere keuze dan al hun bezittingen en een deel van hun familie achter te laten. In april 1992, kort na de vredesconferentie van Madrid, had opperrabbijn Hamra een ontmoeting met Assad. De president beloofde toen alle uitreisbelemmeringen voor de Syri sche joden te zullen opheffen. Vanaf dat mo ment hoefden joden die het land wilden verla ten, niet langer geld te storten. Ze kregen pas poorten met een geldigheidsduur van zes jaar en de benodigde uitreisvisa. Maar ze merkten ook dat de ambtelijke molens in Damascus nog langzamer draaien dan elders in het Mid den-Oosten. Toch wisten tussen april 1992 en begin dit jaar 2.800 joden het land te verlaten. De meesten reisden naar Brooklyn, New York, waar zich al een grote Syrische gemeenschap bevindt. Voor zover opperrabbijn Hamra weet, is niemand naar Israël vertrokken. De meeste Syriërs in Israël zijn afstammelingen van de 40.000 Syrische joden die aan het be gin van de eeuw emigreerden. Ook toen al gingen de meesten naar New York. Opperrabbijn Hamra zegt te hopen dat de topconferentie een positief resultaat op zal le veren. „Dan zal niets een bezoek van een Is raëlische jood aan Syrië meer in de weg staan en zullen Syrische joden zonder problemen Israël kunnen bezoeken". in het 'vredesproces'. In werkelijkheid zijn de Syriërs er zich terdege van bewust dat de Amerikanen niet al te veel moeite hebben gedaan om een wereldomvattende regeling te garanderen. In plaats daarvan hebben ze Israël zelf akkoorden laten sluiten met individuele Arabische leiders. En Assad weet en de Verenigde Staten beginnen zich te realiseren dat het akkoord tussen de PLO en Israël wel eens eerder in een tragedie kan eindigen dan in vrede. Sinds Arafat afgelopen herfst in Damascus aankwam om Assad te vertellen dat hij achter de rug van de andere Arabieren om een geheime overeenkomst had gesloten met Israël, is heeft Sy rië zich ertoe beperkt om toe te kijken hoe de euforie en de hoop langzaam wegebben net zoals 10 jaar geleden is ge beurd na het even onofficiële, afzonderlijk gesloten 'vredesverdrag' van Israël en Li banon. Parallel Bij die gelegenheid waren Liba nese en Israëlische functionaris sen wederzijdse erkenning en een einde aan de vijandelijkhe den overeengekomen in ruil voor een terugtrekking van Is raël uit Zuid-Libanon hoewel Israëlische troepen op bepaalde plaatsen in het zuiden zouden blijven. Er zouden wederzijdse economische verdragen worden gesloten, die zouden leiden tot een algehele vrede. Er zijn geen precieze parallellen met het vorig jaar gesloten ak koord met de PLO, maar ze lij ken er akelig veel op. En als de rest van de wereld mag de ver doemde overeenkomst van 17 mei 1983 tussen Israël en Liba non zijn vergeten, Assad is dat niet. Hij wachtte destijds gedul dig af of er voor dit akkoord eni ge steun en liet het toen uiteen vallen. Hij gaf daarbij hulp aan guerrillatroepen die het ongera- tificeerde verdrag hielpen ver nietigen. Als hij het beleid met betrekking tot het akkoord van 1983 her haalt, neemt Assad de tijd voor vrede in het Midden-Oosten. 1 Hij heeft Arafats status al zien afkalven, samen met die van de 1 oude garde van de PLO. Hij 1 heeft aangekeken hoe Arafats 'heilige dag' van het begin van de Israëlische terugtrekking voorbij is gegaan zonder dat 1 een enkele Israëlische soldaat 1 de bezette gebieden heeft veria-, ten. Hij heeft toegekeken toen Arafat die hij wantrouwt en veracht niet alleen door de Israëli's en Amerikanen werd belasterd, maar ook door voor malige trouwe bondgenoten binnen de PLO. Voortekenen Hij heeft ook de gevolgen opge merkt van het sluiten van over eenkomst zonder internationale garanties: hoe Arafat er vergeefs' voor pleitte eerst bij de No- j ren die bij het akkoord bemid- i delden, vervolgens bij de Ameri-| kanen dat druk zou worden uitgeoefend op de Israëli's. En één van degenen wiens steun Arafat zocht, de overwerkte Noorse minister van buiten landse zaken Johan Jorgen Holst, is donderdag gestorven. Dat zijn slechte voortekenen 1 voor Assad. Daarom staat de man die de Is raëli's zelf de 'Leeuw van Da mascus' hebben gedoopt, voor lopig vast in zijn schoenen. Hij zal goede betrekkingen blijven behouden met de Amerikanen. Een delegatie van het Ameri- j kaanse Congres heeft al toe stemming gekregen Damascus te bezoeken om informatie te vergaren over vermiste Israëli sche militairen. En hij zal in Ge-| nève in de schijnwerpers staan. Er zal breeduit worden gelachen voor de camera's van CNN. Maar euforie zou bij dit treffen niet op zijn plaats zijn. LUUTJE NIEMANTSVERDRIET JERUZALEM AD BLOEMENDAAL CORRESPONDENT Volgens de Syrische media wordt morgen het lot van de wereld bezegeld. Dan vergadert in Genève de Ameri kaanse president Bill Clinton met zijn Syrische collega, Hafez al-Assad. In Damascus rekent men op een spec taculair succes, ook al hebben de Amerikanen duidelijk gemaakt dat Clintop met lege handen naar Zwitserland reist. Assad praat vandaag in Genève al met de secreta ris-generaal van de VN, Boutros Boutros Ghali. Deze wil met Assad eveneens praten over de trage voortgang in de vredesbesprekingen in het Midden-Oosten. Premier Rabin van Israël hoopt dat de Amerikaans-Sy- rische ontmoeting opheldering zal verschaffen over het Syrische standpunt in het vredesproces. „Misschien zullen we iets meer weten komen", zei hij donderdag, „over de vraag of Assad bereid is zich soepel op te stel len voor wat betreft de aard van vrede met Israël". Voor Rabin is die definitie bepalend voor de mate van Israëlische terugtrekking op de bezette Golanhoogte. De Israëlische regering moet het hoofd bieden aan felle binnenlandse oppositie en een totale ontruiming valt alleen te verkopen in ruil voor totale vrede en vergaan de veiligheidsmaatregelen in het gebied. Minister Peres (buitenlandse zaken) zei dat Israël bereid is serieus te reageren op „concrete concessies" van de Syrische pre sident. Het vredesproces is bij het overleg het belangrijkste ge spreksonderwerp. Syrië heeft laten weten dat het in principe bereid is begin februari een delegatie naar Washington te sturen voor een hervatting van de on derhandelingen. Israël hoopt dat het voor die tijd met de PLO een akkoord zal bereiken over de toepassing van Palestijns zelfbestuur in de Gazastrook en Jericho. Het heeft dan een troef in handen bij het overleg met de Syriërs. Maar het ziet er niet naar uit dat het zal luk- I ken. Als Assad bereid is te verklaren dat hij volledige diplo matieke relaties met Israël nastreeft, dan is er een basis voor een hernieuwing van het overleg. De onderbande- I lingen zullen moeten leiden tot een principe-akkoord, waarbij Israël de Syrische soevereiniteit over de hele Golan bevestigt. De eigenlijke overdracht zou dan kun- I nen worden uitgesmeerd over een lange periode, waar- j bij de Amerikanen veiligheidsgaranties verstrekken en een internationale troepenmacht organiseren. TOM JANSSEN Onbekenden plakten eind januari 1969 een nieuw naambordje op de hoek van het Wenceslasplein in Praag, waarop de 16de van die maand de student filisofieJan Palach zichzelf levend verbrandde. Het opschrift 'Jan Palachplein' werd snel door de politie verwijderd, om pas vier jaar geleden op een ander, nietig pleintje in Praag terug te keren. archieffoto WASHINGTON HANS DE BRUIJN CORRESPONDENT Newyorkers die vanuit een tele fooncel naar huis of kantoor wilden bellen, dachten begin deze week even dat zij een stap terug in de tijd hadden gezet. Toen zij h,et nummer wilden in toetsen, bleek dat niet meer te kunnen. Tientallen telefoontoe stellen in het hartje van Man- hatten hadden geen toetsen meer, maar bleken ineens weer uitgerust met draaischijven. En die waren toch al vele jaren ge leden verdwenen. De telefoonmaatschappij Nynex had nog honderden draaischijf toestellen in een loods liggen en is van plan die op vele plaatsen in New York te gaan installeren. Niet om de gewone klanten dwars te zitten, maar als wapen in de strijd tegen de drugshan del. Het lijkt vergezocht, maar druktoetstelefoons blijken voor drugdealers een belangrijk communicatiemiddel te zijn. Zij communiceren met hun klanten en leveranciers via bee pers (semafoons) en die kunnen alleen geactiveerd worden via een telefoon met druktoetsen. Draaischijven, die geen electro- nische geluidsimpuls geven, zijn nutteloos om de codes door te geven waarop zo'n pieper re ageert. En omdat drugshandel vooral op straat plaatsvindt, is Nynex ertoe overgegaan 250 druktoetstelefoons op straat hoeken te vervangen door de apparaten uit de oude doos. „Het is technologisch natuurlijk een stap terug, maar het voor- Jan Palach. archieffoto aan gelegen die zaak in de doof pot te stoppen. Dubcek was in middels vrijwel monddood ge maakt en zou kort daarna tot af treden worden gedwongen. In zijn autobiografie schrijft hij: „Het was een getuigenis van de wanhoop van het volk, vooral van de heel jonge mensen, die geconfronteerd werden met een overweldigende buitenlandse macht die hun land haar ont aarde ideeën oplegde." Die zomer stak de toen nog vrij wel onbekende schrijver Vaclav Havel Dubcek een hart onder de riem. Hij vroeg de voormali ge partijleider aan zijn progres sieve ideeën vast te houden: „Door uw opstelling zult u ons allen een morele spiegel voor houden, die net zo doeltreffend zal zijn als de spiegel die Jan Palach ons voorhield." In januari 1989, nu vijf jaar gele den, dreigde een onbekend ge bleven jonge Pragenaar in een brief het voorbeeld van Jan Pal ach te volgen. Hij wilde protes teren tegen het regime van Milos Jakes, dat ondanks de protesten uit binnen- (Charta 77) en buitenland, star en re pressief bleef. In een emotione le toespraak via een buitenlands radiostation riep de inmiddels wereldberoemde dissident Vó- clav Havel de jongen op af te zien van zijn voornemen en in Syrië heeft de vanuit Liba non opererende islami tische verzetsbeweging He zbollah gevraagd de aan vallen op Israëlische mili tairen te staken tot na de topconferentie morgen tussen de presidenten As sad en Clinton. Syrië meent dat verzetsoperaties Israël in de kaart zouden spelen. BEIROET ROBERT FISK THE INDEPENDENT Vorige week nog hadden de in woners van het zuiden van Li banon extra voedselvoorraden aangelegd en waren artsen ge waarschuwd zich beschikbaar te houden voor noodgevallen omdat verwacht werd dat Hez bollah juist de een extra offen sief zou ontkenen in de aanloop naar de ontmoeting. Generaal Mordechai, de Israëlische leger commandant die verantwoor delijk is voor het noorden, sprak al over 'een nieuwe golf guerril la-aanvallen'. De theorie leek eenvoudig: hoe groter de druk op Israël zich te rug te trekken uit Zuid-Libanon, hoe sterker de positie van As sad. Syrië steunt Hezbollah, sa men met Iran. Om een defini tief einde te maken aan de aan vallen uit Zuid-Libanon moet Israël de Syriërs terwille zijn. En als Clinton zijn Israëlische bondgenoten verdere aanslagen van Hezbollah wil helpen voor komen, moet hij Syrië van de Amerikaanse lijst van 'terroristi sche landen' schrappen. Waarheid Dat was tenminste de versie van de top die vorige week in het zuiden van Libanon en het noorden van Israël de ronde deed. De waarheid is echter an ders en dat blijkt uit het be vel van Damascus aan de Hez bollah. Assad gaat met enkele bekende eisen naar Genève, zich volledig bewust van het feit, dat hij terwijl Yasser Arafats PLO vast loopt in haar eigen vredesak koord met Israël de Arabi sche sleutelfiguur is in het vre desproces in het Midden-Oos ten. Hij, de man die niet alleen over Syrië heerst, maar ook over Libanon en een groot deel van de Palestijnse diaspora. Assad zal Clinton eraan herin neren dat de basis voor de oor spronkelijke vredesconferentie in Madrid een wereldomvatten de overeenkomst was voor het Midden-Oosten, zonder afzon derlijke vredesverdragen tussen Israël en de Arabische staten. Hij gaat eisen waar hij altijd om heeft gevraagd: totale Israëli sche terugtrekking van de Go lanhoogte en uit Zuid-Libanon. Hervatting Clinton zal zich sterk maken voor een volledige normalise ring van de relaties tussen Israël en Syrië, en de uitroeiing van 'subversieve' organisaties (lees: Hezbollah en andere gewapen de groeperingen die zich tegen Israël keren). Assad zou kunnen toestemmen in een hervatting van Syrische en Libanese deel name aan de multilaterale vre desbesprekingen. Beide man nen kunnen dan zeggen dat hun top weer een stap verder is plaats daarvan, net als hij zelf, op 16 januari bloe men te leggen op de plaats waar Palach zichzelf 20 jaar eerder van het leven had beroofd. Bij die gelegenheid werd Havel weer eens gearres teerd. Het zou de laatste keer zijn, want de omme keer, de Fluwelen Revolu tie, was niet meer tegen te houden. Op 1 januari 1990 hield Havel zijn eerste toe spraak als president. Nu, 25 jaar na de dood van Palach, is het land verdeeld in de Tsjechische Republiek en Slowakije en is Praag verdeeld in arm t en rijk. De Russische inva siemacht heeft plaatsge maakt voor een leger van westerse (vooral Ameri kaanse) investeerders. Grote billboards in de stad geven aan waar de vier McDonald's-hamburger- restaurants te vinden zijn. Voor Milan, een jonge stu dent economische weten schappen, is Jan Palach ei genlijk geen gespreksonder werp. Hij scheurt in z'n nieuwe Renault door de stad en vertelt enthousiast over de zakenbe- trekkingen die hij via kennissen heeft aangeknoopt in Afrika en Zuid-Amerika. Ja, hij behoort tot de nieuwe happy few, geeft hij'toe. Voor wie niet zo onder nemend is als hij, is het alle maal heel wat minder makke lijk. „Maar eh.., als je misschien wat handelscontacten voor mij hebt in Holland zou dat heel mooi zijn..." Simone vertelt het andere ver haal. Ze is 25, cassière in een supermarkt, waar ze 100 gulden per maand verdient. Praag is bijna onbetaalbaar, zegt ze en ze boft dat ze in de flat kan wo nen die haar naar Duitsland verhuisde moeder heeft achter gelaten. Praag in januari 1994. In de grand café's hoor je overal Itali aans en Engels spreken. De dis co's zijn vol Amerikanen, Duit sers en die enkele Tsjech die het gemaakt heeft. En Jan Palach? Zijn naam is alleen nog te vin den op een bordje aan dat kale plein met in het midden de luchtkoker van een parkeerga rage en hier en daar een lege champagnefles die na de tradi tioneel uitbundig gevierde jaar wisseling is blijven liggen. komt dat een drugsdealer een klant of koerier oproept", zei woordvoerder Steven Marcus van Nynex. Om dezelfde reden heeft de maatschappij het al onmogelijk gemaakt om ruim 2.000 van de 8.400 straattele foons direct te bellen. In tegen stelling tot in Europa hebben in Amerika de meeste straattele foons een eigen, nummer, zodat je iemand op straat kunt opbel len. Drugsbestrijding is natuurlijk niet Nynex' taak, maar de maat schappij heeft gereageerd op verzoeken van buurtorganisa ties die de drugshandel op hun straathoeken zat zijn. De maat regel blijkt al effect te hebben gehad, al heeft de drugshandel zich alleen maar verplaatst. Ook in andere Amerikaanse steden overweegt men het Newyorkse voorbeeld te volgen. Om dezelfde reden verbieden vrijwel alle Amerikaanse scho len al dat leerlingen piepers dragen. Veel tieners bleken die apparaatjes die zelden meer dan 30 dollar kosten te ge bruiken voor handel in drugs. Leerlingen die nu met zo'n pie per worden betrapt, kunnen van school gestuurd worden. Voor de gewone telefoongebrui kers is het natuurlijk vervelend. De Amerikanen zijn niet meer gewend aan draaitelefoons. Maar de meeste Newyorkers re ageerden positief. „Alle beetjes helpen in de strijd tegen de drugs", zei een van hen. Een nadeel is dat het moeilijker is geworden om telefoonbeant- woorders af te luisteren. In tele foonwinkels worden weliswaar kleine apparaatjes verkocht die de toon-signalen die bij een nummer horen toch via de hoorn van een draaitelefoon kunnen doorgeven, maar die blijken nauwelijks te worden verkocht. Eigenlijk is het maar een kaal en tochtig plein, inge klemd tussen de concert- hal en een bouwplaats. Het Jan Palachplein in Praag. Sinds het aantre den van de Vaclav Havel als president, vier jaar ge leden, is het vernoemd naar de jonge student filo sofie Jan Palach, die zich zelf op 16 januari 1969 in brand stak uit protest te gen de brute wijze waarop de Praagse Lente de kop werd ingedrukt. Dat is morgen 25 jaar ge leden. Op het moment dat Jan Palach tot zijn wan hoopsdaad kwam, was het lot vanTsjecho-Slowaakse hervormingen onder lei ding van Alexander Dub cek eigenlijk al bezegeld. Dubcek, begin 1968 aan de macht gekomen, volg de de wil van het volk naar het 'socialisme met een menselijk gezicht' in het land dat langer dan elders in het Oostblok aan de meest starre stalinistische beginselen had vastgehouden. In augustus van dal jaar grepen de troepen van het Warschaupact hardhandig in en werden de progressieven en hervormers een voor een uit invloedrijke functies geknik kerd. Eind december 1968 was ook parlementsvoorzitter Josef Smrkovsky aan de beurt. Het is nooit helemaal duidelijk geworden wat de directe aanlei ding voor Jan Palachs daad was, maar in zijn autobiografie Hope Dies Last (in Nederland vertaald als Alexander Dubcek, biografie van een optimist) suggereert Dubcek zelf dat het wel eens de gebeurtenissen rond Smrkovsky zouden kunnen zijn geweest. Jan Palach groeide uit tot een symbolische figuur, maar eigen lijk weten we nauwelijks iets van hem. Hij was bepaald geen vooraanstaand studentenleider, zoals Rudi Dutschke in die tijd in Berlijn of Daniel Cohn Bendit in Parijs. Er zijn geen pamflet ten of vlammende artikelen van Palach bekend: alleen een enke le afscheidsbrief. Volkomen anoniem gebleven zijn de drie andere jonge Tsjechen, die zich korte tijd la ter door zelfverbranding het le ven benamen. Het was er de Tsjechische machthebbers veel Hafez al-Assad (midden) ziet zijn ontmoeting met Bill Clinton als bevestiging van de sleutelrol in het vredesproces in het Midden-Oosten. archieffoto afp

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 2