'Mijn onzekerheid behoedt
me voor zelfgenoegzaamheid'
18
ZATERDAG 15 JANUAR11994
Een opname uit 1991
Paul Witteman in zijn
programma 'Het Mo
ment' aan tafel met
Dries van Agt en
Hans Wiegel.
FOTO ARCHIEF
De werkelijkheid achter de werkelijkheid van Paul Witteman
In zijn naaste
omgeving werd vroeger
bij herhaling hardop
gefilosofeerd over de
vraag wat er toch van
die jongen terecht
moest komen in de
maatschappij. Het is
uiteindelijk goed
gekomen met Paul
Wittemanvandaag de
dag is hij als TV-
persoonlijkheid erg
gezien.Door een
toevallige samenloop
van omstandigheden.
Een kwestie van een
beetje talent, een beetje
geluk en op het juiste
ogenblik de goede man
treffen.
ezien zijn betrokkenheid bij pro-
gramma's als NOVA, De Ronde
van Witteman en binnenkort
De Kloof is er over Paul Witteman een
beeldvorming ontstaan, als zou hij nauwe
lijks profiteren van de verworvenheid van
een vrije dag. Hoewel tamelijk bescheiden
van voorkomen is zijn aanwezigheid als in
terviewer/presentator blijkbaar zó groot, dat
hij meer uren voor de camera lijkt te maken
dan z'n agenda aangeeft. Ter geruststelling:
vrouw en kroost kennen hem niet alleen
maar van de TV. „Gemiddeld verschijn ik
twee keer per week op de buis, dus laten we
voofal niet overdrijven."
Maar hij is de eerste om te erkennen dat
het TV-werk diep ingrijpt in het gezinsleven.
Thuis wil er wel eens een flauw protest op
klinken in de zin van dat het zelden komt van
leuke dingen doen in gezinsverband. Witte
man is 's avonds meer weg dan dat hij thuis
„Maar dat wordt weer gecompenseerd
'door mijn aanwezigheid 's morgens. Door
een zekere discipline te hanteren, probeer ik
mezelf in het gareel te houden. Thuis heb ik
een agendakalender aan de wand hangen. En
daar staat precies op waar ik ben en waar ik
niet ben. Belangrijk is om in de gaten te hou
den dat je door alle aandacht niet de indruk
gaat wekken meer voor te stellen dan ande
ren. Daar rangschik ik ook de gezinsleden
onder. Aan de ene kant zou het zonde zijn
mijn bescheiden talent om programma's te
presenteren en mensen te interviewen niet
optimaal te benutten. Zolang ik gezond ben
wil ik dat ook doen. Aan de andere kant is het
zaak mezelf voor ogen te houden dat er be
langrijkere dingen in het leven zijn."
Betrouwbaar
Geboren voor televisie lijkt hij, Paul Witte
man. Altijd zijn zinnen helder formulerend,
ontspannen ogend, de degelijkheid zelve,
goed geïnformeerd. En zeer gezien, dat ook.
Zijn hoofd schijnt iets vertrouwenwekkends
uit te stralen. Anders gezegd: de 47-jSrige
Witteman heeft van nature dat ondefinieer
bare om op menige kijker betrouwbaar over
te komen. Onlangs dook in een populariteits
poll zijn naam op achter amusementscory
feeën als Henny Huisman en Robert ten
Brink. Niet dat hij naar aanleiding daarvan de
ereronde van Witteman heeft gemaakt, daar
voor beziet Witteman zijn populariteit met te
veel nuchterheid en ironie. Of zoals hij het
zelf uitdrukt: televisie zuigt je meer leeg dan
enig ander medium.
„Door steeds nieuwe programma's te be
denken, hoop ik te voorkomen dat de men
sen uitgekeken op mij raken. Volgens mij
wordt er niet zo op presentatoren gelet, maar
meer op programma's. Waar ik voor zorg is
dat ik steeds mensen om me heen heb, die
mij inspireren. Mensen, met wie ik bevriend
ben en met wie ik half-professioneel samen
werk. Al pratende bedenk ik een niéuwe,
steeds terugkerende formule. De kijkers wil
len graag hetzelfde hebben, maar toch tel
kens weer iets anders. Wat mij vooral interes
seert is wat mensen beweegt. Zie De Ronde
van Witteman als een poging de werkelijk
heid achter de werkelijkheid te vinden. Laatst
heb ik een programma opgenomen met am
bitie als thema. Het verstand zegt dat je zo
ver mogelijk in je loopbaan moet komen, ter
wijl het gevoel zegt dat er een grens is waar je
niet over moet. Niet voor niets heb ik dat on
derwerp bedacht. Je zou kunnen zeggen dat
het ook over mezelf ging."
Het verwijt dat hij in De Ronde van Witte
man inspeelt op menselijke gevoelens stoort
hem. Buitengewoon zelfs. „Informatie moet
blijven hangen. Om die doelstelling te berei
ken, gebruik ik de emotie. Let wel: ik mis
bruik emotie niet. Of laat ik het maar betrok
kenheid noemen, anders wordt weer meteenf
de link met Henny Huisman gelegd. Menige
serieuze collega heeft me voor de voeten ge
gooid dat Paul Witteman nu ook al op de
emotionele toer gaat. Mijn broer belde me
laatst. Die zei: je doet het goed, maar het
programma is niet voor ons
soort mensen. Tja, dat
irriteert me dan. Er viel een korte stilte. Toen
zei mijn broer: je bent toch niet boos of zo?
Dat niet, zei ik. Maar blijkbaar behoor ik toch
tot een ander soort mensen dan jij."
Kritisch
In Hilversum geniet Witteman de reputatie
kritischer op zichzelf te zijn dan anderen over
hem plegen te oordelen, Heeft niets te ma
ken met de geraffineerde camouflage van de
ijdele wens nogmaals gecomplimenteerd te
worden, maar alles met Wittemans onzeker
heid die hem, zij het minder dan voorheen,
parten speelt.
„Ik ben nu acht jaar op TV, de eerste vijf
jaar was ik heel onzeker. Het is nu een beetje
weggeëbd, maar God zij dank nog niet hele
maal verdwenen. Dat gevoel van onzekerheid
behoedt me voor zelfgenoegzaamheid. Men
sen die tevreden rondlopen, wantrouw ik. Al
thans, ik kijk met argwaan naar hun produk-
ten. Er zijn veel van die mensen te vinden in
de televisiewereld. En dat ligt ook voor de
hand natuurlijk, omdat je buiten-proportio
neel op handen wordt gedragen als je je werk
goed doet. Dan is het gevaar groot dat je op
den duur gaat denken het allemaal aan jezelf
te danken te hebben. Wat ik doe, kun je nooit
goed genoeg doen. Met mijn babbels verdien
ik iets meer dan de modale werknemer, dat
moetje natuurlijk wel waarmaken."
Er waren andere tijden. Zijn maat Jan
Tromp herinnert hem daar maar al te graag
aan. Op hem kenmerkende lijzige toon ver
telt de politieke redacteur van De Volkskrant
dan van het bezit van de videotape, waarop
Wittemans TV-debuut is vastgelegd. „Dat is
nu een collectorsitem, waarmee die schoft
van een Tromp mij chanteert. Zie je die
band, dan kun je je absoluut niet voorstellen
dat ik het ooit nog heb kunnen maken op de
buis."
Het is dus toch nog goed gekomen met
hem. Zijn vader, ooit minister van binnen
landse zaken in het kabinet-Beel, had des
tijds weinig fiducie in de toekomst van zoon
lief. Op de HBS ging het maar zozo en nader
hand werd in huize-Witteman Pauls be
roepskeuze nu ook niet bepaald geappreci
eerd. Journalist? Een Witteman hoorde te
studeren. Maar waar in zijn vriendenkring de
een na de ander doctorandus werd, ontbeer
de Witteman aanleg en studiezin om z'n
naam op te tuigen met een academische ti
tel. En al mag hij door erfelijke belasting van
moederskant dan worden gerekend tot de
roemruchte muzikale Andriessen-dynastie,
echt muziek zat er destijds ook niet in zijn
pianostudie aan het Amsterdamse conserva
torium. „Dat was voor mij een schok, of laat
ik zeggen een teleurstelling. Ik weet trouwens
niet eens zo zeker of mijn talenten zo beperkt
waren. Maar je moet monomaan zijn om op
dat gebied iets te bereiken. Helemaal op mu
ziek gericht en niets anders. Ik had er niet al
les voor over. Te weinig in elk geval om mijn
brood in de muziek te verdienen en zeker om
naam te maken."
Slotakkoord
Daar stond Witteman dan op z'n 25ste, nadat
hij een voortijdig slotakkoord had gegeven
aan de pianostudie. Hij achtte het onderhand
de hoogste tijd zich te bezinnen op zijn
maatschappelijke positie. „Ik moest toch wèt,
nietwaar?"
Uiteindelijk vond Witteman emplooi in de
journalistiek, een ambacht waarin vroeger
menige gesjeesde student nog verzeild kon
raken. Achtereenvolgens diende hij als ver
slaggever De Tijd, de al lang ter ziele zijnde
Nieuwe Haarlemsche Courant en Elsevier.
Naar eigen zeggen sprongen zijn epistels er
niet echt uit. Nóg ziet Paul Witteman de veel
betekenende blik van J(oop) Lücker, indertijd
hoofdredacteur van De Tijd. Als blikken toen
hadden kunnen doden! Zodra hem één van
Wittemans pennevruchten onder ogen
kwam, liet Lücker blijken beduidend meer
diepgang en eruditie van een ministers
zoontje te hebben verwacht. „Hij had
absoluut gelijk, het
Eerlijk gezegd vond
schrijven moeilijk. Praten gaat me makkelij
ker af."
Dat welbespraakte heeft Witteman van
huis meegekregen. Met dank voornamelijk
aan zijn broers, want contact met senior had
Paul niet veel. Zijn liefde voor de muziek be
schouwt hij trouwens als één van de zegenin
gen van zijn opvoeding. Volgens een eigen
taxatie beschikt deze telg van het Andriessen-
geslacht over een bovengemiddelde repertoi
re-kennis. „Hoor ik in de auto of thuis een
melodie die ik niet kan thuisbrengen, dan
herinner ik me onmiddellijk de woorden die
vroeger aan tafel werden gesproken: als je
niet weet wat het is, is het öf Dvorék of Saint
Saens. Tien tegen een dat ik de omroeper
dan hoor zeggen: u luisterde naar een sere
nade van Dvorak. Dan denk ik: verdomd, het
is waar. Ik speel zelf piano en fluit. Op a-pro
portioneel niveau, met m'n zoontje. De top
van mijn muzikale kunnen haalde ik in de
tijd dat ik aan het conservatorium piano stu
deerde, daarna is het snel bergafwaarts ge-
Met zijn verbale begaafdheid zit het daar
entegen nog goed. Recentelijk viel hem nog
de Groenman-prijs ten deel. Volgens het ju
ryrapport op grond van z'n goede taalgebruik
en een uitspraak die zich kenmerkt door
randstedelijke losheid.
Gepusht
Het was VARA's voorzitter Marcel van Dam
die Witteman een jaar of acht geleden her
kende als de TV-persoonlijkheid, die het
nieuwe gezicht van zijn omroep moest uit
dragen. En dat terwijl Witteman zich eerder
vanwege zijn katholieke achtergrond, zijn in-
keurige dictie en zijn arbeidsverleden bij El
sevier de grootst mogelijke moeite moest ge
troosten om toegang te krijgen tot het studio
complex aan de Hilversumse Heuvellaan. Pas
in tweede instantie werd Witteman bij VARA-
Radio aangenomen, nadat hij alsnog aanne
melijk had weten te maken politiek niet
rechts van het midden te staan. Met zijn bij
dragen aan radio-uitzendingen als ZI, de Ro
de Cirkel, In de Rode Haan en De Stand van
Zaken praatte hij zich in de gratie van Van
Dam. „Wat ik nu ben, heeft te maken met
een toevallige samenloop van omstandighe
den. Een beetje talent, een beetje geluk en op
de juiste tijd de goede man treffen. Van Dam,
ja. Tuurlijk heeft hij mij enorm gepusht."
Prompt ervoer Witteman de nadelen van
wat het was om Van Dams protégé te zijn. In
de gangen van de VARA-studio werd hij ach
tervolgd door naijver, nadat hem was ge
vraagd Achter het Nieuws een eigentijdsere
opzet te geven. „Jaloezie is misschien niet
het goede woord, maar er waren mensen die
zich miskend voelden op grond van wat ze
deden. Daar had ik toen te weinig begrip
voor, maar achteraf begrijp ik dat wel. Want
zij maakten in hun tijd ook een heel goed
programma. Alleen ja, na verloop van tijd
moet je wel eens nieuwe mensen ergens
neerzetten. Dat is gewoon zo. Ik was toen zo
onverstandig de indruk te wekken dat de
geur van het succes rond Achter het Nieuws
door mij was verspreid. En Marcel deed dat
zeker. Die had de neiging om te zeggen:
moet je eens kijken, ik heb daar die Witte
man neergezet en het gaat goed. Daa
ben mensen zich diep gekrenkt dc
voeld. Het leidde tot gevoelens
agressie jegens mij, die slechts
met moeite werden onder
drukt. Ik kan me dat nu heel
goed voorstellen. Stel dat ze
me nu bij NOVA zouden
weghalen. En het program
ma zou meer kijkers trek
ken door toedoen
mijn opvolger. Reken
maar dat ik dan e
Paul Witteman: „....Aan de andere kant is het zaak mezelf v
het leven zijn."
ge tijd gebukt door het leven zou gaan."
Als geen ander weet Witteman wat hem in
dit vak boven het hoofd kan hangen. Hij
heeft genoeg collega's in het niets zien ver
dwijnen. „Nu word je geïdentificeerd met
succes, maar straks kan er gezegd worden dat
het niet meer zo goed gaat met het program
ma en dat dit door jou komt."
Vooralsnog heeft Witteman nog de garan
tie van ten minste vier jaar vast werk als free
lancer. Een onderhoud met Joop van den En-
de, die hem met „allerlei interessante uitda
gingen" naar z'n mislukte project TV 10 wil
de lokken, stemde hem al tot nadenken over
zijn status van vaste kracht bij de VARA. En
Marcel van Dam sprak hem naderhand op
vaderlijke toon toe: „Jochie, je moet uit vaste
dienst, dan kunnen we je meer betalen en
neem je ook ten opzichte van de VARA een
onafhankelijkere positie in."
Loyaal
Maar ook in losser verband heeft Witteman
zich steeds loyaal getoond aan de VARA en
aan Van Dam. Na het gesprek met Van den
Ende („Raar hoor dat sommigen het al vies
schijnen te vinden met hem te praten, hij is
een leuke man") is Witteman nog diverse
malen benaderd, maar hij bleef waar hij zat.
„Zonder propaganda voor de VARA te willen
maken, zeg ik dat er maar weinig organisaties
zijn waar het beter toeven is. Natuurlijk kun
je Van Dam een dominante man noemen.
Maar in mijn eerste periode bij de televisie,
toen ik me heel onzeker voelde, vond ik het
erg prettig te weten dat de hoogste baas pal
achter me stond."
Sinds Vera Keur directeur-TV bij de VARA
is, bemoeit de voorzitter zich niet meer zo in
tensief met de programmering,
r- Maar nog altijd hecht Witte
man grote waarde aan Van
Dams oordeel. „De meeste
discussies over mijn pro-
gramma's voer ik met
Vera Keur. En dan ach-
w teraf. Was het te zwaar of
juist niet? Maar laatst heb
ik één van de afleveringen
De Ronde van Witte-
bekeken bij Marcel
omdat we daar
toevallig te eten wa-
en. En dan zit ik
maar te loeren
naar dat ge
zicht, terwijl
hij naar dat
scherm kijkt.
Toen Vera nog
geen directeur was. bemoeide hij zich overal
mee. Tot op de laatste komma. Nu laat hij
dat aan haar over en ik moet zeggen dat Mar
cel daar weinig moeite mee heeft gehad.
Hoogst opmerkelijk. Ik geloof dat het te ma
ken heeft met zijn nieuwe filosofische kijk op
de samenleving. Hij is tegenwoordig zeer ge
ïnteresseerd in de natuur. Tuiniert ook. Zo
ken ik hem helemaal niet. Ik luister naar
hem. maar zijirtïtosofie wil bij mij maar niet
aanslaan. Misschien over tien jaar wel, ik
weet het niet."
Vanaf het moment dat VARA's Achter het
Nieuws en NOS Laat zich hebben laten vere
nigen tot NOVA, mag Paul Witteman zich ad
junct hoofdredacteur/presentator noemen
van de dagelijkse actualiteitenrubriek. Met
blijdschap werd destijds kennis geven van de
geboorte van het Nederlandse antwoord op
Newsnight, maar NOVA liet zich aanvankelijk
bekijken als een slap aftreksel van BBC's veel
geprezen nieuwsmagazine. De kritiek sa
mengevat: er werd te snel een beroep gedaan
op deskundologen van het type-Clavan en
aan het uitdiepen van nieuwsitems kwam de
redactie van NOVA amper toe. Bovendien
waren er interne strubbelingen over de duo-
presentatie; na verloop van tijd moesten de
medewerkers van Studio Sport zich onthou
den van het stellen van vragen buiten hun
specialisme. En Witteman werd aangewreven
de sportuitslagen met zichtbare weerzin op
te lezen. „Inmiddels is dat allemaal passé. Ik
hoor er niemand meer over. Ook de sport-
jongens niet. NOVA draait nu als een trein, ik
geloof niet dat dit nog te ontkennen valt. Uit
onderzoek van de dienst Kijk- en Luisteron
derzoek is gebleken dat NOVA door alles en
iedereen op geweldige afstand de beste actu
aliteitenrubriek wordt gevonden. De fusie is
in zoverre mijn werk geweest dat ik me er na
mens de VARA heel sterk voor heb gemaakt.
Voor weinig dingen in.mijn leven heb ik zo
gevochten als voor NOVA Maar dat het nu zo
goed draait is niet mijn werk, die eer komt de
redactie toe. Wat ik doe is steunen waar ik
kan en ideeën aandragen waar ik kan. En
mijn gezicht lenen aan NOVA op de tijdstip
pen die het schema aangeeft."
Lappendeken
Onderhand pendelt Witteman al zeventien
jaar tussen Haarlem en Hilversum. Nooit is
het bij hem opgekomen naar het Gooi te ver
huizen, ook al heeft menige collega hem
voorgerekend dat hij zich daarmee financieel
tekort doet. „Haarlem heeft ook zo z'n nade
len, maar het Gooi vind ik in één woord ver
schrikkelijk. Het is een soort lappendeken
van nouveau-riche en verkeerd arrivé wat
daar hokt. Ik ken er ook niemand. Ik moet
wel eens overblijven. Bijvoorbeeld als ik 's
ochtends een vergadering heb en 's avonds
dan weer aanwezig moet zijn. Maar dan weet
ik 's middags absoluut niet waar ik naartoe
moet. Natuurlijk generaliseer ik, er zullen
heus wel aardige en intelligente mensen wo
nen. Maar het Gooi is nu niet bepaald het
terrein dat creativiteit uitlokt."
Paul Witteman. In z'n vrije tijd hardloper
uit overtuiging. Bekend van radio en televi
sie. In Haagse kringen heet het dat hrj geres
pecteerd wordt door premier Lubbers. Niet
omdat hij van zijn gesprekken met de minis
ter-president een wedstrijd maakt wie de
slimste is („Die confrontatie verlies ik op
voorhand"), wel omdat hij Lubbers meer dan
eens met z'n vragen op het verkeerde been
heeft weten te zetten. Blasé kan Witteman
onmogelijk worden genoemd, hoewel zijn
werk hem met vrijwel alles dat het leven te
bieden heeft in contact bracht. Toch heeft hij
een persoonlijke primeur te melden: op 27
januari gaat Witteman een cursus volgen om
z'n vliegangst te overwinnen. Hij ziet de dag
al voor zich: eerst gekneed worden door psy
chologen en psychiaters, dan een handvol ta
bletten inslikken en ten slotte het vliegtuig in
voor zijn eigen ronde van Witteman in de
lucht.