Het gevaar van schepijs en kersen
Smerig je brood verdienen
Verslaggever uit de hel
Boeken
De strijd van
Jenkins' oor
Jezus reïncarneert op
Engelse kostschool
Een moordfilosofie
Ouderwetse liefde
DONDERDAG 13 JANUAR11994
Michael Morpurgo
vertaald door Tjalling Bos
De omslagtekening van 'De strijd om Jenkins'
JEUGDLITERATUUR
Vertaling Tjalling Bos. Uitgeverij
Ploegsma, 29.95
n Verhoeven, Jutta. Tekeningen René
Pullens. Uitgevenj Elzenga, 22,90
arm de Jonge. De blauwe maansteen.
Uitgevenj Van Goor. 24.90
Rekenkundig zal het misschien
kloppen, maar de aanduiding
AVI 7' voorin De strijd om
Jenkins' oor van de Britse schrij
ver Michael Morpurgo, is niet in
overeenstemming met het be
oogde lezerspubliek. Voor 'elf
jaar en ouder' staat terecht op
het hoek, want een reïncarnatie
van Jezus op een Engelse kost
school is inderdaad geen kost
voor jonge kinderen.
Met is overigens het enige
smetje dat aan het boek kleeft,
want Morpurgo heeft een ijzer-
sterk verhaal geschreven dat je
ademloos leest. De auteur van
onder meer het mooie Oor
logspaard is zo overtuigend en
geloofwaardig, dat je aan het
eind sterk geneigd bent te gelo
ven dat waar is wat Christopher
tegen hoofdfiguur Toby zegt:
'Hij zegt dat ik eigenlijk Hem
ben. Hij is in mijn gedaante te
ruggekomen op aarde. Ik ben
Jezus en moet proberen de we
reld te redden, net als Hij vroe-
ger heeft gedaan.'
Toby Jenkins snapt niet hoe
nieuwkomer Christopher op
kostschool Redlands het on
middellijk durft op te nemen te
gen directeur Stag. Christopher
is absoluut zeker van alles wat
hij doet, zowel in zijn vredelie
vende strijd tegen de dorpsjon
gens, waarin Toby aan zijn oor
gewond raakt, als in zijn bewe
ring dat hij het doodzieke doch
tertje van een leraar kan gene
zen. Als de directeur hoort wie
Christopher beweert te zijn,
moet hij onmiddellijk van
school af maar na zijn vertrek
Knappe roman van Rascha Peper over schelpen en een pedofiele liefde
Het is een vreemd stel, Eduard en Cecile Rochèl: hij een
beminnelijke ex-diplomaat met Chinese oogjes, zij rijk
van huis uit en 'van een fascinerende lelijkheid: een def
tig, Europees soort lelijkheid, dat zich niet voor zichzelf
schaamt'. Stukje bij beetje komt de lezer meer te weten
over dit kinderloze, schatrijke oudere paar in Rascha Pe
pers nieuwe roman Rico's vleugels.
zijn oren verliefde Eduard, is
het kansarme schoffie in zijn le
ren jack een figuur dat bijblijft.
Zijn vrienden en hij hangen
rond in cafetaria's, maken plan
nen om kraakjes te zetten,
scheppen tegen elkaar op, slik
ken eens een pilletje speed of
handelen erin. Ricardo, kortom,
balanceert op de richel van cri
minaliteit.
gebeurt het (genezings)wonder
waar ook zijn 'discipelen' haast
niet meer in geloofden.
Jutta van Jan Verhoeven
speelt in de Tweede Wereldoor
log. Het ook voor 11 jaar en ou
der (AVI 9+) aangegeven ver
haal, is door een paar onlogi
sche zaken niet bijster geslaagd.
Aanvaardbaar is nog dat Jutta,
het meisje dat de Duitsers uit
scheldt voor moordenaars en
moffen, garresteerd moet wor
den. Niet geloofwaardig is dat
een 'mensenjager' vervolgens
jarenlang jacht maakt op Jutta.
Ook zulk tuig had toen 'betere'
dingen te doen. Óndanks de
nogal forse hoeveelheid bloed
en dood, laat Verhoeven toch
zien dat hij aardig kan schrij-
Van Harm de Jonges De blau
we maansteen (ook voor 11+)
had ik na De Vogelrots meer ver
wacht. De auteur valt echter in
herhalingen. Toen was er iets
geheimzinnigs met de opa van
Jasper gebeurd, nu is er op de
Sneeuwberg (de Snowdon) iets
met het ongeluk dat Davie en
vriend Barrie overkomen is. Een
modderstroom heeft hen over
spoeld, terwijl zij een
maansteen voor vriendin Jenni
fer aan het zoeken waren.
Davie is ternauwernood ont
komen, maar wat is er met Bar
rie? Leeft hij nog? Wordt hij als
nog gevonden? Is wat Barrie
overkwam mogelijk de schuld
van Davie? Vragen overheersen
in het boek, want het ritselt van
de vraagtekens na veel zinnen.
Davie barst van wroeging over
(vermeende?) schuld. Hij moet
een boek lang innerlijke strijd
leveren en wroeten in een ver
drongen herinnering, voor hij
erachter komt hoe het gegaan
is. Zijn capaciteiten ten spijt
laat De Jonge ons te lang wach
ten op het verlossende ant
woord.
UTRECHT INGE VAN DEN BLINK
Zij houdt niet van seks, bleek na
de huwelijksvoltrekking, en
hem zegt het allemaal ook niet
zoveel. Tot hij op middelbare
leeftijd verliefd is geworden op
een exotisch jongetje. Eduard is
dus pedofiel. Een schandaal in
dat verband kostte hem zijn di
plomatieke carrière. Cecile, do
minant, vastbesloten en op haar
manier ook erg aan Eduard ge
hecht, weet na het incident het
huwelijk in stand te houden en
alle echtelijke hartstocht naar
de schelpen om te buigen. Op
het moment dat de roman be
gint zijn de Rochels zo'n twintig
jaar verder.
Dan wordt Cecile weggeroe
pen naar het sterfbed van haar
zus, in Frankrijk. Bij haar ver
trek waarschuwt ze Eddy met
klem tegen het eten van
schepijs en kersen. Twee le
vensbedreigende consumpties,
volgens Cecile. Die uiteraard
haar angst voor werkelijk gevaar
maskeren: de erotische aantrek
kingskracht van jonge jongens.
Als Eduard op zijn beurt dan
ook grapt dat hij 'vanmiddag
meteen' ijs met kersen gaaf
eten, is duidelijk dat er span
nende dingen te gebeuren
staan.
Dat klopt. Het gevaar doemt
op in de onschuldige persoon
van Ricardo Gabrieli, een loen
sende schoolverlater van 14 met
een Harley-achtig opgetuigde,
opgevoerde brommer. Rico
wordt ingehuurd om te helpen
met het inventariseren en in
pakken van de schelpen omdat
het echtpaar heeft besloten hun
collectie over te dragen aan een
Verwarring
Peper tekent Ricardo van bui
tenaf, door de verliefde ogen
van Eduard," en van binnenuit,
door rechtstreeks zijn gedach
ten weer te geven. De jongen
begint net seksuele belangstel
ling te krijgen maar heeft nog
geen ervaring met meisjes. Als
hij in de gaten krijgt dat zijn
werkgever een oogje op hem
heeft, raakt hij compleet in ver
warring. Want hij vindt de oude
Rochèl tot zijn eigen verbazing
prettig gezelschap. Tegelijk ech
ter heeft hij een stevige afkeer
van homoseksualiteit. Maar Ri
cardo is berekenend genoeg om
de financiële voordelen te zien
van een relatie met een rijke ou
de man.
Peper zet de algehele verwar
ring van Rico subtiel neer. Dat
de jongen iets integers en
trouwhartigs heeft, iets kinder
lijks ook wel, geeft de toch al
spannende roman extra span
ning mee. Stilistisch vind ik Ri
co's vleugels veel minder over
tuigend. Peper schrijft heel
beeldend, maar soms nogal ge
kunsteld. Een paar uitgesproken
lelijke zinnen hadden nooit zo
in het boek terecht mogen ko
men. En het dramatische slot
van de roman wordt ontsierd
door een wat mij betreft over
bodige uitleg betreffende waan
zin, wanhoop en passie.
Rascha Peper en de wonderlijke wereld onderzee.
Toch is Rico's vleugels warm
aanbevolen voor wie geïnteres
seerd is in de hevig-tedere rela
tie tussen een oude man en een
jonge jongen. Of in schelpen.
Want wat de wonderlijk-glan
zende voortbrengsels van de
oceaan betreft, heeft de schrijf
ster zich kennelijk grondig ge
documenteerd. Er valt onder de
FOTO RONALD HOEBEN/NPA
Rascha Peper, Rico's vleu
gels. Uitgeverij Veen, 34,90.
De oorlog in Nederland is in onze herinnering
blijven leven door Jacob Presser en Anne Frank,
de gruwel in Joegoslavië 1940 door Aleksandar
Tisma. Sinds kort kent de wereld een Poolse ver
slaggever uit de hel: Simcha Guterman. Hij be
schrijft in Het opgedoken boek leven en dood van
de joden in Polen in de oorlog. Zelf heeft Guter
man nooit een letter van zijn werk gedrukt ge
zien: hij stierf bij de opstand tegen de Duitsers in
Warschau in augustus 1944.
De geschiedenis van het boek is wonderbaar
lijk. Guterman schreef over de vernietiging van
zijn volk door de nazi's op elk vel dat hij kon vin
den. En al die volgekrabbelde stroken papier
stopte hij in flessen. Die verborg Guterman op di
verse plaatsen in Polen. Hij liet de bergplaatsen
alleen zien aan zijn kind Jakov, toen zes jaar oud.
De zoon overleefde maar kon de flessen niet op
halen. In 1978 werd bij de verbouwing van een
huis een fles met stroken papier gevonden. De
bouwvakkers verkochten (sic!) de fles aan het
Joods Historisch Instituut in Warschau.
Toen gebeurde het tweede wonder. Zoon Jakov
leefde inmiddels in Israël. Door bemiddeling van
een Amerikaan en een Frapaise kreeg hij de tekst
van zijn vader na meer dan veertig jaar onder
ogen. Het derde wonder is de uitgave van dit
boek. Want Het opgedoken boek is een onthuts
end boek. Simcha Guterman schrijft niet alleen
de geschiedenis van de Joden in Plock, een pro
vincieplaats in Polen, tussen 1939 en 1941. Guter
man geeft een huiveringwekkend kaleidoscopisch
beeld van het leven onder nazi-bewind. Tegelij
kertijd heeft hij dit zo knap en simpel vorm gege
ven, dat elke Loe de Jong hierbij verbleekt.
Het opgedoken boek is levendig door de roman
vorm met de vele dialogen. Het boek leeft ook,
hoe ongelofelijk dat klinkt, door de humor. De
ondergang van het Poolse leger wordt voorspeld
uit het gebrek aan schoenen in dat leger. De figu
ren zijn zo levensecht dat je afwisselend sympa
thie of afkeer voelt. De waarheid wordt gruwelijk
beschreven, maar tegelijkertijd zo visionair dat
het je langzaam meezuigt in die werkelijkheid.
Geen facet van de ondergang blijft onbeschre
ven: de vergeefse hoop, de vluchtpogingen, de
meelopers en de verraders (onder de Polen en de
Joden), de huilende Duitse politieman,.de beulen,
de rol van de Joodse Raad, de niet te uiten woede
en wanhoop, de kampen, en de onafwendbare
gang van zaken: eerst de berovingen van alle goe
deren, dan de mishandelingen en vernederingen
en ten slotte het wegvoeren.
Het boek besluit met het trieste relaas van Jak
ov Guterman, de zoon van de schrijver. Hij ves
tigde zich in Israël. In 1982 verloor hij zijn zoon
Raz in de oorlog in Libanon.
Meulenhoff-M. 34,50.
Esoterisch, empirisch, hypo
these, fenomenologisch,
existentialistisch, somatype,
ectomorfe, somatotone, meso-
morfe en cerebrotone. Echt,
die staan allemaal op één pa
gina in Philip Kerrs nieuwste
thriller Een concept voor
moord. Toch is het een goed
boek. Meer dan dat zelfs: een
fascinerend boek. Heel intrige
rend. Meeslepend. En knap. Af
en toe té knap natuurlijk.
Kerrs thriller speelt zich af
ver in de volgende eeuw. Kerr
past geraffineerd de techni
sche ontwikkeling daarbij aan.
Maar ook de wetenschap is
verder. Zij ontdekte de hersen
afwijking, die moorddadige
agressie kan veroorzaken. In
het kader van dit z.g. Lombro-
so-project werd een lange lijst
samengesteld met de namen
van alle potentiële
(serie)moordenaars. Eén van
de op die lijst voorkomende fi
guren slaagt erin de computer
te kraken, maakt een uitdraai
van de namen en voelt zich op
filosofische gronden geroepen
'collega's' te elimineren.
Kerrs boek valt in feite uit
een in twee delen, in het ene
jaagt de vrouwelijke hoofdin
specteur Jake Jacowitz niet al
leen op de steeds meer slacht
offers makende moordenaar
(op de lijst onder de code
naam Wittgenstein - filosoof),
maar moet zij ook alle moge-,
lijke moeite doen om zich
staande te houden in de ook
dan nog altijd mannelijke poli-
tie-gemeenschap.
Dat reeds op zichzelf boei
ende verhaal wordt afgewis-
seld met delen uit het dagboek
van de seriemoordenaar.
Daarin kan deze uitgebreid en
diepgaand filosoferen. Niet al
leen over zijn eigen (walda
den, maar ook over talloze an
dere onderwerpen en gedach
ten. Philips Kerr geeft het zijn
lezers en lezeressen niet ca
deau. Maar ze krijgen wel veel
terug voor hun geestelijke in
spanningen.
Fataal talent
RECENSIE. BERT KUIPERS
Daniil Charms, Brieven en Dagboeken.
Uitgeverij Pegasus, 37,50.
Als er iemand in de hoogtijda
gen van Stalin op het idee was
gekomen om op de muren van
het Kremlin een spandoek te
hangen met de slogan: 'Socialis
me is alle dagen gebak', dan
had niemand daarvan opgeke
ken. Het was hem zelfs in dank
afgenomen. De politieke staats-
reclame van die tijd vormde in
al zijn zwakzinnigheid een idea
le voedingsbodem voor de Rus
sische absurdistische literatuur,
alleen mocht die onder Stalin
natuurlijk niet verschijnen. On
langs is gebleken dat er gedu
rende zijn regime ongeveer
1500 schrijvers zijn omgebracht.
Onder hen bevond zich ook Da
niil Charrns (spreek uit: 'garms')
wellicht Ruslands grootste ab
surdistische talent. Hij werd in
1941 gearesteerd. De aanklacht
luidde; 'Verspreiding van defai
tistische propaganda'. Charms
van wie ooit zegge en schrijve
twee gedichten waren gepubli
ceerd, schreef op dat moment
kinderliteratuur voor onder
meer het Leningradse tijdschrift
'Het sijsje'. Daniil Charms die
het groteske van de situatie
kennelijk in zag, wendde voor
krankzinnig te zijn en werd
overgebracht naar een psychia
trische inrichting, waar hij kort
na zijn arrestatie stierf.
Gelukkig is veel van wat hij
geschreven heeft gered onder af
weer idiote omstandigheden.
Kort voordat het huis waar
Charms woonde in de lucht zou
vliegen wist Droeskin, een
vriend, eeri koffer met ma
nuscripten in veiligheid te bren
gen. Dankzij deze Droeskin, de
enige van Charms' vrienden die
wist te overleven en de peristro-
jka kan Charms werk nu ook in
het westen gelezen worden.
Er zijn intussen talloze verta
lingen verschenen, waaronder
ook een keuze uit zijn brieven
en dagboeken in het Neder
lands onder gelijkluidende titel.
Uit dit materiaal wordt onder
meer duidelijk onder welke er
barmelijke omstandigheden
Charms heeft geleefd, al hield
hij de moed er af en toe flink in,
door te doen alsof er niets aan
de hand was. Charms was nl. al
verdacht - en dus werd hij in de
gaten gehouden - vanaf de op
richting van OBERIOE in de ja
ren twintig, 'De Vereniging van
Reële Kunst', de Russiche pen
dant van DADA, die overigens
geheel onafhankelijk daarvan is
onstaan. Zijn absurdistische
verhalen die hij nog slechts in
het geniep kon schrijven, zijn
echter veel treffender en effect
voller als wat de dadaïsten tot
stand brachten. Zoals gezegd hij
hoefde maar om zich heen te
kijken en de stof voor verhalen
diende zich aan. Dat geeft ze
een gruwelijke dimensie. Het is
vooral de existentiële angst die
erin doorklinkt en die veroor
zaakt werd door de 'banaliteit'
(lees: het c
Voor Charms was deze 'bana
liteit' een hélder en precies ge
definieerde grootheid, een op
zichzelfstaand iets dat niet be
rustte op welk menselijke ge
brek dan ook, maar iets dat zich
losgemaakt had van het norma
le leven en eenvoudig bestond
als autonome en uiteindelijk fa
tale lotsbeschikking. Charms
heeft het geweten en moest net
als de rest van die 1500 schrij
vers hangen. Niemand keek
daar destijd van op.
RECENSIE PEER VAN 'T ZELFDE
Ethel Portnoy, Altijd Zomer. Uitgeverij
Vteulenhoff, vertaling Sjaak Comman
deur. 32,50.
„Hij slapte uit bed, liep naai" het
raam en keek naar buiten. De
ii hi was zoel. En toen wist hij
het: als je verliefd bent en de
liefde wordt beantwoord, dan is
het, ongeacht het seizoen, altijd
Als het romandebuut van Et-
hel Portnoy zo was begonnen,
had ik het waarschijnlijk terzij
de gelegd. Het fragment staat
?chter in het laatste hoofdstuk;
Jaar was ik beland vóórdat ik er
„Tg in had, verlangend te weten
wat er op elke volgende bladzij
gebeuren zou.
Hoofdpersoon in deze ouder
wets opgediste romance, met
Tijvoorbeeld een duchtig inter
veniërende verteller en een
neuse waarzegster, is een Ame
rikaan, Malcolm. Hij erft een
>tuk grond in de Dordogne en
•en titel: vicomte. Een grap? Hij
iesluit te gaan kijken.
De onderneming verloopt
'chter geheel anders dan ge-
iland. De ontmoeting met de
Dude Wereld - we schrijven
1953 - heeft bijkans het karakter
van een initiatierite: de mens
wording van Malcolm. Hij is nu
andeigenaar, krijgt wortels en
?en geschiedenis (op zijn
grondgebied liep zelfs de Cro
Magnon mens rond).
Meer nog: de wat steriele
Amerikaan, zonder noemens
waardige emotionele bindin
gen, ontwikkelt er een veelzijdig
gevoelsleven: hij raakt ver
knocht, aan zijn kasteel - in feite
niet veel meer dan een bouw
val, met een belastingdruk die
hoger is dan het hoogste toren
tje - hij bekent er moeder,
maagd en hoer, ervaart wat ja
loezie is en ontwikkelt er een uit
de kluiten gewassen verant
woordelijkheidsbesef.
De erfenis, vooral de daaraan
verbonden belastingtechnische
perikelen, komt als een molen
steen om zijn nek te hangen
maar - een Amerikaan zou ook
niet anders kunnen verdragen -
de geschiedenis heeft een hap
py end: geheel in de trant van
het verhaal verschijnt er een
deus ex machina in de vorm
van een Venusbeeldje - of mis
schien moest hij het een déesse
ex machina noemen. Dat juist
een Venusbeeldje alles in het
reine brengt, zal op grond van
bovenstaande niemand verba
zen (Alhoewel Malcolm zelf, die
blijkbaar bekend is met Scho
penhauer, beter zou moeten
weten: "vrouwen zijn en blij
ven, over het geheel genomen,
de meest volmaakte en onge
neeslijke filisters. In de volko
men absurde situatie dat zij de
In haar debuutroman voert Ethel Portnoy Venus als verlosser op.
rang en titel van de man delen,
prikkelen zij voortdurend zijn
lage eerzucht." Malcolm zou als
verontschuldiging aan kunnen
voeren dat dit citaat niet voor
kwam in How to bluff your way
into Schopenhauer; bovendien:
hij is verliefd. Dat corrumpeert
FOTO JOS V
het oordeelsvermogen)
Hóe Venus dat varkentje
wast, en hoe Malcolm door haar
sexegenoten wordt ontgroend,
het is alleszins de moeite waard
dat zelf na te lezen. Het zal een
hoogst aangename tijdspasse
ring zijn.
Charme en wijsheid versus het wrede, moeilijke leven
RECENSIE SOPHIE VERBURGH
io Levi, Het Periodiek Systeem, verha-
van een leven. Uitg. Meulenhoff,
Als een boek echt goed is, is het
ook bij de zesde druk van de
vertaling nog wel de moeite
waard om er een recensie aan te
wijden. Zulke boeken schreef
Primo Levi (1919-1987).
En ik gebruik de uitgave van
die zoveelste druk van zijn boek
Het Periodiek Systeem graag als
aanleiding om nog eens heel
hard te roepen dat zijn verhalen
over de mens, leven en dood, de
Holocaust, en in dit geval ook
over de scheikunde, van het
hoogste literaire en historische
belang zijn.
In Het Periodiek Systeem
staan niet de Holocaust en Le
vi's bewonderenswaardig kalme
bespiegelingen over het hoe en
waarom daarvan centraal. In 21
hoofdstukken, die alle de naam
van een element uit het perio
diek systeem als titel hebben,
vertelt Levi evenzovele anekdo
tes die zijn leven als chemicus
illustreren.
Het aardige van deze con
structie is, dat de schrijver zo op
Soepele en wijze verhalen van Levi.
een heel gave manier ook de ge
wone lusten en lasten van zijn
leven gestalte weet te geven,
terwijl die anders toch altijd
overschaduwd raakten door de
FOTO PR
enormiteit van het feit dat hij
Auschwitz door- en overleefde.
De meeste hoofdstukken be
treffen periodes uit zijn loop
baan als student en professio
neel chemicus. Daarin is verras
send te zien hoe smerig het kan
zijn om met primitieve appara
tuur je brood als scheikundig
analist te verdienen. Maar ook
zien we de schrijver als gevoelig
mens opgroeien en volwassen
worden temidden van soms
zeer ontroerend beschreven
vrienden.
In enkele hoofdstukken waagt
Primo Levi zich echter ook aan
de fictie, waarbij respectievelijk
een middeleeuwse alchemist,
een groepje lichtgestoorde be
woners van een 'onbewoond'
eiland en een koolstofatoom de
hoofdrol spelen. In deze bizarre
verhalen is Levi meteen wat
lichtvoetiger dan in zijn meer
autobiografische stukken. Maar
in wezen heerst in al zijn verha
len eenzelfde charme en wijs
heid in het omgaan met het
moeilijke en wrede leven.
Dat Primo Levi al schrijvend
over de meest gruwelijke en on
begrijpelijke aspecten van de
menselijke geschiedenis altijd
dit soort soepele, wijze verhalen
kon produceren, dat bewijst
voor mij zijn grootheid. Zo ie
mand moet tot in de -tigste her
druk aangeprezen en gelezen
worden.
