geen
theekransje'
'De revolutie is
Feiten &Meningen
?3sé
Mao tijdens het zevende congres van de Chinese Communistische Partij in Yan'an in 1945. foto afp
Op de grens van marxisme
en vrije-markt
denken veel Chinezen
met weemoed terug aan
De Grote Roerganger
zitter van het Centraal Co
mité van de CP begroe
ven Tsjiang Kai Tsjek en
Mao de strijdbijl en bon
den gezamenlijk de strijd
aan met de Japanse agres
sor. De samenwerking was
van korte duur, want na
de oorlog werd de onder
linge strijd hervat.
Dankzij hun onder Mao
ontwikkelde organisatie
en strategie wisten de commu
nisten de nationalisten van
Tsjiang Kai Tsjek te verdrijven.
Op 1 oktober 1949 riep Mao in
Peking de Volksrepubliek China
uit. De verslagen nationalisten
trokken zich terug op het eiland
Formosa (het huidige Taiwan),
waar ze een eigen republiek
vestigden.
De Chinese leider was inmid
dels uitgegroeid tot partij-ideo-
loog. In geschriften als Strategi
sche problemen van de Chinese
revolutionaire oorlog, Over de
nieuwe democratie en Over de
democratische dictatuur van het
volk zette hij zijn ideeën op pa
pier. Naast het marxisme werd
het denken van Mao tot richtlijn
voor de revolutionaire actie.
Vanaf 1945 werd dat denken
van de leider steeds meer ver
eerd. Na enkele luwtes bereikte
die verering in 1955 en 1956 een
hoogtepunt ten tijde van de
Culturele Revolutie.
Door middel van de in Yan'an
uitgedachte strategie van mas
sacampagnes verbreidde Mao
zijn ideeën. Sommige campag
nes waren kort en hevig, zoals
de anderhalve maand van Laat
Duizend Bloemen Bloeien, die
intellectuelen aanspoorde om
kritiek te leveren. Anderen
duurden veel langer. Zo strekte
de Leer van Dazhai, een vage
campagne voor morele prikkels
in de landbouw, zich uit over
niet minder dan 18 jaar.
Sommige campagnes werden
gevolgd door acties die precies
het tegenovergestelde beoog
den. Laat Duizend Bloemen
Bloeien bijvoorbeeld werd ge
volgd door massale ver
volging van mensen die
tijdens die campagne hun
mond hadden openge
daan.
Over hoeveel mensen
daarbij zijn omgekomen,
is nogal wat onduidelijk
heid. Mao zelf droeg
daaraan ook het nodige
bij. Hij bestreed buiten
landse berichten dat tij
dens de campagne 20 miljoen
mensen zouden zijn gedood.
Volgens hem waren het er niet
meer dan 700.000. Dergelijk cij
fermateriaal strooide hij regel
matig rond, maar betrouwbaar
was het niet. Toen hij eens werd
vergeleken met de eerste Chine
se keizer, Qin, zei hij: „Wat was
dat voor een keizer? Hij liet 460
geleerden levend begraven, wij
46.000. Jullie kunnen me ervan
beschuldigen als Qin te hebben
gehandeld, maar we hebben die
keizer honderd keer overtrof
fen."
In 1958 lanceerde Mao een eco
nomische plan onder te titel
Grote Sprong Voorwaarts. De in
dustrie kreeg een forse injectie.
Maar de verwaarlozing van de
landbouw die daarvan het ge
volg was, leidde tot enorme
MAANDAG 27 DECEMBER 1993152
Mao, een revolutionair en een monster
Mao en zijn derde echtgenote Jiang Qing. De foto werd omstreeks
1945 gemaakt.
hongersnoden die aan'naar
schatting 20 miljoen mensen
het leven kostten. Mao was zo
teleurgesteld dat hij zich niet
herkiesbaar stelde voor de func
tie van staatshoofd. Hij bleef
wel partijleider.
Rode Boekje
In 1966 richtte hij zich, met
voorbijgaan aan partij en staat,
rechtstreeks tot het volk om de
Culturele Revolutie te ontkete
nen. Talrijke partijbonzen
moesten het veld ruimen. Het
partij-apparaat werd ontman
teld en de belangrijkste taken
werden overgenomen door de
strijdkrachten. De Culturele Re
volutie en de eerste uitgave van
het Rode'Boekje, boordevol ci
taten van De Grote Roerganger,
waren de laatste hoogtepunten
van het maoïsme. Na 1969
kwam er een einde aan Mao's
solo en werd de partij hersteld.
Met betrekking tot het buiten
land vonden in de jaren zestig
en zeventig spectaculaire ont
wikkelingen plaats. Op uitnodi
ging van Mao kwamen Ameri
kaanse tafeltennispelers naar
China. Dat was de inleiding tot
de zogenaamde ping-pong di
plomatie, die China een plaats
gaf in de Verenigde Naties en
leidde tot twee bezoeken van de
Amerikaanse president Nixon
aan Peking. Later volgende nog
talloze andere westerse rege
ringsleiders en staatshoofden.
Tussen China en de voormalige
Sovjetunie is het nooit tot een
hechte relatie gekomen. Belang
rijkste oorzaak daarvan was de
vraag wie het ideologisch leider
schap van het internationale
communisme toekwam Mao,
die zijn revolutie op het platte
land begon en de intelligensia
monddood maakte of Lenin, die
de revolutie door middel van
(intellectuele) beroepsrevolutio
nairen onder de arbeiders wilde
verbreiden.
Na jarenlange geruchten over
zwaktes in Mao's gezondheids
toestand en speculaties over de
macht van zijn echtgenote Jiang
Qing, stierf de Chinese leider op
9 september 1976 op 82-jarige
leeftijd. De westerse wereld
prees hem als een „unieke, uit
nemende staatsman: zijn heen
gaan een verlies voor de hele
progressieve mensheid; de posi
tie van China een monume}3
voor zijn.successen". [el
Hoeveel mensenlevens die h
cessen hebben gekost, is 00
nog onduidelijk. Vast staat i1
tientallen miljoenen mense 0
het slachtoffer zijn geworde3'
van Mao's dadendrang. Im
mers, zoals hij tijdens zijn lid
al zei: „De revolutie is geen f
theekransje."
,Demaoïsering,
Al vrij snel na Mao's dood
gonnen de nieuwe machthif)
bers, ex-dissident Deng Xia
voorop, met 'demaoïsering
Het Rode Boekje raakte uit
gratie, nieuwe machthebbe
veroordeelden de persoons L
heerlijking, en onder Mao v
boden thema's als winst, in
dueel geluk en politieke her
ming maakten weer opgang
Maar hoewel Mao verantwr
delijk wordt gehouden voor
economische debacle van
en de gevolgen van de Culti
Revolutie, wordt hij nog ste
gevierd als leider van de rev
tie van 1949. Vooral in het
dendaagse China, op de grt
van marxisme en een vrije
markteconomie, denken ve
met weemoed terug aan D<
Grote Roerganger. Hoewel
mensen het tegenwoordig 1
stuk beter hebben dan vioe
zijn velen ook bang voor de
zekere toekomst. Werkloos!
een jarenlang onbekend fei
meen, heeft grote scheuren
oorzaakt in de zekerheid ui
woeger jaren.
De 100ste geboortedag vanfe
wordt dan ook aangegrepei
voor heel wat nostalgie. De
nese media schilderen hern
als een opa-figuur en een n
van het volk. Tegelijk probe
de 'nieuwe' Chinezen die zi
op de handel hebben gesto
een graantje mee te pikken
de hernieuwde Mao-rage. I
populariteit van De Grote R.
ganger heeft anno 1993 ecli
een hoog Mickey Mouse-ge
te. Op tal van gebruiksvoon
pen, van mokken tot aanstf
en van horloges tot thermo
ters, prijkt de beeltenis van
Mao.
van de CP, een post die hij tot zijn dood zal I
houden. F
1946: Na de Tweede Wereldoorlog barst de i
Chinese burgeroorlog weer los, tot de nationl
listen definitief naar het eiland Formosa (hetj
huidige Taiwan) worden gejaagd. I
1949: Op 1 oktober roept Mao in Peking offi-r
cieel de Volksrepubliek China uit. Hij wordt L,
staatshoofd. F
1950: Vriendschapsverdrag met de SovjetuniL
1957: In de campagne Laat Duizend Bloemeii
Bloeien roept Mao op tot vrije meningsuiting
Als de kritiek naar zijn smaak te ver gaat, volf
al snel een campagne tegen de 'afvalligen'. T
1958: Het economische plan de Grote Spronf
Voorwaarts. Mao wil de plattelandsbevolking
betrekken bij de industriële produktie. De ver
waai lozing van de landbouw die hiervan het l
gevolg is, veroorzaakt enorme hongersnoden!;
1959: Mao begint zijn tegenstanders weg te t
zuiveren. t
1966-69: De zuiveringscampagne mondt uitr
de Culturele Revolutie. Mao's latere opvolgen
Deng Xiaoping en andere prominente leiders
worden verbannen. l
1971: Defensieminister Lin Biao komt om bil
een vliegtuigongeluk nadat bekend is gewora
dat hij een moordaanslag op Mao heeft be- L
raamd.
1972: De Amerikaanse president Richard Ni>|
bezoekt China. Begin van de zogenoemde
'ping-pong diplomatie'. Mao's gezondheidst(|
stand gaat snel achteruit.
1975: De Westduitse bondskanselier Helmut!
Schmidt bij Mao op bezoek. Het is onduidelil
of Mao de touwtjes nog in handen heeft, dan|
wel door de Bende van Vier van zijn echtgeni
wordt gemanipuleerd. C
1976: Massale demonstraties tegen de Benda
van Vier, die zouden zijn georganiseerd doori
inmiddels gerehabiliteerde Deng. Op 9 septet
ber overlijdt Mao Zedong.
Jaarlijkse bezoeken zo'n miljoen toeristen Shaosan, de geboorteplaats van Mao Zedong.
Mao Xinyu bekijkt een beeld van zijn grootvader, Mao Zedong. Het beeld is te zien in een museum in Peking
in het kader van de 100ste geboortedag van de voormalige Chinese leider. foto»ap
„Mao was een revolutionair, een visionair, een dogmati
cus, een tiran en uiteindelijk een monster." Zo vat de
voormalige Britse ambassadeur sir Percy Cradock in de
BBC-documentaire Chairman Mao The Last Emperor
(vanavond te zien op Nederland 3, 20.52 uur) de loop
baan van Mao Zedong samen. De man die van 1949 tot
aan zijn dood in 1976 in China de touwtjes in handen
had, werd gisteren honderd jaar geleden geboren in de
Zuidchinese provincie Hunan.
De Chinese leider die een kwart
van de wereldbevolking ruim
een kwart eeuw regeerde, was
formeel communist maar in fei
te China's laatste despotische
keizer. De Britse documentaire
maker Jeremy Bennett stelt dat
Mao het communisme slechts
gebruikte als middel tot alleen
heerschappij en dat zijn aan
dacht verder vooral was gericht
op vrouwen. De Grote Roergan
ger, zoals een van zijn bijnamen
luidt, zou honderden maïtresses
hebben gehad.
In de BBC-documentaire verge
lijkt een voormalige lijfarts
Mao's seksuele uitspattingen
met zijn eetgewoonten. „Als hij
trek had in een bepaalde groen
te, at hij er een heleboel van.
Wanneer de groente hem ver
veelde, ging hij van iets anders
een heleboel eten."
Boerenzoon Mao zette in 1919
zijn eerste schreden op het poli
tieke pad. Hij riep, tijdens pro
testdemonstraties tegen de Ja
panse bezetting van het Noord-
chinese Mantsjoerije, op tot
eenheid van China. Twee jaar
later werd hij tijdens de oprich
tingsvergadering van de Com
munistische Partij (CP) in
Sjanghai waarbij volgens een
hardnekkig gerucht ook de Ne
derlandse revolutionair Henk
Sneevliet aanwezig was be
noemd tot partijsecretaris in
Hunan.
Mao's ster steeg daarna gestaag.
In 1923 werd hij gekozen in het
Centraal Comité van de partij in
Sjanghai. Hij keerde twee jaar
later terug naar Hunan om zich
te wijden aan het opzetten van
boerenorganisaties. In die tijd
ontwikkelde hij ook zijn ideeën
over een op China toegesneden
revolutie. Die omwenteling zou
op het platteland moeten be
ginnen.
Na een coup van Tsjiang Kai
Tsjek, leider van de nationalisti
sche Kuomintang, trok Mao
zich in 1927 met zijn volgelin
gen terug in de Tjingkang-heu-
vels in de provincie Tsjangsi.
Een jaar later voegden enkele
andere communistenleiders
zich bij hem en vormden ze het
'4de Leger van het Chinese Ro
de Leger van Arbeiders en* Boe
ren'.
Sovjetrepubliek
Nadat aanvallen op steden in
Midden-China door de nationa
listen waren afgeslagen, vestig
den de communisten zich defi
nitief op het platteland. Daar
hadden arbeiders en boeren het
inmiddels voor het zeggen in
een aantal gebieden, waaruit in
november 1931 een Chinese
sovjetrepubliek voortkwam.
Mao werd staatshoofd en voor
zitter van de regeringsraad.
De overmacht van Tsjiang Kaj
Tsjeks Kuomintang was echter
te groot. De nationalistische
troepen omsingelden het ge
bied waar de communisten hun
machtsbasis hadden. De situa
tie werd zo precair dat de com
munisten besloten uit te bre
ken. Onder aanvoering van Mao
begonnen zij in 1934 aan de le
gendarische Lange Mars. Tij
dens deze 10.000 kilometer lan
ge, barre tocht moesten zij 18
bergketens en 24 rivieren over
steken. Honderdduizenden
mensen sloten zich bij hen aan,
maar slechts 7.000 haalden de
eindstreep, het noordelijker ge
legen Yan'an.
Hier legde Mao de basis voor
zijn latere beleid. Hij ontwikkel
de ideeën over massacampag
nes die een nieuw volk moesten
creeëren; een volk dat zich niet
zou laten leiden door eigenbe
lang en materieel gewin, maar
door ideologie en idealen. De
voltooiing van de heroïsche
Lange Mars legde Mao geen
windeieren. Een jaar na het be
reiken van Yan'an werd hij lei
der van de CP.
Mao ontwierp een eigen soort
marxisme waarin de Chinese
tradities de boventoon voerden.
Van het oorspronkelijke marxis
me moest hij weinig hebben:
„Engels (samen met Marx de
grondlegger van het marxisme))
heeft gezegd dat er drie wetten
van het historisch materialisme
zijn. Twee ervan zijn volgens
mij onzin, en de derde begrijp
ik niet."
In Yan'an begon ook de per
soonsverheerlijking die in alle
facetten van 's mans leven werd
doorgevoerd. Zo was het geen
geheim dat Mao last had van
een zeer onregelmatige stoel
gang. Zijn wekelijkse ontiasting
was dan ook aanleiding tot offi
ciële felicitaties.
Eerste zuiveringen
Yan'an was begin jaren veertig
ook de plaats waar Mao de eer
ste zuiveringen doorvoerde.
Zijn felste tegenstanders liet hij
executeren. Toch was hij, verge
leken met zijn grote voorbeeld
Stalin, in die beginperiode te
rughoudend met het liquideren
van zijn opponenten. Mao had
daarvoor een simpele verkla
ring: „Hoofden groeien nu een
maal niet meer aan, zoals prei
dat doet."
Tijdens de Tweede Wereldoor
log Mao was inmiddels voor-
1893: Mao Zedong op 26 december geboren in
Shaoshan, in de provincie Hunan.
1918: Mao voltooit een lerarenopleiding en ver
trekt voor studie naar Peking, waar hij in con
tact komt met de radicale intellectuelen Li Ta
Tsjiao en Chen Toe Tsjioe.
1919: Mao roept tijdens grote anti-Japanse de
monstraties op tot eenheid van China.
1921: Tijdens het oprichtingscongres van de
Communistische Partij (CP) in Sjanghai, wordt
Mao partijsecretaris in zijn geboorteprovincie.
Hij treedt in het huwelijk met Yang Kahui.
1923: Mao gekozen in het Centraal Comité van
de partij.
1925: Mao ontwikkelt zijn theorie over het re
volutionaire potentieel van de boeren.
1927: Tsjiang Kai Tsjek pleegt een rechtse
staatsgreep. Mao vlucht met een kleine guerril
lamacht de Tjingkang-heuvels in.
1928: Eenheden van Zhu Des en Peng Dehuai
voegen zich bij hem, waarmee het vierde Rode
Leger uitgroeit tot 10.000 man. Zhu neemt het
militair bevel op zich, Mao wordt politiek com
missaris.
1930: Yang Kahui wordt tijdens de burgeroor
log samen met een zuster van Mao terechtge
steld. In datzelfde jaar trouwt Mao met He Zi-
zhen.
1931: Uitroeping van de Chinese Volksrepu
bliek, Mao wordt staatshoofd.
1932: In de ideogische strijd met het leider
schap van de Communistische Partij moet Mao
de post van politiek commissaris aan Zhou En-
lai overdragen.
1934-35: De Lange Mars. Opgedreven door de
veel machtiger Kuomintang vluchten de com
munisten naar Yan'an. In januari '35 wordt
Mao leider van de CP. He Zizhen wordt versto
ten.
1938: Mao leert de voormalige actrice Jiang
Qing kennen, met wie hij een jaar later trouwt.
1943: Mao voorzitter van het Centraal Comité
3ST
