van
'Het arsenaal
de wereld'
'Cyrano' overleeft Broadway
Fitk Finance
Cultuur&Kunst
rïrnö Tóth: schilder,
acteur en clown
Het wapenbezit en de wapenhandel zijn geen exclusieve
problemen van deze tijd. Integendeel. In de 17de eeuw
waren er in Nederland al een bloeiende wapenindustrie
en wapenhandel die aan duizenden werk en wapens ver
schaften. Sterker nog: Nederland was in de Gouden Eeuw
de grootste wapenproducent ter wereld. Uiteraard waren
leger, vloot en VOC belangrijke afnemers, maar ook bur
gers droegen in die tijd vaak een wapen. In het Legermu
seum in Delft is tot en met 12 juni 1994 een tentoonstel
ling te zien over het toenmalige wapentuig: 'Het arsenaal
van de wereld, Nederlandse wapenhandel in de Gouden
Eeuw'. De tentoonstelling en de catalogus zijn tot stand
gekomen in samenwerking met de Rijksuniversiteit Lei
den.
Van het wapentuig dat in Ne
derland werd gemaakt zijn
enorme hoeveelheden geëxpor
teerd naar het buitenland. Aan
oorlogen was geen gebrek en de
Nederlanders wisten daar han
dig op in te spelen. Belangrijke
afnemers waren onder anderen:
Noordamerikaanse indianen,
Russen en Arabieren.
De toenmalige afnemers kon
den het zo gek niet bedenken of
het werd wel in Nederland ge
maakt: kanonnen, kogels, mus
ketten, zwaarden, harnassen,
buskruit, lonten, affuiten, noem
maar op. Nederlandse wapens
meden vervaardigden daarnaast
ook luxe wapens voor particu
lieren en legden zich toe op
technische vernieuwing. Zij
maakten bijvoorbeeld meer-
schotwapens in vele uitvoerin
gen. De vraag naar allerlei soor
ten wapens was .groot en Ne
derland liep op tal van gebieden
voorop.
Prof. dr. P.W Klein, hoogleraar
algemene geschiedenis aan de
Rijksuniversiteit Leiden, schets
te in een voordracht tijdens de
opening van de tentoonstelling
hoe een aanvankelijk militair
machteloos volk zich in ma&r
twee generaties tijd ontpopte
als het belangrijkste Europese
wapenmagazijn. Hij wees in dat
verband op zowel de rol van de
overheid als die van het particu
liere bedrijfsleven, en op hun
onderlinge relatie die toen al
van wezenlijke betekenis was
voor de economie. Achteraf be
zien was de wapenhandel waar
schijnlijk net zo belangrijk voor
de economie als de VOC.
Benningh-kanon
Op de expositie zijn behalve
standaardwapens voor het leger
ook vele mooie voorbeelden te
zien van de zogenoemde luxe
wapens. Het grootste deel van
de getoonde wapens is afkom-
Graf Dietrich
geschonden
BERLIJN DPA/ANP
Het graf van de beroemde
Duitse actrice Mariene Diet
rich in Berlijn blijkt geschon
den te zijn. Op de grafsteen
van de diva was met rode
verf het woord 'bont-sloerie'
gesmeerd. Verder was de
granieten steen besmeurd
met uitwerpselen en vuilig
heid. Bezoekers van het kerk
hof ontdekten de vernielin
gen gistermiddag.
Mariene Dietrich stierf op
6 mei 1992 in Parijs. Op 16
mei werd ze, op haar eigen
verzoek, bijgezet in Berlijn.
Aangezien de filmactrice tij
dens het Hitler-bewind naar
Amerika emigreerde, be
schouwen vele Duitsers haar
als verrader. Zij hebben haar
nooit vergeven, dat zij voor
Amerikaanse soldaten zong.
stig uit de collectie van het Le
germuseum zelf. Een aantal bij
zondere exemplaren is afkom
stig uit beroemde collecties in
binnen- en buitenland. Docu
menten, prenten, kaarten en
schilderijen illustreren het ge
bruik en de export van Neder
lands wapentuig. Zo leende het
Rijksmuseum in Amsterdam het
Legermuseum enkele zeer be
langrijke schilderijen, waaron
der de beroemde jager van A.C.
Beeldemaeker.
Een opvallend voorwerp op
de expositie is een rijk versierd
bronzen kanon met een gewicht
van vier ton. Voor het eerst
sinds 1811 is dit wapen, volgens
het museum de 'Nachtwacht'
onder de 17de eeuwse bronzen
kanonnen, weer in Nederland te
zien.
Samen met een bijna identiek
kanon kwam dit pronkstuk in
het jaar 1670 in bezit van het
Armanentarium in Delft, het
huidige Legermuseum. In 1811
liet keizer Napoleon de wapens
echter overbrengen naar Parijs.
Door de jaren heen wisselden
de kanonnen nog enkele malen
van eigenaar. Zo kwam het ka
non, dat nu te bezichtigen is,
via Parijs en Berlijn uiteindelijk
terecht in St. Petersburg. Voor
de huidige tentoonstelling heeft
het Legermuseum het kanon,
dat zo fraai versierd is dat het
voor krijgsdoeleinden onge
schikt was, in bruikleen gekre
gen.
Samenwerking
Bij de tentoonstelling is een uit
gebreide catalogus verschenen
waarin ruim 150 wapens afge
beeld zijn en nader besproken
worden. Ook komen in een aan
tal artikelen verschillende as
pecten van de wapenhandel
aan bod. De tentoonstelling en
de catalogus zijn het resultaat
van samenwerking tussen het
Koninklijk Nederlands Leger
en Wapenmuseum en de Rijks-
- hypotheken
verzekeringen
financieringen
pensioenen
Tel. 071-12 0006
MFick Makelaardij B.V.
Doezastraat 21, Leiden
NVM Fax 071-14 14 50
Expositie 'Izis
fotografeert
Chagall'
amsterdam anp
ANDAG 27 DECEMBER 1993
Het Joods Historisch Museum
toont tot en met 10 april 1994
een serie foto's die de Franse fo
tograaf Izis (1911-1980) heeft
gemaakt van de kunstenaar
Marc Chagall (1887-1985).
In 1949 ontmoet de fotograaf
Marc Chagall voor het eerst als
hij in opdracht van het Franse
tijdschrift Paris Match een re
portage van de kunstenaar
moet maken. In een interview
begin jaren zeventig vertelt hij
dat Chagall zich in het begin
steeds bewust was van de aan
wezigheid van de fotograaf:
„Wanneer hij voelde dat ik ging
afdrukken bracht hij zijn haar in
model: 'Niet vari achteren, van
wege mijn grijze haar en ook
niet met bril!'." Toch keurde
Chagall de foto's waarop zijn
van spanning verwrongen ge
zicht was te zien, niet af.
Op de meeste foto's is Chagall
aan het werk; vaak alleen, soms
met medewerkers. Ook zijn er
afdrukken van ,,de zeldzame
momenten" dat Chagall uitrust
te. Intrigerend is een serie over
het ontstaan van een zelfpor
tret.
khj 7
dj
BEELDENDE KUNST
RECENSIE BEN WAGEMAKER
schilderijen van Ernö Tóth. Te
t/mvr 10.00-18.00 uur,
i.00-17 00 uur, Galerie Zichy, Steen-
.1 straat 7, Leiden.
's?isso heeft ooit van Chagall
kijgd dat „als hij schildert
gttji niet weet of hij slaapt of
iker is." Hij doelde daarmee
[lie typische toestand tussen
3nlnen en waken die Chagall
Ceicijn doeken vaak lijkt weer te
en: herinneringen uit zijn
ege jeugd zweven als het wa-
het schilderslinnen voor
ts Het kleurgebruik en dat
bvende' zijn factoren waar-
de Hongaar Ernö Tóth
vek met Chagall vergeleken
m.
"bch gaat de vergelijking
uk, want in de schilderijen
Tóth is geen sprake van een
5rs>tand tussen dromen en wa-
ien. De schilderijen van Chagall
he'bovendien doortrokken van
-fftiwee en melancholie. Ze
dej poëtisch, zelden met hu-
t beladen en zeker nooit gro-
ttj. En dat is nu juist een
n ftdkenmerk van de doeken
^jTóth.
d.jrillige fan tas ie figuren din-
nd naar een plaats op het
rot
doek, samen met grappige dui
veltjes, feeën, kabouters en
clowns. Tóth heeft in tegenstel
ling tot Chagall een sterke voor
liefde voor maskerade. Elk schil
derij is toneel, de bel gaat, de
voorstelling begint... Alles dar
telt, buitelt, zweeft...
Maar omdat dat op bijna elk
schilderij het geval is rijst de
vraag of het niet een beetje te
veel is. Slechts een enkel doek
krijgt door zijn onderwerpkeuze
en dramatische lading. Een
broodmagere, door tegenslagen
ontnuchterde Don Quijote
staart de kijker hol en diep triest
aan. Zijn even magere paard
lijkt te bezwijken onder het ge
wicht van de droeve ridder.
'Don Quijote' is het minst druk
ke doek dat, hoewel ook niet vrij
van buitensporigheid, verder
rijkt dan de groteske taferelen in
het overige werk. De toeschou
wer gaat daar al snel twijfelen
aan de identiteit van de maker.
Heeft hij nu te doen met een
schilder die toneel speelt? Met
een clown? Met een toneelspe
ler die schildert? Met een char
latan? In deze vragen ligt het
antwoord eigenlijk al besloten.
Ernö Tóth is schilder, acteur,
clown en... een aardige charla
tan.
Brand vernielt
manuscripten
Toni Morrison
NEW YORK Rtr/AFP
Bij een brand in het huis van de
Nobelprijswinnares voor de lite
ratuur in 1993, Toni Morrison,
zijn zo goed als zeker enkele be
langrijke manuscripten verloren
gegaan. Honderdtwintig brand
weerlieden werden bij het blus
sen van het vier verdiepingen
tellende huis in Grand View
(staat New York) ingezet. Zij
konden echter niet voorkomen
dat de villa grotendeels uit
brandde.
De 62-jarige Morrison was
zelf niet thuis toen de brand uit
brak. Haar zoon kwam met de
schrik vrij.
Morrison was de eerste zwar
te vrouw die de Nobelprijs voor
de literatuur kreeg. Haar meeste
romans gaan over het leven van
zwarte Amerikanen.
Complete werk
Fellini komt
naar Nederland
AMSTERDAM ANP
Het complete filmoeuvre van de
onlangs overleden Italiaanse re
gisseur Frederico Fellini (1920-
1993) komt naar Nederland. Het
Nederlands Filmmuseum in
Amsterdam en het Haags Film
huis vertonen in de maand april
zijn drieëntwintig films.
Ook worden vijf filmtoppers
op televisie uitgezonden en zijn
drie rolprenten te zien waarin
Fellini als acteur optreedt. Alle
Fellini-titels zijn afkomstig van
Cinecittè International in Rome.
Veel van het materiaal is zelden
of nooit in Nederland te zien
geweest, vertelt René Wolf van
hel Filmmuseum. Fellini's
laatste film bijvoorbeeld, 'La
Voce della Luna' (1989), is hier
nooit vertoond. Ook is zijn de
buut 'Luci del Varieta' uit 1950
nauwelijks te zien geweest.
Het idee voor het retrospec
tief dateert van vóór het overlij
den van de filmmaker. Het plan
was ook de regisseur zelf te la
ten overkomen tijdens de Felli-
ni-maand. Na het overlijdens
bericht in oktober, dacht het
Filmmuseum de plannen te
moeten afblazen. Gevreesd
werd dat de kopieën te prijzig
zouden worden. Dië angst bleek
echter ongegrond.
De vijf films die de VPRO uit
zendt, zijn 'I Vitelloni' (1952),
'La Strada' (1954), 'La Dolce Vi
ta' (1960) en 'Amarcord' (1973).
De NOS vertoont 'Ginger e
Fred' (1986).
ltman verfilmt leven Mata Hari
iecht» Nadat Robert Altman enige jaren geleden het leven
eTfilmde van Vincent Van Gogh gaat de Amerikaanse regisseur
eipieuw een film maken over een in Frankrijk roemrucht ge-
kirden Nederlander. Het betreft Margaretha Zelle die beter be-
10hd werd als Mata Hari. Ze werd in 1876 in Leeuwarden gebo-
ai, bracht enige jaren van haar leven door in Nederlands Indië,
arjar maakte in Parijs carrière als naaktdanseres. In 1917 werd
esjjeschuldigd van spionage voor de Duitsers en in Vincennes
Jjusilleerd. Het script voor de film van Altman zal worden ge-
vereven door David Williamson die eerder naam maakte als
%ijver van de film 'The Year of Living Dangerously', over de
in Indonesië.
I
fel
appositie rond Van der Lubbe
Op 10 januari 1994 is het precies 60 jaar geleden dat de
l^jarige Leidenaar Marinus van der Lubbe in Leipzig werd ge-
r ?cuteerd voor de brandstichting in het Rijksdaggebouw in fë-
'uliari 1933. De kunstenaars Ron Sluik en Reinier Kurpershoek
pngen deze gebeurtenis onder de aandacht met een expositie
tie Haagse tentoonstellingsruimte Het Archief, aan de Casua-
•plraat 16, en de publicatie van het boek Radau. De tentoonstel
de en het boek omvatten, onder meer, nooit eerder gepubli-
e|rde foto's uit onlangs geopende archieven, waaronder de po-
efoto's die vlak na de Rijksdagbrand werden gemaakt. De ex-
rtjpitie is te bezichtigen van 13 januari t/m 13 februari, donder-
gtot en met zondag van 13.00 tot 17.00 uur.
^'gMgreet Dolman zingt danst en praat.
Legermuseum en Rijksuniversiteit Lei
den maken samen tentoonstelling
'Cyrano - The Musical' lijkt te
overleven op Broadway. Produ
cent Joop van den Ende gaat er
zelfs vanuit dat de Nederlandse
acteur Bill van Dijk, die de
hoofdrol speelt, in september
1994 terugkeert naar New York
om in de Amerikaanse versie de
rol van Cyrano de Bergerac
weer te vertolken. Van maart tot
en met augustus volgend jaar
staat Van Dijk avond aan avond
in Carré in de Nederlandse ver
sie van Cyrano'.
Op Broadway heeft 'Cyrano -
The Musical' nog steeds een ge
middelde zaalbezetting van 76
procent. Dagelijks wordt er voor
ruim 41.000 dollar aan kaarten
verkocht. Dat is net voldoende
om wekelijks uit de kosten te
komen. Zolang de kaartverkoop
zich op dez.e wijze voortzet, kan
de show op Broadway blijven
staan. Tijdens de afwezigheid
van Bill van Dijk wordt de
hoofdrol overgenomen door
Jordan Bennett.
Nederland krijgt volgend jaar
een ingrijpend aangepaste ver
sievan 'Cyrano'voorgeschoteld.
Die gaat op zondag 13 maart in
première. Naast Bill van Dijk
spelen Danny de Munk en Ryan
van den Akker opnieuw de rol
len van respektievelijk Christian
en Roxane. De cast wordt uitge
breid van 22 naar 27 personen,
het orkest van 14 naar 19 muzi
kanten.
De aanpassingen zijn afkom
stig van de Amerikaanse versie
van de oorspronkelijk Neder
landse musical. Niet alleen de
Broadway-arrangementen wor
den overgenomen, ook de spec
taculaire gevechtscène in de
eerste akte is straks in Carré te
zien. Auteur Koen van Dijk
heeft een deel van de liedtek
sten herschreven. Samen met
componist Ad van Dijk maakte
Bill van Dijk keert september volgend jaar mogelijk weer terug naar New York om daar 'Cyrano' opnieuw te
vertolken. foto roy bensker
hij ook een nieuw solo-nummer
voor Cyrano.
De kaartverkoop voor 'Cyra
no' in Carré loopt al sinds okto
ber. Per week worden er tussen
de drie- en vierduizend toe
gangsbewijzen verkocht. Er
staan zeven voorstellingen per
week gepland. In het seizoen
1992/1993 trok de voorstelling
ruim 200.000 bezoekers.
bncert Billy Joel in Rotterdam
sjtterdam Billy Joel komt naar Nederland. Op dinsdag 17 mei
lfeft hij een eenmalig concert in Ahoy' Rotterdam. De kaartver-
eróp voor het concert begint op 30 december bij de bekende
pjargreet Dolman brengt warmte
{sterdam Paul Haenens theatervoorstelling 'Vrolijk langs de
rn' maakt een winterstop door en het duurt nog tot 7 maart
enrhij weer op televisie verschijnt. Dat brengt Margreet Dolman
1 "toe om met een eigen voorstelling het theater-in te gaan. En
''Har kan dat beter dan in haar eigen Betty Asfalt Complex aan
J~!Nieuwezijds Voorburgwal 282 in Amsterdam. Tot en met 2 ja-
Vi staat Dolman elke avond op het toneel waar ze zingt,
*nst en praat. Er is elke avond een muzikale gast en ook de te-
r%on blijft niet ongebruikt. De inbreng van het publiek zal ook
".n belangrijke factor in deze voorstelling vormen. Kortom:
llrgreet Dolman brengt warmte in de donkerste dagen van het
Ir. Telefonisch reserveren: 020-6264695.
en
'Ruitergevecht', een schilderij van Jan van Huchtenburg (1647-1733), te zien in het Legermuseum. foto»pr
Een gravure uit de 17de eeuw van het Armamentarium, het huidige Legermuseum in Delft, dat vroeger ais
centraal arsenaal van Holland en Westfriesland fungeerde. foto pr
universtiteit Leiden.
In het kader van het docto-
raalcollege militaire geschiede
nis hebben studenten archief
onderzoek gedaan naar ver
schillende aspecten van de Ne
derlandse wapenhandel. Enkele
van de verslagen zijn bewerkt
voor de catalogus. Uit alles
blijkt wel duidelijk dat de Gou
den Eeuw voor Nederland hele
maal niet zo vredig was als ge
schiedschrijvers vaak hebben
willen doen geloven.
De expositie 'Het arsenaal van
de wereld, Nederlandse wa
penhandel in de Gouden Eeuw1
is tot en met 12 juni 1994 te
zien in het Legermuseum aan
de Korte Geer 1 te Delft.
Het museum is van dinsdag
tot en met zaterdag geopend
van 10.00 tot 17.00 uur en op
zondag van 13.00 tot 17.00
uur.
