Turkse
liefde
voor
Azeri
s is bekoeld
Klaagzang doet
Alders onrecht
Zweden maakt handen vrij om Baltische buren te helpen
Feiten &Meningen
THE INDEPENDENT
De houding van Zweden ten opzichte van de
tot 1991 door de Sovjetunie bestuurde Balti
sche staten Estland, Letland, Litouwen is
altijd tweeslachtig geweest. Aan de ene kant
wensten de Zweden hun neutraliteit te bewa
ren en anderzijds voelden ze zich schuldig dat
ze niet opkwamen voor de zwakkere buurlan
den. Beide gevoelens hebben de afgelopen 50
jaar om de voorrang gestreden.
Vorige maand erkende de Zweedse premier Carl
Bildt de agressievere houding van Rusland te
genover zijn 'nabije buitenland'. Bildt zei er
problemen mee te hebben dat Zweden in een
toekomstige conflictsituatie in zijn 'nabije bui
tenland' opnieuw neutraal zou bijven. „Ik denk
niet dat onze belangen, noch wat het Zweedse
volk rechtvaardig vindt, nu nog voor een derge
lijke beperkte positie pleiten. Dat was niet het
geval tijdens de Finse Winteroorlog, en het lijkt
mij zelfs nog minder waarschijnlijk dat het in
deze tijd het geval is."
Bildt herinnerde met zijn verwijzing naar de
Finse Winteroorlog in de jaren veertig toen
Finland grondgebied verdedigde waarop de
Sovjetunie aanspraak maakte aan een weinig
bekend feit: de Finnen konden een groot deel
van de oorlog vechten dankzij hulp van Zweed
se vrijwilligers, wapens en vliegtuigen.
Bildt voegde eraan toe: „Wij leven niet meer in
een Europa dat in de schaduw ligt van een tota
litaire, dictatoriale supermacht. En we wonen in
een Zweden dat in toenemende mate is ver
vreemd van wat in zijn omgeving gebeurt."
Baltische diplomaten begroetten de toespraak
gehouden vijf weken voor dé verkiezingszege
van de extremistische nationalist Vladimir Zji-
rinovski in de Russische verkiezingen met ge
juich. „Het betekent een herziening van het
Zweedse buitenlandse- en veiligheidsbeleid. In
de jaren '20 en '30 was Zweden erg passief ten
opzichte van ons. Nu is er iemand die een ver
klaring heeft afgelegd die sterker is dan iemand
ooit eerder heeft gedaan. Buurlanden begrijpen
elkaar meestal beter. En het feit dat Bildt ons
Zwedens 'nabije buitenland' heeft genoemd is
zeker belangrijk", meent een Baltische diplo
maat.
Conflicten kunnen tegenwoordig niet meer
worden uitgevochten zoals in de Finse Winter
oorlog. Vliegtuigen van de Zweedse luchtmacht
zijn bijvoorbeeld niet geschikt voor gebruik bui
ten het Zweedse grondgebied, aan de andere
kant van de Baltische zee. Maar de Zweden
kunnen de Baltische staten helpen door te be
middelen bij de aankoop van wapens en het op
bouwen van een eigen defensiemacht.
Op de korte termijn kan Zweden geleid door
Bildts intense bewustzijn van regionale veilig
heid dienstdoen als ombudsman voor de Bal
tische staten in de westerse gemeenschap in het
algemeen en bij de NAVO in het bijzonder.
„Wat de Zweden over de Baltische staten zeg
gen, nemen we serieus", aldus een Britse diplo
maat.
Na de Koude Oorlog en onder Bildts coalitiere
gering noemt Zweden zichzelf liever „vrij van
allianties" dan neutraal. Maar Bildt verduide
lijkt: „De militaire niet-alliantie verwijst naar
het feit dat 'ons land in staat moet zijn neutraal
te blijven in het geval van een oorlog in ons na
bije buitenland', zoals door het parlement is be
krachtigd." Het is deze formule die Bildt ver
werpt in het geval van een conflict in de Balti
sche staten.
Deze week verklaarde de Zweedse minister
Bjorck (defensie): „Zo lang de ontwikkelingen in
Rusland zoveel onzekerheid geven, moeten ei
sen voor bezuinigingen op de Zweedse defensie
krachtig worden verworpen. Wat nu in Rusland
is gebeurd gecombineerd met het feit dat de.
Russische militaire strijdmacht in de buurt van
Zweden niet is ingekrompen betekent dat
zelfs moet worden onderzocht of geen verho
ging van de defensieuitgaven nodig is."
Volgens Zweedse regeringsfunctionarissen is er
geen verband tussen die opmerking en hetgene
Bildt vorige maand zei. Bjorck deed niet meer
dan zijn plicht als minister van defensie en ver
dedigde zijn begroting door te wijzen op het
meest relevante conflict van het moment.
Maar wat het ook betekent voor de praktijk, de
vastbeslotenheid van Bildt om de Baltische sta
ten te verdedigen, wordt samengevat in de titel
van een tientallen jaren geleden gepubliceerd
boek over de gedwongen repatriëring van Balti
sche vluchtelingen naar Siberische kampen: Het
mag nooit meer gebeuren.
VERTALING: LUUTJE NIEMANDSVERDRIET
De Zweedese premier Carl Bildt. foto ep*
VRIJDAG 24 DECEMBER 1993
De deze week gepresenteerde
aanvullende beleidsmaatrege
len op milieugebied (NMP2)
hebben het Groot Nationaal
Nederlands Protestkoor een
nieuwe gelegenheid geboden
voor het aanheffen van alweer
een klaagzang. Uit menige keel
klinkt het ach en wee over de
niet gehaalde doelstellingen
met het staccato herhaalde re
frein: het milieubeleid van mi
nister Alders is een fiasco.
Tegen deze achtergrond is het
zinnig ook eens de andere zijde
van de medaille te belichten. Bij
het aantreden van dit kabinet in
1989 is in het regeerakkoord
een ambitieus milieubeleid ge
presenteerd. Nooit voorheen
trok een regering zoveel geld uit
voor milieumaatregelen. Tege
lijkertijd was er het bewustzijn
dat zo'n beleid een uiterst fra
giele basis heeft. De bestuurders
wisten dat ze zouden moeten
koorddansen op het dunne snij
vlak van allerlei tegenstrijdige
belangen. Want, hoe algemeen
"het milieubelang ook moge zijn,
het conflicteert in meerdere op
zichten met andere regerings
belangen, zoals het terugdrin
gen van het financieringstekort,
het handhaven van de werkge
legenheid en het in stand hou
den van een goed stelsel voor
verkeer en vervoer. Om er
slechts enkele te noemen.
In de loop der tijd is ook het ka
binet meermalen geconfron
teerd met de beperkingen van
een regeringsbeleid. Uiteenlo
pende belangen strijden om
voorrang en meerdere keren
ging dat direct ten koste van het
milieubeleid. Daarnaast moest
de regering voortdurend ina-
noevreren voor het verkrijgen
van voldoende draagvlak onder
te nemen maatregelen. De Ne
derlander staat in het algemeen
welwillend tegenover het door
voeren van ingrijpende milieu
maatregelen, mits het hem niet
te veel geld kost en hij niet al te
veel hoeft in te leveren op de
verworvenheden van deze wel
vaartsstaat. Bij het zoeken naar
een draagvlak stuitte het kabi
net niet alleen op de werkge
vers, maar ook op de Tweede
Kamer, die voor het milieu wel
gezinde maatregelen als reke
ning rijden en de spitsheffing
naar de ijskast verwees.
Om dit soort redenen heeft het
kabinet een aantal hooggestelde
ambities niet kunnen waarma
ken. Het best is dit af te lezen
uit de staatjes uit het werkdocu
ment Milieu in Actie, waar de
cijfers over ozonaantasting, ver
mesting, verwijdering en versto
ring aan duidelijkheid niets te
wensen overlaten. Op onderde
len zit het kabinet redelijk op
schema, op andere onderdelen
worden de doelstellingen bij
lange na niet gehaald.
Een nauwgezette analyse van
Milieu in Actie laat echter de
andere kant van de medaille
zien. Het kabinet, en met name
Alders, heeft de afgelopen vier
jaar een enorme waslijst aan
maatregelen, afspraken en be
leidsvoornemens met een ver
strekkende invloed op het dage
lijkse leven gepresenteerd. Om
te spreken van een trendbreuk
is wellicht voorbarig, maar er is
wel degelijk sprake van een om
wenteling.
Illustratief is in dit verband de
zorg van zo'n 2.500 glastuinders
over de toekomst van hun be
drijf. Zij vrezen een faillisse
ment als gevolg van milieu
maatregelen. De boeren in dit
land zijn allesbehalve blij met
de voorgestelde mestregels, die
menig agrariër de kop zal kos
ten. Bedrijven protesteren heftig
tegen de dreiging van kosten
verhogende milieumaatregelen
en roepen luidkeels dat zij de
concurrentie met het buiten
land niet langer aankunnen. De
consument zucht onder oplo
pende reinigingsrechten, laeunt
bij de gedachte aan de komen
de energieheffing en klaagt al
bij voorbaat over de kosten van
een in te voeren spitsheffing.
Als sprekende voorbeelden van
een falend kabinetsbeleid zijn
de laatste week de uitbreiding
van Schiphol en het toestaan
van boringen in de Waddenzee
opgevoerd. Het zij nogmaals ge
zegd: zonder regeringsmaatre
gelen zou Schiphol net zo snel
groeien met alle nadelige gevol
gen vandien. Die gevolgen blij
ven nu binnen de perken.
Wat betreft het boren in de
Waddenzee stond het kabinet
met de rug tegen de muur. In de
zestiger jaren hebben de olie-
en gasmaatschappijen een 'eeu
wigdurende concessie' bedon
gen voor het exploreren van gas
en olie in de Nederlandse wate
ren. Het moratorium, een vrij
willig verbod op het boren in de
Waddenzee, loopt begin vol
gend jaar af. Dankzij de
'eeuwigdurende concessie' had
den de maatschappijen een
ijzersterke onderhandelingspo
sitie. Bovendien moest het kabi
net rekening houden met de
'eindigheid' van de voorraad
gas, waarvan de Nederlandse
economie zo afhankelijk is.
Desondanks heeft het kabinet
een fors aantal concessies afge
dwongen, die het Waddenmi
lieu, waar overigens al jaren
twee boortorens'actief zijn, in
redelijke mate ontzien.
Moeiteloos kan een lijst met
een honderdtal milieumaatre
gelen van dit kabinet worden
samengesteld. Daarmee is niet
alles gezegd, omdat in beginsel
de effecten veel belangrijker
zijn. Maar ook de effecten getui
gen van een voortvarende aan
pak, zij het dat een aantal doel
stellingen voorlopig buiten be
reik blijft. Hooguit wordt zicht
baar dat de doelstellingen wat
hoog gegrepen waren. Om
daarmee het mislukken van het
milieubeleid te bezingen, voert
te ver.
Markt op het platteland. In de steden heerst een voedseltekort als gevolg van de oorlog. Vluchtelingen worden bij gebrek aan beter ondergebracht in treinwagons.
De voorzitter van het Azer-
bajdzjaanse parlement, Re-
soel Goelijev, was onlangs
in Turkije. Hij kwam om
hulp vragen, want door de
oorlog met de Armeniërs
zit zijn land aan de grond.
Maar de liefde van de Tur
ken voor hun broedervolk
is wat bekoeld.
BAKOE» JESSICA LUTZ
CORRESPONDENT TURKUE
De Turkse president Demirel,
die twee jaar geleden nog sprak
van „de Turkse invloedssfeer
die zich uitstrekt van de Balkan
tot aan de Chinese Muur", gaf
Goelijev te verstaan dat zijn
land niet voor de Azeri's de kas
tanjes uit het vuur zou halen.
„Zet eerst je eigen leger maar
oens op poten", was zijn bood
schap.
Armeense troepen hebben
sinds de oorlog vijfjaar geleden
begon, meer dan 20 procent
van Azerbajdzjan bezet: de
zuidwestelijke hoek van het
land grenzend aan Armenië en
Iran. Daarin ligt ook Nagorno-
Karabach, de Armeense enclave1
waarom alles begon. Na neder
laag op nederlaag geloven de
Azeri's niet meer dat ze nog
kunnen winnen en weigeren te
vechten, tot verbijstering van de
Turken.
Verhalen doen de ronde over
hoe soldaten uit hun tanks
klommen bij het zien van Ar
meense troepen. Ze renden
hard weg, de tanks aan de Ar
meniërs latend. „Waarom zou
ik mijn leven vergooien?", is de
reactie van menig jongeman in
de straten van de hoofdstad Ba
koe. Want, zo voeren ze aan, het
is toch overduidelijk dat Rus
land, Amerika en Frankrijk met
de Armeniërs samenspannen
om ons terug in ons isolement
te drukken en de banden met'
Turkije, onze uitweg naar het
Westen, te verbreken? Hoe
komt anders het Armeense le
ger aan al die moderne wapens?
Tegen zulke machtige vijanden
beginnen wij niets.
In duigen
Op de weg die van noord naar
zuid langs het front loopt, is
precies één militaire controle
post. De soldaat die zijn grijsge-
mutste hoofd door het auto
raam naar binnen had gesto
ken, rent giechelend weg als hij
blonde haren ziet, zonder naar
de vereiste toestemming van
het ministerie van defensie te
vragen. Dat ministerie zelf, te
vens het militaire hoofdkwar
tier, is net een duiventil, waar
soldaten en burgers vrij in- en
uitlopen. Een troepje militairen
wordt ook een tweede kamp
bouwd, dat opvang moet bie
den aan 30.000 vluchtelingen.
Goed geoutilleerde keukenge
bouwen, verse groenten en
fruit, een slager, washuizen,
recreatietent en
een school,
een filterinstallatie voor het
ter, moeten de Azeri's ervan
overtuigen dat hun grote broer
wel degelijk goed voor hen
zorgt.
„We willen voorkomen dat
kampen worden zoals die van
de Iraniërs", zegt Ali Riza Kut-
lay, verantwoordelijk voor de
bevoorrading van het kamp.
„Als het kan, willen we ook de
paden asfalteren. En aan ons
hoeft geen mens een cent te be
talen, ze krijgen alles gratis, ook
de petroleum", aldus Kutlay,
zinspelend op het feit dat
brandstof in de Iraanse kampei
slechts tegen betaling verkregen
kan worden. Hij beklaagt zich
erover dat de Turkse vrachtwa
gens aan de Iraanse grens da
genlang opgehouden worden.
„Pure pesterij."
Omdat Turkije geen recht
streekse grens heeft met Azer
bajdzjan, moeten de goederen!
via een derde land worden aan
gevoerd. Armenië is uit den bo
ze en Georgië is te onveilig dooi
de burgeroorlog die daar woedt
Een andere oorzaak voor
vertraging echter is de bekoelde
relatie tussen Ankara en Bakoe.
De regering-Alijev heeft lang ge
wacht met het beschikbaar stel
len van een terrein, waarna er
nog putten geslagen moesten
worden, grint gestort, elektrici
teitsdraden aangelegd, onder
inmiddels verslechterde weers
omstandigheden. De voorzitter
van het vluchtelingencomité,
Irshad Aliyev, kan niet verber
gen dat hij teleurgesteld is in de
Turken. Dat de vertraging aan
zijn eigen regering te wijten zc
zijn, wijst hij resoluut van de
hand. „Niet wij, maar zij heb
ben de zaak opgehouden."
Ook Elman Kardirli, hoofdre
dacteur van de door de staat g
financierde krant Respublica,
moet tot zijn spijt erkennen dat
de meeste hulp uit Iran komt.
„Jammer", vindt hij, „want on
ze band met de Turken gaat
veel dieper dan die met Iran.
We hebben gekozen voor Tur
kije, we kijken naar hun TV-
zender en in de laagste school
klassen leren de kinderen lezen
en schrijven met Turkse boe
ken, dus latijns schrift en geen
cyrillisch. Maar ja", besluit hij,
„beter een goede buur dan een
verre vriend".
vergeet het 'geef acht' van de
bevelhebber en laat de handen
zakken om voorbijlopende
vrouwen na te kijken.
Maar ja, de Turkse militaire ad
viseurs die geprobeerd hebben
de Azerbajdzjaanse troepen eni
ge discipline en vechtlust bij te
brengen, zijn in juli vertrokken.
Toen werd de in juni 1992 ver
kozen, Turks-gezinde president
Abulfez Eltsjibey afgezet na een
zware nederlaag van het leger.
Het parlement droeg zijn be
voegdheden over aan parle
mentsvoorzitter Geidar Alijev,
een oud-communist die goede
relaties met Moskou onder
houdt.
Voor Turkije viel een droom in
duigen, maar niet iedereen had
het Eltsjibey in dank afgenomen
dat hij het Turks-zijn zo bena
drukte. Omdat hij de Russen het
land had uitgegooid, verdween
ook alle know-how op bureau
cratisch, economisch en tech
nisch gebied en werd het land
onbestuurbaar. Rusland stuurt
geen onderdelen meer, waar
door de zo vitale olie-industrie
nagenoeg plat ligt.
Eltsjibey kreeg het bovendien
aan de stok met Iran, omdat hij
de vereniging nastreefde met
het in Iran gelegen Zuid-Azer-
bajdzjan. Daar wonen 20 mil
joen Azeri's, bijna drie maal zo
veel als in Azerbajdzjan zelf (7,5
miljoen). Na een Russisch -
Iraanse oorlog werd het oor
spronkelijke Azerbajdzjan in
1828 opgesplitst.
Net zo belangrijk echter was dat
de niet-Turkse groepen (zo'n 20
procent van de Azerbajdzjaanse
bevolking) zich bedreigd voel
den. In de eerste plaats waren
dat de Armeniërs, die al onder
druk stonden sinds Armenië in
1988 200.000 Azeri's het land
uitzette. Maar ook de etnische
minderheden die niets met de
oorlog te maken hadden, voel
den zich geroepen op hun stre
pen te gaan staan.
Eltsjbey is weg, maar de oorlog
is niet voorbij. De Armeense
aanvallen hebben sinds juli zo'n
350.000 mensen uit hun huizen
verjaagd. Dat brengt het totaal
aantal daklozen in Azerbajdzjan
op bijna een miljoen. De mees
ten van hen zijn gevlucht zon
der iets van hun bezittingen
mee te kunnen nemen. Achter
om kijkend zagen ze hun hui
zen in vlammen opgaan. Vol
gens de gegevens van het Azer
bajdzjaanse vluchtelingencomi
té zijn 241 dorpen en steden
vernield.
Medewerkers van het Rode
Kruis bevestigen dat zelfs in
grote steden de hele infrastruc
tuur, van waterleiding tot elek
triciteitsnet, onbruikbaar is.
„Zelfs als er vandaag een einde
zou komen aan de oorlog, dan
kunnen de mensen niet terug
naar huis. Het zal jaren duren
voor alles weer is opgebouwd",
zegt Andre Picot, het hoofd van
de delegatie van het Internatio
nale Rode Kruis in Bakoe. De
daklozen zijn ondergebracht in
scholen, ziekenhuizen, leeg
staande en onvoltooide gebou
wen, treinwagons of in tenten
kampen. De regen-en sneeuw
val heeft het land in een grote
modderpoel herschapen.
Glibberend in de blubber en ril
lend van de kou in haar dunne
truitje zegt een vrouw uit Zen-
gelan, waar het laatste grote of
fensief plaatsvond: „We moes
ten zwemmend de rivier Araz
oversteken, naar Iran. Voor mijn
ogen zag ik mijn buren verdrin
ken. Al mijn spullen zijn meege
sleurd door het water." Aan de
andere oever werden de overle
venden opgevangen door Iraan
se hulpverleners, die hen met
bussen vervoerden en 150 kilo
meter oostwaarts weer de grens
overzetten. Daar belandden ze
in een van de tentenkampen die
Iran in ijltempo heeft opgezet
rond de plaats Imishli.
Koran
De internationale gemeenschap
heeft tot nog toe weinig aan
hulpverlening gedaan. Pas half
november riep het Wereld
Voedsel Programma (WFP) do
nors op geld ter beschikking te
stellen voor voedselhulp aan de
300.000 meest kwetsbare vluch
telingen.
Van de islamitische landen is
Iran wat hulp betreft het meest
actief. Het vangt op dit moment
50.000 mensen op in tenten in
een safe haven in Azerbajdzjan
en heeft beloofd in totaal
100.000 mensen te helpen. Ie
dere dag komt er 20 ton brood
uit Tebriz en het meest elemen
taire voedsel, kleding, dekens en
kachels worden gedistribueerd.
Het best georganiseerde kamp
van het land, maar ook het
kleinste met 600 tenten, is dat
van de Internationale Islami
tische Reddingsofganisatie
(IIOS), in 'de buurt van Berde,
op 24 kilometer van het front.
De locale inspecteur van het
vluchtelingencomité, Nizami
Goelijev, is zeer ingenomen met
de verplichte Koranlessen die
de kinderen in de schooltent
volgen naast hun gewone pro
gramma. „Het is goed dat onze
kinderen wat over hun gods
dienst leren, dat heeft tenslotte
nooit gemogen. Zie het maar als
levenservaring. Ik ben niet bang
voor fundamentalisme, dat
hebben we gewoon niet in
ons." In de bibliotheek-tent zit
ten vrouwen de Koran te lezen.
De Turken liggen bij de hulp
verlening ver achter op hun
schema. Aan het eerste tenten
kamp voor zo'n 5.000 mensen
wordt de laatste hand gelegd. Er
De Armeense aanvallen hebben sinds juli
bijna een miljoen.
