'Verschrikkelijk als feestdagen zo beladen worden'
Kerstviering als
sleurende familieplicht
MARGOT KLOMPMAKER
Kerstmis. Met het gezin rond de boom. 'Nu sijt
wellecome'. Gezellig met de hele familie,
jongen oud.
Maar jong wordt ook ouder. En dan kan wat eens leuk
was ontaarden in sleur en plicht. Weer met kerst opdra
ven bij je ouders. Of voor de zoveelste keer met de kerst
dagen je moeder op bezoek. Niet omdat je graag wilt,
maar omdat het moet. De ooit zo gezellige, onbekom
merde feestdagen worden dan een molensteen om de
nek. „We hebben het weer gered. Gelukkig viel het dit
jaar wel mee", is de veelzeggende verzuchting. Zijn we
nog wel zo wellecome bij elkaar?
Oudere mensen ontsteken soms in oprechte boosheid
als een kerst zonder kinderen ter discussie wordt gesteld.
Een verontwaardigde bejaarde: „Moeten ouderen in de
goot worden getrapt? Ik heb weet-ik-hoe-veel jaren klaar
geslaan voor mijn kinderen. Is het dan zo veel gevraagd
om iets terug te doen?"
De jongere generatie reageert schouderophalend. „Het
is een behoefte aan valse romantiek. Dat zie je toch aan
alles om je heen? Allemaal opgelegde gezelligheid. Vrede
op aarde en in onze harten. Aan die schijnheilige onzin
doe ik niet mee", reageert Jaap.
„De kerstviering lijkt op gevangenschap", zegt Gerard
die dit feest in familieverband al lang heeft afgeschaft.
„Vroeger kreeg je als gedetineerde een ijzeren bal aan je
poten, nu zijn het kerstballen."
Het praten over het wel of niet met de familie doorbren
gen van de kerstdagen ligt uiterst gevoelig. Er zijn er veel
die er hun mond over houden uit angst hun ouders diep
te kwetsen. Marc, die elk jaar 'met frisse tegenzin' zijn
ouders bezoekt: „Het is een groot taboe om het hier
openlijk over te hebben. Er zijn maar weinig mensen die
met de kerst hun eigen weg durven gaan. Het hele jaar
kun je je aan familieverplichtingen onttrekken als je wilt,
maar met de kerst geven de meesten toe."
Ook voor sommige ouderen is het in dit opzicht een
beladen tijd. Mieke: „Als moeder moet je je aandacht al
tijd verdelen over je kinderen. Is de een kwaad omdat je
gaat eten bij de ander. 'Gut, ga je nou alweer naar Piet?',
krijg je dan te horen. Over kerstdagen kan bij ons geru
zied worden tot de paasdagen aan toe."
Veel tegenstanders van de plichtplegingen zeggen af te
knappen op de soms schijnheilige manier waarop kerst
vorm wordt gegeven. Jaap: „Die zogenaamde betrokken
heid, twee dagen per jaar.... De plotselinge aandacht voor
mensen die eenzaam zijn, honger hebben of midden in
een oorlog zitten... Doe het dan het hele jaar, of doe hele
maal niks."
Wat sommigen vooral tegenstaat is het geregisseerde fa
miliegebeuren. „Mijn schoonmoeder begon doorgaans al
maanden van te voren te zeuren over de kerstdagen",
zegt Gerard. „Vijf jaar lang moest ik eerste kerstdag bij
haar aantreden. Dan kwamen alle kinderen samen in het
kader van de vredesgedachte. Wat een gotspe. De rest
van het jaar lag je met elkaar overhoop, maar eerste
kerstdag zat je glimlachend met elkaar op de bank. Het
begon al om tien uur 's morgens. Om elf uur wilde je ei
genlijk al naar huis, want dan was je met elkaar uitge
praat. Maar dat kon niet! Je moest blijven. De dag kroop
voorbij."
„Na vijf jaar zijn mijn vrouw en ik ermee gekapt. Dat
gaf wel kwaaie gezichten, maar dat kon me niets schelen.
Ik was dat jaarlijkse verplichte nummer zat. Ik ga tweede
kerstdag nog wel naar m'n eigen moeder. Maar dat doe ik
omdat ik dat zelf wil, niet omdat zij dat vraagt. Als ik niet
zou komen, vindt ze het ook best."
„Je hebt vrij, maar eigenlijk ook weer niet", vindt Mare.
„Er ligt een stille druk op je om die dagen met je familie
door te brengen, ook al ben je liever alleen. Dus ga je
naar je familie. En wee degene die dat patroon door
breekt."
De commercie heeft de afgelopen jaren het kerstgebeu
ren flink opgeklopt. Velen ergeren zich aan de manier
waarop ondernemers aan alle kanten de 'gezellige' kerst
proberen te pushen. „De viering van sinterklaas raakt
steeds meer in de verdrukking, terwijl kinderen dit het al
lerleukste feest vinden. Die kerstman kan van mij een
schop onder z'n kont krijgen", aldus Jaap, vader van twee
kinderen.
Het schuldgevoel. Ouders zijn soms meesters in het ge
ven van een subtiele hint: 'Ach kind, let maar niet op mij.
Doe maar lekker waar je zin in hebt. Ik red me wel'. Je
moet wel een echte botterik zijn, als je die boodschap
niet oppikt. Veel mensen voelen zich aangesproken en
doen dus niet waar ze zelf zin in hebben. Theo: „Ik krijg
echt last van mijn geweten als ik niet iets met mijn ou
ders doe met de kerst. Het liefst zou ik mijn eigen gang
gaan, maar dat kan ik niet. Het is een dilemma. Eigenlijk
vind ik kerst een echt familiefeest. Maar het zou zonder
dat schuldgevoel moeten."
(Op verzoek van betrokkenen is in dit artikel niet hun wa
re voornaam gebruikt).
ILLUSTRATIE INGRID JOUSTRA
MARGOT KLOMPMAKER
De laatste jaren staat de manier
waarop het kerstfeest wordt uitge
hold Ekke en Alies Sneller behoor
lijk tegen. Niet zo vreemd voor een dominees
echtpaar. Het verbaast hen dat veel mensen het
kerstgevoel steeds meer zoeken in uiterlijkhe
den. Boom met ballen, strikken en glitters, bat
terij kaarsjes voor het raam, kransen
en vooral veel eten en drinken. Alies
en Ekke kunnen zich daar nog wel
Ouderen beschouwen - in het algemeen - een beetje in verplaatsen. Ook Alies
zet kaarsen neer en haalt wat den-
Kerstmis als een feest dat je viert met je netakken uit de tuin voor de sfeer.
Maar ze ergeren zich aan de groei-
gezin. Jongere generaties hebben met die ende gewoonte om van Kerstmis
een aards cadeaufeest te maken
traditie soms weinig op. Ie gaan liever met de zegen van de kerstman. De
afvlakking van een spiritueel feest
hllïl eisen SCIUS. tot een commerciële goudmijn.
„Een vreselijke ontwikkeling", vin-
Het domineesechtpaar Alies en Ekke den de sneiiers eensgezind.
Ekke (73) is oud-predikant van de
Sneller filosofeert over dit vraagstuk en hervormde gemeente, Alies (71)
oud-verpleegster. Hun zes kinderen
over de teloorgang van Kerstmis als zijn al een jaar of twintig de deur
uit. Jarenlang hebben ze met het
relisieus feest, hele gezin kerst gevierd. Het feest
begon al op de avond voor Kerst
mis. Dan ging iedereen naar de
kerk. 's Ochtends, eerste kerstdag,
werd er uitgebreid ontbeten. Daar
na wandelen in de duinen. Een traditie, maar
een fijne traditie. „Geen van onze kinderen voel
de zich verplicht mee te doen", benadrukt Ekke.
„Als iemand niet wilde, was het ook goed. Zoiets
moet geen sleur worden of domme plicht."
Toen de eerste kleinkinderen kwamen, veran
derde dit patroon. Alies: „Het werd hier te vol.
De groep werd zo groot, dat het niet meer gezel
lig was." Ekke en Alies hebben het probleem in
alle openheid met hun kinderen besproken.
Niet meer allemaal tegelijk, luidde hun voorstel.
Geen punt, vonden de kinderen. Omgekeerd
doet het echtpaar Sneller ook niet moeilijk.
„Onze jongste dochter en haar vriend werken
beiden bij de KLM. Ze kunnen gratis vliegen.
Met de kerst zitten ze in India. Dat is begrijpe
lijk", vindt Alies.
Ekke: „Wij zijn niet boos als onze kinderen
niet willen of kunnen komen."
Alies: „Onze oudste dochter belde laatst. 'We
willen wel eens wat anders met de kerstdagen',
zei ze. Prima, zei ik."
Heimwee
Kerstmis is een gezelschapsfeest, méér dan Pa
sen of Pinksteren of de viering van de jaarwisse
ling. Alies: „Het is een koud deel van het jaar.
Mensen hebben behoefte aan huiselijkheid en
warmte. Die zoek je bij elkaar."
Ekke: „Kerstmis heeft iets sentimenteels. Het
gaat tenslotte om Christus als kind, Zijn geboor
te. Dat vertedert. Met Pasen en Pinksteren heb
je dat niet. Wat moet je je voorstellen bij de op
standing of bij de Heilige Geest? Nee, het kerst
feest leent zich bij uitstek voor de verbeelding.
Mensen associëren dat met warmte en moeder
lijke zorg."
De traditie om Kerstmis met je familie door te
brengen, maakt dat Sommige mensen als een
berg opzien tegen de feestdagen. Hun kinderen
zijn al lang de deur uit, hun partner is overle
den, de familieband is niet zo best, of ze hebben
kind noch kraai. Alies: „Ik ken ze ook in mijn
omgeving. Die mensen zijn blij als het januari is.
Ekke: „Het is ook een gevoel van heimwee naar
vroeger. Toen ze nog kerst vierden met hun kin
deren." Alies: „Of met hun man."
Als iemand het een probleem vindt om met
de feestdagen alleen te zijn, laat hij of zij dan
proberen er zélf iets van te maken, vinden de
Snellers. Alies: „Mijn alleenstaande zus nodigt
elk jaar een groepje mensen bij haar thuis uit. Je
moet een beetje durven. Met die dagen wordt
toch van alles georganiseerd? Kerstdiensten,
kerstbijeenkomsten, kerstreizen. Ik heb het idee
dat sommige alleenstaanden zichzelf al gauw in
de slachtofferrol duwen en maar afwachten wat
er gebeurt."
Ze zwakt haar betoog een beetje af met de
woorden: „Ik weet dat ik makkelijk praten heb.
Tenslotte zit ik met de kerst niet alleen."
Volgens Ekke gaat het er om wat mensen van
het kerstfeest verwachten. „De knussigheid van
het samenzijn met je familie is niet waar het om
gaat. Samen zijn zonder meer, zegt niets. Het
geheim van kerst zit hem volgens mij in de be
reidheid om je voor je medemens open te stel
len en iets voor anderen te betekenen. Er zijn
genoeg mensen die geholpen willen worden.
Hier of elders. Door iets voor een ander te doen,
zul je ook meer ontvangen. Nodig je buurvrouw
uit met de kerst en maak er dan samen iets
leuks van. Of ga helpen in het wijkcentrum.
Mensen lopen te veel langs elkaar heen."
Ekke en Alies hebben nooit ervaren dat hun
kinderen met tegenzin gezamenlijk kerst vier
den. Zij zagen het 'bij elkaar zijn' niet als een
verplichting. Maar ze kunnen zich voorstellen
dat het ook anders gaat. Dat mensen met lood
in de schoenen de feestdagen zien naderen van
wege de niet te vermijden visites. Ouders en
kinderen zijn samen, niet omdat ze dat prettig
vinden, maar omdat het wordt gedicteerd door
plicht en sleur. Dat geeft allerlei onlustgevoelens
en spanningen, die echter" zelden eerlijk worden
uitgesproken.
Ekke Sneller heeft er een eigen visie op.
„Ouderen kunnen soms moeilijk aanvaarden
dat de band met hun inmiddels opgegroeide
kinderen losser is. Dus worden ze boos als blijkt
dat hun kinderen met Kerstmis liever iets anders
doen. Die boosheid komt voort uit verdriet, om
dat kinderen hun eigen weg gaan. Ouders willen
die band vasthouden. Dus eisen ze van hun kin
deren dat ze er met de kerstdagen zijn. Ik be
grijp deze mensen wel. Ze zijn al op leeftijd,
soms een beetje vereenzaamd. Leeftijdgenoten
vallen weg. Dus klampen ze zich vast aan tradi
ties, aan dingen uit het verleden die zo fijn wa
ren. Mensen willen iets voortzetten wat niet
meer bestaat, zonder naar nieuwe dingen te
zoeken."
„Als je kindereen geen zin hebben om met de
kerst een dag bij je thuis te zitten, zoek dan sa
men naar alternatieven. Probeer iets te vinden
wat iedereen leuk vindt. Ouderen moeten kin
deren niet dwingen. Ze moeten dingen openlijk
durven bespreken. Veel mensen van onze leef
tijd vinden dat een probleem."
Alies: „Hoe vaak.hoor je niet de verzuchting
na de feestdagen: dat hebben we gelukkig weer
gehad. Dat duidt er toch op dat er iets scheef zit?
Het lijkt me verschrikkelijk als feestdagen zo be
laden worden."
„Waaróm is het zo beladen?", vraagt Ekke
zich af. „Volgens mij deugt er dan iets niet in de
manier waarop je met elkaar omgaat. En dat uit
zich met name met kerst."
Schuldgevoel
In wezen is Kerstmis een religieus feest dat
mensen hoop geeft en oproept tot liefde voor de
medemens. Iets van deze christelijke boodschap
straalt ook uit naar niet-gelovigen. Met Kerstmis
ben je wat aardiger voor elkaar. Dat gevoel slaat
soms door. Kerst is hét feest van de schuldge
voelens. Er wordt gul gestort op gironummers,
kerken puilen opeens uit, terwijl de rest van het
jaar het egoïsme hoogtij viert.
Ekke Sneller vindt dit verklaarbaar. „Kerst is
een concentraat van schuldgevoelens. Mensen
bekennen schuld voor het feit dat ze zo langs el
kaar heen lopen. Zo'n bekentenis heeft mis
schien iets hypocriets, maar het is méér dan dat.
Het is een poging om je betrokken te voelen met
de wereld om je heen, omdat je weet dat je fout
zit. Vergeet niet dat je idealen nodig hebt om je
aan op te trekken. Af en toe moet je geestelijk
bijtanken. Kerstmis is zo'n moment."
