Natuur terug in duingebied
Inzamelaars houden zich niet aan voorschriften
Over leven
Eersteklas wormen in aanbieding
Eiland Tiengemeten
wordt natuurgebied
woensdag 15 december 1993
H
CHEF WILLEM SPIERDIJK. 071 -356439. PLV -CHEF MEINDERT VAN DER KAAIJ, 071-356442
De duinen in Katwijk en Wassenaar worden nu nog voor een belangrijk deel gebruikt voor waterwinning.
FOTO DICKHOGEWONING
Maretak, een
bijzondere
verschijning
De uitdrukking 'donkere da
gen voor kerst heeft in deze
tijd veel van haar oorspron
kelijke betekenis verloren. De
vroeg invallende duisternis
veranderen wij nu in een zee
van licht, ondanks de drin
gende oproep om tot ener
gie-besparing te komen.
Wij kunnen ons moeilijk in
denken hoe in voorchristelij
ke tijd de mensheid uitzag
naar de 'zonnewende'. Duis
ternis was het werk van boze
machten; licht betekende
nieuw leven, overwinning
van het goede over het kwa
de. Vandaar het lawaai met
slaginstrumenten om de bo
ze machten te verjagen, van
daar gejubel met hoornge
schal in de donkerste dagen,
om zo de zekerheid van een
vernieuwd leven te uiten.
Bij de kerstening zijn al die
oude gebruiken tot heiden
dom verklaard. De komst van
het Kind werd de uitnodiging
om elk jaar een vernieuwd
leven te beginnen. In het be
grip wedergeboorte vinden
we die vernieuwing weerge
geven.
Het hoopvol uitzien naar de
'zonnewende' is van de Oud
heid af door de plantenwe
reld aangemoedigd. Hoe'
doods de natuur er ook uit
kan zien, het blad van strui
ken als hulst en maretak zijn
altijd tot op de dag van van
daag groen gebleven. Kerst
boom en kerstgroen zijn
slechts vervangers van het
genot dat blijvend groen' kan
geven.
De maretak, Viscum album,
is voor de mensheid een heel
bijzondere plant gebleven.
Ze wordt ook wel vogellijm
(volksnaam) en mistletoe
(Engels) genoemd. Om be
paalde redenen verdient de
ze plant onze aandacht. In de
eerste plaats is het de uiterlij
ke verschijning die sterk op
valt. We zien alleen maar
stengel, blad, bloem en
vrucht. Het wortelstelsel zit
verborgen in een boom, die
als waardplant gebruikt
wordt.
De noodzakelijke voedings
stoffen worden onttrokken
aan de boom waarop ze ge
huisvest is. De maretak zelf
verwerkt die opgenomen
sappen met haar altijd groe
ne leerachtige spatelvonnige
bladen. Zij is dus een half-
parasiet. Haar stengels groei
en uit tot grote bossen,
steeds opzij van de waard-
boom, tot vaak hoog in de
boom. Vooral in Zuid-Lim
burg is zij een opvallende
verschijning.
De maretak is in de natuur
door vogels, lijsters bijvoor
beeld, op een boom 'ge
zaaid'. De vrouwelijke vorm
van de maretak - de plant is
tweehuizig - draagt in het
najaar witglanzende bolvor
mige vruchten.
Het vruchtvlees is taai, slijm
achtig, sterk klevend. De vo
gel eet van deze vruchten
maar moet van tijd tot tijd
zijn snavel schoonvegen.
Dan vliegt ze naar een boom
en veegt de slijmerige, kle
vende massa af aan de
schors van tak en stam: vo
gellijm. In die lijmachtige
massa zit het zaad van de
maretak.
Het zaad komt in sommige
gevallen terecht in een spleet
van de schors. Daar kan het
ontkiemen, omdat de slijme
rige stof voldoende voedsel
voor de eerste groei bevat. Er
vormt zich dan een zuigwor-
tel die loodrecht de boom in-
groeit en dan parallel in de
stam buisjes vormt, die èn
voedingsstoffen van de boom
opnemen èn nieuwe uitlo
pers vormen, die op gunstige
momenten uit de schors tre
den en zo nieuwe maretak
ken vormen. Wanneer een
maretak van de waardboom
afgesneden wordt komen er
ogenblikkelijk nieuwe plan
ten aan de boom tot ontwik
keling.
PIET VAN ZALINGEN.
DEN HAAG ANP
Een groot deel van de bedrijven
die klein chemisch afval (kca)
en olie-water-slibmengsels
(ows) inzamelen voldoet niet
aan de milieuvergunningen. Dit
blijkt uit een onderzoek van de
Inspectie Milieuhygiëne onder
39 bedrijven (24 kca-inzame
laars en 15 ows-inzamelaars).
Tijdens het onderzoek heeft zij
gekeken naar de kwaliteit en
doelmatigheid van de vergun
ning en de naleving van de
daarin gestelde eisen door de
vergunninghouders.
Van de bedrijven beschikken
32 over een geldige vergunning
op grond van de Wet chemische
afvalstoffen (Wca). Van slechts
tien is de vergunning op alle
punten in orde. De meeste ver
gunningen scoren slecht op on
derdelen als bodembescher-
mende maatregelen, voorzie
ningen om uitstoot van schade
lijke stoffen te. beperken en
maatregelen ter voorkoming
van calamiteiten.
Het ministerie van VROM
vindt dat de betrokken overhe
den harder moeten optreden te
gen bedrijven zonder geldige
vergunning en tegen inzame
laars die niet voldoen aan de
vergunningsvoorschriften. Van
vier bedrijven is de financiële
positie niet goed. Zij hebben
onvoldoende geld gereserveerd
voor vervanging, modernisering
•en opvang van calamiteiten. Zij
moeten daarom intensief wor
den gecontroleerd, meent het
ministerie.
Bij de inzameling van olie-
water-slibmengsels is de Wca-
vergunning voor het inzamelen
gekoppeld aan het verwerken.
Negen bedrijven bezitten een
dergelijke vergunning. Van de
bedrijven die niet in het bezit
zijn van een geldige vergunning
moet worden bekeken of zij wel
een toekomst hebben. Er is een
aanzienlijke overcapaciteit bij
de inzameling en verwerking
van ows-mengsels. De verwer
kingscapaciteit bedraagt naar
schatting 85.000 ton. De Neder
landse Vereniging van Verwer
kers van Chemische Afvalstof
fen (NVCA) vindt dat een capa
citeit vari 50.000 ton toereikend
is. Volgens het ministerie moet
worden onderzocht in hoeverre
de overcapaciteit blijvend is en
of een sanering van de bedrijfs
tak wenselijk is.
Voor de inzameling van klein
chemisch afval is Nederland
verdeeld in 34 regio's. Het
grootste deel van het ingeza
melde afval wordt verbrand. Er
zijn drie bedrijven die veront
reinigde poetsdoeken inzame
len en verwerken. Naar schat
ting komt per jaar 10.000 ton
aan poetsdoeken vrij, waarvan
slechts 30 procent kan worden
hergebruikt. In het jaar 2000
moet dit 70 procent zijn.
Olie-water-slibmengsels zijn
afkomstig uit garages en indus
trieën. Inzamelaars scheiden de
mengsels in een oliefractie, een
zand- en/of slibfractie en een
waterfractie. De kwaliteit van de
oliefractie is door de gehaltes
aan zware metalen en het ont
breken van nadere specificaties
over het algemeen onvoldoende
voor opwerking tot brandstof.
Zij moet voor verbranding wor
den afgevoerd naar AVR Che
mie in Rijnmond.
Het eiland Tiengemeten, aan
zuidkant van de Hoeksche
2rjWaard, wordt één groot na
tuurgebied. Dijken worden
tedoorgestoken zodat er in het
{Haringvliet een landschap
ontstaat met vloed- en hard-
houtbossen, struwelen, ruige
Jstukken, graslanden, moeras
en ondiep open water. Zo ont-
ktaat er op Tiengemeten een
e||aaneengesloten natuurgebied
e|Van ruim elfhonderd hectare.
J De provincie Zuid-Holland
Jen het ministerie van verkeer
jen waterstaat hebben dit plan
[gistermiddag gepresenteerd in
Biet provinciehuis in Den
Op het eiland wonen
mensen, onder wie acht
{■'(boerengezinnen. Het binnen-
iCidijkse gebied is eigendom van
levensverzekeringsmaatschap
pij Amev.
jij Met het vaststellen van een
voor de begrenzing
zevenhonderd hectare na
heb-
pen Gedeputeerde Staten al
eerste stap gezet in de
e (omvorming van de functie van
Tiengemeten. Het gaat hierbij
jjjom het binnendijkse gebied.
]De buitendijkse gronden zijn
dal beschermd natuurgebied en
gteigendom van Natuurmonu-
e|menten. Een klein deel daar-
!van, de Griendweipolder, is
ook in bezit van Amev. De ver
wachting is dat Natuurmonu-
I jmenten de toekomstige eige-
(naar van het grootste deel van
(natuurgebied Tiengemeten
te|wordt.
onderzoek naar een ande-
|re bestemming voor Tienge
meten is verricht in opdracht
ivan het ministerie van Land
bouw, Natuurbeheer en Visse
rij. Een stuurgroep, waarin
(vertegenwoordigers van het
Rijkswaterstaat, de
n'jprovincie en de vereniging Na-
tuurmonumenten zitting heb
ben, heeft het onderzoek be-
(geleid. Deze groep heeft op
basis van een rapport besloten
Tiengemeten te ontwikkelen
t_tot een half open landschap,
afgewisseld met slikken en
mpprassen.
«Knokken voor
knotten' succes
In het duingebied van
Wassenaar en Katwijk
moet de komende decen
nia duizend hectare puur
natuur ontstaan. Duinen
zoals ze heel vroeger wa
ren, met natte valleien en
grote stuifhellingen. Bin
nen enkele jaren al gaan
Boerendel in Berkheide en
de Helmduinen in Wasse
naar op de schop. Het
Duinwaterbedrijf Zuid-
Holland en de stichting
Duinbehoud maken nü
een plan voor verdere na
tuurontwikkeling.
LEIDEN/WASSENAAR»
MONICA WESSEUNG
De duinen in Katwijk en Wasse
naar worden nu nog voor een
belangrijk deel gebruikt voor
waterwinning. In het toekom
stig natuurgebied moet de wa
terwinning verdwijnen. Het is
de bedoeling van het Duinwa
terbedrijf Zuid-Holland om bui
ten het duin water te gaan win
nen met een nieuwe techniek.
In 2010 moet de natuurkern ge
reed zijn.
De waterwinning met alle
werkzaamheden die erbij ho
ren, hebben ertoe geleid dat
veel bijzondere planten en die
ren zijn verdwenen. Het is, zo
denkt M. Janssen van de stich
ting Duinbehoud, mogelijk om
die bijzondere flora en fauna te
rug te brengen. „In principe ko
men planten en dieren vanzelf
terug als je een gebied met rust
laat. De wind zorgt voor zand
verstuivingen en draagt zaden
aan. De dieren volgen vanzelf."
Boerendel en de Helmduinen
zijn met een totale oppervlakte
van 400 hectare gezamenlijk
echter niet groot genoeg om de
elementen echt een kans te ge
ven en dus moet de mensen
hand eraan te pas komen. Vol
gens T. Bakker van de DZH is
nog niet duidelijk hoe de natuur
een steuntje in de rug moet krij
gen. „Je kunt denken aan zand-
verplaatsingen met een bulldo
zer. Nu ligt al het zand vast on
der een dicht plantendek van
struweel, brandnetels en helm.
Stuiven gaat dus moeilijk. In elk
geval moet de grondlaag waarin
de voedingsstoffen zitten die
met het rivierwater zijn aange
dragen, verdwijnen. De duinen
zijn van nature voedselarm."
Het DZH en Duinbehoud
werken de komende maanden
een praktisch plan voor de twee
natuurgebieden uit. Janssen
verwacht in 1996 met het werk
te kunnen beginnen.
Handiger
In totaal moet er 1000 hectaren
natuur ontstaan. Naast de
Helmduinen en Boerendel,
worden ook de Ganzenhoek,
Meeuwenduinen en Bierlap in
natuurgebied omgezet. Het zou
handiger zijn geweest om alles
in een keer als natuurgebied in
te richten; naannate de opper
vlakte groter is is de mensen
hand minder nodig omdat
wind, regen, vorst en de zon
hun werk kunnen doen. Boven
dien kan in een groot gebied het
grondwater ongehinderd de na- -
tuurlijke stroming volgen.
Het toekomstig natuurgebied
wordt nu echter nog gebruikt
voor waterwinning. Het DZH
haalt er 20 procent van zijn
jaarlijkse capaciteit uit. „Zo
maar in natuur omzetten kan
dus niet. We moeten eerst een
nieuwe plek voor waterwinning
inrichten", zegt Bakker.
Het is de bedoeling om op
termijn in elk geval ten dele op
een andere techniek van water
winning over te schakelen. Nu
nog wordt rivierwater in plassen
in het duingebied gepompt. Dat
zakt door de bodem Ijeen en
wordt enkele weken later weer
opgepompt. Met het water wor
den ook voedingsstoffen in het
duin gebracht en juist die mest
stoffen veroorzaken een afwij
kende plantegroei. De nieuwe
techniek voorziet in infiltratie
van het water op grote diepte
waardoor de plantengroei niet
langer wordt verstoord.
De 1000 hectare natuur gaan
tientallen miljoenen guldens
kosten. Janssen denkt dat dit
niks te veel is. „We hebben in
de Randstad nauwelijks natuur.
Een oppervlakte van 1000 hec
tare natuurlijk duin is van on
schatbare waarde
Zowel Bakker als Janssen
hebben hooggespannen ver
wachtingen. „Waternavel, zeg-
gesoorten, orchideën en par-
nassia komen terug. Ook de
zandhagedis vindt weer een
plek."
Sommigen zijn niet zo blij
met de plannen. Het duinge
bied telt nu nog vele waterwin-
plassen waar de meest uiteenlo
pend watervogels op bivakke
ren. Zodra de waterwinning
stopt om de natuur terug te
brengen, verdwijnen de meeste
plassen en daarmee de water
vogels. Janssen verwacht echter
een flink aantal moerasvogels
terug te krijgen. Het ziet er naar
uit dat Boerendel, door de hoge
natuurlijke grondwaterstand,
nat zal blijven. „Rond 1900 was
het gebied een moeras. Dat
wordt het hoogstwaarschijnlijk
weer.
LEIDEN/REGIO»
te pikken.
In het Natuurbeleidsplan
van de regering en het provin
ciale Beleidsplan Natuur en
Landschap wordt gesteld dat
er een netwerk of ecologische
hoofdstructuur moet komen
waarbinnen de natuurwaar
den beschermd, hersteld en
ontwikkeld worden. Dit is no
dig omdat door toegenomen
economische activiteiten,
milieuverontreiniging en het
afsluiten van zeearmen' na
tuurwaarden onder druk zijn
gezet. Een ecologische 'route'
door Nederland moet planten
en dieren gelegenheid geven
zich beter te ontwikkelen en
voeden.
Ligging
Het argument voor ministerie
en provincie om Tiengemeten
onderdeel te laten zijn van de
ze ecologische hoofdstructuur
heeft te maken met de strate
gische ligging in de delta van
Rijn en Maas, op het kruispunt
van twee 'natte assen'. De ene
wordt gevormd door het rivie
rengebied van oost naar west
en de andere door een keten
van moerasgebieden, plassen,
meren en zeearmen van
noordoost naar zuidwest. „De
Zuidhollandse en Zeeuwse
Delta, met overgangen van
zoet naar zout water, bieden
volop voedsel en rust voor tal
rijke vogelsoorten en behoort
tot de belangrijkste wetlands
van West-Europa", menen
beide. Mét het Spuimondge-
bied (Beninger- en Korendijk-
se Slikken) en de Ventjagers
platen bij het eiland Goeree
Overflakkee telt het nieuwe
natuurgebied vierduizend
hectare. In het gebied komen
aalscholvers, ganzen, lepe
laars, roofvogels en reigers
voor. Op termijn mogelijk ook
de otter.,
Provincie en ministerie wil
len Tiengemeten inrichten
voor 'recreatief medegebruik'.
Het plan is aan de oostzijde de
Kleine Haven aan te passen als
aanlegplaats voor recreanten.
Er wordt nog overlegd over het
inrichten van een informatie
centrum, het aanleggen van
een natuurpad en één of meer
observatiepunten.
De vorst is weer uit de grond. De boeren maken van deze situatie' gebruik om het land om te ploegen
waar dat nog niet is gebeurd. Kokmeeuwen profiteren daar weer van door de wormen uit de verse klei
FOTO MARTIJN DE JONGE
d'EIDEN
actie 'Knokken voor knotten'
volgens de Stichting Na-
iuur- en Landschapsbeheer een
noot succes. Vele nieuwe vrij-
ofalligers en donateurs meldden
tich aan en er werden 6000
aieuwe knotbomen geplant. De
istafette-actie begon op 30 ok
tober begon en eindigde afgelo-
pen zaterdag in Zwolle. Dat ge
peurde in aanwezigheid van on-
ier anderen Klazien uit Zalk en
barathonloper Gerard Nijboer.
Pleidooi voor
ïlora in polder
[lOOFDDORP
be Haarlemmermeerpolder is
ecologisch opzicht verre van
Er groeit waardevolle flora
leap binnendijken, sloten, het
grootschalig akkerland, de een
denkooi en braakliggende ter
reinen. Op beschermd gelegen
plekken groeien zelfs planten
- die op de Rode Lijst van uitster
vende soorten voorkomen.
Biologe Tanja van der Krift
Van de Rijksuniversiteit Utrecht
heeft in opdracht van de
Milieufederatie Noord-Holland^
de ecologisch waardevolle ge-*
npieden van de Haarlemmer-
Lfneerpolder onderzocht. De
Milieufederatie wil dat de over
heid bij het plannen van nieuwe
(woonwijken en ruimteclaims
yoor de glastuinbouw, bollen
teelt en de uitbreiding van
(Schiphol, rekening houdt met
Üe bestaande natuurwaarden
pn ecologische verbindingszo
nes in de polder.
1 De conclusies van het onder
zoek zijn, dat de overheid geen
bog heeft voor alle ecologisch
waardevolle gebieden. Met na
me de sloten, het grootschalig
(akkerland en de braakliggende
Iterreinen die gelegen zijn in het
Groene Hart worden over het
hoofd gezien. De overheid is
Wel bereid om de eendenkooi
jen de binnendijken te sparen.
De onderzoekster noemt het
biet reëel om braakliggende ge
bieden met waardevolle be
groeiing te beschermen, omdat
Baar meestal een bouwbestem-
jning op rust. Wel zou een deel
ban die gebieden beschermd
(dienen te worden, om de rijk-
jdom aan plantensoorten in
(stand te houden.
