'Moeilijk om je idealen
niet te verliezen'
De Kunst van het Blijven
c t
ZATERDAG 11 DECEMBER 1993
De meeste relaties lopen op de klippen wanneer, wat niet
hetzelfde is als omdat, een van de partners een relatie of,
zoalsliet ook wel dreigend heet, 'een affaire' met een an
der is begonnen. De kans dat tenminste een van beide
partners zich daaraan ooit te buiten gaat, is in relaties van
mensen van 50 jaar of jonger, zo'n 60 tot 70 procent. Met
andere woorden, er lijkt nauwelijks een ontkomen aan.
De hamvraag voor iedereen die
met het overspel van een
partner wordt geconfronteerd, is
of dit betekent dat de relatie ver
der tot mislukken gedoemd is.
Het antwoord op die vraag is sta
tistisch gezien een eenvoudig
e'. De meerderheid, ruim 60
procent, van de getroffen part
nerrelaties overleeft een of meer
aanslagen door overspel. Hoe
doen ze dat? Het is die vraag
waarop een aantal studies, onder
andere door de sociaal-psycho
loog Steven Duck en de klinische
psycholoog Michael Broder die
daarover recent een boek publi
ceerde onder de veelzeggende ti
tel The Art of Staying Together,
antwoorden hebben proberen te
vinden.
Op basis van die antwoorden
hebben ze een aantal adviezen
r de 'getroffen' partner opge
steld, die op zijn minst de moeite
n het overdenken waard zijn.
Aangenomen dat die partner wil
i te redden wat er vaak te red
den valt.
Een van de eerste dingen, zo
vond Broder, die 'bedrogen'
partners zich vaak afvragen als
a affaire uitkomt, is: 'waarom
heb ik dit nooit in de gaten ge
had, niet eerder zien aankomen?'
Er blijken heel verschillende re
denen voor dat niet-zien-aanko-
i te zijn. Een ervan is, dat de
ander de affaire(s) gewoon heel
goed verborgen heeft weten te
houden. Er zijn mensen die heel
optimistisch beweren: 'Oh, als
mijn man iets met een ander zou
hebben, ik zou het onmiddellijk
i de gaten hebben'. Maar de
werkelijkheid is dat mensen die
echt niet betrapt willen worden,
ook zelden werkelijk door hun
partner betrapt worden, of in ie
der geval vaak pas na lange tijd,
jaren soms. Een andere reden is,
dat er wel al langere tijd signalen
en (zoals minder seksuele
toenadering door de ander, veel
vaker weg, veel afstandelijker,
'onverklaarde' rekening, mysteri-
e of 'verkeerd verbonden' te
lefoontjes), maar dat de bedro
gen partner daar niet echt op ge
reageerd heeft. Soms worden dit
soort signalen ook min of meer
opzettelijk genegeerd, bijvoor
beeld omdat dat gemakkelijker
is, of omdat een gesprek erover
beginnen vaak ook betekent het
gesprek beginnen over hoe de
onderlinge relatie er op het mo
ment voor staat. Dat kan pijnlijk
zijn, omdat het soms inderdaad
zo best is. Maar algemeen
geldt dat als een partner niet aar
zelt om het aan de orde te stellen
ineer hij of zij het gevoel
heeft dat de ander meer afstand
i het nemen is (wat niet altijd
i 'ander in het spel' hoeft te
betekenen overigens), de overle
vingskans van een relatie groter
Er is in zekeré zin niets triester
dan dat de getroffen partner ach
teraf, als het te laat is, bij zichzelf
et constateren dat hij of zij
door te ontkennen of te negeren,
r ook zelf toe heeft bijgedragen
dat het zover heeft kunnen ko-
Een tweede belangrijke punt,
maar minstens zo moeilijk, is
It de ander het gesprek aan-
in over 'waarom het heeft
kunnen gebeuren' en te probe
ren het ook van zijn of haar ge
zichtspunt te zien. Te verwijten
„maar als je allang vond dat het
tussen ons niet goed ging, dan
had je daar over moeten begin -
i in plaats vanis proble
matisch als je ook zelf vond dat
het al een tijdlang niet meer
goed ging en er ook niet over
bent begonnen. Blijkbaar be
hoorde het dan tot de 'cultuur'
i de onderlinge relatie om dit
soort processen niet bij elkaar
n de orde te stellen, en dat is
natuurlijk iets waar beiden ver
antwoordelijk voor zijn.
Een volgend punt is bij jezelf na
s gaan wat je van je partner no
dig hebt om hem of haar te ver
geven, en daar expliciet om te
vragen. Dat kan een belofte zijn,
of een uitleg, of de bereidheid
samen in therapie te gaan.
Wat het ook is, leg het openlijk
op tafel.
Het is overigens onredelijk, of
liever irreëel, om de spijkerharde
garantie te vragen dat hel nooit
er zal gebeuren. Zeker in het
begin is zo'n garantie een soort
n mes-op-de-keel die een part-
r die oprecht wil, toch niet op
recht kan afgeven. De belangrijk-
e garantie die je kan vragen is
dat de ander de relatie weer wil
helpen herstellen en daar moeite
ir wil doen. Accepteer overi
gens dat het normaal is een tijd
lang een zekere achterdocht te
koesteren. Maak de ander ook
duidelijk dat je dat doet en vraag
om daar rekening mee te hou
den. Maar maak tegelijkertijd
duidelijk dat je er niet op uit bent
hem of haar voor de rest van jul
lie leven op het 'vergrijp' te blij
ven aanspreken.
Het is overigens wel waar, dat
\Toeger gedrag de beste voor
speller is van toekomstig gedrag.
Met andere Woorden: wie ver
schillende keren een scheve
schaats heeft gereden die zou dat
best weer eens kunnen doen.
Maar maak daar geen zelfvervul
lende profetie van. Met andere
woorden, geef aan je partner dui
delijk aan dat je rekening houdt
met de mogelijkheid dat het
weer gebeurt maar benader hem
of haar niet alsof je er al vanuit
gaat dat.... Dat is vaak de snelste
manier je partner terug te drijven
in de armen van degene waar
mee hij of zij nou net heeft ge
broken. Tussen haakjes, die uit
spraak moet je wel uitdrukkelijk
vragen: dat die andere relatie
verbroken is.
Bedenk ook dat het verwerken
van een overspel-ervaring bijna
een soort rouwproces is, dat niet
zelden een jaar of langer kan du
ren. Veel dingen in de relatie zul
len een tijdlang anders dan an
ders zijn of aanvoelen, alsof de
glans er af is.
Het kan heel goed zijn dat je he
lemaal niet zo boos bent als je
van te voren gedacht had dat je
in zo'n situatie zou worden. Als
dat zo is, beschouw dat als een
plus, niet als een teken dat je
minder om je partner geeft dan
je gedacht had dat je deed. Van
groot belang is ook, dat je het ge
beurde niet aan de grote klok
hangt en zeker niet aan ouders,
schoonouders of andere familie
leden rondbazuint. Die hebben
vaak veel meer moeite om je
partner de misstap te vergeven
dan jezelf hebt.
Het opbouwen van (nieuw)
vertrouwen in de relatie
hangt sterk af van hoe concreet
partners met elkaar doorpraten
wat er gebeürd is en vooral met
elkaar tot, al was het maar een
gedeeltelijke, overeenstemming
komen over het 'waarom' ervan.
Was het uit verveling, frustratie,
onvrede met hoe het thuis liep?
Was er gewoon sprake van blin
de lust? Was het duidelijk een
eenmalige brand, of een verhou
ding met een grote emotionele
betrokkenheid? Gebeurde het in
een periode waarin er van een
crisis sprake was, in de relatie, op
het werk? Was de affaire vooral
een soort van escape1. Ben je zelf
bereid een gedeelte van de ver
antwoordelijkheid op je te ne
men voor het verslechteren van
de onderlinge relatie - als dat de
achtergrond was waartegen het
gebeurde? Hoeveel schade is er
nou werkelijk door de affaire
aangericht? Als de affaire al weer
over is en je denkt er toch over
uit elkaar te gaan, is dat dan wer
kelijk wat je wil? Of is het een
overreact ie, een soort van straf:
terugpakken? Als dat laatste het
geval is, bedenk dan dat je jezelf
dan wel eens minstens zo pijnlijk
zou kunnen straffen als je je
partner wilt doen.
Van belang is verder ook dat je
over en weer openlijk de vraag
probeert te beantwoorden wat je
ieder van deze ervaring geleerd
hebt. Het zou toch wel heel triest
zijn als ondanks alle pijn, geen
van beiden er iets belangrijks van
geleerd hebben.
Tenslotte: in het begin is het
heel normaal om je gekwetst,
boos, verdrietig en zelfs haatdra
gend te voelen. Vergeving begint
wanneer je de situatie in een
nieuw licht gaat zien. En als je
eenmaal vergeven hebt, laat het
dan gaan, neem afstand. Als het
gebeurde later toch weer in je ge
dachten terugkeert en je je daar
ongelukkig door voelt, ga de an
der dan niet de schuld geven van
die gevoelens. Zoals Ernst' He
mingway schreef: „Het js tcrncht
om anderen verantwoord el ijle te
stellen voor hun daden, maar
niet voor de wijze waarop wij ze
ons herinneren".
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
den omsluit.
„Kennedy, of Vietnam, of
LSD", peinst James Taylör. „Af
hankelijk van wie je nu bent kijk
je zo op het begin van de sixties
terug. Of misschien, toch The
Beatles. Al die vier zaken hebben
een ongelofelijke weerslag op
mijn leven gehad. De moorden
op beide Kennedy's kan ik niet
anders zien als goed gemaskeer
de pogingen tot staatsgreep. Zo
goed vermomd dat we nu nog
niet weten of ze gelukt zijn. Ik
weet niet wie erachter zaten, of
wie precies schuldig is aan die
aanslagen. Ik ben het ook niet
helemaal eens met Oliver Stone
die in JFK de schuld legt bij de
CIA en bij anti-Castro Cubanen,
maar als ik het niet weet, twijfelt
een hele generatie Amerikanen aan wat er
met hun regeringsleiders is gebeurd."
Verbijstering
„Het is een trauma waarvan het belang niet
kan worden onderschat. We geloofden toch
dat we in een democratie leven, zelf bepalen
wie ons regeert? Als je dan alleen al van de
mogelijkheid uitgaat dat er zich een staats
greep heeft voorgedaan, dan ondermijnt dat
je geloof in de principes van je maatschappij.
Het is een beetje pijnlijk om toe te geven,
maar ik maakte deel uit van dat deel van het
blanke, intellectuele deel van Amerika dat het
voor het zeggen had ten tijde van de Kenne
dy's en dat nu weer - met Clinton aan het
roer - aan de macht proeft. Ik kan van tame
lijk dichtbij constateren hoe 't er in die krin
gen aan toegaat. Ik geloof zelf dat Clinton een
waardiger, en betere man voor die job is dan
Kennedy was."
„De Kennedy's gaven leiding aan een be
langrijke maatschappelijke trend. Ze kenden
idealen. John en Bobby reageerden op een
natuurlijke manier op de eisen die hun func
ties van president en minister van justitie aan
hen stelden. Maar ze zijn onder verdachte,
zelfs cynische omstandigheden aan hun
machtsposities gekomen. Hun vader Joe
heeft hun uitverkiezing gekocht. Het is welis
waar zo dat hij geen idioten liet verkiezen,
maar het familiekapitaal bepaalde uiteinde
lijk of John Kenndy of Richard Nixon presi
dent werd, en niet hun beider opvattingen.
Joe maakte er ook grapjes over: JFK, luister, ik
heb geld over voor een overwining, niet voor
een aardverschuiving."
Taylor praat met zoveel bezieling over de
moorden op Martin Luther King, JFK en RFK,
omdat de generatie waarvan hijzelf de
spreekbuis zou worden, met verbijstering op
die schietpartijen reageerde. „Die kogels
James Taylor: een verslag van 30 jaar Americana
brachten eigenlijk alle hoop om die in de ja
ren zestig opborrelde. Dat, èn het trauma van
de oorlog in Vietnam, èn de toenemende
dreiging van nucleaire vernietiging; die drie
dingen hebben mijn generatie vervreemd
van het politieke debat. Na de jaren zestig
kon het ons geen flikker meer schelen wie de
macht bezat. Iedereen in de regering was
toch corrupt."
Het cynisme dat in de vroege jaren zeven
tig de generatie van de sixties in haar ban
hield, werd gevoed door de bloederige rellen
rond de Democratische Conventie (Chicago,
1968) en de Watergate Affaire waaraan Nixon
later als president ten onder ging. Taylor:
„Mijn vader bekleedde een hoge positie in de
gezondheidszorg. Mijn ouders waren geën
gageerde progressieven, liberals, maar van
eenvoudige komaf. Zij zagen met verbijste
ring hoe hun kinderen en hun leeftijdsgeno
ten zich in de jaren zeventig steeds introver
ter opstelden. Mijn muziek toonde dat ook: je
keek naar jezelf, de mensen wilden troost,
soelaas, beschutting tegen de boze buitenwe
reld."
Vraagtekens
„Mijn generatie kreeg kinderen, een hypo
theek, een heuse baan van negen tot vijf,
maakte zich zorgen over de opleiding van
hun kinderen. Dat zijn allemaal factoren die
bepalen dat je anders in het leven komt te
staan. Je raakt gesettled, wordt als vanzelf
een steunpilaar van dezelfde maatschappij
waartegen je je in de jaren zestig zo sterk af
zette. Je raakte gecompromitteerd, zou je
kunnen zeggen. Je probeerde je weg te vin
den in een bestaande samenleving, in plaats
van te prqberen te komen tot een sterk ver
anderde maatschappij. Eigenlijk zou de sleur
van het dagelijks bestaan een grotere bedrei
ging voor de jaren zestig idealen blijken te
zijn dan de moorden op de Kennedy's, Viet
nam of de doem van het kernwapen."
Taylors verhaal is veel minder loodzwaar
dan het lijkt. Hij zet als man van middelbare
leeftijd hooguit vraagtekens bij de generatie
waarvan hij deel uitmaakt. „De vooruitgang
is een heilloos begrip. Als je kijkt wat de ge
neratie van je opa en oma doormaakte de
verschrikkelijke werkloosheid van de jaren
dertig dan merk je dat de mensheid altijd
maar wat aanmoddert. Het is echter wel aar
dig om vast te stellen wat mijn generatie, die
van de sixties, heeft gedaan met haar eigen
idealen. Hoe moeilijk is het niet om je ge
woon de noodzakelijke rol van huisvader of -
moeder aan te meten? Het is zo moeilijk om
je idealen niet uit het oog te verliezen."
Taylor trouwde de bekende Amerikaanse
singer-songschrijfster Carly Simon. Hun hu
welijk zorgde voor een stroom van berichten
in de Amerikaanse roddelpers, en voor twee
kinderen die verveeld hun weg zoeken door
het Amstel Hotel. Een dochter op tienerleef
tijd die sprekend lijkt op haar beeldschone,
hoogblonde moeder. Een iets oudere zoon
die uit dezelfde mal lijkt geslagen als vader
James: lang, donker, slungelig. Het huwelijk
liep stuk. James: „Ik geloof niet meer in hèt
huwelijk. Het valt me op dat ieder paar dat
nu in de echt treedt, zelf uitvindt wat dat hu
welijk inhoudt. Er bestaat geen schoolvoor
beeld meer, geen richtlijnen waaraan je je
moet vasthouden. Onze cultuur is verarmd
geraakt. Over het algemeen kun je toch vast
stellen dat hèt huwelijk niet meer werkt en
zeker geen garantie meer vormt dat dat man
en vrouw nou geluk brengt."
„Ais ik zo mezelf over het huwelijk hoor pra
ten, dan praat ik met de wetenschap van de
jaren tachtig: het huwelijk draaide om uit
gangspunten als seksuele trouw, economi
sche afhankelijkheid, een bepaald rollenpa
troon waarbij de functie van vader en moe
der was geregeld, het normale opgroeien van
kinderen via een zorgvuldige begeleide pu
berteit naar volwassenheid. Dat beeld van
het ideale gezin dat nog in de jaren vijftig be
stond, en door de kerk en door de populaire
cultuur in stand werd gehouden, is volkomen
afgebroken. Het meest voorkomende ge
zinsmodel in de VS is het een-ouder-gezin. Je
kinderen staan nu bloot aan stress op seksu
eel gebied, aan verleidingen op drugsgebied,
wapenhandel op de middelbare school. Rond
hen vormt de populaire cultuur daar de
weerklank van. In de rap hoor je de agressie
van de jaren negentig."
„Ik geloof niet in de aanhangers van
Reagan die terugwillen naar de jaren vijftig of
twintig. Die weg terug bestaat niet, die is in
middels doodgelopen onder Bush. Ik vertel je
dit zo omslachtig omdat je specifiek vraagt of
mijn generatie geluk heeft gevonden. Ja en
nee. Het is een proces dat me niet alleen is
overkomen, maar waarvoor ik zelf ook ver
antwoordelijkheid "draag. Mijn ouders dach
ten misschien nog zo slachtofferachtig over
hun leven. Juist omdat ik van de sixties ben,
kèn ik zo niet denken." „Mensen of ze nou
willen samenleven of niet moeten onder
ogen willen zien dat ze zelf verantwoordelijk
zijn voor hun standvastigheid. Je moet het
geloof in jezelf proberen te vinden en vervol
gens voeden. Een ander kan nooit verant
woordelijk zijn voor hoe jij je voelt. Zolang je
dat denkt, ben je een kind en kan je niets
voor een ander betekenen. Dat is de route in
mijn leven geweest. Zo vèr ben ik nu. Niet
dat ik geloof dat mensen hun eigen leven on
der controle hebben. Dat is een gevaarlijke
misvatting. We bevinden ons hier en nu al
leen maar omdat het leven fantastisch is-
,maar tegelijk ook verschrikkelijk. We zullen
met beide factoren moeten leren leven."
Pas als de groten van de
popmuziek je ontvallen, merk
je wat je mist. Zo besteedden de
Nederlandse radiostations pas
deze week opeens weer eens
broodnodige aandacht aan het
oeuvre van Frank Zappa.
Anderen dreigen zelfs -
volkomen ten onrechte - in de
vergetelheid te raken. James
Taylor (45), primus inter pares
der Amerikaanse
liedjesschrijvers, is in de
nieuwste editie van Oofs
Muziekencyclopedie zelfs niet
meer opgenomen als apart
hoofdstukje. En dat is een
schande, want 'SweetBaby
James is alive and well', en
zingt als een merel opzijn
goedverkopende dubbele live
album.
Maar Taylor is meer dan dat.
Zijn liedjes vormen het verslag
van 30 jaar Americana.
In veel opzichten loopt het
leven van James Taylor ge
lijk op met de jongste ge
schiedenis van de Verenigde Sta
ten. Taylor's songs vormen net
zo'n brug tussen de jaren zestig
en de jaren negentig als het
schijnbaar onooglijke feit dat Bill
Clinton in het Witte Huis zit te
werken aan het bureau van John
Kennedy. Of het monnikenwerk
dat cineast Oliver Stone er twee
jaar geleden voor over had om de
moord op Kennedy nog eens te
verfilmen in JFK.
„De jaren zestig begonnen ei
genlijk pas met de moord op
Kennedy", zegt Taylor. Hij loopt
met afgemeten passen rond in
het stijlvolle interieur van het
Amstel Hotel. Zijn garderobe is
smetteloos: een correct zwart
shirt vormt een mooi contraste
rend kader met een intens bleek
gezicht, waarin donkergrijze
kraalogen flonkeren. Een panta
lon van perfecte snit rust op
molières van het type dat
meestal de voeten van zakenlie-
James Taylor: „Een trauma waarvan het belang niet kan worden onderschat." foto eddiebaskin
