Oorlog! Oorlog! Stem
voor Jeltsins Grondwet
Russen kunnen kiezen
uit dertien partijen
Parlement blijft twee jaar
Grondwet garandeert
geen rustige toekomst
Feiten&Meningen
En waar is Gorbatsjov?
Democraten ambitieus
maar hopeloos verdeeld
ZATERDAG 11 DECEMBER 1993
152
MOSKOU
Morgen kunnen de 107 miljoen geregistreerde Russische kie
zers naar de stembus. Er moet een nieuw parlement komen,
dat uil twee kamers zal bestaan: de Staatsdoema met 450 zetels
en de Federatieraad die 178 zetels telt. Bovendien moeten de
kiezers per referendum voor een nieuwe Grondwet stemmen.
De 13 partijen gaan de slag aan voor 225 zetels in de Doema.
De andere helft van het aantal zetels wordt betwist door kandi
daten uit Ruslands 89 regio's. Zij zijn of door een partij(blok)
genomineerd of hebben daartoe de handtekeningen vergaard
van minimaal 1 procent van de kiezers in hun district.
De nieuwe Federatieraad (of Hogerhuis) zal bestaan uit twee
vertegenwoordigers van elk van Ruslands 21 republieken en 68
provincies. De Kaukasus-republiekTsjetsjenië wordt gewoon
meegerekend, hoewel deze zich onafhankelijk heeft verklaard
en er geen verkiezingen zullen plaatsvinden. OokTatarstan en
de Siberische regio Tsjeljabinsk zullen niet aan de verkiezingen
voor de Raad meedoen, omdat daar onvoldoende kandidaten
beschikbaar zijn.
Het nieuwe parlement zal slechts twee jaar aanblijven. Dan
moeten er nieuwe verkiezingen voor een Staatsdoema komen.
De Federatieraad wordt dan niet langer gekozen, maar samen
gesteld. Dat doen de regio's en republieken zelf door een afge
vaardigde van hun parlement en van hun bestuur aan te wij-
Dreigementen moeten Russen naar stembus lokken
Nadja gaat morgen niet stemmen. Ze heeft daar, zegt ze,
een goede reden voor. De lift in haar Moskouse flat werkt
al twee weken niet. En Nadja woont op de 17de etage,
vandaar. Nadja is een hardwerkende vrouw, kostwinner
voor een lapzwans van een alcoholische, werkloze echt
genoot en twee opgroeiende kinderen. Ze is absoluut
geen communiste. Maar ze weet zeker dat de lift „vroe
ger" altijd werkte. Dat ze nu met de boodschappentassen
omhoog moet sjokken, is een „teken van de nieuwe tijd".
Een Russische familie kijkt na het avondeten naar de laatste oproep van
president Jeltsin vooral te gaan stemmen en 'ja' te zeggen tegen de
nieuwe Grondwet. foto epa sergej soepinski
Nikolaj Boecharin was in 1936
uitermate trots. Hij had voor
Sovjet-dictator Jozef Stalin een
Grondwet geschreven die ,,de
meest democratische ter we
reld" was. Alles wat betamelijk
was stond erin: vrijheid van me
ningsuiting, van demonstratie,
godsdienstvrijheid. En iedereen
was voor de wet gelijk en werd
erdoor beschermd.
Nog geen twee jaar later stond
Boecharin voor het vuurpelo
ton. Hij werd doodgeschoten als
verrader van het socialisme. Zo
werd Boecharin het slachtoffer
van 'de kleine lettertjes' die ook
uit zijn pen waren gekomen. Al
le vrijheden, rechten en plich
ten moesten in overeenstem
ming zijn met ,,de belangen van
de arbeiders" en de „verster
king van het socialisme" tot
doel hebb.en.
Rusland krijgt morgen, als de
kiezers het willen, een nieuwe
Grondwet. Geen verwijzingen
meer naar communistische
voorhoede-partijen of de belan
gen van het proletariaat. Op
nieuw staan de mensenrechten
en vrijheden op de voorgrond.
Wetgevende, uitvoerende en
rechterlijke macht zijn geschei
den. Vrijheid om bezit te kopen
en te verkopen is gegarandeerd.
Rusland wordt, om de Grond
wet te citeren, „een democrati
sche, federale staat, met een re
publikeinse regeervorm".
Maar het is alweer linke soep,
ook voor de man die garant
moet staan voor het naleven
van deze grondwet, president
Boris Jeltsin. Geen van de partij
en die na de verkiezingen het
parlement gaan vormen is echt
enthousiast over Jeltsins werk
stuk. Sommige, zoals de com
munisten, roepen op om 'nee'
te stemmen bij het referendum.
Grigori Javlinski, de leider van
de Jabloko-coalitie, is ervan
overtuigd dat een 'ja' in de na
bije toekomst op een catastrofe
gaat uitdraaien. Rusland heeft
straks geen bolsjewistische,
maar een presidentiële dicta
tuur, zei hij deze week in het Si
berische Novosibirsk.
Javlinski heeft het over de grote
bevoegdheden die Jeltsin na
morgen krijgt toegemeten. De
president krijgt veel meer
macht dan het parlement. In
dat verband wekt het weinig
vertrouwen dat het Kremlin in
de verkiezingscampagne enkele
staaltjes van autoritair bestuur
liet zien. Het scheelde weinig of
partijen die opriepen tot een
nee tegen de grondwet werden
van de verkiezingen uitgesloten.
Jeltsin zelf, en iedereen die met
hem eens is, roept nu dat Rus
land zonder deze grondwet ver
loren is, rijp voor een burger
oorlog. Kortom, de kiezer moet
zich van zijn patriottische plicht
bewust zijn en ja stemmen.
De grondwet maakt korte met
ten met de soevereiniteit van
Ruslands 21 republieken. Die is
gewoon geschrapt, ondanks alle
toezeggingen van Jeltsin in het
verleden. Uittreden uit de Rus
sische Federatie is verboden en
het is afgelopen met de voor
rechten die de etnische repu
blieken hadden boven autono
me provincies en districten. Als
regionale bazen hem tegenstre
ven, kan de president ze ge
woon afzetten.
Democratie blijft moeilijk. De
kans is niet denkbeeldig dat het
nieuwe parlement voor een
flink deel bevolkt gaat worden
door tegenstanders van Jeltsin.
Die zullen onmiddellijk met de
grondwet gaan stoeien, on
danks de barrière van een twee
derde meerderheid die nodig is
voor wijzigingen van de grond
wet. Dat belooft conflicten.
Onduidelijk is ook wat er gaat
gebeuren als het opkomstper
centage beneden de 50 blijft of
meer dan de helft van de opge
komen kiezers het ontwerp af
wijst. Volgens de goeroe van de
privatisering, Tsjoebais van
Ruslands Keuze, is dan ook het
nieuwe parlement niet wettig
en kan alles weer opnieuw be
ginnen. Of Jeltsin kan per de
creet gaan regeren.
MOSKOU HANS GELEIJNSE
CORRESPONDENT
Hoeveel Nadja's zouden er zijn
onder de 107 miljoen kiesge
rechtigden in Rusland? We mo
gen blij zijn met 52 procent op
komst, voorspelt het Centrum
voor Publiek Opinie Onderzoek
in Moskou. Zo'n 50 miljoen vol
wassen Russen schrijven niet al
leen het feit dat ze tot het leger
van armoedzaaiers behoren toe
aan het politieke circus, maar
ook de defecte lift, de niet wer
kende verwarming, de niet of te
laat uitbetaalde salarissen,
kortom al het leed en ongerief
dat een mens kan treffen. Zij
besluiten niet mee te spelen.
Dat kan in Rusland makkelijk.
Je hoeft de TV of radio maar uit
te laten en 80 tot 90 procent van
het campagnegeweld gaat on
opgemerkt aan je voorbij. En
toch zijn er 13 partijen en coali
ties die aan deze parlements
verkiezingen meedoen. Nog
nooit hadden de Russen zo'n
keus.
Maar het aantal verkiezingsbij
eenkomsten is beperkt. De
campagne is een circus door eri
voor politici. Do kiezers mogen
morgen even opdraven; graag
iets meer dan de helft voor het
referendum over de nieuwe
Grondwet, anders levert dat
geen geldige uitslag op. Een
kwart is al voldoende om straks
de zetels van Staatsdoema en
Federatieraad, de twee kamers
van het nieuwe parlement, te
vullen.
Natuurlijk, de kandidaten rei
zen het land door. Maar het
gaat om verplichte nummertjes.
Een snel bezoekje aan een fa
briek in Siberië, een uurtje pra
ten in Samara aan de Wolga,
een interviewtje voor de lokale
Pravda in Moermansk. Vrijwel
nergens doen de partijen echt
grote moeite direct met de kie
zers in contact te komen.
Waarom zouden ze ook? Met
het eenvoudige straatwerk be
reik je de kiezers niet. Boven
dien zijn de meeste partijen pas
anderhalve maand oud, spoor
slags in elkaar getimmerd nadat
Jeltsin de kanonnen op het vori
ge parlement liet afstellen.
Dat de Nadja's met hun defecte
liften de ongemakken onder de
communistische één-partijdic-
tatuur uit hun geheugen heb
ben gebannen, kan de huidige
politici worden aangerekend.
Jeltsin heeft het land veranderd,
op veel plaatsen zelfs onherken
baar veranderd. Maar 'de poli
tiek' heeft zoveel chaos op z'n
geweten, er is zo weinig herken
baars opgebouwd, dat elke po
sitieve verandering bedolven
raakt onder vrachten misère.
Het verklaart de lamlendige
sfeer in de campagne. Het ver
klaart ook waarom vrijwel alle
partijen in hun propaganda in
spelen op de frustraties van de
kiezer. De teloorgang van het
grote Rusland, waarmee feitelijk
voorheen de Sovjetunie wordt
bedoeld, is er zo één. Glibberen
op de slee van het Russische
chauvinisme is al lang niet meer
de exclusieve sport voor Vladi
mir Zjirinovski, de gevaarlijk
populaire leider van een partij
die zich misleidend de Liberaal-
Democratische noemt.
Ook de zogenoemde radicale
hervormers van Ruslands Keuze
en hun meer gematigde colle
ga's uit de andere democrati
sche partijen, hebben na de af
schaffing van het communisme
de vervangende waarde van het
nationalisme ontdekt. Andrej
hoog op de lijst van Ruslands
Keuze en ooit bedeesd begon
nen als Russische minister van
buitenlandse zaken, schudt nu
het supermachtvuistje in de
richting van elk land dat het
waagt Moskou een politieke
voet dwars te zetten.
De voormalige Sovjetunie wordt
door de 'nieuwe politici' be
schouwd als een Russisch ach
tertuintje, dat tijdelijk is uitge
leend aan lokale cultiveerders.
Maar het is Moskou dat orde op
zaken wil stellen, in Armenië,
Georgië, Tadzjikistan, Moldova,
Oekraïne. AJs het even kan zon
der enige westerse bemoei
zucht.
Als er iets voorspelbaar is aan
de uitslag van deze verkiezin
gen, dan is het wel het doorzet
ten van deze trend. Dat is één
reden voor het Westen om niet
opgelucht achterover te leunen,
maar Jeltsin en zijn democraten
uiterst kritisch te volgen, moch
ten zij de beoogde parlementai
re meerderheid in de wacht sle
pen.
Een tweede reden is dat Jeltsin
tot elke prijs de Russische een
heid wil bewaren. Dat is een
moeilijke opgave in zo'n enorm
groot land, met een veelheid
aan nationaliteiten. Het is een
bijna onmogelijke taak voor een
leider die al die etnische repu
blieken zoveel mogelijk vrijheid
beloofde als ze hem maar wil
den steunen in zijn strijd tegen
eerst Sovjet-chef Gorbatsjov en
later parlementsbaas Chasboe-
latov.
De kiezers worden praktisch
naar de stembus gedreigd. Top
politici waarschuwen voor oor
log als Jeltsins nieuwe Grond
wet er niet komt. In de kranten
staan onheilscenario's voor het
geval de kiezers die taak aan
president en parlement overla-
Alle vice-premiers, die bij ver
schillende partijen actief zijn in
de campagne, roepen dat de
huidige regering ongeacht de
verkiezingsuitslag ongewijzigd
blijft. Is het een wonder dat de
kiezers vervolgens denken,
waarom zou ik dan gaan stern-
Rusland wankelt voorlopig nog
tussen dictatuur en wild west.
Het puinruimen gaat door, het
wachten is op een echt nieuwe
generatie.
MOSKOU ANP
Driekwart eeuw lang hebben de
Russen het met één allesover
heersende communistische
partij moeten doen, maar voor
de parlementsverkiezingen van
morgen krijgen ze de keuze uit
13 partijen en coalities. Zij zijn
in vier groepen onder te verde
len.
De hervorm ingsgezinden:
Ruslands Keuze. Opgericht
door vice-premier en minister
van economische zaken Jegor
Gaidar, verenigt aanhangers
van Jeltsin en de beweging De
mocratisch Rusland.
Partij voor Russische Eenheid
en Eendracht (PRES). Geestes
kind van vice-premier Sergej
Sjachrai. Vertegenwoordigt ge
matigde ministers en zoekt
steun in de regio's.
Russische Beweging voor De
mocratische Hervormingen.
Verenigt de eerste generatie de
mocraten onder Gorbatsjov.
Komt voort uit de democrati
sche fractie die Gorbatsjovs her
vormingen steunde in het eer
ste Sovjetcongres van Volksaf
gevaardigden in 1989.
Blok Javlinski-Boldyrev-Loe-
kin (Jabloko). Javlinski, co-au
teur van het economische 500-
dagenplan in de laatste maan
den van de Sovjetunie, is voor
een meer geleidelijke invoering
van de markteconomie. Zijn
grootste ambitie is president te
worden.
Het centrum
Burgerunie voor stabiliteit, ge
rechtigheid en orde. Staat onder
leiding van de baas der indus
triebazen Arkadi Volski. Deze
wil de grote staatsindustrie be
schermen tegen de gevolgen
van de markteconomie.
Democratische Partij van Rus-
MOSKOU HANS GELEUNSE
Vrijheid, bezit, wet. Ruslands
Keuze. De radicale hervormers
hebben een slagzin en een par
tijnaam. Van de 20 topkandida-
tenop de partijlijst voor het'
nieuwe parlement zijn er 12
vice-premier of minister. Dit is
het bastion van Jegor Gaidar, de
37-jarige dikkerd die wordt ge
acht met gemak de verkiezin
gen te winnen.
Ruslands Keuze staat voor de
mocratie, maar vooral voor een
snelle overgang naar de vrije
markt. Gaidars groepering is
daarmee de enige van de zoge
noemde democratische partijen
en blokken die niet nadrukkelijk
afstand neemt van de 'radicale
hervormingen' van de afgelo
pen twee jaar.
Ruslands Keuze heeft het dan
ook voortdurend aan de stok
met de andere 'democraten'.
Aanvankelijk werd gedacht dat
de spreiding van 'hervormers'
een voor Jeltsin gunstig verkie
zingsresultaat zou opleveren.
Maar de tegenstellingen zijn in
tussen zo groot geworden, dat
een averechts effect wordt voor
speld.
In feite staan de partijen van
Sjachrai, Javlinski, Sobtsjak en
zeker Travkin dichter bij de tot
de echte oppositie gerekende
groeperingen, zoals het blok
van staatsindustriëlen Burger
Unie. Die programmatische
overeenstemming loopt echter
weer stuk op persoonlijke ambi
ties. Zowel Sjachrai, Javlinski als
Sobtsjak zien voor zichzelf een
rol weggelegd als toekomstig
Russisch president.
Sjachrai poogt die status te be
reiken door te leunen op de re
gionale politici in besturen en
parlementen. Hij steunt Jeltsins
Grondwet, maar moet dan aan
zijn regionale fans weer uitleg
gen dat hij het niet eens is met
land. In 1990 opgericht door N
kolaj Travkin en daarmee de
oudste partij van Rusland.
Roept op tot gematigde econo
mische hervormingen.
De oppositie
Communistische Partij van
Rusland. De enige van de com
munistische groepjes die mee
doet. Partijleider Zjoeganov eii
onomwonden het herstel van
de Sovjetunie. Op de kandida
tenlijst staat Anatoli Loekjano\
een van de leiders van de couj:
van augustus 1991.
Agrarische Partij. Conservati<
ve partij die opkomt voor de
staatsboerderijen.
Liberaal-Democratische Part
Is eigenlijk geen van beide. Pai
tijleider Zjirinovski is een Russ
sche chauvinist die Finland,
noord-Japan en de ex-Sovjetre
publieken wil heroveren, en
sommige ervan in nucleaire
stortplaatsen wil veranderen.
De 'thema-partijen'
Vrouwen van Rusland. Partij
die de positie van vrouwen wil
verbeteren en voorkomen dat
ze uit de politiek worden ge
drukt.
Toekomst van Rusland/Nieu
we Namen. Eigenlijk oude na
men, vooral van volksafgevaar
digden van het conservatieve
parlement dat Jeltsin in oktobe
heeft ontbonden.
KEDR. Staat voor Constructie
ve Ecologische Beweging. Kom
op voor een vreemde combina
tie van patriottisme en milieu:
bewustzijn.
Waardigheid en Barmhartig
heid. Maakt zich sterk voor de
geestelijke waarden van het ou
de Rusland, maar haar leiders
hebben vooral de oude Sovjetu
nie hoog in het vaandel staan.
Trekt vooral gepensioneerden
en Afghanistan-veteranen
de artikelen waarin Jeltsin zijn
concept van een sterk Rusland,
centraal bestuurd door Moskot
heeft vastgelegd.
Ook Sobtsjak heeft problemen.
De burgemeetser van St. Peters
burg heeft stad en land afge
reisd, maar wordt overal'be
schouwd als een veel te rad pra
tende politicus, die in zijn eigei
stad niet kan bogen op aan
spreekbare resultaten. In de
meeste opiniepeilingen wordt
voorspeld dat zijn Democrati
sche Hervormings Beweging de
kiesdrempel van 5 procent niet
eens haalt.
Volgens Javlinksi met zijn Jablo
ko-coalitie kan het echte kapita
lisme pas over een jaar of acht
in Rusland worden bereikt.
Voordien moet de staat sterk re
gulerend optreden en de zwak
keren beschermen. Een bood
schap die aanslaat, ook al wordi
Javlinski voortdurend nagedra^
gen dat hij geen bestuurlijke er
varing heeft en zijn "economi
sche plannen (het roemruchte
500-dagenplan) nooit werden
gerealiseerd.
Blijft over Travkins Democrati
sche Partij Rusland. De DPR
zegt 40.000 actieve leden te
hebben, alleen de communister
pochen over meer (300.000).
Ooit steunde Travkin Jeltsin. Nl
beschrijft hij de Russische presi
dent als een dronkaard en dic
tator. Ondanks die politieke
ommezwaai heeft Travkin veel
steun. Hij zegt 10 procent van
de stemmen te zullen binnen
halen.
De kiezers hebben het er maar
moeilijk mee. Ze zien door de
bomen het bos niet meer. Het
gebrek aan onderlinge samen
werking in de strijd tegen de
echte conservatieven en anti
democraten kan de ambitieuze
politici van het 'democratische
kamp' morgen nog lelijk opbre
ken.
'Veranderend Rusland, een nieuwe constitutie', staat levensgroot op
een bord dat de Moskovieten oproept voor Jeltsins Grondwet te stem
men. foto reuter aleksandr matroeskin
MOSKOU HANS GELEUNSE
Dat links en rechts in de Russische politiek geen hoge pet op
hebben van Michail Gorbatsjov is geen geheim. Dus wordt er
besmuikt geglimlacht over al die westerse universiteiten en an
dere hoogintellectuele gezelschappen die de Nobelprijswin
naar voor een dik pak dollars een uurtje laten filosoferen.
Tot vrijdag was Gorbatsjov in Groot-Brittannië, waar hij bij
vriendin Lady Thatcher op de thee mocht en studenten van de
Oxford-universiteit toesprak. Eerder was hij in het Duitse Han
nover bij het congres van de Club van Rome, die al 20 jaar de
grenzen aan de groei predikt.
En de Russische verkiezingen dan? Het antwoord komt van het
persbureau Itar-Tass: „Nadat hij ontdekte dat de verkiezings
campagne ook zonder zijn actieve deelneming op volle toeren
kwam, besloot de vroegere Sovjet-president Michael Gor
batsjov tot een buitenlandse trip voor de gehele periode van de
verkiezingsrace."
Gorbatsjov is morgen terug en zal gaan stemmen. Hij twijfelt
nog tussen de partijen van econoom Javlinski en van vice-pre
mier Sjachrai. Beiden ijveren voor „hervormingen zonder
shock". Boze tongen beweren dat alle partijen bij de Gor-
batsjov-stichting aan de telefoon hebben gehangen met de
smeekbede: laat die man alsjeblieft niks goeds over ons zeggen.
Lof van de in eigen land gehate Gorbatsjov kost parlementsze
tels, weten ze.
