Cultuur Kunst
Vierdaags gala in maxi-Ahoy'
ewondering
ff
P.C. Hooftprijs voor Bernlef
12
'Sunshine Boys' heerlijke voorstelling
H
Puur teksttoneel in 1 Claire Obscure'
-DONDERDAG 9 DECEMBER 1993
Film
/t yt Marlène Dietrich schittert in
I I twee films bij LAKCinema. Ze
zijn een 'opwarmertje' voor de musi
cal over Dietrich die rond de feestda
gen in het LAKTheater te zien is.
Boeken
Louis du Ferron schrijft in zijn
nieuwste roman de jeugdher
inneringen van zich af. Van Leni Sa-
ris verscheen de honderdste, maar
nog niet de laatste, want zij blijft
schrijven.
John Kraaijkamp sr. en jr.: zure mopperpot wordt door neefje weer podium op gepraat. foto cpd
THEATER
RECENSIE «DIRK WILLEM ROSIE
'De Sunshine Boys' van Nell Simon. Regie:
Berend Boudewijn Met: John Kraaijkamp
sr., John Kraaijkamp jrEric van der Donk,
Robert van Leeuwen, Annick Boer en
Martha Kensmil. Te zien: vanavond Ko
ninklijke Schouwburg Den haag. daarna
t/m mei 1994 in het hele land (20 en 21
mei Leidse schouwburg).
Achtendertig jaar hebben ze sa
men opgetreden, de Sunshine
Boys. Toch zijn ze lang niet zo
bekend als hun iets jongere col
lega's Johnny en Rijk. Maar ja,
die verschenen met hun gein
ponems op tv. De Sunshine
Boys hebben die boot net ge
mist; zij kennen het Centraal-
theater, de Princesseschouw-
burg en Tivoli nog van binnen.
Elf jaar hebben Willie de Cle-
rck en Oskar van Santen elkaar
niet gezien, twaalf jaar hebben
ze geen woord gewisseld. Want
op het laatst spraken alleen hun
personages nog met elkaar. De
rek was eruit. Er hoefde niets
bijzonders te gebeuren om deze
oud geworden komieken uit el
kaar te krijgen en er was dan
ook niets bijzonders aan de
hand toen Oskar van Santen op
een avond, midden in het werk,
de brui eraan gaf.
Sindsdien zitten de Sunshine
Boys thuis te kniezen. Zonne
schijn? Lamenielache. Brom
potten, dat zijn het. Maar ze
brommen wel heel leuk. Vooral
Willie (gespeeld door John
Kraaijkamp) is een briljante
zeurkous.
Hij geeft af op zijn populairste
collega van dit moment. Willie
noemt hem 'Joop 't Hek', want
hij kan geen namen onthouden.
Waarmee .gelijk is verteld waar
om die commercials niet door
gingen: Willie kon op het ge
wenste moment de naam van
het te verkopen produkt niet re
produceren.
'De Sunshine Boys' is een
heerlijke voorstelling met meer
dere glanslagen. Eén ervan is de
knipoog naar de werkelijkheid.
Een erg leuk toneelstuk van Neil
Simon over een oude vete. Over
twee mannen die 38 jaar lang
mensen aan het lachen maken
en er dan achterkomen dat ze
eigenlijk niet zo goed met elkaar
oveiweg kunnen. En dat is op
zich ql weer lachwekkend. Haat
en humor, maar ook: professio
nele bewondering voor elkaar
en liefde voor het vak. Anders
hadden ze het niet zo lang met
elkaar uitgehouden.
Met hun haat, humor en pro
fessionaliteit wekken deze kras
se knarsers bovenal mededo
gen. Vandaar dat Bart, het neef
je van Willie de Clerck, zijn oom
elke woensdag van de totale
vereenzaming redt. Bart (ge
speeld door John Kraaijkamp
jr.) vat het plan op om de Suns
hine Boys nog één keer bij el
kaar te brengen. 'De twee groot
ste komieken van het land!',
roept neeflief uit als de Boys na
elf jaar weer samen in één ka
mer zijn. Maar dan moet je die
zure koppen eens zien!
Vooral bij Willie komt dan
een enorme hoeveelheid oud
zeer los. Allemaal lullige voor
valletjes, die in de vaardige han
den van Kraaijkamp en Eric van
der Donk (als Oskar van Santen)
uitgroeien tot pure humor. Met
hun formidabele komediespel
poetsen deze oude rotten het
vernis van 'de Sunshine Boys'
op tot maximale schittering.
Willen blijft voor Lee Towers kunnen
In deze rubriek komen al of
niet bekende
spreekgenoten aan het
woord die, hetzij direct,
hetzij zijdelings met kunst
en cultuur te maken
hebben. Ze praten over een
kunstvoorwerp, een
kunstuiting waaraan ze
bijzondere waarde
hechten. Van de snuifdoos
van oma tot het
grijsgedraaide muziekstuk
en alles wat daar tussen zit.
Vandaag spreekt
Oegstgeestenaar Jos
Buurman, tweede hoornist
bij het Rotterdams
Philharmonisch Orkest,
zijn bewondering uit.
„Sinds m'n jeugd wilde ik
al hoornist worden.
Eigenlijk is het een pokke-
instrument."
Ik ben met de hoorn
opgegroeid. Mijn
oom was hoornist
bij het Residentie
orkest. Ik speelde
blokfluit en hij merkte dat ik dat
spuugzat werd. Grijs draaide ik
de platen van Barry Tuckwell.
Een Australische hoornist. Die
staat aan de top van het hele
hoornistenwezen. Speelt
absoluut feilloos. Wat hij op
zo'n ding doet is bijna
onmogelijk. Indringend,
fantastisch, bijna niet normaal.
Muzikaal is het heel goed
doordacht, heel compleet.
Tuckwell kan bijna alles. Over
alle specifieke moeilijkheden
walst hij heen. Het is goud wat
die man doet op die ouwe
pokkehoorn van hem.
Moet je luisteren. Hier speelt hij
met de Academy of St. Martin
in the Fields. Daar maakt hij
altijd plaatopnamen mee. Dit
zijn barokconcerten. Stukjes die
niet voor hoorn waren
geschreven. Dat neemt hij dan
in een dag op. Hoor, hier speelt
hij op een klein hoorntje voor
hoge registers. Heel hoog. Dat
moet je een beetje in je smoel
hebben. En dan ineens floept
hij van een hoge naar een
vreselijk lage noot. Die
sprongen. Dat kan niemand.
Die onbevangenheid, de
routine, het
uithoudingsvermogen. Dat is
aan leeftijd gebonden. Voor een
hoornist is die man al oud. En
'Een rijk en beweeglijk oeuvre
De dichter en schrijver J. Bernlef
krijgt de P.C. Hooftprijs 1994
voor poëzie. De prijs wordt vol
gend jaar mei uitgereikt. Dan
ontvangt de auteur een bedrag
van 75.000 gulden, een bronzen
sculptuur.en een oorkonde. De
jury noemt Bernlefs dichter
schap 'rijk, geanimeerd en be
weeglijk' en bovendien
'vernieuwend'.
Bernlef schreef niet alleen tal
loze dichtbundels maar ook ve
le verhalenbundels en romans.
Die bleven altijd in de schaduw,
totdat hij voor zijn boek 'Pu
bliek geheim' in 1987 de AKO-
literatuurprijs kreeg. In 'Hersen
schimmen', een andere succes
volle roman, behandelde Bern
lef op indringende wijze het
probleem van de dementie.
Bernlef heet eigenlijk Jan
Hendrik Marsman. Hij werd in
1937 geboren in het dorpje St.
Pancras. Toen hij begon te pu
bliceren, nam hij het pseudo
niem Bernlef óan. Met die naam
verwees de auteur naar de le
gendarische Friese heldendich
ter Bernlef, die tegen het einde
van 8e eeuw als een bard rond
trok en 'de daden der vaderen
en de gevechten der koningen
al harpspelend bezong'.
De poëzie van Bernlef is verre
van gemakkelijk, maar minder
gesloten dan bijvoorbeeld het
werk van Hans Faverey. In 1960
debuteerde hij met de dicht
bundel 'Kokkels', die werd be
kroond met de Reina Prinsen
Geerligsprijs. Daarna volgden
nog vele andere poëziebundels,
waarvan 'Zwijgende man' en
'Hoe wit kijkt een eskimo' de in
teressantste zijn.
Zeer nauwkeurig, bijna als
een detective, probeert Bernlef
in zijn poëzie te achterhalen
wat er in die omgeving kan zijn
gebeurd. De schrijver is een
meester in het naar elkaar toe
buigen van dingen en begrip
pen die ogenschijnlijk niets met
elkaar te maken hebben en die
dan onder te brengen in een
verband met veel betekenis.
Daardoor krijgt zijn poëzie een
grote spankracht.
Samen met G. Brands en K.
Schippers richtte hij in 1958
'Barbarber' op, een speels lite
rair tijdschrift waarin plaats was
voor poëzie die zich niet na
drukkelijk als zodanig presen
teerde. Barbarber is wel eens
gekarakteriseerd als 'het blad
dat nooit richtte maar altijd
raak schoot'.
Bernlef heeft niet alleen zelf
veel poëzie geschreven, hij heeft
ook werk van andere dichters
vertaald, onder meer van Eliza
beth Bishop, Weldon Kees.
W.H. Auden en Thomas Trans-
strömer. Van Auden vertaalde
hij bijvoorbeeld het prachtige
gedicht 'Musée des Beaux Arts',
waarin de dichter schrijft dat de
oude meesters een feilloos oog
hadden voor het lijden op de
wereld, het lijden waar je maar
al te makkelijk aan voorbijgaat,
omdat het zich afspeelt ergens
aan de rand van ons blikveld.
Ondanks zijn toch wat 'dich
te' verzen heeft Bernlef een
open oog voor wat er om hem
heen gebeurt. Vooral voor de
misstanden in de maatschappij
en de wereld. Samen met een
kunstschilder maakte hij het
boek 'Bajesmaf, waarvoor hij
een gevangenis bezocht en tek
sten schreef bij schilderijen van
celdeuren en gevangeniscellen.
Het lot van de mensen die moe
ten leven in dictaturen laat
Bernlef niet onverschillig. On
langs maakte hij zich in een in
terview nog boos over de weinig
geëngageerde houding van de
Europese intellectuelen ten
aanzien van de oorlog in het
voormalige Joegoslavië.
niet. Marguerite Duras creëert een taalbouwsel
dat ons meeneemt op een speurtocht naar even
tuele antwoorden.
Duras baseerde haar toneelstuk op een waar
gebeurd verhaal. Alleen bracht ze één duidelijke
wijziging aan: Claire I^annes doodt in het stuk
niet haar man, maar haar doofstomme nicht die
al jarenlang in hun huis woont. Door deze in
greep kan zij de echtgenoot aan het woord laten
komen, zodat de kille, bijna doofstomme' relatie
van het echtpaar I>annes hoorbaar wordt ge
maakt.
Met de grootst mogelijke zorg en met techni
sche perfectie behandelen Ellen Vogel. Henk van
Ulsen en Huib Broos het subtiele taalgebruik van
Marguerite Duras. Men zit en praat, de handeling
is tot nul gereduceerd. Alles draait om de taal die
ontoereikend blijkt om het waarom van dit alles
te verwoorden.
Dank zij de sterke bezetting biedt deze Claire
Obscure' puur teksttoneel van hoog niveau. Maar
het volstrekt ontbreken van enige handeling
maakt het wel tot een bij uitstek statisch geheel.
Bijna zelfs ongeschikt voor het theater. Als hoor
spel op de radio of als indringend gefilmd vraag
gesprek op de televisie zou het waarschijnlijk nog
meer aanspreken.
THEATER
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
'Claire Obscure' van Marguerite Duras Spel Ellen Vogel. Henk
van Ulsen en Huib Broos Regie: Mette Bouhuys Gezien 8/12
(landelijke première), schouwburg Leiden
toch maakt hij nog steeds z'n
naam waar.
Vanaf m'n jeugd wilde ik al
hoornist worden. Door
Tuckwell en ook door m'n oom.
Die zei, toen hij merkte dat ik
die blokfluit zo zat was, dat ik
maar hoorn moest gaan spelen.
Ik ben er nooit meer vanaf
gekomen. Ja, soms denk ik wel:
'je had nooit hoornist moeten
worden'. Het is eigenlijk een
pokke-instrument. Je denkt dat
je lekker gaat en ineens vlieg je
de bocht uit, ga je op je bek. Het
is net als met topsport. Je moet
trainen, uren maken. Kijk hier
heb je dan die cv-ketel. Men
neme een buis, de lage pijpen
vormen de F-hoorn, de korte de
bes-hoorn. En met elk ventiel
maak je een andere
natuurtonenreeks. Vroeger, in
Beethovens tijd, hadden ze dat
nog niet. Ze konden er wel een
krulletje in zetten. Maar een
symphonie van Beethoven werd
toen met meer rust in de partij
uitgevoerd dan nu. Om de
hoornisten de kans te geven een
ander ventiel in te zetten. Of
soms wisselden de hoornisten
hun instrument af. Hadden ze
vier hoorns. Moesten ze tijdens
het concert steeds een andere
pakken.
Dit hier is een oefenhoorntje.
Die gaat altijd mee op tournee.
Hoef ik die dikke "Bertha niet
mee te zeulen. En in Rotterdam
ligt mijn nieuwe hoom. Die heb
ik in Engeland gekocht. Daar
gaat veel tijd in zitten, om een
instrument uit te zoeken dat
goed bij je past.
Sommige beroemdheden geven
wat je met een duur
Amerikaans woord
'masterclasses' noemt. Tuckwell
ook. Maar dat gaat altijd zo
soepel. Hij maakt er een mooi
zooitje van. Drinkt altijd een
vaas bier voor de aanvang van
een concert. Tenminste, dat
deed hij vroeger. Nu zijn het er
drie. Geestig. En toch spelen als
de beste. Met muzikale
intelligentie, kracht,
doorzettingsvermogen en lef.
Dat heeft een goede
hoornist nodig. Het is
een prachtig
instrument. En
handig. Als je
bloemen na afloop
van het concert krijgt,1
kun je ze erin zetten.
Complete kaalslag in de vormgeving van 'Claire
Obscure'. Niets mag kennelijk afleiden van de
tekst. Er staan alleen twee opvallende stoelen op
het podium. Het speelvlak wordt door een spier
witte vloer en achterwand afgebakend. Verder is
er alleen de leegte.
Als het stuk begint, gaat Henk van Ulsen zitten
en leest voor. waar het om gaat. Hond 1950 wer
den in Frankrijk gedurende enkele dagen stukken
van een lijk gevonden in goederenwagons. Na
onderzoek bleek dat de verschillende treinen een
zelfde punt waren gepasseerd: het viaduct bij de
plaats Viorne. Al gauw leidde het spoor naar Clai
re Lannes die de moord direct bekende.
De eerste veertig minuten van de voorstelling
komt echtgenoot Pierre I>annes aan het woord.
Direct daarna spreekt Van Ulsen als de ondervra
ger bijna vijftig minuten met Claire Lannes zelf.
Centraal staat de vraag naar de motieven voor de
ze daad. Een pasklaar antwoord daarop komt er
En weer kan Lee Towers met recht het etiket 'Nog nooit
vertoond' over het affiche van zijn 'Gala Of The Year'
plakken. Voor het eerst is Ahoy' in Rotterdam voor een
concertserie helemaal omgebouwd tot een heus maxi-
theater met variabel podium. Hoe ingrijpend de tijdelijke
metamorfose is geweest mag blijken uit de geweldige af
metingen van het op te halen doek: 48 meter breed en 17
meter hoog. Alleen al wegens de realisatie van dit peper
dure decor kan wat de zingende stuntman zelf betreft
zijn komende vierdaagse in het Rotterdamse sportpaleis
niet meer stuk.
ROTTERDAM»LOUIS DU MOULIN
Willen blijft voor Lee Towers
(47) kunnen. Wie had gedacht
dat hij na al die tropenjaren als
meest avontuurlijke Nederland
se podiumheid toe zou zijn aan
een lagere versnelling komt be
drogen uit. Toegeven aan eco
nomische recessie of aan de
keerzijden van het gewennings
effect waar hij na zo'n veertig
eigen avondjes Ahoy' (sinds
1984) natuurlijk ook mee te ma
ken heeft is er niet bij. ,,Als je
ziet dat het niet meer vanzelf
gaat, kun je twee dingen doen:
denken van 'Ok, dan maar wat
minder' of je gaat er tegen in
verzet en gooit er een schepje
bovenop. Omdat ik nog zoveel
plezier in mijn vak heb en ook
nog eens barst van de ideeën
kies ik dus voor het laatste."
„We trekken echt alle laadjes
open, dus zullen er ook wel
weer heel wal monden open
vallen. Zelfs bij de medewer
kers, want er komt effe wat
voorbij trekken, niet te geloven,
't Is niet voor niets dat ik van
Piet Noordijk van het Metropole
Orkest al heb mogen opvangen
dat er voor hem nog steeds
maar twee echte hoogtepunten
per jaar zijn: North Sea Jazz en
dit gala," glundert de als Leen
Huijzer geboren showman.
Moluks
Bijna teveel van het goede, heeft
hij even gedacht, toen hij aan
de hand van zijn lange gasten
lijst begon met het samenstel
len van het programma. Met
veel passen, meten en rugge
spraak is er ten slotte een uitge
balanceerd aanbod uitgerold.
Met als meest opmerkelijke
'zwaartepuntjes' de ruime aan
dacht voor de Indonesische en
Molukse cultuur en het onder
deel waar het 'Gala '93' zijn on
dertitel aan ontleent: 'Special
Request'.
Met name het idee van de
verzoeknummers heeft hem
handenvol (luister)werk be
zorgd. „De bandjes die de men
sen hadden ingesproken bevat
ten soms hele verhalen. Het ene
nog aangrijpender dan het an
dere.
Het aantal uitgenodigde solis
ten is zo fors dat zijn 'Gala '93'
bijna kan worden vergeleken
met het Midwinter Muziek Fes
tival, de nieuwe Nederlandse
artiestenparade die komend
weekeinde onder auspiciën van
de 80-jarige BUMA in het Haag
se Congresgebouw plaatsvindt.
Vorig jaar maakte in Rotter
dam Lee Towers plaats voor
Anita Meyer en René Froger,
komend jaar zou hij er met die
twee geestverwante collega's
graag de krachten bundelen.
Lee Towers krijgt het, ook na
het Gala, druk. Hij heeft al di
verse nieuwe aanbiedingen
vanuit het buitenland gekregen,
waaronder eentje uit Moskou.
Vier jaar geleden toonde 'Rus
land' zich al in hem geïnteres
seerd. Toen was de belangstel
ling nog van staatswege, inmid-
Lee Towers als gast bij Anita Meyer tijdens haar concert in het Rotterdamse Ahoy' indertijd met Jan Rietman.
Volgend jaar toch weer samen op de planken? archieffoto kippa
dels is het de Moskouse zaken
wereld die hem graag eens 'in
vol ornaat' zou zien optreden.
„We waren eerlijk gezegd al
een eind op streek met de orga
nisatie, maar door de nieuwe
politieke instabiliteit heb ik nu
maar even een afwachtende
houding aangenomen. Is de
rust aan dat front weergekeerd,
dan zie ik mezelf wel een gala in
Moskou presenteren."
Lee Towers' 'Gala Of The
Year '93, Special Request'.
M.m.v. Metropole Orkest o.l.v.
Jerry van Rooyen Harry van
Hoof, Piet Veerman, Broery,
Sandra Reemer, Jan Vayne,
The Blue Diamonds, Andy Tiel-
man, Wieteke van Dort, Justine
Pclmelay, Als Lawa-lata, Shana
Nippy Noya, Suara Maluku
Band, Jody's Singers, Fafa
Show Dancers, dansgroepen
Tjendrawasi Mayóna. Ahoy*
Rotterdam 10 t/m 13 decem
ber.
