Hervormingen liggen stil in Roemenië
Russische communisten
werken aan come-back
Eis Eper politiemensen komt neer op censuur
Feiten &Meningen
IhwH^
Parkeerbon in strijd
met mensenrechten?
DONDERDAG 9 DECEMBER 1993
Premier Nicolae Vacaroiu.
FOTO REUTER RADU SICHETI
Vrijwel onopgemerkt hebben de VS Roemenië onlangs
de status van meest bevoorrechte handelspartner terug
gegeven. Die status was het land in 1990 kwijtgeraakt na
het gewelddadige optreden van mijnwerkers tegen de
oppositie in Bukarest en grove onrechtmatigheden bij de
verkiezingen. De nieuwe status, die voorlopig voor een
jaar geldt, komt op een zeer onverwacht moment. De re
gering van Nicolae Vacaroiu laat zich namelijk weinig
aan economische hervormingen en democratisering ge
legen liggen.
en uitkeringen ging 20 procent
omlaag.
Op veel punten heeft Vacaroiu
het hervormingsbeleid terugge
draaid dat door zijn voorganger
Theodor Stolojan op de rails
was gezet. Om de koopkracht
daling in te perken, heeft hij op
nieuw subsidies ingevoerd voor
een aantal eerste levensbehoef
ten. Van de privatisering van
zo'n 950 van de ruim 6.500
staatsbedrijven die Stolojan
voor eind dit jaar had gepland,
is niets terechtgekomen.
Vier jaar na de val van Ceauses-
cu zijn in Roemenië 134 kleine
en middelgrote ondernemingen
geprivatiseerd. Bij de rest is het
staatstoezicht dat de vorige re
gering sterk had verminderd,
weer hersteld. Honderden
staatssecretarissen die door Sto
lojan waren ontslagen, hebben
BUDAPEST RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT OOST-EUROPA
Een jaar na zijn ambtsaanvaar
ding heeft de premier een over
zicht van de resultaten van dat
eerste jaar voorgelegd, waaruit
blijkt dat de regering ook vol
gens haar eigen maatstaven
weinig succesvol is geweest.
Van verkiezingsbeloften om de
inflatie te beteugelen, kwam
niets terecht. Die was gepland
op 70 tot 80 procent, maar zal
in werkelijkheid 220 en volgens
onafhankelijke economen zelfs
300 procent bedragen.
De werkloosheid nam toe, al
wordt dat in de statistieken ge
maskeerd door zo'n 800.000
mensen die al langer dan een
jaar geen baan hebben, niet
meer mee te rekenen. De koop
kracht van lonen, pensioenen
hun baantje als toezichthouder
weer teruggekregen.
Een van de weinige positieve
punten die Vacaroiu op zijn
persconferentie wist te melden,
was dat de daling van de indus
triële produktie het afgelopen
jaar tot stilstand is gekomen.
Economische deskundigen,wij
zen erop dat dat maar half waar
is. Veel. staatsbedrijven produ
ceren als vanouds produkten
waar geen enkele vraag naar is,
uitsluitend om de arbeiders aan
het werk te houden.
Ook politiek gezien kan Vaca
roiu zich op weinig positiefs be
roemen. Zijn minderheidskabi
net leunt sterk op de nationalis
tische partijen, die dan ook on
gestoord de ruimte krijgen in
hun propaganda tegen Honga
ren en zigeuners.
De belangrijkste daad van deze
regering is vermoedelijk de
grootscheeps aangekondigde
campagne tegen de corruptie.
Maar wat aanvankelijk een
lovenswaardige actie leek tegen
een verschijnsel dat de Roe
meense samenleving alom in
zijn greep houdt, bleek uitein
delijk niet meer dan een afreke
ning met zijn politieke tegen
standers te zijn. De eerste man
die werd aangeklaagd, is oud
premier Petre Roman, een van
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
Het communisme in Rusland is
springlevend. De communisti
sche partij telt liefst 500.000 ac
tieve leden in 89 regionale par
tijorganisaties. Nu staat de par
tij nog aan de zijlijn van het po
litieke spel. Maar na de verkie
zingen van zondag zal dat an
ders zijn.
Dit optimistische scenario komt
van Gennadi Zjoeganov, de 49-
jarige leider van de partij. Zjoe
ganov hoopten rekent op een
herhaling van het 'Poolse won
der'. In het buurland zijn de
communisten dankzij de stem
bus weer terug van weggeweest.
Zjoeganov staat in die opvatting
niet alleen. Ook de tegenstan
ders van de CP wezen een te
rugkeer van de communisten.
Die angst wordt ingegeven door
twee factoren: de onderlinge
verdeeldheid in het 'democrati
sche' kamp en teleurstelling bij
de kiezers over de praktische re
sultaten van bijna twee jaar her
vormingspolitiek.
Gretig hameren de communis
ten in hun campagne op het
thema van de verrijking van een
kleine elite: 5 procent miljonairs
tegen 95 procent armoedzaai
ers. Uiteraard is dat laatste per
centage schromelijk overdre
ven, maar het is een kniesoor
die in deze campagne op de
waarheid let. Belangrijker is dat
een meerderheid van de Russi
sche kiezers er niet op vooruit is
gegaan de afgelopen jaren.
Het tweede communistische
ijzer in het verkiezingsvuur is de
aan Jeltsin toegeschreven
machtshonger. Zijn 'dictatoriale
ambities' dienen volgens de
partijpropaganda alleen de uit
verkoop van Ruslands rijkdom
men aan het internationele im
perialisme. De terminologie is
ouderwets, maar het fundament
van vandaag: Russisch nationa
lisme heeft het dogmatisch
marxisme-leninisme vervangen.
De communisten ijveren daar
om voor een nee-stem bij het
>®%IEZINGEN
h
referendum over Jeltsins
Grondwet. Poserend als demo
craten pursang waarschuwen
zij voor een nieuwe dictatuur in
Rusland, nu een presidentiële.
En geheel volgens de regels van
Lenins'eenheidfrontspolitiek'
zoeken zij toenadering tot alle
partijen die èn kritiek op de
Grondwet hebben èn het tempo
van de economische hervor
mingen drastisch willen terug
schroeven.
Om dit doel te bereiken heeft de
partij de principiële kritiek op
de verkiezingen omgebogen tot
praktisch gereedschap. Volgens
Zjoeganov zijn de verkiezingen
'illegaal', omdat Jeltsin het vori
ge parlement op eigen houtje
heeft ontbonden en vervolgens
met kanonschoten naar huis
heeft gestuurd.
Logisch zou dus zijn, dat de
communisten deze verkiezin
gen zouden boycotten, zoals
een aantal bolsjewistische
splintergroeperingen doet.
Maar de gewiekste Zjoeganov
wil de gang naar de stembus ge
bruiken om de „partijorganisa
tie te versterken, nieuwe leden
te werven en openingen te ma
ken naar andere partijen".
Zjoeganov was tot augustus '91
een obscure functionaris van
het propaganda-apparaat vdn
de Sovjet-partij. De mislukte
staatsgreep bracht daarin ver
andering. De communisten
werden wegens hun aandeel
door Jeltsin in de ban gedaan.
Massaal leverden de leden hun
partijboekjes in. En toen eind
1991 de Sovjetunie ten grave
werd gedragen leek ook de or
ganisatorische ruggegraat van
de partij gebroken.
De meeste vooraanstaande
communisten hadden onder
tussen onderdak gevonden bij
nieuwe partijen met democrati-
sche vlaggen, zoals de Burger
Unié en de Volkspartij Vrij Rus
land of de Democratische Her
vormingsbeweging. Zjoeganov
bouwde de partij weer op door
aansluiting te zoeken bij het
Front voor Nationale Redding
(de zogenaamde rood-bruine
coalitie).
Echt boteren deed het niet tus
sen crypto-fascisten, nationalis
ten en communisten. Al voor de
parlementscrisis in oktober was
Zjoeganovs partij uit de Front
organisatie gestapt. Ondanks
die breuk bleef er samenwer
king op parlementair niveau
met uiterst rechts.
De Groot-Russische Volksunie
van Lenin-kloon Baboerin mag
niet meedoen aan de verkiezin
gen, maar de kandidaten van
deze extreem-nationalistische
groepering, inclusief Baboerin
zelf, die erin slaagden via hun
kiesdistrict een gooi naar een
parlementszetel te doen, heb
ben wel hun steun voor de
communisten uitgesproken.
Door het beëindigen van de for
mele samenwerking kreeg Zjoe
ganov echter de handen vrij
voor 'coalitie-onderhandelin
gen' met 'nette' partijen uit het
centrum, zoals de Burger Unie
en zelfs de Partij voor Ruslands
Eenheid en Akkoord van vice-
premier Sjachrai.
Concrete resultaten hebben die
gesprekken nog niet opgele
verd. Zjoeganov pocht nu voor
al op de losse samenwerking
met de conservatieve Agrari
sche Partij, die geacht wordt
veel boerenstemmen te verza
melen.
Zjoeganov probeert in de Russi-
Afgelopen zondag betuigden zo'n 500 communisten hun steun aan Gennadi Zjoeganov.
sche media voortdurend het
beeld te scheppen van een
„nieuwe, moderne partij". Zo
keurt hij bijvoorbeeld privatise
ring niet echt af en is hij, onder
zeker voorbehoud, ook voor de
vrije markt.
Maar op de in vergelijking met
andere partijen relatief druk be
zochte verkiezingsmanifestaties
is Zjoeganovs toon anders. Daar
noemt hij privatisering diefstal, schat minstens 60 van de in to-
zegt hij dat de communisten pal taal 450 zetels in de Staats-
zullen staan voor volledige doema.
werkgelegenheid en belooft hij
gratis onderwijs en herstel van
wet en orde.
Hoeveel zetels de communisten WIM STEVENHAGEN
gaan verwerven, is als gevolgjj
van het gebrek aan betrouwbare
opiniepeilingen moeilijk te
voorspellen. Zjoeganov zelf
BELASTING BELICHT
Vacaroiu's belangrijkste politie
ke tegenstanders.
Volgens de aanklacht zou Ro
man ten onrechte dienstwonin
gen aan politieke medestanders
hebben gegeven. Het bleek uit
eindelijk te gaan om onderko
mens voor ministers uit zijn ka
binet die te ver van Bukarest
woonden om dagelijks op en
neer te reizen. Omdat de Roe
meense wet bepaalt dat je geen
recht op een dienstwoning hebt
als je al een eigen woning bezit,
was dat volgens Vacaroiu ille-
gaal.
Het economische en politieke
klimaat in Roemenië ziet er al
met al somberder uit dan een
jaar of twee geleden. Maar dat
krijgt de regering-Vacaroiu van
de buitenwereld nauwelijks te
voelen. In korte tijd is zijn land
toegelaten tot de Raad van Eu
ropa, heeft het de speciale han-
delsstatus van de VS terugge
kregen en heeft het een nieuw
akkoord met het Internationale
Monetaire Fonds (IMF) gete
kend. Geen enkele Roemeense
regering van de laatste vier jaar
heeft tot nu toe op zoveel inter
nationale erkenning kunnen
bogen.
De gemiddelde Nederlander
denkt bij een inbreuk op
mensenrechten aan de toe
standen in het voormalige
Joegoslavië of aan slavernij
en dergelijke. Weinigen zul
len het krijgen van een par
keerbon in verband brengen
met mensenrechten. Laat
staan dat men ook maar
durft te denken dat de par
keerbon hiermee in strijd
zou zijn.
Om deze gedachtenkronkel
te kunnen maken, moetje
blijkbaar fiscalist zijn. Belas
tingadviseur dr. M.W.C. Fete-
ris van Coopers Lybrand in
Amsterdam is zo'n fiscalist.
Zo'n 2,5 jaar lang onderzocht
hij of ons fiscale boetesys
teem niet in strijd is met
twee door Nederland onder
tekende mensenrechtenver
dragen. Onlangs promoveer
de hij op dit onderwerp aan
de Universiteit van Amster
dam.
In zijn 800 pagina's tellende
proefschrift komt Feteris tot
de conclusie dat er grote
kans bestaat dat het Neder
lands boetesysteem een in
breuk maakt op de mensen-
rechtenverdragen.
Vanaf 1954 beschermt het
Europese Verdrag voor de
Rechten van de Mens
(EVRM) de mensenrechten
in Nederland. De eerste 30
jaar speelde het Verdrag geen
rol in het belastingrecht. In
de lente van 1985 oordeelde
de Hoge Raad echter dat het
EVRM ook van toepassing is
op de fiscale geldboetes. Dat
heeft men geweten bij de fis
cus. Voor miljoenen guldens
aan boetes werden door de
rechter vernietigd omdat ze
in strijd waren met het
EVRM.
Omdat vele belastinginspec
teurs en -adviseurs volgens
Feteris de verdragen tege
moet treden alsof het buiten
aardse wezens zijn, heeft hij
alles eens keurig op een rijtje
gezet. En om te voorkomen
dat het fiscale boetesysteem
op meer plaatsen in strijd zal
blijken te zijn met het Eu
ropese recht, stelt hij een
dertigtal wetswijzigingen
voor.
Eén daarvan heeft betrekking
op de al eerder genoemde
parkeerbon. Als men in Ne
derland geld in een parkeer-
meter gooit, betaalt men for
meel parkeerbelasting. Be
taalt men echter niet en
krijgt men eeri bon, dan heet
dat een naheffing. Om niet
onder het EVRM te vallen,
noemt de regering het over
grote deel van die fikse na-
heffing 'kosten'.
Volgens Feteris gaat het ech
ter om een doodgewone boe-?
te en valt hij dus wèl onder
het EVRM. Het onder de rui-
tewisser steken van de bon
voldoef echter niet aan de ei-
sen die het EVRM stelt aan
zo'n boeteoplegging. De par
keerbon kan door een ruk
wind worden geblazen en
dan weet de foutparkeerder
zowel feitelijk als formeel
niet dat er een boete is opge-
legd. En dat mag niet volgens
y>'
het EVRM. Feteris stelt dan
ook voor dat men de par
keerbon net als bij naheffin-
gen motorrijtuigenbelasting
voortaan per aangetekende
post verzendt.
Veruit de belangrijkste con
clusie uit het proefschrift is
dat de regering er terdege re
kening mee moet houden
dat de hoge belastingboetes
in Nederland door de Eu
ropese rechter in strijd wor
den geacht met het EVRM.
Dit omdat zij niet door de
(belasting-) rechter worden
opgelegd, maar door de be
lastinginspecteur zelf. Zijn de
zware boetes in strijd met
het EVRM, dan wordt de fis
cus een van zijn beste mid
delen tegen fraudeurs uit de
handen geslagen.
Het zou zelfs zo kunnen zijn
dat de fiscus de boetes van
de laatste vijf jaar moet te
rugbetalen. Aangezien er elk
jaar zo'n 67.500 van dit soort
boetes worden opgelegd, kan
dit een aardige tegenvaller
voor de schatkist opleveren.
Om de schade te beperken, is
het dus wel zo verstandig om
de wet op dit punt aan te
passen, meent de Amster
damse belastingspecialist.
Daarin moet dan geregeld
worden dat de zware boetes
niet meer door de fiscus wor
den opgelegd, maar door een
onafhankelijke rechter.
Past men de wet niet bij
voorbaat aan, dan zou de re
gering ook een schadmyplan
kunnen ontwikkelen, een
soort Deltaplan, aldus Fete
ris. Dit zou dan in werking
kunnen treden als blijkt dat
de Europese rechter de zwa
re boetes inderdaad onrecht
matig vindt. Het Deltaplan
helpt dan de ernstigste scha
de te beperken en voorkomt
dat de fiscus niet meer tegen
fraude kan optreden.
Zojuist heeft de regering een
wetsvoorstel ingediend dat
als doel heeft het fiscale boe
tesysteem grondig te veran
deren. Het lijkt verstandig
dat regering en Tweede Ka
mer dit voorstel nog eens te
gen het (Europese) licht hou
den voordat men het invoert.
'Fiscale administratieve
sancties en het recht op een
behoorlijk proces', dr.
M.W.C. Feteris: Uitgeverij
Kluwer, in de serie Fiscale
monografieën nr. 66; 170.
rSretfFTECuFÊg N ARm tyX&N Is
AMSTERDAM GUS SCHREUDERS
JURIDISCH MEDEWERKER
Kan een boek nog voordat het is ge
schreven, laat staan gedrukt, al worden
bestempeld als een onrechtmatige pu
blicatie? Moet iemand die vreest voor
aantasting van zijn eer en goede naam
vooraf inzage in een manuscript kun
nen hebben? Deze wagen worden mor
gen voorgelegd aan de Haagse recht
bank in een kort geding dat zijdelings
verband houdt met de beruchte Eper
incest-affaire.
Alsof de incestzaak nog niet genoeg stof
heeft doen opwaaien, is het verhaal van
een van de slachtoffers nu ook inzet ge
worden van een unieke juridische strijd
over vrijheid van drukpers. De Haagse
uitgeverij Bzztóh wil zo snel mogelijk na
de berechting van de verdachten in de
Eper incestzaak, begin volgend jaar een
boek op de markt brengen. Daarin zal
hel slachtoffer, dat steeds gruwelijker
details onder de aandacht van politie en
justitie heeft gebracht, haar ervaringen
wereldkundig maken. Het boek wordt
geschreven door een zogeheten ghost
writer, Bob Snojink.
Het plan om een boek van en over het
incestslachtoffer te publiceren, heeft
grote argwaan gewekt bij de vier politie
mensen die in de loop van het onder
zoek naar de incestzaak op een verve
lende manier in de publiciteit zijn geko
men. De wees bestaat dat het slachtof
fer, tevens de voornaamste getuige in de
zaak tegen haar ouders, ook de vier po
litiemensen er opnieuw van zal beschul
digen dat zij zich aan haar hebben ver
grepen.
Gelet op het onderzoek van justitie, be
staan er onvoldoende aanwijzingen om
die beschuldigingen te staven, maar het
slachtoffer vecht de conclusies van het
onderzoek aan. De politiemensen die
menen toch al onvoldoende in hun eer
te zijn hersteld zijn bang dat hun re
putatie opnieuw een deuk krijgt zodra
haar verhaal straks in de boekhandel
ligt-
Daarom willen zij niet lijdzaam afwach
ten tot het boek is verschenen. Ge
steund door de christelijke politiebond
ACP verlangen zij vooraf inzage om
dreigende onrechtmatigheid en drei
gende schade te voorkomen. Het viertal
wil zich ervan vergewissen of de be
schuldigingen tegen hen in het boek
voorkomen. Zo ja, dan kan men met de
uitgever gaan onderhandelen over het
schrappen van bepaalde passages of
een tweede kort geding aanspannen
met de eis het boek te verbieden.
Ongetwijfeld zullen het slachtoffer als
auteur en Bzztöh als uitgever zich be
roepen op wijheid van drukpers en me
ningsuiting. Het is natuurlijk mogelijk
dat hun boek (achteraf, na verschijning
dus) onrechtmatig blijkt te zijn wegens
aantasting van eer en goede naam van
de politiemannen. Dat hangt onder
meer af van de manier waarop de zaak
in het boek uit de doeken wordt gedaan,
welke feiten worden vermeld, de her
kenbaarheid van de personen en de
woordkeuze. De uitgever heeft al laten
weten dat geen namen wftrden ge
noemd (evenmin als dat in de kranten is
gebeurd).
Maar de wens om vooraf vast te kunnen
stellen of eempassage onrechtmatig is,
zou een vorm van toezicht met zich
meebrengen. Artikel 7 van de Grondwet
stelt uitdrukkelijk dat niemand die iets
wil publiceren daar „voorafgaand ver
lof' voor nodig heeft. Dit voorschrift
richt zich tot de overheid, die geen cen
suur mag uitoefenen. Maar het grond
wetsartikel is ook van belang in de on
derlinge verhouding tussen particulie
ren, wat een juridische 'derdenwerking'
wordt genoemd. Preventieve maatrege
len die de wijheid van drukpers beper
ken, zijn in het algemeen uit den boze.
Toch komt het wel voor dat de rechter
een publicatie verbiedt die al op voor
hand onrechtmatig wordt geacht. Voor
waarde is dan dat er voldoende duide
lijkheid bestaat over de concrete inhoud
van de voorgenomen publicatie. De ju
ridische literatuur noemt het voorbeeld
van een interview waarvan de tekst
vooraf aan de betrokkene is voorgelegd.
De rechter moet precies de reikwijdte
van een publicatieverbod kunnen aan
geven, anders zou er alsnog sprake zijn
van censuur.
In het geding tegen het incestslachtoffer
en haar uitgever is de eis van een ver
bod echter helemaal nog niet aan de or
de. Wat zou er ook verboden moeten
worden? Het gaat over iets dat nog niet
bestaat, omdat er nog aan het ma
nuscript wordt gewerkt. De politiemen
sen claimen een inzagerecht om pas
daarna zonodig een verbod te kunnen
wagen. Daarmee wordt dan een soort
particulier preventief toezicht in het le
ven geroepen. Dat komt dus wel dege
lijk neer op censuur.
Als de eis van de politiemensen wordt
ingewilligd, zou dat niet alleen voor de
uitgevers van boeken, maar meer nog
voor de pers en andere nieuwsmedia
onoverzienbare gevolgen hebben. Ie
dereen die weest door de krant in een
kwaad daglicht te zullen worden ge
steld, zou dan natuurlijk het recht gaan
claimen vooraf de kopij te mogen be
oordelen. Dat zou voor kranten een on
werkbare situatie scheppen.
