Fascisme beleeft tweede jeugd
Grote vliegmaatschappijen VS verliezen steeds meer terrein
Staatsgreep dreigt op
verkiezingsdag Venezuela
Feiten &Meningen
ZATERDAG 4 DECEMBER 1993
„Het democratisch systeem is buitengewoon onge
schikt voor Italië, omdat bij ons democratie wordt
verward met individualisme. Ik heb er geen twijfel
over: als we deze oorlog verliezen en het oude de
mocratische systeem keert weer terug, dan zal Italië
zich snel op de rand van het faillissement bevin
den."
Deze woorden sprak Benito Mussolini in 1944, toen
zijn ster al dalende was en hij nog slechts de scepter
zwaaide, samen met de Duitsers, over de Noorditali-
aanse Republiek van Saló. Wie de advocaat van de
duivel wil spelen, kan zeggen dat de woorden van de
dictator een zekere profetische waarde hadden. An
no 1993 zitten de belangrijkste democratische par
tijen collectief in de beklaagdenbank. Ze zijn ten on
der gegaan aan corruptie, wanbestuur, vriendjespo
litiek en zelfs banden met de maffia.
Intussen keert de Movimento SocialeItaliano, de
erfgenaam van Mussolini's fascistische partij PNF,
op glorieuze wijze terug op het Italiaanse politieke
toneel. De MSI was in de eerste ronde van de twee
weken geleden gehouden burgemeesterverkiezingen
de grote overwinnaar in steden als Rome, Napels,
Latina en Chieti. Morgen zal blijken of de MSI inder
daad de burgemeesters mag leveren. Portret van een
partij en haar leider, Gianfranco Fini, die werd over
vallen door zijn eigen succes.
TOM JANSSEN
Gianfranco superstar. Voor de krant Secoio
d'Italia, het snel groeiende partijblad van
de MSI, is dit de troetelnaam geworden
van Gianfranco Fini, de 41-jarige partijse
cretaris en kandidaat voor het burgemees
terschap van Rome. Fini is vrijwel alle da
gen te zien op de televisie. Hij gaat daarbij
op Amerikaanse wijze in debat. Hij is een
koele, maar intelligente redenaar, die ge
kleed in een smetteloos kostuum, bezig is
Rome, maar ook Italië, ervan te overtuigen
dat fascisten gewone en nette mensen zijn.
ROME EELCO VAN DER LINDEN
CORRESPONDENT
Het succes van Fini in Rome en
Alessandra Mussolini, klein
dochter van II Ditce, in Napels
heeft een aardbeving veroor
zaakt in Italië, maar ook in de
eigen partij. Niemand had reke
ning gehouden met een zo grp-
le winst. Gianfranco vroeg zich
dan ook verwonderd af wie op
zijn partij hadden gestemd. Ook
voor Fini was het moeilijk te ge
loven dat een derde deel van
het electoraat in Rome en Na
pels plotseling fascist is gewor
den.
Voor Fini reden om zich te pre
senteren als de nieuwe leider
van 'gewoon' rechts en zijn ei
gen wortels naar de achter
grond te drukken. Hij ging vori
ge week zelfs zo ver het fascis
me dood te verklaren. „Het fas
cisme is gestorven met Mussoli
ni. Flet betreft een historische
periode, we moeten nu vooruit
blikken", aldus Fini.
Hij kondigde de vorming aan
van een modern, rechts blok, de
Nationale Alliantie, waarin be
halve de MSI, de meest behou
dende en in opspraak ge
raakte elementen van de ou
de partijen zullen opgaan. Het
plan kreeg meteen de goedkeu
ring van media-magnaat Silvio
Berlusconi, voormalig sponsor
van de socialist Craxi en nu,
zoals velen, zonder politieke be
schermheer.
Is er sprake van het tot inkeer
komen van Fini of van het zo
veelste geval van transformis-
mo, een gedaantewisseling
van zowel een partij als het
electoraat ingegeven door de
veranderde politieke omstan
digheden, met als doel rege-
hang. foto ai
ringsmacht te krijgen of te be
houden? Het transformismo is
een constante in de 133-jarige
geschiedenis van de Italiaanse
nationale staat en heeft er toe
geleid dat in het land vrijwel
nooit politieke duidelijkheid
heeft bestaan.
Bij het door Fini aangekondigde
afscheid van het fascisme zijn
op zijn minst vraagtekens te
zetten. Tot de enorme overwin
ning van vorige week zondag
stond het fascisme absoluut
niet ter discussie. Fini noemde
Mussolini de grootste Italiaanse
staatsman van deze eeuw en
een bewijs voor zijn trouw aan
II Duce'was de kandidatuur van
ex-pin-up Alessandra Mussolini
in Napels.
Verboden
Het valt Fini moeilijk zijn ach
tergrond geheel weg te werken,
om de eenvoudige reden dat de
MSI zijn bestaansrecht enkel en
alleen dankt aan het fascisme.
De partij werd al in 1946 opge
richt, ondanks het feit dat de
nieuwe republikeinse Grondwet
stelde dat de fascistische partij
nooit meer mochëworden her
opgericht en dat het verboden
was het fascisme te verdedigen
ofte verheerlijken.
Oprichter en charismatisch lei
der van de partij tot het begin
van de jaren '80, Giorgio Almi-
rante, was een functionaris van
de Italiaanse Sociale Republiek
(RSI). De RSI, ook wel Republiek
van Saló genoemd, werd in
1943, toen de geallieerden
vanuit het zuiden oprukten, ge
vormd in noord-Italië en stond
onder curatele van de Duitsers.
Behalve Almirante waren veel
MSl-leden van het eerste uur
fascisten uit Saló. Ze profiteer
den van de vrijwel direct na de
oorlog afgekondigde amnestie.
Hoewel de partij de democrati
sche regels officieel onder
schreef, was ze het bolwerk van
de fascistische nostalgici. Va
derlandsliefde, verheerlijking
van geweld en natuurlijk anti-
communisme waren de pijlers
van de MSI-ideologie. Dit
laatste element werd, dankzij de
aanwezigheid in Italië van de
grootste communistische partij
van West-Europa en het uitbre
ken van de Koude Oorlog,
steeds belangrijker.
Leden van de MSI of van aan de
partij gelieerde extremistische
groepen, duiken steeds weer op
in obscure episodes uit de Eer
ste Republiek. Twee keer, in
1964 en 1970, bleek de partij te
zijn betrokken bij een plan tot
een staatsgreep. Bomaanslagen
die in de jaren '70 en begin '80
plaatsvonden in het kader van
de zogenaamde strategie van de
spanning, waren dikwijls het
Alessandra
Mussolini,
kleindochter
van II Duce,
met haar partij
genoten.
foto epa
werk van neo-fascisten en an
dere, door de staat gedekte,
rechtse activisten.
Fini leidt dus een partij met een
bedenkelijk verleden en niet al
leen omdat men Mussolini nog
steeds adoreert. Fini, een afge
studeerd psycholoog, was de
protégé van oprichter Almirante
en werd in 1987 secretaris.
Daarvoor was hij leider van de
jeugdbeweging van de MSI,
Fronte della Gioventü.
Net als Almirante was Fini voor
stander van de vorming van een
rechtse alliantie, met het doel
van de MSI een regeringspartij
te maken. Zijn droom is nu bij
na werkelijkheid, maar het is
zeer de vraag of de MSI-basis
bereid is echt afstand te doen
van het fascisme.
Springlevend
Antonio, een drijvende kracht
van het 'historische' partijge
bouw van de MSI in de Ro
meinse wijkAppio-Tuscolano,
is volop in de weer met de cam
pagne van Fini. Hij deelt pam
fletten uit waarin tegenkandi
daat Rutelli (van de groenen) de
„koning van abortus" wordt ge
noemd. Een leus die het nog
twijfelende deel van de katho
lieke kiezers moet overtuigen
morgen op Fini te stemmen.
„Het fascisme dood?" Antonio
maakt een wegwerpgebaar. „Ik
weet dat Fini het heeft gezegd,
maar ik denk dat hij verkeerd is
geïnterpreteerd. Het fascisme is
springlevend en voor ons allen
een constante inspiratiebron."
Dat het fascisme leeft, of levend
wordt gehouden, bewijst het in
terieur van het partijgebouw.
Een buste van Mussolini staat
op een soort altaartje. In een
grote lijst hangen de foto's van
24 'martelaren', fascistische
jongeren die de dood vonden
bij de gevechten en aanslagen
in de jaren '70. Verder zijn
overal leuzen van II Duce te vin
den en natuurlijk een groepsfo
to voor het graf van Mussolini
in het bij Verona gelegen Pred-
appio.
Antonio twijfelt, maar zijn baas
Tommaso Luzzi, secretaris van
Appio-Tuscolano en vertrouwe
ling van Fini, absoluut niet. „Fi
ni heeft het duidelijk gezegd:
het fascisme is dood. Het is een
periode in onze geschiedenis
die wij, dat wel, positief beoor
delen. Ik ben geboren in 1950,
Fini in 1952. Wij hebben met
het fascisme helemaal niets te
maken." Wat leeft er vandaag
nog voort van het fascisme in
de MSI? Na heel lang aarzelen:
„Nationalisme, ja, nationalis-
Luzzi is een man van het type
'niet praten maar doen' en
noemt zichzelf een vertegen
woordiger van de basis. Volgens
hem is iedereen, inclusief de
oud-strijders, het met Fini eens.
Maar waarom dan al die fascis
tische symboliek in het kantoor?
„Dat is omdat we hier in een
historische ruimte zitten. Als
het moet, haal ik alles morgen
weg", aldus Luzzi.
De ommekeer in de MSI-leiding
is verbluffend. Volgens Luzzi is
dat omdat de tijden zijn veran
derd, en de MSI nu moet rege
ren. De alliantie-partners zijn
leden van de partijen die de
MSI al die jaren heeft verket
terd, maar dat geeft niet. „We
koste wat kost een blok
Lega Nord en voor
al de communisten te dwarsbo
men, anders gaat het land naar
de filistijnen", aldus Luzzi.
Erfvijand
Het hoge woord is eruit. On
danks dat de PCI drie jaar gele
den afscheid nam van het com
munisme, is de er voor in de
plaats gekomen PDS de erfvij
and gebleven. „Communisten
veranderen nooit. En het zou
toch te dol zijn als in heel de
wereld het communisme uit
sterft, wij in Rome en straks ook
in Italië een communistische
regering krijgen", aldus Luzzi.
De secretaris zegt dat de MSI
eerlijk zal regeren, de bureau
cratie zal zuiveren, de commer
cie zal bevorderen en rust en
orde zal brengen. Hij zegt dat
het fascisme, in tegenstelling tot
het nationaal-socialisme, nooit
racistisch is geweest en dat ook
de MSI zuiver is. Wel moet er r
actie worden ondernomen te
gen het immigrantenprobleem.
„De grenzen moeten dicht. Al
leen mensen die werk hebben,
mogen blijven. Wij kunnen ze
niet allemaal opvangen. Je ziet
wat er gebeurt: het worden die
ven, drughandelaren en ver
krachters."
Dat de MSI dus overeenkom
sten heeft met het Franse Front
National van Le Pen, wijst Luzzi
van de hand. „Wij zijn het
slachtoffer van de demagogie
van het anti-fascisme. Ik ben
geen racist; ik heb zelfs een
joodse vriend. Alles wordt opge
klopt. Hetzelfde geldt voor het
geweld. Ik ben helemaal niet
gewelddadig." En al die gevech
ten en bomaanslagen in het
verleden dan? „Wij hebben ons
moeten verdedigen. De bom
men werden trouwens geplaatst
doorAndreotti (de christende
mocratische ex-premier, red.)
en zijn kornuiten om de aan
dacht van hun problemen af te
leiden. Maar dat alles behoort
tot het verleden. Het regime van
de partijen is gevallen. De MSI
is klaar om orde op zaken te
stellen."
iJe<
6ÜH X'ttk itrnwrspAwfrjMki nw S;
meaw MWMSt&K Wwsrum0N& 0nk
K
DEN HAAG TJABEL DALING
Venezuela zou het perfecte de
cor kunnen vormen voor een
politieke thriller. Het in de ja
ren tachtig zo stabiele en door
rijkelijk vloeiende oliedollars
zo verwende Latijnsameri-
kaanse land is de afgelopen ja
ren in een ongekende politie
ke, economische en constitu
tionele crisis terecht gekomen.
De presidents- en parlements
verkiezingen van morgen spe
len zich dan ook af in een ge
spannen politiek klimaat. Die
spanning kan zich op elk mo
ment ontladen in een volksop
stand of een militaire coup.
Sinds 27 februari 1989 beleeft
Venezuela het ene trauma na
het andere. Protestbetogingen
tegen het bezuinigingsbeleid
van de inmiddels wegens cor
ruptie afgezette president Car
los Andres Perez liepen op die
dag uit op enorme voedselrellen
en eisten 300 doden. De jaren
daarop volgden meer dan dui
zend grote of kleine demonstra
ties tegen het bewind-Perez.
Links-nationalistische militai
ren probeerden vorig jaar twee
keer met geweld de macht te
grijpen. De tweede keer, op 27
november, bombardeerden ze
urenlang het presidentiële pa
leis Miraflores. De couppoging
werd in bloed gesmoord: op
nieuw 300 doden. De aan Perez
trouw gebleven militairen en
politie-eenheden sloegen op
dezelfde dag een gevangenisop
stand in de hoofdstad Caracas
neer: tientallen doden.
Als de Venezolanen morgen een
nieuwe president kiezen, is dat
de vierde van dit jaar. Na de af
zetting van Perez wegens cor
ruptie volgden twee interim
presidenten hem op. Perez was
niet de enige president die zich
dit jaar wegens corruptie voor
de rechter moest verantwoor
den. Zijn voormalige collega Jai
me Lusinchi, staatshoofd in de
periode 1984-1989, onderging
hetzelfde lot.
Hoezeer de spanning in Vene
zuela is opgelopen, blijkt uit het
feit dat de verloven van alle mi
litairen voor morgen zijn inge
trokken. Tienduizenden solda
ten zullen prominent op straat
Rafael Caldera maakt grote kans opnieuw president
worden.
aanwezig zijn en onmiddellijk
ingrijpen bij demonstraties of
ongeregeldheden. Wat dat bete
kent, daarover kan Amnesty In- 0 i
temational meepraten. „Bij elke lististischer en protectionis-
ordeverstoring beginnen de vei- tischer koers volgen.
foto afp jose cohl
leden Caldera's bloed wel kon-r
den drinken. Als de 77-jarige v(
teraan het hoogste staatsambt^
bekleden, zal hij een popij
ligheidstroepen te schieten. Het
lijkt erop of ze dit straffeloos
mogen doen", zo hekelde Am
nesty vorige maand leger en po
litie.
Sinds begin 1992 gaat er geen
dag voorbij of nieuwe coupge-
ruchten steken de kop op. Zelfs
Washington houdt er rekening
mee dat delen van het leger op
nieuw naar de wapens zullen
grijpen. President Bill Clinton
drukte woensdag zijn Venezo
laanse (interim-)collega Ramon
Velasguez op het hart dat de VS
Meer markt-gericht is Copei- e
kandidaat Oswaldo Alvarez Paf'
die iri Caldera zijn leermeester11
ziet. „Ik geloof in God en de °r
markt", is een gevleugelde dit-f1
drukking van de man dié tevërr
heeft beloofd meer sociale ele-111
menten in zijn beleid te stop- F1
pen. i
De grote schrik van de militai- F'
ren is voormalig vakbondsmarf
Andres Velasguez, de hoop vair
de arbeidersldasse. Hij heeft ee"1
„vreedzame revolutie" in Venei"
rzuela aangekondigd, wil tal va$
staatsgreep niet zul- sociale hervormingen doorvoej1
len dulden. De boodschap v
Clinton was ingegeven door het
feit dat de twee presidentskan
didaten die het slechtst vallen
bij het leger in de opiniepeilin-
oud-president
i zal de strijd met de c
ruptie aanbinden.
De 43-jarige Claudio Fermin I
van de Accion Democratica
moet opboksen tegen het slech
te imago dat de corrupte CarloL
Rafael Caldera en vakbondsman Andres Perez de sociaal-demo-|
Andres Velasguez.
Van de 18 presidentskandidaten
hebben er slechts vier een reeë-
le kans om te worden gekozen.
Caldera, president van 1969 tot
1973, is de grote favoriet bij het
Venezolaanse publiek. Hij was
de oprichter van de christende
mocratische Copei, maar wend
de zich daar onlangs van af.
Onder de paraplu van zijn Na
tionale Convergentie hebben
zich ook voormalige guerrilla
strijders en marxisten ge
schaard, die nog niet zo lang ge-
craten heeft bezorgd. Van de j
vier kanshebbers op het rege-
ringspluche komt hij het
slechtst uit de bus.
Zijn kansloze positie illustreert
een belangrijke politieke ont
wikkeling in Venezuela. Steeva: i
behaalden de sociaal-democra
ten en christen-democraten
tussen de 60 en 90 procent va
de stemmen. Voor het eerst
sinds 35 jaar zullen de ongevee
10 miljoen kiezers morgen deze
'tweepartijen-heerschappij'
doorbreken.
WASHINGTON HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
„Tenzij de wereld ineens verandert", zei Robert
Crandall in juni, „kopen we nooit meer een vliegtuig.
We vervangen versleten toestellen niet en kopen niet
meer om te groeien. We kunnen het niet, want we
verdienen er niet meer aan. Dus als we maar ver ge
noeg vooruit kijken, zal de maatschappij gewoon op
houden te bestaan."
Woorden die je kunt verwachten van een onderne
mer die bijna failliet is, maar niet van de leider van 's
werelds grootste luchtvaartmaatschappij. Met 2,5
miljard gulden in kas is Crandalls American Airlines
bovendien zeker niet de meest armlastige van Ameri-
ka's luchtvaartmaatschappijen. Toch speelt Crandall
serieus met de gedachte om de pijp aan Maarten te
geven.
Zijn pessimisme over de toekomst is nog eens ge
voed door de staking van het cabinepersoneel, die de
toestellen vorige week vijf dagen lang aan de grond
hield. De actie van de 20.000 stewards en stewardes
sen kostte American Airlines (AA) 50 miljoen dollar,
èn het vertrouwen van veel reizigers.
Dat zijn klappen die AA in de felle concurrentiestrijd
om het Amerikaanse luchtruim niet kan gebruiken.
Ook bij concurrent United Airlines dreigt nog voor de
kerst een staking van het technisch personeel. Acties
die ongelegen komen voor de grote Amerikaanse
maatschappijen, die vorig jaar samen vier miljard
dollar verlies leden.
Enkele jaren geleden leek het er nog op dat de drie
grote maatschappijen American Airlines, United Air
lines en Delta Airlines de markt geheel zouden gaan
overheersen. Zij waren de overlevenden van de
'slachting' die in 1978 begon met de door president
Carter uitgeroepen deregulering van de luchtvaart.
Een slachting die grote namen als PanAm, Braniff en
Eastern Airlines deed verdwijnen, en USAir, North
west, TWA en Continental diep in de rode cijfers
deed belanden.
De restanten van de ter ziele gegane maatschappijen
werden verdeeld onder de 'overlevenden', die een
stralende toekomst leken te hebben. Maar dat viel te
gen. American, United en Delta lijden verlies, terwijl
Continental en TWA juist uit hun as zijn herrezen.
Bovendien is een reeks nieuwe, goedkope maat
schappijtjes opgekomen. Lagere loon- en exploitatie
kosten, minder service en dus goedkopere tickets zijn
de basis van hun succes.
Alles draait om verlaging van de kosten. De nieuwko
mers, zoals Kiwi Airlines, Tower Air, Reno Air, South
west Airlines en America West doen dat door de
'franje' te laten vallen. Zij kennen geen Business
Class, serveren geen maaltijden, maar slechts een
drankje en draaien geen films of muziek.
Ze zorgen dat hun toestellen zo kort mogelijk aan de
grond staan, onder het motto dat zij alleen geld ople
veren als zij vliegen. Door de korte afstanden (vluch
ten met Kiwi, Reno of Soiïthwest duren hooguit an
derhalf uur) kunnen zij zich dat veroorloven. Zij be
strijken daarbij gebieden waar de grote maatschap
pijen minder vaak komen.
Crandall probeerde het tij te keren door vorig jaar de
tarieven met 20 tot 40 procent te verlagen. Dat was
leuk voor de consument, maar de tarievenoorlog die
daarvan het gevolg was, kostte de maatschappijen
honderden miljoenen dollars en vergrootte hun pro
blemen.
Robert Crandall en zijn collega's Stephen Wolff (Uni
ted) en Robert Allen (Delta) richten nu hun pijlen op
hun eigen personeel. Crandall weigerde loonsverho
gingen en eiste van de
stewards en stewardes
sen flexibeler arbeidstij
den. Wolff bood aan in
ruil voor loonconcessies
United aan het eigen
personeel te verkopen,
een aanpak die bij TWA
goed heeft gewerkt.^
Het zijn goede maat
schappijen, die alleen
zuchten onder de last
van hun omvang. Daar
om zoeken zij nu naar
middelen om 'kleiner te
groeien'. United over
weegt als eerste het
'naaf-en-spaak'-systeem
te laten varen, het gou
den idee van de jaren
'80. waarbij met kleine De drje ,e Amerikaanse
vliegtuigen passagiers uit uen,aa„n
de provincie naar een
beperkt aantal grote ste
den werden gebracht om ze daarna met jumbo's
naar verdere bestemmingen te brengen.
Dat bleek een dure aanpak. Om de verbindingen te
laten aansluiten, staan vliegtuigen vaak langer aan de
grond. En de goedkope nieuwkomers hebben bewe
zen dat juist daar de meeste winst is te boeken.
De grote drie moeten bovendien met lede ogen toe
zien hoe buitenlandse concurrenten een steeds gro
tere vinger in de pap krijgen. British Airways is al de
baas geworden bij 'middenmoter' USAir, terwijl KLM
een groot belang in Northwest Airlines heeft. Maar
United en American willen het op eigen kracht blij
luchtvaartmaatschappijen hebben de komende jaren samen al 1
ven doen. Alleen Delta kent een klein belang van 5
procent in Swissair.
Ineenstorting van American, United of Delta zal niet
alleen gevolgen hebben voor de Amerikaanse lucht
vaartindustrie, maar voor die in de hele wereld. Deze
drie hebben hun netten over de hele aardbol uitge
breid. En alleen om gewoon door te gaan moeten zij
de komende jaren enorme investeringen doen. Bui
tenlands geld kan daarbij van pas komen.
Want volgens David Swierenga, de hoofdeconoom
van de Amerikaanse organisatie van luchtvaartmaat
schappijen, moeten de grote drie de komende jaren
samen al 10 miljard dollar per jaar in nieuwe vliegtui
gen steken, ten dele om toestellen te vervangen die
straks niet meer voldoen aan de nieuwe, strenge
mileuregels van de Amerikaanse regering.
Van diezelfde regering hebben zij overigens niet veel
te verwachten. President Clinton en minister Pena
van verkeer hebben al vaak gezegd juist de kleine
nieuwe maatschappijen te willen beschermen tegen
de groten.
