Levenswerk van Toos en Bertje
Toerisme
Infocentrum Wijkertunnel
Wandelboekje
'De Dames' op een gedeelte van hun geesteskind, het bijna 500 kilometer lange Pieterpad.
'De Damesbaanden de weg voor het Pieterpad
Het Pieterpad is uitgegroeid tot een geliefd tracé. Tien
duizenden wandelaars hebben het de afgelopen jaren ge
lopen, in z'n geheel of in etappes. Voor het ontstaan van
de wandelroute moeten we vreemd genoeg naar een
plaatsje dat niet in het Pieterpad-boek is te vinden. Naar
Rekken, in de Achterhoek. Toos Goorhuis en Bertje Jens,
werkzaam in de toenmalige inrichting voor gestraften en
gestoorden, maakten daar in de oorlogsjaren kennis met
elkaar. Hun passie voor het lange-afstand-wandelen leid
de tot de 'ontdekking' van het pad, inmiddels het be
kendste in z'n soort. ,,A1 is het eigenlijk niet het mooiste",
zegt Toos Goorhuis.
Bij het Nederlands Instituut
r Volksontwikkeling en Na-
tuurvriendenwerk (NIVON)
denken ze dat inmiddels zo'n
honderdduizend wandelaars
het pad verkend hebben. De or
ganisatie baseert dat op het
aantal verkochte gidsen, eigen
waarneming en de hoeveelheid
machtingen op typische
pleisterplaatsen langs de route.
De liefhebbers wandelen van
Pieterburen naar de Pietersberg
of de andere kant op, doen de
hele tocht in één keer, met rug
zak en tent, of van jeugdherberg
r hotel. Anderen trekken ja-
uit om in weekeinden en
dagjes van noord naar zuid of
andersom te komen. En 'weer
andere nieuwsgierigen zoeken
enkele etappe uit: over en
door de Groningse klei, Drentse
heide, Sallandse bossen, Achter-
hoekse zandgrond of Limburgse
heuvelen.
Flinke tippel
is Goorhuis (78) en Bertje
Jens (80), in wandelkringen be-
r bekend als 'De Dames', mo
gen zich de ontdekkers van het
ad noemen. Hun leeftijd staat
?n flinke tippel nog steeds niet
i de weg. Beweging doet hen
goed. Nog regelmatig is het duo
ergens op de route te vinden.
„Er verandert natuurlijk wel
eens het een en ander", licht
Toos toe. „Nu hoor ik bij voor
beeld dat de gemeente Zelhem
rondweg wil aanleggen. Dat
gaat op twee plaatsen ten koste
ons pad! Een heel stuk van
mooie route foetsie. Je
houdt zo'n nieuwe weg natuur
lijk niet tegen, maar in dit geval
neem ik wèl even poolshoogte
om te kunnen bepalèn, hoe we
dat stukje in de Achterhoek
kunnen veranderen.
De Achterhoek en Twente
zijn bekend terrein voor Toos
en Bertje. Toen ze in de oor
logsjaren werkzaam waren in de
Rekkense Inrichtingen, werd de
omgeving per fiets verkend. Ter
gelegenheid van hun vijftigjari
ge vriendschap keerden Til-
burgse Toos en Groningse Ber
tje dit voorjaar terug naar hun
roots en vierden ze het 'jubile
um' met een hotelverblijf in
Winterswijk en een rondleiding
langs de paviljoens in Rekken,
waar tegenwoordig ontspoorde
jongeren, alcoholverslaafden en
terbeschikkinggestelden de be
volking vormen.
Dat 'De Dames' na de oorlog
de fiets verruilden voor de wan
delschoenen, kvyam eigenlijk
door de afkeer van reizen bij
Toos' echtgenoot, de predikant
Jan Goorhuis uit Enschede.
„Mijn man moest niets hebben
van vakanties. Daarom heb ik
op een gegeven moment, toen
de kinderen wat groter waren,
de knoop doorgehakt. Jullie
kunnen me nu best even mis
sen, heb ik ze gezegd, ik ga met
tante Bertje op reis." Zo trokken
de dames naar de Noordkaap
voor een wandeltocht. Er zou
den er vele volgen.
Kaartengek
De verhuizing naar Brabant en
Groningen betekende dat de
vriendinnen elkaar tegemoet
moesten komen voor hun vier
vaste maandelijkse wandelda-
gen. „Zo kwamen we op dat
Nederlands langste wan
delroute is dit jaar tien
jaar oud. Staatssecretaris
Van Zeil mocht indertijd
de opening verrichten en
dat schijnt hij vooral aan
zijn voornaam te danken
te hebben gehad. Piet
paste namelijk zo aardig
bij Pieterpad, de'464 ki
lometers zand, leem, kei
en, gras en asfalt tussen
de Waddenkust bij het
Groningse Pieterburen
en de mergel van de
Sint-Pietersberg in Zuid-
Limburg. Geschiedenis
van het beroemdste lan
ge afstandstraject van
Nederland dat evenwel
lang 'niet het mooiste is.'
Pieterpad", herinnert Toos zich.
„Het kwam ook, omdat we zo
langzamerhand een beetje uit
gewandeld waren op die paad
jes van Staatsbosbeheer. Niets
kwaads daarover hoor, maar als
je in het buitenland zo'n lange-
afstand-tocht hebt gelopen, ga
je toch nadenken of zoiets in ei
gen land niet mogelijk is. Om
dat ik een enorme kaartengek
ben, was de rolverdeling snel
gemaakt. Bertje is niet zo'n type
dat alles nauwkeurig zal bijhou
den. Zij heeft onze belevenissen
onderweg opgetekend. Ik ben
een Pietje Precies, die alles
exact wil weten. Desnoods wan
delen we weer terug naar een
vorig dorpje, want zo'n routebe
schrijving dient perfect te zijn.
Bovendien moet je in twee rich
tingen denken. Als je schrijft dat
in de verte de kerktoren al te
zien is, maar je loopt het Pieter
pad in de andere richting, dan
heeft niemand iets aan zo'n be
schrijving."
Aan publikatie van het 'veld
werk' dachten Toos en Bertje
niet. Stencils voor familie en be
kenden, dat was de hoogst
denkbare reikwijdte van hun
pionierswerk. „Tot iemand ons
vertelde dat die route eigenlijk
gepubliceerd zou moeten wor
den." Een vrijage met de ANWB
lag niet voor de hand, want die
organisatie had voor de twee
vrije vogels teveel het imago
van een 'autoclub'. Het werd
het NIVON in Amsterdam, waar
het project uitstekend bleek te
passen in in de Stichting Lange
Afstand Wandelpaden (LAW).
Wit en rood
De wandelroute is in feite te
omvangrijk voor publikatie in
één boekwerk. Er zijn dan ook
twee - inmiddels herziene - uit
gaven op de markt, met daarin
de tot in details beschreven en
rijk geïllustreerde trajecten Pie-
terburen-Vorden vice versa en
Vorden-Maastricht vice versa.
Het Pieterpad mag de bekend
ste en langste route zijn, het is
niet het enige langeafstands
pad in ons land. Officiële
LAW's, wit en rood gemarkeerd,
zijn er in alle hoeken en gaten.
Zo is er een Overijsselpad (Ha-
velte-Buurse), Gelrepad (Buur-
se-Bennekom), Visserspad, Oe
verloperpad, Zwerfsteenpad,
Euregiopad (Emmen-Buurse)
en recentelijk een Scholtenpad
van 87 kilometer rond Winters
wijk en een Zuiderzeepad (400
kilometer) rondom het 'Natte
Hart' van Holland.
Ambitie om na de noord-
zuid-verbinding nu een oost
west-wandelroute op schrift te
stellen, is bij De Dames niet te
bespeuren. „Ach, zo lang de ge
zondheid het toelaat mogen we
graag buiten zijn en genieten
van de natuur", meldt Toos.
„Bovendien zijn we nog regel
matig druk met het bijstellen
van het Pieterpad. Een andere
route hoeft wat mij betreft niet.
Vergis je bovendien niet in het
werk dat daarin gaat zitten. Ik
ben bang dat ons die tijd van le
ven niet is gegeven."
Dat ook het Pieterpad niet al
tijd over rozen leidt, blijkt op
het moment, dat de Pieterpad
Milieu Estafette ter sprake
komt. Dit evenement, met pro
minenten, politici en artiesten,
die jaarlijks in estafettevorm
met een wandeltocht over de
door Toos en Bertje uitgestip
pelde route aandacht vragen
voor het milieu, roept wrevel op
bij de ontdekkers. „Natuurlijk
mogen ze gebruik maken van
het Pieterpad, niets op tegen.
te m
ken."
Het steekt Toos vooral dat c
ganisator Rob van der Eist be
doeld of onbedoeld de indruk
wekt, dat Pieterpad en Pieter
pad Estafette één zijn. „Het lijkt
wel of hij het pad beheert. Die
estafette moet het altijd hebben
van bekende namen, die et
stukje van de route afleggen t
dan in de krant moeten. Dat
pronken met grote figuren
niet de stijl van ons en van hi
Nivon."
Een van Onze Lieve Heers
wonderlijkste kostgangers op
het Pieterpad is 'Ome Piet', e
regelmatige verschijning op het
zuidelijk tracé. Toos Goorhuis
heeft de als boswachter uitge
doste man één keer ontmoet,
maar kent legio verhalen o\
hem. „Ik krijg regelmatig v,
wandelaars te horen, dat
ome Piet ergens zijn tegengeko
men, waar hij weer eens bezig
was met het veranderen van de
route. Herstellen, noemt hij dat.
Hij vindt zichzelf kennelijk een
deskundige bij uitstek. Voor ons
is het alleen maar lastig."
Maar het overgrote 'meren
deel van de gebruikers van het
pad behoort niet tot de catego
rie weerbarstige landgenoten,
weet ze. „Het is over het alge
meen een heel rustig type
delaars, graag geziene gasten op
de overnachtingsadressen. Het
zijn mensen die zo op hun
gen manier, in eigen tempo,
van de ene plaats naar de ande
re lopen."
Naam en faam van het pad
gaan tot over de landgrens, ge
tuige de knipsels die verzame
laar Toos Goorhuis overlegt.
Pieterpad for fun, bericht een
Amerikaans blad, A tale of two
women hikers. En ook bij de
Duitsers begint de bekendheid
te groeien na de publikatie Eine
abenteuerliche Frauenwan-
derung. Ter geruststelling, het
Pieterpad is ook v
goed begaanbaar.
„Ik vind het succes nog steeds
ongelooflijk", zegt Toos op
recht. „Dat er van het nieuwe
boekje alweer vijfduizend
exemplaren zijn verkocht. Zo
iets hou je toch niet voor moge
lijk?"
ZATERDAG4DECEMBER1993
Taj Mahal India
verliest glans
AGRA MAHESH UNIYAL
De Tai Mahal wordt bedreigd^
Badend in het maanlicht is def.
eeuwenoude Indiase tempe^
nog altijd van een ongrijpbar#
schoonheid. De oplichtende wie
marmeren koepel en slanke mi-rjV
naretten geven het symmetri-|
sche bouwwerk een blauwe;
gloed. Maar in het felle daglicht!-'
zijn aan het wereldberoemd^
mausoleum de tekenen des tijdstip
te zien. De oorspronkelijker'
glans van het marmer wordt dol
en de stenen zijn gehavendfe
door vervuiling en stof.
De Taj Mahal werd in hetl
midden van de zeventiende);'
eeuw in Agra gebouwd in op-?
dracht van Moghul-keizer SjalV
Jehan als mausoleum voor zijn»
favoriete echtgenote. Twintig-|,v
duizend arbeiders werkten'-
twintig jaar aan het bouwwerk,?,
dat 'een unieke mengeling;
vormt van hindoeistische en is-L'k;
lamistische architectuur. De TajV
Mahal heeft vierhonderd jaar!'
lang de felle hitte en kou door-; -
staan van de vlakten van Rajast-;:-
han en zandstormen en stort- -
buien in de jaarlijks terugkeren-;
de regentijd. Maar nu is smog
de grootste bedreiging voor In-|
dia's grootste publiekstrekker.
Twee maanden terug beval 11
het Indiase hooggerechtshof de. IË
sluiting van meer dan tweehon-
derd fabrieken die kolendam
pen uitstoten in Agra en omge-l j|
ving, 180 kilometer ten zuidoos-
ten van New Delhi. Volgens een
rapport van het Nationale Insti-L|l
tuut voor Milieu-Onderzoek ff
(Neeri), kleurt het i
vuiling. De chemische fabrie-j ff
ken, het intensieve vrachtver-!
keer, de olieraffinaderijen en de
elektriciteitscentrales hebben; lp
de luchtvervuiling op een ge-; -.V
vaarlijk hoog peil gebracht. Vol-;
gens het Neeri overschrijdt het; M
dioxide-gehalte in de lucht de!
maximum toegestane hoeveel-;
heid van 30 microgram per ku-i
bieke meter.
In Agra zit bovendien extreem1
veel stof in de lucht, ongeveer:
acht keer zoveel als in andere -
grote steden ter wereld. Tijdens
de lange zomer in de Indiase!
vlaktes staat de Taj Mahal bloot A
aan zeer hete winden en stof-
stormen die zand aanvoeren!
van de nabijgelegen Westelijke' -
Thar-woestijn. Door de eeuwen! 11
heen is de Taj Mahal op die ma- ,Jj
nier gezandstraald.
Tegenwoordig vindt er een
chemische reactie plaats tussen?
elementen van de steen en ver-;
vuilendé stoffen. Bovendien be- 11
vatten de stofdeeltjes veelal het: 0
residu van zure regen. Volgens
milieudeskundigen is de over-!
heid de laatste jaren erg laks ge-!
weest waar het de uitvoering j
van milieuwetgeving betrof.! T
Hierdoor konden overal in Agra f
en omgeving chemische fabrie
ken, ijzersmelterijen en glasfa-
brieken worden geopend.
Het gebied rond de Taj Mahal
werd in 1980 tot een ecologisch:
kwetsbaar gebied verklaard.
„Als we dit in zo'n speciale zone
al toelaten, kan men zich voor- j|
stellen wat er in de rest van het
land gebeurt", zegt M.C. Mehta,
jurist bij het hooggerechtshof.
Het bevel tot sluiting van de
meest vervuilende fabrieken
kwam nadat hij de kwestie het
hof had aarigekaart.
Het is de eerste keer dat in In- M
dia zoveel fabrieken tegelijker-: M
tijd moeten sluiten. Nadat;
Mehta negen jaar geleden het; |i
petitionnement indiende, be-
sloot de regering een onderzoek
te laten uitvoeren onder 511
van de 2.300 fabrieken in Agra m
en omgeving. Daaruit bleek dat ff
slechts drie fabrieken 1
waren van vervuiling-beperken- s
de installaties.
De getroffen fabriekseigena- V;
ren in het gebied zijn woedend O
over de uitspraak van het hoog-
gerechtshof. Ze vinden dat zij: ti
de zondebok zijn geworden; A
voor de milieuproblemen, ter-;
wijl de grootste vervuiler, dej ij
olieraffinaderij in Mathura, on-j ft
gemoeid wordt gelaten. „Hetj
overgrote deel van onze instal-'
laties heeft een uitstoot die on-i
der de norm ligt", zegt de voor-i
zitter van de Vereniging van;
Ijzerfabrikanten (Aifa) in Agra.;
Hij vindt dat de overheid veel te
weinig heeft gedaan om de fa-
brikanten technische hulp
bieden bij aanpassing van i
installaties.
Ook Mehta geeft toe dat de
sluiting van de fabrieken de lo- m
kale economie schade zal be- M
rokkenen. Maar hij wijst erop yj
dat dit in het niets zinkt vergele-
ken bij de economische ramp |!j
die Agra te wachten staat als de
Taj Mahal zijn schoonheid ver- y;j
liest. Vorig jaar kwamen ander-
half miljoen toeristen naar Agra
om de Taj Mahal te bewonde-
ren. De helft van hen was bui-
tenlander.
Om het publiek op de hoogte te stellen van de ontwikkelingen
rondom de bouw van de Wijkertunnel is naast de bouwput in
Velsen-Zuid een informatiecentrum ingericht. In plaats van de
gebruikelijke maquette is ditmaal gekozen voor een panorama
presentatie. De bezoeker loopt als het ware op de A-22 van Alk
maar naar Ijmuiden. Aan de linkerkant de dorpen Uitgeest,
Heemskerk en Beverwijk; aan de rechterkant de weilanden.
Langs de weg zijn panelen opgesteld met informatie over de ge
schiedenis van het gebied. Hoe dichter de tunnel wordt genaderd
hoe meer informatie er over de bouw wordt gegeven. De presen
tatie wordt elke vier maanden vernieuwd zodat de informatie
steeds weer aan de actualiteit is aangepast. De Wijkertunnel
moet in 1996 zijn voltooid.
Info: Informatiecentrum, Amsterdamseweg 20, Velsen-Zuid, tele
foon 02550-22973.
De contouren van de Wijkertunnel worden zichtbaar. archieffoto
Bij het overleg Samenwerkende
Wandelsportorganisaties (OS-
WO) is zojuist de 25ste editie
van het Landelijk Wandelpro
gramma uitgekomen. In het
handzame jubileumboekje zijn
de gegevens van 1186 tochten
opgenomen waaraan in 1994
kan worden deelgenomen. Ook
bevat de gids een overzicht van
ruim vijftig recreatieve, dage
lijks af te leggen trajecten. Het
werkje is onder meer te verkrij
gen bij de Nederlandse Wandel
sport Bond in Utrecht, tel. 030-
319458.
Reisberichten
Kerststallenshow
In het pakhuis 'De Kraai' in de Zaanse Schans wordt van 11 decem
ber tot en met 6 januari een tentoonstelling van kerststallen gehou
den. De circa 200 exemplaren uit 40 landen zijn uitgevoerd in de
meest uiteenlopende materialen zoals blik, steen, papier en karton.
De kerststallen (waarbij veel oriëntaalse) zijn eigendom van twee
particuliere verzamelaars uit Zaanstad. De expositie is dagelijks te
zien van 12.00 tot 17.00 uur, behalve op Eerste Kerstdag.
Expositie Amnesty
Amnesty International begon onlangs een campagne die gericht is
tegen het steeds meer voorkomende verschijnsel van de politieke
moorden en verdwijningen. Onderdeel van die actie vormt een fo
to-expositie in het Rijksmuseum Gevangenpoort in Den Haag (Bui
tenhof 33). Volgens schattingen zijn de afgelopen tien jaar meer
dan een miljoen mensen slachtoffer van politiek geweld geworden.
Niet alleen in militaire dictaturen, maar ook in democratieën waar
de rechten van alle burgers zijn beschermd. De expositie duurt tot
het einde van het jaar en maakt deel uit van de normale rondlei
dingen door de Gevangenpoort.
Openingstijden maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 17.00
uur en op zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Laatste rondleiding
steeds om 16.00 uur.
Kerstboomversiering
Kerstboomversiering uit de oude doos is tot en met 9 januari te
zien in het Kathe Kruse poppenmuseum in Den Helder. De versie
ringen op de expositie zijn in veel gevallen gemaakt van dun, zeer
breekbaar glas. De verzameling Kathe Krusepoppen is de laatste
tijd overigens aangevuld met nieuwe exemplaren, beren en schil
derijen.
Het museum is gevestigd aan de Binnenhaven 25 in Den Helder.
Info: 02230- 16704.
In Jeruzalem is de orthodoxe wijk Mea Sharim een van de interessantste
bezienswaardigheden. foto rob van den dobbelsteen
Het Israëlisch Nationaal Verkeersbureau in Nederland heeft een
brochure uitgegeven met daarin de geactualiseerde gegevens van
Israël als toeristische bestemming. Ook geeft de folder een over
zicht van de evenementen die de komende maanden plaatsvinden.
Het toeristisch verkeer in en naar Israël maakt de laatste weken een
duidelijk opleving door. Opvallend is de interesse voor een winter
zonvakantie in Eilat aan de boorden van de Rode Zee.
Info: Israëlisch Verkeersbureau in Amsterdam, telefoon 020 -
624.96.42.
Ski- en Countryweken
Naast Alpineskiën kan er in Savognin ook uitstekend worden 'ge-
langlaufd'. foto pr
In Savoging (Graubunden, Zwitserland) vinden van 15 tot en met
30 januari voor de vijfde keer Ski- en Countryweken plaats. Hoogte
punt naast het skiën: het optreden van de band 'George Hug and
Steak Beans'. Ook de Amerikaanse country-ster Craig Carter
('The singing Cowboy from Texas') heeft aangekondigd naar het in
Zwitserland buitengewoon populaire wintersportdorp te komen.
Info: VW Savognin, telefoon (vanuit Nederland):
09.41.81.742.222.
Deense joden
In het Verzetsmuseüm in Amsterdam (Lekstraat 63) is tot en met 30
januari de tentoonstelling 'Oktober '43, de redding van de Deense
joden' te zien. Doordat Denemarken onder de Duitse bezetting een
grote mate van autonomie genoot, leefden de joden er aanvankelijk
onder relatief gunstige omstandigheden. Toen het verzet vanuit de
bevolking steeds sterker werd, besloten de nazi's dit te beantwoor-^
den met de deportatie van alle in het land wonende 8.000 joden.
De plannen lekten echter uit en de Denen ontketenden een massa
le reddingsoperatie, waarbij in enkele weken tijd ruim 7.000 joden
werden gered. De expositie laat affiches zien van het Museet for
Danmarks Frihedskamp 1940-1945, die in beeld en tekst de Duitse
deportatieplannen, de reddingsacties en de gevolgen daarvan be
lichten. Ook komen het leven en de cultuur van de Deense joden
aan de orde.
Openingstijden: dinsdag tot en met vrijdag van 10.00 tot 17.00
uur en op zaterdag en zondag van 13.00 tot 17.00 uur.
'De juffrouw van de telefoon'
'De juffrouw van de telefoon' is de centrale figuur van een tentoon
stelling in het PTT Museum in Den Haag (Zeestraat 82). In hoofd
zaak gaat het om het functioneren van de telefonistes tussen 1900
en 1940. Onder meer komen de toelatingseisen, salariëring, de
werkplek en de carrière-mogelijkheden aan de qrde. Met de auto
matisering raakte de rol van de lokale en interlokale telefoniste uit
gespeeld. De vrouwen die wèl op het post bleven, voor het interna
tionale verkeer en het geven van inlichtingen, gingen 'operators'
heten. Ook aan hun werkomstandigheden wordt aandacht besteed.
In het PTT Museum is verder veel te zien op het gebied van post,
telefoon, telegrafie, postzegels en de modernste communicatie
technieken.
Openingstijden maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 17.00
uur en op zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur. Eerste
Kerstdag en nieuwjaarsdag gesloten.
Brochure Israël
