Geweld in Rwanda laait op
Jeltsin verliest vrienden in Lenins geboorteplaats
Feiten &Meningen
Clochard-pers helpt daklozen
aan warm bed en een maaltijd i
Brinkman moet eens
goed gaan nadenken
USLAND
VRIJDAG 3 DECEMBER 1993
Burgeroorlog Burundi slaat over naar buurland
Na het etnische geweld in
het Middenafrikaanse Bu
rundi van de afgelopen
weken lijken de verhou
dingen tussen Hutu's en
Tutsi's ook in het buur
land Rwanda verder te
verslechteren. Bij aanval
len van Hutu's, die in
Rwanda 80 procent van de
bevolking vormen, kwa
men de afgelopen dagen
zeker vijf Tutsi's om het
leven en sloegen er 325 op
de vlucht.
RUHUHA JOHN B. KAYIGAMBA
Drie maanden geleden werd
een broos bestand gesloten tus
sen de opstandelingen van het
Rwandees Patriottisch Front
(RPF) en het regeringsleger. Met
dit zogeheten Akkoord van
Arusha de Tanzaniaanse stad
waar de overeenkomst werd ge
tekend leek een einde te zijn
gekomen aan drie jaren burger
oorlog. Maar de afgelopen twee
weken zijn Tutsi's op tal van
plaatsen weer het slachtoffer
van geweld geworden.
Een paar honderd gevluchte
mannen, vrouwen en kinderen
hebben een tijdelijk onderko
men gevonden in de katholieke
missiepost in Ruhuha, ten zui
den van de Rwandese hoofd
stad Kigali. Districtsbestuurder
Djuma Firmin Gasana was ge
tuige van de aanvallen van
groepen gemaskerde mannen,
die gewapend waren met mes
sen, pijl en boog, speren en gra
naten. ,,De bendes vermoord
den in het dorp Nyakayaga 5
mensen, staken 7 huizen in
brand en namen een groot deel
van het vee mee", vertelt hij.
Ook Tutsi's uit omliggende ge
bieden sloegen op de vlucht
voor het geweld en zitten voor
lopig in Ruhuha.
„De aanvallers zijn geen onbe
kenden", vertelt een presbyteri
aanse priester uit een van de
getroffen Rwandese dorpen.
,,Het zijn dezelfden die ons in
maart 1992 lastig vielen", zegt
de geestelijke, wiens vrouw bij
de laatste gewelddadigheden
om het leven kwam. Bij aanval
len op de Tutsi-gemeenschap in
Rwanda kwamen vorig jaar vol
gens mensenrechtenorganisa
ties zeker 300 mensen om het
leven en sloegen 20.000 mensen
op de vlucht.
De lokale politie heeft de afgelo
pen dagen meer dan 50 mensen
gearresteerd die waren betrok
ken bij de gewelddadigheden.
Tevens is speciale politiebewa
king ingesteld rond de vluchte
lingenkampen aan de grens met
Burundi. Die zitten overvol na-
Een Hutu-vrouw met haar twee kinderen op weg naar de grens met Rwanda. Maar ook daar verslechtert de
relatie tussen Hutu's en Tutsi's.
dat in oktober een militaire
coup tegen president Melchior
Ndadaye van Burundi een golf
van etnisch geweld uitlokte.
Ook in Burundi vormen de Tut-
's een minderheid, r
meerderheid eeuwenlang poli
tiek en economisch gedomi
neerd. Volgens de jongste
schattingen zijn sinds de staats
greep 800.000 Burundi's naar de
buurlanden Rwanda, Tanzania
FOTO AP SAYYID AZIM
bergt er zo'n 350.000.
,,Het geweld tegen Tutsi's kan
elke keer weer oplaaien doordat
de schuldigen niet worden ge
straft", zegt Joseph Matata, se
cretaris van de Bond voor de
dat land hebben zij de Hutu- en Zaïre gevlucht. Rwanda her- Verdediging van de Mensen
rechten in Rwanda. „Bewijzen
en getuigenissen van executies
en verkrachtingen door militai
ren zijn door de regering conse
quent genegeerd." Volgens Ma
tata is de spanning tussen de
twee bevolkingsgroepen nooit
echt weggeweest. „Er was
slechts sprake van een zeer bro
ze vrede."
Er komen de laatste dagen uit
alle hoeken van Rwanda berich
ten over slachtingen onder Tut
si's. Dinsdag werden in het dorp
Kabatwa, vlakbij het drielan
denpunt Rwanda-Zaïre-Tanza-
nia, 17 mensen vermoord en 26
anderen ontvoerd. Vorige week
bracht een gewapende bende
37 mensen in het noordelijke
district Ruhengeri om het leven.
De regering in Kigali heeft het
RPF verantwoordelijk gesteld
voor de slachtingen onder de
Tutsi's. De in Rwanda gestatio
neerde troepen van de Verenig
de Naties hebben niet kunnen
nagaan of die beschuldiging
juist is. Het ironische van de
aantijging is dat het RPF wordt
gedomineerd door Tutsi's, die
in 1990 met een legermacht
vanuit Uganda Rwanda binnen
vielen.
Caesar Cyiza, hoofd militaire
operaties van het RPF, verwerpt
de beschuldigingen van rege
ringszijde. „Met al deze massa
moorden en verdachtmakingen
wil de regering een aanleiding
creëren om de wapens weer op
te vatten en de missie van de
VN-troepen te doen misluk
ken." In de ogen van de com
mandant wil de regering op de
ze wijze sommige groepen uit
sluiten van de verldezingen die
volgend jaar zullen plaatsvin
den.
Sommige waarnemers zien het
toegenomen geweld tegen Tut
si's in Rwanda als een wraakne
ming voor de staatsgreep van
het door Tutsi's overheerste le
ger van Burundi. Daarbij kwa
men president Ndadaye een
Hutu en enkele ministers om
het leven.
Ondertussen verkeren de vluch
telingen in de kampen of ze
nu afkomstig zijn uit Burundi of
Rwanda in schrijnende om
standigheden. Doordat het re
gentijd is, wordt de kans op het
uitbreken van ziekten als chole
ra, dysenterie en malaria met de
dag groter. Er is bovendien een
groot tekort aan voedsel en me
dicijnen. Unicef, het kinder
fonds van de VN, heeft onlangs
voor 30.000 dollar aan medicij
nen en waterzuiveringstabletten
gestuurd. Het Wereldvoedsel
programma van de Verenigde
Naties (WFP) liet 9.400 ton
voedsel naar Rwanda overvlie
gen, maar om alle vluchtelingen
hulp te bieden is de komende
maanden zeker 8 miljoen dollar
nodig.
PARUS HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
„Dames en heren, koopt LeRé-
verbère, het blad voor de daklo
zen." In de vrieskou staat een
pakweg 30-jarige man voor de
ingang van een Parijse super
markt met een bundeltje tijd
schriften onder de arm zijn
waar aan te prijzen. De handel
loopt uitstekend. In amper een
uur tijd heeft Patrick 30 exem
plaren verkocht. „Genoeg voor
een hotelkamer en een warme
maaltijd", zegt hij tevreden.
Patrick is een van de vele hon
derden clochards en daklozen
die dankzij Le Réuerbère (De
Lantaarn) en drie soortgelijke
tijdschriften zonder al te veel
problemen de harde Parijse
winter doorkomen. Patrick mag
.van de 10 frank die een ver
kocht exemplaar oplevert 7
frank houden.
De 28-jarige Patrick is afkomstig
uit Vierzon in midden-Frank
rijk. Sinds hij enkele maanden
geleden zijn baan verloor,
zwerft hij rond in Parijs, op zoek
naar woonruimte en werk.
Twee zaken die uiterst schaars
zijn. Alleen al Parijs telt volgens
schattingen meer dan 40.000
daklozen.
Mensen zoals Patrick, die eerst
hun baan verloren en vervol
gens hun woonruimte niet meer
konden betalen, komen terecht
in de beruchte vicieuze cirkel.
Zonder vaste baan geen kans op
woonruimte. En wie op straat
leeft, komt vrijwel niet aan een
baan.
Maar voor Patrick en zijn dui
zenden lotgenoten is er sinds
kort een sprankje hoop: de
'clochard-pers'. Door het verko
pen van dergelijke bladen kun
nen ze weer een enigszins
menswaardig bestaan leiden.
Behalve een bescheiden inko
men levert het ze iets op dat
mogelijk nog veel waardevoller
is. Ze vinden een stukje van hun
waardigheid terug.
„Via gesprekken met kopers ra
ken ze weer in contact met de
samenleving, met 'normale'
mensen. Dat geeft sommigen
de moed om zich uit hun ellen
de omhoog te vechten",zegt
Anne Kunvary, een van de me
de-oprichtsters van het tweewe
kelijks verschijnende blad La
Rue (De Straat).
La Rue is het jongste van de vier
bladen voor SDF's (de afkorting
staat voor Sans Domicile Fixe,
ofwel Zonder Vaste Verblijf
plaats) die Parijs inmiddels telt.
Bladen die elk tweewekelijks of
maandelijks uitkomen in opla
gen van vele tienduizenden of
zelfs honderdduizenden. In
middels hebben ze ook in diver
se grote provinciesteden voet
aan de grond gekregen.
Het opmerkelijke succes van de
'clochard-pers' begon afgelopen
Patrick met het blad dat hem weer vertrouwen geeft in de toekomst
FOTO HANS CERTSL,
voorjaar met Macadam. Het
blad dat eerder al in Brussel ver
scheen, haalde al snel oplagen
van meer dan 200.000 stuks.
Van de verkoopprijs van 10
franc gaat 8 franc naar de ver
koper. Na Le Réverbère volgden
achtereenvolgens Faim de Siècle
en La Rue. De markt lijkt nog
lang niet verzadigd.
Van harde concurrentie is geen
sprake, zo leert een telefonische
ronde langs de diverse uitge
vers. „We zijn geen concurren
ten, maar collega's", zegt Frede-
ric-Jean Hoguet, hoofdredac
teur van Faim de Siècle. Ook de
verkopers van de verschillende
bladen zien elkaar niet als con
currenten, zo blijkt.
„We zeggen elkaar vriendelijk
goedendag en proberen elkaar
waar mogelijk te helpen. We zit
ten per slot van rekening alle
maal in de zelfde merde
(stront)", zegt Gérard, een 36-
jarige verkoper van La Rue. Bij
de ingang van de supermarkt
waar Patrick de laatste exem
plaren van zijn stapeltje van Le
Réuerbère aan het slijten is,
wacht hij geduldig op zijn beurt.
Zijn houding en taalgebruik
verraden dat hij beduidend be
tere tijden heeft gekend. Veel
zin om het verhaal van zijn el
lende uitgebreid te vertellen,
heeft hij aanvankelijk niet.
Gérard was twee jaar geleden
nog een zeer goed betaalde ac
countant, zo wil hij na enig aan
dringen wel kwijt. Vervolgens di
sloeg de rampspoed toe. Eerst
verliet zijn vrouw hem met me z<
deneming van zijn twee kinde-ja
ren en kort daarna slankte zijn o:
bedrijf fors af. Gérard stond vrijir
wel van de ene op de andere n
dag op de keien. Toen kort
daarop ook zijn moeder nog
overleed, zag hij het leven niet
meer zitten. Gérard greep naar
de fles en belandde op straat.
Dankzij La Rue gelooft hij weer
ben verzekerd. Dankzij mijn sa g
larisstrookje kan ik binnenkort f
iets huren. Een zolderkamertje
of een studio. Als ik dat eenma:
heb, kan ik weer gaan sollicite-di
ren", zo schetst hij zijn toe
komstplannen. V
Over de toekomst van hun bla- le
den maken Gérard en Patrick si
zich niet druk. Wel over hun eFw
gen toekomst. Gérard wil zo d
snel mogelijk weer woonruimte b
en een vaste baan. Patrick kijkt g
wat minder ver vooruit. „Als ik L
dankzij Le Réuerbère de winter z
goed doorkom, dan red ik me- o
zelf gedurende de zomer wel.
Dan ga ik naar de Cote d'Azur. v
Ik koop een koelbox en blikjes b
frisdrank in een supermarkt en B
verkoop die op het strand aan si
toeristen. Als ik 50 blikjes per d
dag verkoop, heb ik een leven j s
als een prins", zegt hij vastbe- j n
sloten. i v
DEN HAAG CAREL GOSELING
De kop is er af. Natuurlijk, nie
mand wil de verkiezingen in
een deel van Noord-Brabant
een landelijk belang toekennen.
Maar toch, de trend is gezet. En
die moet de regeringspartijen
zorgen baren.
Brabant maakte het CDA tot
grote verliezer. De PvdA verloor
ook, maar minder dan gedacht.
WD en D66 groeiden, maar
beiden zagen het stemmenaan-
tal minder toenemen dan ge
dacht of verwacht. Lokale en
protestpartijen groeiden als
kool, ook al was de opkomst
van de kiezers zo'n 30 procent
geringer dan vorige keer.
De uitslag spoorde vrij nauw
keurig met een voorspelling die
het bureau Interview uitbracht
voor het geval er nu kamerver
kiezingen gehouden zouden
worden. De PvdA verliest aan
zienlijk (maar lijkt toch weer
wat op te krabbelen), de WD
blijft ongeveer gelijk, terwijl
D66, GroenLinks en de CD fors
winnen. De prognose klopte al
leen niet voor het CDA: dat
scoorde een stuk slechter in
Brabant dan bij Interview.
Wat leert dit alles? Bij de PvdA
lijkt de onder Rottenberg inge
zette koers van eenheid zijn
vruchten te gaan afwerpen. Bij
het CDA ligt de zaak anders. Op
basis van Interview's werk blijkt
dat de christen-democraten de
aanhang de laatste maand wis
ten te stabiliseren. Brabant laat
echter een ander beeld zien:
verder verlies.
Dat kan aan specifieke plaatse
lijke en regionale omstandighe
den liggen. Dan hoeft er niet
veel reden tot zorg te zijn bij het
CDA. Het kan echter ook dui
den op het wegtrekken van de
traditionele CDA-achterban,
zoals de boeren. In dat geval zit
het CDA met een echt pro
bleem. Binnen het CDA wordt
dat gevaar ook onderkend. Het
is niet voor niets dat CDA-frac-
tieleider en toekomstig lijsttrek
ker Elco Brinkman zich de
laatste weken steeds meer in de
kijker werkt.
Brinkman geeft in woord en
daad te kennen dat er in de po
litiek knopen moeten worden
doorgehakt. Dat aktie nodig is,
vooral op een aantal terreinen
waar volgens hem al te lang
sprake is van stilstand.
De CDA-voorman heeft daar
voor tot nu toe de sociale zeker
heid als jachtterrein gekozen.
Nieuwe ingrepen in de WAO
zijn nodig, ook voor mensen die
nu al een uitkering hebben. Be
zuinigingen in de bijstand moe
ten eindelijk tot stand komen
en niet in het luchtledige blijven
hangen terwijl de lasten van de
burgers wel stijgen.
De WAO-lijn zette hij al in toen
de Kamer dit voorjaar het om
streden WAO-wetsvoorstel be
handelde. En de eis dat bezuini
gingen echt hard gemaakt
moesten worden legde hij in
september al op tafel bij de ai-
gemene politieke beschouwin
gen. Brinkman werd toen niet
erg serieus genomen. In ieder
geval gebeurde er niets. Dus
zette de CDA-voorman de zaak
de afgelopen weken op scherp.
Daarmee wordt de afstand tot
de PvdA groter. Dat kan tot
stemmenwinst van de PvdA lei
den. Maar ook tot spanningen
in de coalitie, die geleid wordt
door CDA-idooI Lubbers. De
kiezer houdt niet van geruzie.
Niet binnen partijen (zie de
PvdA), maar ook niet tussen de
partijen onderling. De partij die
een kabinet opblaast, krijgt de
rekening daarvoor bij de verkie
zingen.
Brinkman weet dat, maar of hij
er ook naar handelt is vraag
twee. Hoogmoed komt voor de
val. Het CDA en Brinkman heb
ben heel wat om over na te den
ken.
OEUANOVSK HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
Het zal je president maar we
zen. Journalist Sergej Titot
schudt mismoedig het hoofd,
om aan te geven hoe zwaar hij
en zijn democratische vrienden
in Wolga-stad Oeljanovsk het
hebben met Boris Jeltsin. „We
blijven hem steunen", zegt Ti-
tov, „maar soms..."
De progressieven in Oeljanovsk
gaan gebukt onder kilo's frus
traties. Het begon allemaal in
januari 1992, toen Jeltsin even
Oeljanovsk aan deed. Begon
plots het rode hart weer te klop
pen in de geboortestad van Vla
dimir Iljitsj Lenin? Wie weet.
Feit is dat Jeltsin hoogstper
soonlijk een communistische
betonkop tot zijn goebernator
(gouverneur) voor de regio Oel
janovsk benoemde.
De democraten, vertelt Titov,
waren stomverbaasd. Vanaf dat
moment hebben zij harde strijd
moeten leveren tegen die gou
verneur, Joeri Gorjatsjev, en
burgemeester Sergej Jermakov.
Omdat Gorjatsjev een machts
kliek rond zich had verzameld
en de regionale sovjet (raad) in
zijn broekzak had, moest de op
positie vooral uit de stadssovjet
(gemeenteraad) komen.
Een week geleden beroofde Jelt
sin zijn vrienden in Oeljanovsk
ook van dat wapen. Het presi
dentiële decreet dat ontbinding
van lokaal zelfbestuur en nieu
we verkiezingen voor lokale en
regionale parlementen voor
schrijft, kent geen uitzonderin
gen. En Oeljanovsk is een uit
zondering in ftusland, omdat
het daar niet de lokale Sovjet is
die hervormingen tegenwerkt
maar de bestuurders, Jeltsins ei
gen gouverneur voorop.
Verbittering en verslagenheid
strijden om de voorrang onder
het legertje democraten in Oel
janovsk, een industriestad van
700.000 inwoners. De voorzitter
van de nu ontbonden gemeen
teraad, Nikolai Povtarjev, be
twijfelt zelfs of er bij de verkie
zingen nog wel goede kandida
ten zijn te vinden. „De beste
mensen uit mijn raad zijn nu
totaal gedesillusioneerd. Het zal
moeilijk zijn hen weer voor een
plaats in de gemeentepolitiek te
winnen."
De voormalige militair Povtar
jev ziet nu al dat op de regiona
le lijsten voor de komende par
lementsverkiezingen veel kan
didaten voorkomen die dikke
vriendjes zijn met gouverneur
Gorjatsjev. En hij vraagt zich
wantrouwend af hoe eerlijk het
straks bij die verkiezingen zal
toegaan nu gemeenteraad en
regioparlement zijn ontbonden
en dus ook niet hun 50 procent
aandeel zullen leveren in de
kiescommissie die verantwoor
delijk is voor organisatie en
controle op stembusstrijd en
verkiezingsdag zelf.
Journalist Titov herinnert zich
maar al te goed hoe Gorjatsjev
erin slaagde vanaf 1990 'zijn
mensen' in regioparlement en
bestuur te planten. Ze werden
rechtstreeks overgeplaatst
vanuit het tot 1991 door diezelf
de Gorjatsjev geleide partijbe
stuur in Oeljanovsk.
De ijzeren greep van deze ex-
partijbons valt aan het stads
beeld van Oeljanovsk af te le
zen. Geprivatiseerd kleinbedrijf
is er nauwelijks, 's Avonds na
een uur of tien is de Wolgastad
uitgestorven. Waar zouden late
stappers ook heen moeten? Het
enige vertier is het restaurant
van hotel Venjets, tegenover het
Lenin-museum in het centrum
van de stad.
Titov: „Gorjatsjev hield hier het
Sovjetsysteem op een slimme
manier in stand. Hij voorkwam
bijvoorbeeld dat de prodoekti
(de staatssupermarkten) in pri-
vé-handen terechtkwamen. Hij
zette gewoon het oude handels
directoraat van het regiobe-
HERKIEZINGEN
De Russische president Boris Jeltsin.
stuur, dat verantwoordelijk was
voor distributie en prijzen in die
winkels, om in een aandeelhou
dersmaatschappij. Van onder
linge concurrentie tussen de
winkels kwam dus niks terecht.
Het handelsdirectoraat zette de
oude politiek gewoon onder zo
genaamde privé-vlag voort."
Waarom Jeltsin juist deze man
tot zijn 'uitvoerder van de her
vormingen' in Oeljanovs be
noemde, blijft duister. Titov en
Povtarjev houden het onafhan
kelijk van elkaar op Jeltsins ge
woonte om spontane beslissin
gen te nemen. Daarop hebben
zijn tegenstanders zich ook in
gesteld.
Gorjatsjev had er voor gezorgd
dat een flink aantal aanhangers
zich op het terrein van de vlieg
tuigfabriek Aviastar bevond
toen Jeltsin daar in januari 1992
een bezoek bracht. Aan het be
zoek was een campagne in de
FOTO ANP RUUD HOFF
lokale media vooraf gegaan
waarin Gorjatsjev was afgebeeld
als een politicus die het welzijn
van de bevolking hoog in het
vaandel had staan.
Toen Jeltsin, tijdens een gesprek
met de fabrieksarbeiders vroeg,
wie willen jullie als gouverneur,
klonk er onmiddellijk en luid de
naam van Gorjatsjev. „Ik zie dat
jullie voor hem zijn, ik zal het
betreffende decreet vandaag
nog tekenen", zei Jeltsin.
Titov: „Het was allemaal door
gestoken kaart, maar er viel ge
woon niks aan te doen." Zijn
krant, de Simbirski Koerier
(Simbirsk is de pre-revolutio-
naire naam van Oeljanovsk) j
moet met een oplage van
32.000 optomen tegen de OeljaA
nouska Prauda, de voormalige j
krant van het partijapparaat, j
Dat zit dus wel snor met de pu-
bliciteit voor de Gorjatsjev-
vrienden.
De potentiële kiezers, zo blijkt j
uit een groot aantal straatinter
views, zien of de gang naar de
stembus niet zitten of weten i
niet op welke partij ze moeten
stemmen. Meest gehoorde re
actie: „Het zijn toch allemaal
bedriegers."
Alle pogingen om met Gor-
jatsjov, burgemeester Jermakov
of hun naaste adviseurs in ge-
sprek te komen, stuitten af op
botte onwil. We worden van het:
kastje naar de muur gestuurd. 1
Naderhand blijkt dat Gorjatsjev
al sinds zijn benoeming in 1992 j
elk direkt contact met de pers
mijdt. We houden het daarom
maar op 'wie zwijgt, stemt toe'.
