'Een bort dat wel geschildert is'
'Als ik eenmaal bezig ben
kan ik niet meer stoppen'
Cultuur Kunst
Componist Philip Glass: het
boegbeeld van de 'tegencultuur'
Nieuwe toekomst
oud muziekcentrum
'Cyrano'
overleeft
kritiek u
Vragen over verdwenen veiling-geld
DINSDAG 30 NOVEMBER 1993
CHEF ANNEMIEK RUYGROK. 071 -356472. PLV -CHEF JAN RIJSDAM. 071 -35647
Nederlandse Filmdagen schuldenvrij
utrecht Het algemeen bestuur van de Nederlandse Filmdagen
heeft het contract van festivaldirecteur Jacques van Heijningen
verlengd met een nieuwe termijn van driejaar. Herman de Wit
is benoemd tot programmeur van het festival. De organisatie
van de Filmdagen is er door de versoberde 13de editie van afge
lopen september in geslaagd om alle tekorten weg te werken.
Voor het 14de festival streeft men er naar opnieuw een grote
bioscoopzaal in gebruik te nemen voor première-voorstellingen.
Het programma zal worden uitgebouwd met een buitenlandse
sectie waarin uitsluitend films zullen worden vertoond die in ei
gen land zijn bekroond met nationale filmprijzen. De organisa
tie beoogt te komen tot een uilwisseling met andere landen, zo
dat ook de met Gouden Kalveren bekroonde Nederlandse films
elders in Europa vertoningen zullen krijgen.
Bij Forum 45 arbeidsplaatsen weg
enschede» Bij Forum in Enschede verdwijnen circa 45 banen na
dat het opera- en muziekgezelschap is opgedeeld in zelfstandige
organisaties voor de nationale reisopera en een oostelijk symfo
nie-orkest. De inkrimping wordt uitgevoerd door zoveel moge
lijk volledige arbeidsplaatsen te veranderen in parttime-functies.
De opera gaat 60 arbeidsplaatsen omvatten. Het orkest zal uit 79
musici bestaan. Forum heeft dit gisteren bekendgemaakt. Aan
de pijnlijke afslanking valt volgens bestuur en directie van Fo
rum niet te ontkomen, omdat jaarlijks drie miljoen gulden min
der beschikbaar is als gevolg van de rijksbezuiningen.
Drie ex-Beatles komen bij elkaar
mexicq-stadDe drie nog levende Beatles Paul McCartney. Rin-
go Starr en George Harrison komen in januari bij elkaar voor een
eerbetoon aan 'Yesterday'. Dat heeft Paul McCartney gezegd. De
Beatles zullen in Londen gaan werken aan een documentaire,
zei McCartney in Mexico-Stad, waar hij in het kader van zijn we-
reldtoemee optrad. In de film. die naar de Beatles-song 'The
Long and Winding Road' wordt genoemd, zullen de drie ex-
Beatles samen musiceren en terugblikken op het verleden. De
vierde Beatle, John Lennon, werd op 8 december 1980 in New
York doodgeschoten.
Paul McCartney: eerbetoon aan 'Yesterday'.
Nederlandse majolica en Delfts aardewerk in Paleis Lange Voorhout
'Een bort dat wel geschil
dert is'. In de titel van de
tentoonstelling die wordt
gehouden in het Museum
Paleis Lange Voorhout zijn
bewust twee spelfouten
opgenomen. De tekst is af
komstig van een bord uit
de 17de eeuw. Het is de
laatste regel van een zesre
gelig tafelrijm dat het ge
bruik van aardewerk pro
pageert. Citaten, spreek
woorden en gezegdes,
veelal met een vermanen
de ondertoon, kwamen,
naast landschappen en
stillevens, vaak voor op het
Nederlands aardewerk dat
internationale faam ver
wierf onder de naam Delfts
Blauw.
den haag jan rusdam
In het Haagse museum wordt
de collectie van de Amsterdam
mer E. van Drecht getoond, een
uitzonderlijke en omvangrijke
particuliere verzameling Neder
landse majolica en Delfts aarde
werk uit de periode 1550-1700.
Deze vroege keramieknijver-
heid, de oorspong van het
Delfts Blauw, is lange tijd volko
men genegeerd. Die geringe be
langstelling heeft Van Drecht in
de gelegenheid gesteld om, in
de afgelopen 20 jaar, een enor
me collectie aan te leggen. Hij
had lange tijd vrij spel op de
markt.
De tentoonstelling, die een
ruime keuze uit deze collectie
omvat, geeft een vrij nauwkeu
rig overzicht van de opkomst en
bloei van de Nederlandse kera-
mieknijverheid sinds de tweede
helft van de 16de eeuw. Op het
eerste gezicht lijkt een expositie
die grotendeels uit borden be
staat nogal saai. Maar dat valt
reuze mee. Veel van de voor
stellingen die op borden voor
komen houden verband met al
lerlei andere kunstuitingen uit
die tijd. Hollandse schilderkunst
en grafiek fungeerden als voor-
Een bord met een afbeelding van een valkenier (Delfts aardewerk, circa
1640. Diameter: 19centimeter). foto»pr
Borden met teksten, veelal met een vermanende ondertoon, waren heel
gebruikelijk (Delfts aardewerk, circa 1650. Diameter: 21 centimeter).
foto pr
beeld. Om dat duidelijk te ma
ken wordt de tentoonstelling
begeleid door een mime keuze
Nederlandse grafiek uit dezelfde
periode.
Decoratie
De oorsprong van het Delfts
aardewerk ligt in Italië waar al
in het begin van de 15de eeuw
een hoogwaardige keramiekin-
dustrie bestond. In Nederland
werd omstreeks die tijd alleen
zeer eenvoudig aardewerk ver
vaardigd: grove bruinrode bak
sels overdekt met een loodhou
dend glazuur, aangeduid als
majolica.
Pas toen in het begin van de
16de eeuw Italiaanse majolica-
bakkers zich in de Zuidelijke
Nederlanden vestigden ont
stond daar een aardewerkin
dustrie van betekenis. Naast
een ver ontwikkelde tinglazuur-
techniek introduceerden de im
migranten ook typisch Italiaan
se decoraties waardoor de pro-
duktie zich nauwelijks onder
scheidde van de Italiaanse voor
beelden. Na enkele jaren ont
stond er, onder invloed van de
lokale smaak, een verbastering
van stijl.
Het Hollandse majolica-as-
sortiment verbreedde zich na
verloop van tijd ondermeer met
de grootschalige produktie van
tegels. Haarlem was de stad
waar omstreeks 1600 de toon
werd gezet voor deze nieuwe
ontwikkelingen. Omstreeks
1650 werd die positie volledig
door Delft overgenomen.
Porselein
De oprichting van de Verenigde
Oostindische Compagnie
(VOC), in 1602, bracht grote
veranderingen in de aard van
de beschilderingen met zich
mee. Het toenmalige handels
assortiment bestond groten
deels uit specerijen maar de
Hollandse koopmansgeest leid
de ook tot het op grote schaal
verschijnen van Chinese porse
lein op de Nederlandse markt.
De tentoonstelling laat zien hoe
de Nederlanders aanvankelijk
De PvdA wil dat een onderzoek wordt ingesteld
naar de handel en wandel van de stichting Am
sterdam Society for Aids Prevention (Asap). Deze
stichting organiseerde vorig jaar een kunstveiling
waarvan de opbrengst (360.000 gulden) bestemd
was voor het maken van films over de gevaren
Concert voor het Amsterdamse grachtengordelcircuit
RECENSIE» Rob van der Hilst
Concert: Philip Class solo. Gehoord:
28/11Muziektheater. Amsterdam,
Slobbertruien waren er in over
vloed. Punkers ook. Evenals he
ren in gladde effectenbeurskos
tuums en dames gestoken in
geraffineerd-eenvoudige man
telpakjes waarvan je meteen
weel: die moeten onbetaalbaar
zijn. Gewoon een avondje on-
der-elkaar dus daar in het Mu
ziektheater: het spraakmakende
deel van het Amsterdamse
grachtengordelcircuit heeft ook
recht op zijn privé-uitjes.
Aanleiding van het bijeenko
men in de Stopera was het op
treden van de Amerikaanse
componist Philip Glass. Nu
eens niet met zijn eigen ensem
ble, maar in zijn eentje, als pia
nist in eigen werk. Glass is aller
eerst een typisch Amerikaanse
componist, een eclecticus. Als
beginnend jongeling verzamel
de hij links en rechts wat los- en
vastzit in de westerse klassieke
muziek. Door kennismaking
met traditionele Indiase muziek
en ontmoetingen met de eertij
ds razend populaire musicus
Ravi Shan kar, begon Glass een
onmiskenbaar eigen muziektaal
te ontwikkelen.
Met opera's als 'Einstein on
the Beach' (uit 1976; een mijl
paal in de ontwikkeling van de
20e-eeuwse opera) en muziek
bij enkele spectaculaire films
werd Glass vanaf die tijd het
muzikale boegbeeld van de in
ternationale 'tegencultuur', een
cultfiguur dus.
Deze beweging, voornamelijk
in Westeuropa en Amerika, stel
de zich teweer tegen de gevol
gen van overbevolking, over-in-
dustralisatie en schending en
vervreemding van de natuur.
Vandaar de voorkeur voor In
diase (religieuze) muziek, met
zijn sterk repeterende toonka-
rakterjstieken. En vandaar ook
een uitverkocht Muziektheater
gisteravond. Want wie wilde
niet eens in de fysieke nabijheid
De Amerikaanse componist Philip Glass aan de vleugel tijdens de
soundcheck in het Amsterdamse Muziektheater. foto anp
verkeren van de Amerikaanse
muziekgoeroe.
Wat de luisteraars in het Mu
ziektheater over zich uitgestort
kregen, was een waterval van
enkele uren van voornamelijk
gebroken drieklanken, eenvou
dige akkoordverbinding, met
slechts aanzetten tot melodie
vorming. Het overgrote deel van
de muziekstukken waren klavie
ruittreksels van composities die
voor oorspronkelijk theaterpro-
dukties, films, poëzievoordrach-
ten of religieuze bijeenkomsten
waren bedoeld. Slechts één
compositie was origineel, de Fi
ve Metamorphoses uit 1988,
maar ook hier gold: veel van
hetzelfde.
Het maakte de concertbezoe
kers allemaal geen barst uit: ook
al zou Glass de muziek ter plek
ke verzonnen hebben - zijn
compositiemethode is nu een
maal sterk improvisatorisch van
karakter - het publiek lustte er
wel pap van. En alle bewerkin
gen klonken eigenlijk allemaal
eender.
Zoals tegenstanders van An
ton Bruckner ooit beweerd heb
ben dat die in zijn leven rqaar
één symfonie heeft geschreven,
in elf afleveringen - onzin na
tuurlijk -, zo vielen er bij Glass
met de beste wil van de wereld
geen echte verschillen te onder
scheiden tussen de gespeelde
stukken. Dodelijk voor een con
cert, want verveling is dan de
prijs. Maar onder de Glass-gan-
gers in het Muziektheater viel
een sfeer te bespeuren van we-
want-more. Géén concert dus,
maar een religieuze happening,
maar wel met het loket als toe
gangspoort! Moet kunnen.
'Gaudeamusvoortaan 'Walter Maas Huis
bilthoven gpd
Het huis 'Gaudeamus' aan de
Gerard Doulaan in Bilthoven,
wordt omgedoopt: het zal
voortaan 'Walter Maas Huis'
heten en zal opnieuw een rol
gaan vervullen in de Neder
landse kunst en cultuur. Gau
deamus is heilige grond in Ne
derland, althans voor klassieke
muziekliefhebbers. Hier werd,
als nergens anders in ons land
zo opvallend, echt muziekge
schiedenis gemaakt.
In Gaudeamus woonde en
werkte van begin af aan een
van de belangrijkste compo
nisten van de Nederlandse ro
mantiek: Julius Röntgen
(1855-1932), vriend en zeer ge
respecteerd collega van
Brahms en Grieg en schepper
van een oeuvre van 600
hoogwaardige composities.
Röntgen's muziek is echter ge
heel uit het zicht geraakt. Ben
'normaal' gevolg van het 'klas
sieke' gebrek aan kennis, in
zicht en (dus) belangstelling in
de eigen Nederlandse muziek
en componisten.
In 1940 werd Gaudeamus
domicilie van de vermogende
Joods-Duitse textielhandelaar
Walter Maas (vorig jaar op 83-
jarige leeftijd overleden).
Maas, die in 1933 naar Neder
land was gevlucht, overleefde
de oorlog. Hij moest in 1941
wel onderduiken, waarvan en
kele maanden op de vliering
van zijn eigen huis.
Na 1945 bestemde hij Gau
deamus tot centrum van mu-
ziekvernieuwing in Nederland.
Het was Maas' uiting van
dankbaarheid voor het asiel
dat Nederland hem had gebo
den. De wereldwijd bekend
geworden 'Stichting Gau
deamus' werd werk- en ont
moetingsplaats van vele geta
lenteerde jonge componisten,
ook buitenlandse. Karlheinz
Stockhausen, Ton de Leeuw,
Pierre Boulez, Peter Schat, Lu
ciano Berio: al deze inmiddels
wereldberoemde componisten
vonden in Bilthoven begrip,
gastvrijheid en inspiratie voor
hun hemelbestormende ver-
Gaudeamus na zijn dood een
rol zou blijven spelen in kunst
zinnig Nederland. Enkele jaren
geleden werd een aparte stich
ting opgericht, de Maas-
Nathan stichting (genoemd
naar de ouders van Walter
Maas), en het lag in Maas' be
doelingen om de eigendoms
rechten als ook een belangrij
ke deel van zijn financiële be
zittingen naar de nieuwe
stichting over te hevelen. Dit
werd doorkruist door zijn
overwachte overlijden. De
kans dat Gaudeamus verkocht
zou worden, was niet denk
beeldig, vreesde de Maas-
Nathan stichting.
Maas' erfgenamen wilden
echter het huis als 'buiten
plaats voor kunst en cultuur'
behouden. De Maas-Nathan-
stichting werd de kans gebo
den om in drie jaar zijn verhe
ven doelstellingen, als ook de
exploitatie van het gebouw,
van de grond te krijgen. In het
omgedoopte 'Walter Maas
Huis' zullen vanaf volgend jaar
muzikale en andere avondpro
gramma's worden gehouden,
in nauwe samenwerking met
NCRV en Vpro (radio en tele
visie).
Daarnaast staan conferen
ties en studiedagen op het
programma. Er is sprake van
het 'cultuurdebat op gang
houden' buiten de gangbare
kanalen. Componisten die een
tijdje in stilte willen werken,
kunnen er terecht, als ook ook
scholen en muziekscholen. De
start van het Walter Maas Huis
is financieel mogelijk gemaakt
door o.a. WVC, provide en
stad Utrecht, gemeente De
Bilt, conservatoria en andere
culturele instellingen. Hier
door kan het huis hoopvol een
derde fase ingaan.
het Chinees porselein imiteer
den. Verbeteringen van het pro-
duktieproces gaven het aarde
werk zelfs zo'n ander aanzien
dat het de naam 'Hollants por-
celeyn' kreeg, ofschoon het na
tuurlijk geen 'porceleyn' was.
Uiteindelijk zouden ook de Chi
nese en Europese stijlen zich
weer vermengen.
Pas geleidelijk aan slaagden
Nederlandse pottenbakkers er
in hun produkt een eigen karak
ter te geven. Het aantal decora-
tievormen nam sterk toe. De
voorstellingen op schotels, bor
den, potten en kannen zijn
veelal in dezelfde categorieën
onder te brengen als de schil
der- en prentkunst van die tijd.
Zo kunnen we op het aardewerk
historietaferelen (vooral bijbelse
voorstellingen), stillevens, land
schappen, pastorales, al dan
niet geïllustreerde spreuken en
(pseudo-)heraldiek onderschei
den. Alleen portretten ontbra
ken vrijwel geheel. Tot de abso
lute hoogtepunten van de Ne
derlandse majolicaproduktie
behoren de monumentale scho
tels, borden en papkommen
met het granaatappeldecor,
waarvan enkele fraaie exempla
ren op de tentoonstelling te
zien zijn.
Naarmate de blauwwitte be
schilderingen van het Delftse
aardewerk de overhand kregen
nam ook de virtuositeit in de
beschilderingen toe. Vooral de
landschapsbordjes vormen in
artistiek opzicht een hoogte
punt. Daardoor ontstond uit
eindelijk een zeer oorspronke
lijk Nederlands produkt dat
zich, tot op de dag van vandaag,
een eigen markt wist te verove
ren.
'Een bort dat wel geschildert
is'. Majolica en Delfts aarde
werk, t/m 30 januari in het
Museum Paleis Lange Voor
hout. Di. t/m zo. 11.00-17.00
uur. Bij de tentoonstelling is
een catalogus verschenen
waarin alle 225 stukken zijn
afgebeeld. Verkoopprijs tijdens
de expositie f 135,- (daarna f
185,-).
iel
aalsmeer gpd
De Nederlandse musical
'Cyrano' lijkt Broadway té
overleven. Óndanks de slech
te kritieken, die sinds de pre
mière van vorige week zon
dag zijn verschenen, gaat def>tH
kaartverkoop nog altijd goed,
Net als vóór de première zijn ir<
de kaarten voor 'Cyrano' vrij- in
wel dagelijks uitverkocht. De >k
kaartverkoop is sinds de pre- e\
mière vervijfvoudigd.
„Het publiek reageert on-ui
verminderd enthousiast, on-iej
stuimiger zelfs dan bij de
première toen er nogal wal
Nederlanders in de zaal za
ten", aldus een woordvoer
der van producent Van der
Ende. De negatieve kritieker
zijn bij de spelers niettemin
hard aangekomen. Joop var
den Ende heeft hen met eer
toespraak een hart onder d^at
riem gestoken. „De eerstr |t,
voorstelling na de première
verliep dan ook vrij emotio
neel."
De slechte kritieken worjo
den bij Van den Ende ver
klaard uit de 'traditie' die wip
dat niet-Amerikaanse BroadPg
way-shows moeten rekenerj'^
op slechte recensies. AlMr'
grote hits van Europese oor!)"
sprong hebben daar eei|n
slechte pers, met 'Cats' alp
het duidelijkst sprekende
voorbeeld. Een van de critic[r
schreef zonder meer dat hel*
kleine Nederland vooralsnog
het Amerikaanse musical™
maken nog niet voorbij wajpj
gestreefd. jg
De show staat nu op dbe
rails en loopt. Het publiek]
wordt opnieu\$ benaderd
middels een rèclame-cam.
pagne via pers, radio en teleK
visie. De resultaten daarvat
zijn te meten over een weeF
of twee.
De NOS brengt vanavond
een documentaire over dL
manier waarop 'Cyrano' of1
Broadway' is gerealiseerd3
Nederland 3. 21.02 uur. L
den haag»gpd van aids. Filmer en voormalig Asap-voorzitter
Olaf Smit zou zes films maken, waarvoor hij een
bedrag van 450.000 gulden nodig had. Tot op he
den is nog geen film gemaakt. Asap en filmer
Smit zijn nog steeds bezig fondsen te werven voor
de films. „Het materiaal voor de films is er wel",
verdedigt Smit zich, „maar het geld om het af te
werken, is er nog niet".
foto» jan hol\j
Clemens Wisse: „Een schrijver is een eenzaam figuur, een solist."
Hobbyschrijver Clemens Wisse gaat gewoon door
alphen aan den run»
peter te lintel hekkert
'De scheve', een invalide, ver
minkte man in een boerendorp.
Zijn leven lang opgezadeld met
een vreselijke handicap, waar
door hij een verbitterd mens ge
worden is. Nu loopt hij ook nog
zijn erfenis mis, omdat zijn va
der hem niet in staat acht de
boerderij over te nemen. Die
ziet veel meer zitten in de ge
zonde schoonzoon Wim. Een
scherp conflict dreigt, als 'de
scheve' zijn erfrecht niet wil op
geven.
Dit zijn in het kort de ingredi
ënten van de derde 'boerenro
man' van de 58-jarige Alphe-
naar Clemens Wisse. De hobby
schrijver, in het dagelijks leven
manager voorlichting en com
municatie bij een grote verfpro-
ducent, is zelf opgegroeid op
het platteland in Oud Ade. Na
zijn debuut 'De Vlierhoeve' uit
1990 en 'Onheil in de Veen-
streek' komt hij nu met 'Het erf
recht van de scheve'.
Verzonnen
Ook in dit boek geen autobio-
grafisme. „Nou ja, een beetje
misschien", zegt Wisse. „De ge
beurtenissen zijn absoluut ver
zonnen, maar de sfeertekenin
gen van de omgeving en de ge
bruiken op het platteland van
50 jaar geleden komen uit mijn
herinneringen voort. Om dat te
beschrijven moet ik een plaatje
voor me zien, de gierlucht rui
ken. In zoverre heeft het iets
met mij te maken."
De oplage van de roman ligt
op 3000 stuks, dat is ongeveer
evenveel als bij de andere publi-
katies. Daarvan gaan er volgens
Wisse veel naar de bibliotheek.
„Hier in Alphen hebben ze er
..een stuk of zeven. Die zijn vaak
uitgeleènd, wat ik uiteraard erg
prettig vind. Zelf lees ik name
lijk ook vrij veel, zo'n twee a
drie boeken per week. Dan is
het erg duur als je die allemaal
moet kopen."
Onlangs verscheen een groot-
letteruitgave van 'De Vlierhoe
ve', waarop de auteur tamelijk
trots is. Met een tevreden glim
lach laat hij het dikke 'koeielet-
tersboek' zien. Ook liggen er al
weer twee scripts van nieuwe
bundels bij de uitgever. „Ja, ik
ga gewoon door", zegt Wisse.
„Het liefst zou ik naar een hotel
gaan en alleen maar schrijven.
Maar met mijn vrouw heb ik
een aantal goede afspraken ge
maakt. want als ik eenmaal be
zig ben kan ik niet meer stop
pen."
„Een schrijver is een eenzal
figuur, een solist", vervolgt j
„Ik krijg niet dagelijks menj
aan de telefoon, die me veij
len dat ze mijn verhalen mi
vinden. Dat gebeurt soms. j
reacties die ik dan krijg j
vaak eenduidend: 'makkelijl]
lezen, in één adem uit',
soort dingen. Dat vat ik als i
compliment op, het betek
dat mijn werk de lezers boeit
Ondanks het plezier dat V
se beleeft aan het opteke)
van het plattelandsleven, h
hij er wel eens aan gedacht
op een ander genre over
stappen. „Kinderboeken,
lijkt me wel wat. Ik heb ook
eens een verhaaltje geschre1
maar daar is niets mee
beurd." Hij toont een stap<
A-4tjes. Op het bovenste blai
staat 'Het gebroken toversti
(1983)'.
Het contract dat de Alj
naar met de uitgever heeft, p
hem veel ruimte. „Ik heb
concessies hoeven doen er
houdelijk verandert er we
aan mijn verhalen. Da;
komt, dat ik ook geen zin
om iets in opdracht te schrij
Het moet gewoon gaan ove
dingen die ik fijn vind. Op
manier kan ik nog een jat
dertig mee."
