WAO is asociale regeling geworden
Feiten &Meningen
«cnv
fftV
Dagvaarding tegen Janmaat zoekplaatje
ZATERDAG 27 NOVEMBER 1993
Strengere regels treffen uitkeringen nieuwe én oude arbeidsongeschikten
De WAO moet verder op de helling, zo betoogde CDA-
fractieleider Brinkman deze week in de Tweede Kamer.
Het aantal arbeidsongeschikten groeit nog steeds, dus
blijkbaar zijn de ingrepen die op 1 augustus van kracht
werden, niet hard genoeg geweest.
Maar al blijkt dat nog niet direct uit de cijfers, er lijkt
wel degelijk sprake van een kentering. Vorige week
maakte het Gemeenschappelijk Administratiekantoor
(GAK) bekend dat door de strengere keuringsregels nog
maar vijf in plaats van zeven op elke tien langdurig zie
ke werknemers uiteindelijk een WAO-uitkering krijgen.
Van die vijf WAO'ers krijgen er nog maar twee in plaats
van drie een volledige uitkering.
Maar er-past wel een kanttekening bij: de WAO is voor
veel 'nieuwe', maar ook voor vele 'oude' arbeidsonge
schikten niet meer dan een voorportaal geworden naar
de bijstand. Een deskundige van de Gemeenschappelij
ke Medische Dienst (GMD): „De WAO is echt een asoci
ale regeling geworden."
de hoogleraar hoefde niet aan
de lopende band te gaan staan.
Dat begrip passende arbeid
werd vervangen door gangbare
arbeid (al het bestaande werk in
Nederland). De hoogleraar
moet sinds 1 augustus dus des
noods wél aan de lopende band
gaan staan.
De tweede belangrijke verande
ring is dat de toch al vrij theore
tische bepaling van de kans of
iemand ook werkelijk aan de
slag kan komen, nog veel theo
retischer is geWorden.
Daarvoor even een korte uitleg:
om te kijken wat voor werk ie
mand nog kan doen, stopt de
GMD-arbeidsdeskundige de
mogelijkheden en beperkingen
van een aspirant-arbeidsonge
schikte in het FIS, het functie
informatiesysteem. In het FIS
zijn vele tienduizenden be
staande arbeidsplaatsen in on
geveer 8.000 verschillende ba
nen tot op het bot geanalyseerd
op werkbelasting. Volgens de
oude norm moesten er uit het
FIS minstens vijf passendeba-
nen rollen met in totaal min
stens 50 arbeidsplaatsen. Er
moesten dus 50 werkelijk be
staande, passende arbeidsplaat
sen in Nederland zijn waar de
betrokkene aan de slag zou
kunnen (let wel: de vraag of een
of meer van die banen ook wer
kelijk vacant is, doet niet tefza-
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
Neem Frank. Na Zijn studie
voor werktuigkundig ingenieur
maakte hij voorspoedig carrière
en werd op zijn 35ste hoofd van
de constructie-afdeling van een
bouwbedrijf. Daarvoor moest
hij naast het nodige bureauwerk
ook regelmatig op de bouw
plaats controleren of de stalen
constructie wel haar behoren
werd opgetrokken. Een mooie
baan met een mooi salaris
(6.000 gulden per maand). Maar
hel werd hem te veel. Psychi
sche problemen en slijtage aan
zijn knieën maakten op zijn
42ste een einde aan zijn loop
baan als afdelingshoofd. Bij zijn
éigen bedrijf was geen werk
voor,hem, en zóals zovele w^rk-
nemers-mèt-een-vlekje slaagde
hij er al evenmin in om elders
aan de slag te komen. Was hij
voor 1 augustus afgekeurd, dan
zou hij een WAO-uitkering van
4.200 gulden hebben gekregen.
Maar helaas voor hem werd hij
pas in september gekeurd. Door
de strengere regels sinds 1 au
gustus krijgt hij nu nog maar
1.260 gulden WAO per maand.
Bijna 3.000 gulden minder dus.
Geen vuiltje
Toen in januari de Tweede Ka
mer het groene licht gaf voor de
WAO-maatregelen van het kabi
net, was alle aandacht gericht
op de direct zichtbare verlaging
van de Uitkeringen. Die werd
.vervolgens ook de inzet bij de
CAO-onderhandelingen en toen
de stofwolken waren opgetrok
ken bleek voor het. overgrote
deel van de werknemers het
'WAO-gat' gerepareerd.
Geen vuiltje aan de lucht dus
voor werkend Nederland, zo
leek het. Léék het, want bij het
WAO-pakket hoorde ook een
fikse aanscherping van.de keu
ringsnormen. Wat die in de
praktijk betekenen, maakten de
GAK-cijfers van vorige week
duidelijk: er worden minder uit-
keringen verstrekt én veel men
sen krijgen nog maar een ge
deeltelijke WAO-uitkering in
plaats van een volledige WAO-
uitkering.
De aanscherping valt uiteen in
•twee stukken, die-er bij elkaar
toe leiden dat iemand veel snel
ler wordt geacht nog in een of
andere vorm te kunnen werken.
En hoe méér iemand wordt ge-
lacht nog te kunnen verdienen,
des te lager wordt zijn/haar
WAO-uitkering.
Bij het bepalen van wat iemand
nog voor wérk zou kunnen
doen, beperkte de GMD-ar
beidsdeskundige zich tot.l au
gustus tot passende arbeid, werk
op of iets onder het niveau dat
de zieke deed. Populair gezegd:
ke).
Sinds 1 augustus hoeft de com
puter nog maar 30 bestaande
arbeidsplaatsen op te sporen
•waar iemand aan de slag kan,
ongeacht de vraag of die aan
sluiten bij opleiding en werker
varing. Bovendien moet het sa
laris dat iemand nog kan ver
dienen zo hoog mogelijk wor
den vastgesteld.
Gaan we nu even terug naar
Frank. Toen bleek dat zijn baas
hem niet elders in het bedrijf
onderdak kon brengen, raad
pleegde de GMD-arbeidsdes
kundige het FIS. De computer
vond twee voor Frank passende
functies: bouwkalkulator en
technisch adviseur. In de eerste
baan zou hij nog 4.500 gulden
per maand kunnen verdienen,
in de tweede 4.000 gulden per
maand. Bij de eerste baan lever
de de computer 15 arbeids
plaatsen, bij de tweede 16.
Volgens de oude norm zou
Frank volledig arbeidsonge
schikt zijn verklaard, omdat de
computer er niet in was ge
slaagd vijf geschikte banen met
minstens 50 arbeidsplaatsen te
produceren. Maar volgens de
nieuwe normen zijn die twee
banen met 31 arbeidsplaatsen
wèl genoeg om hem niet volle
dig af te keuren. Volgens de
nieuwe regels zou Frank nog
4.250 gulden (het gemiddelde
e', maar ook voor vele 'oude' arbeidsongeschikten niet
van die twee functies) kunnen
verdienen.
De WAO is een zogeheten loon
dervingsregeling. Dat betekent
dat wordt gekeken naar het in
komensverlies dat iemand lijdt
door zijn kwaal. Hoe minder ie
mand nog geacht wordt te kun
nen verdienen, des te hoger
wordt zijn arbeidsongeschikt
heid vastgesteld. In Franks geval
was het inkomensverlies in de
oude regeling 100 procent, om
dat hij geacht werd niets meer
te kunnen verdienen. Maar vol
gens de nieuwe regels kan hij
nog 4.250 gulden per maand
verdienen en is zijn inkomens
verlies dus maar 1750 gulden
(29,2 procent). Hij wordt dus
maar voor 25-35 procent ar
beidsongeschikt verklaard en
krijgt daarom nog maar een uit
kering van 1.260 gulden per
maand.
Last van rug
Nog een voorbeeld, evenals dat
van Frank gebaseerd op een
werkelijk bestaand geval. Elly
(34) is leidinggevend verpleeg
kundige. Totdat ze last kreeg
van haar rug, verdiende ze 4.000
gulden per maand. In de oude
regeling slaagde het FIS er
evenals bij Frans niet in om vijf
passende functies te vinden, zo
dat ze een volledige WAO-uitke
ring kreeg van 2.800 gulden per
maand.
Nu volgens de nieuwe regels de
computer alle gw/igbrtre functies
mag doorvlooien, komen er ze
ven mogelijke banen uitrollen,
waarvan de drie bestbetaalde 35
arbeidsplaatsen vertegenwoor
digen: bedrijfsverpleegkundige
(3.000 gulden per maand), me
disch secretaresse (2.800 gul
den) en produktiemedewerkster
(2.300 gulden per maand).
Het middelste van de drie hoog
ste salarissen geldt, dus Elly kan
nu nog in theorie 2.800 gulden
verdienen. Haar inkomensver
lies is dus 1.200 gulden, 30 pro
cent. Elly is daarmee voor 30
procent arbeidsongeschikt, valt
in de klasse 25-35 procent ar
beidsongeschikt en krijgt een
uitkering van 840 gulden. Het
verschil met de oude situatie is
bijna 2.000 gulden per maand.
Door het FIS
Een laatste voorbeeld is dat van
Henk, een 35-jarige automon
teur die 3.500 gulden per
maand verdient. Als hij rug
klachten krijgt, is dat voorbij.
Zijn baas heeft echter nog wel
werk voor hem als magazijnme
dewerker, wat goed is voor
2.500 gulden per maand.
Volgens de oude normen hoeft
Henk niet door het FIS gehaald
te worden: hij heeft immers an
der werk. Zijn inkomensverlies
wordt gesteld op 1.000 gulden
per maand, ofwel 28 procent.
Ook hij wordt dus voor 25-35
procent arbeidsongeschikt ver
klaard en krijgt een gedeeltelijke
WAO-uitkering van 735 guld&n
per maand.
Volgens de nieuwe regels moet
Henk echter, ook al heeft hij an
der werk, toch door het FIS. Dat
is om te kijken of er geen banen
zijn waarin hij wat méér zou
kunnen verdienen dan die 2.500
gulden. De computer komt met
drie mogelijke banen: de eerste
(20 arbeidsplaatsen) levert 2.800
gulden op, de tweede (7 ar
beidsplaatsen) 3.000 gulden en
de derde (8 arbeidsplaatsen)
eveneens 3 mille.
De middelste van de drie func
ties geldt als maatstaf voor wat
Henk in theorie nog kan verdie
nen: 3.000 gulden per maand.
Dat is-500 gulden minder dan
de 3.500 gulden die hij tot dan
toe verdiende. Dat is 14,3 pro
cent minder en daarmee krijgt
Henk géén WAO. Om voor een
uitkering in aanmerking te ko
men moet iemand namelijk
voor tenminste 15 procent ar
beidsongeschikt worden ver
klaard. De nieuwe regeling kost
Henk dus 735 gulden per
maand.
Aanspraak op WW
In eerste instantie vallen voor
Henk de nieuwe regels het
slechtste uit. Hij gaat er 735 gul
den per maand op achteruit,
Frank en Elly kunnen voor hun
'arbeidsgeschikte deel' aan
spraak maken op WW. Zij hou
den aan WAO en WW samen
voorlopig 70 procent van hun
laatstverdiende loon.
Maar op langere termijn wor
den de rollen omgedraaid. Als
de WW afloopt en Frank en Elly
hebben nog geen ander werk
gevonden, dan komen ze met
hun gedeeltelijke WAO-uitke
ring onder het sociale mini
mum terecht. Hun rest dan nog
slechts de gang naar de 'ge
meentelijke sociale dienst voor
een aanvullende bijstandsuitke
ring.
En dat zal in de meeste gevallen
de harde praktijk zijn. De werk
loosheid stijgt naar een naoor
logs record en het aantal vaca
tures is ongekend laag. Als er al
banen zijn voor het eerst
sinds tien jaar neemt het aantal
banen afdan kunnen bedrij
ven bijna altijd kiezen uit een
overvloed aan sollicitanten.
Werkgevers stellen, deels ge
dwongen door de toenemende
concurrentie, steeds hogere ei
sen aan (nieuwe) werknemers.
Het overheidsbeleid om ziekte
verzuim en arbeidsongeschikt
heid te bestrijden, werkt boven
dien deels als een boemerang.
De doorbetaling van de eerste
twee tot zes weken ziekte op
kosten van het bedrijf, en hoge
re ziektewetpremies voor be
drijven met een hoog verzuim
(en omgekeerd lagere premies
bij lagere verzuim) maken het
voor een bedrijf lonend om zijn
werknemers gezond te houden.
Maar het is dus óók een premie
op het aannemen van gezonde
werknemers. Dat wordt nog
versterkt door de zogeheten
malus-regeling, waarbij werkge
vers een forse boete moeten be
talen wanneer een werknemer
in de WAO belandt. Een SER-
deskundige voorspelt dat
„werkgevers sollicitanten straks
helemaal binnenstebuiten ke
ren bij de aanstellingskeurin
gen", een GMD-arts rept over
een „Amerikanisering van de
arbeidsmarkt, waarbij alleen de
sterksten aan de bak komen".
Voor wie het nog niet duidelijk
is: die 'sterksten' zijn niet de ge
deeltelijkarbeidsongeschikten.
Een zegsman van een arbeids
bureau wil anoniem wel kwijt
da.t hij rilt bij de gedachte dat de
Regionale Bureau's Arbeids
voorziening (RBA) straks na
probleemgroepen als minder
heden en langdurig werklozen
er ook nog eens de gedeeltelijk
arbeidsongeschikten bij krijgen
•(zoals de bedoeling van het ka
binet is). Hij weet ook niet hoe
de RBA's die mensen aan het
werk moeten krijgen. ïn spe
ciaal beleid voor deze groep ge
looft hij niet, zegt hij. „Het eni
ge dat nog wel eens werkt bij
kansarme groepen is wat we
i hetmeeneemeffect: als
we drie keer een goede kracH-^
hebben geleverd aan een v
gever, wil hij het soms de v
keer wel eens proberen me
mand uit een probleemgroep
Geen nieuwe baan
De arbeidsbemiddeling v
deeltelijkarbeidsongeschikte
is nu nog een taak van de Gfj
Daar lukt het ondanks e
aan bonussen, loonkostensd
dies en zelfs de mogelijkheid
om vanwege de handicap mp
der dan het CAO-loon te bet0
len, maar zelden gedeeltelijk;r
beidsongeschikten aan de slei
te helpen. Als er in het eigenf0
drijf geen nieuwe baan voor J]1
hem/haar is, ziet het er in d^*'
praktijk somber uit voor een&-
deeltelijkarbeidsongeschikte
Want hoewel onderzoek dat!t!
volgens hem heeft aangetooi
valt volgens een GMD-bemili
delaar vrijwel geen werkgeve
ervan te overtuigen dat gedag
telijk arbeidsongeschikten nkc
vaker verzuimen dan 'gezonfii
werknemers. hl
In de regio Haarlem bijvoor-ji
beeld komen er elke maand fr
geveer 300 gedeeltelijk arbeijr
ongeschikten bij. Enkelen gqg
aan op eigen kracht werk te j
len zoeken en met ongeveer^
van hen gaat de GMD aan d<
slag (training, scholing, bena
ren van werkgevers). Dan is ff
nog een kleine groep die zea
niet meer a'an de slag te willf-
maar het overgrote deel vanr
restgroep krijgt van de GMEf1
horen dat die niets voor dez^
mensen kan doen. Ze worder
volstrekt kansloos geacht op1
arbeidsmarkt door leeftijd eii
gebrek aan opleiding. Hen r
wacht vrijwel zonder uitzone
ring uiteindelijk een bestaan
bijstandsniveau.
En dat geldt niet alleen voorf"
'nieuwe arbeidsongeschikte^
Want er is nog een gevolg val
de nieuwe regels dat tot bijng
niemand is doorgedrongen:^
huidige arbeidsongeschiktere
blijven helemaal niet buitenjt
schot, zoals iedereen hen wi
doen geloven. Alle ongeveerl
400.000 arbeidsongeschikten!
die per 1 augustus nog geenj
jaar waren, worden namelijl"
komende jaren herkeurd vól
gens de nieuwe regels. Alle Fr.
ken en Elly's onder hen wacr
straks een dramatische kortü
op hun uitkering. Het minist
van sociale zaken schat dat
daardoor straks bijna 200.00,,
WAO'ers te maken krijgen ra
een verlaging of zelfs stopzet
ting van hun huidige uitkerir
Het zal hun vervolgens vergj
als Frank en Elly: in eerste iri
stantie een combinatie van h
WAO en WW, daarna een aa5
vullende bijstandsuitkering.
Want welk bedrijf neemt e
een gedeeltelijk arbeidsongt
schikte werknemer in dienst1
die bovendien al jaren thuis
geen arbeidsrimte meei
en (vaak) slechts over v<
de vakkennis beschikt?
Een GMD'er: „Dat gedeeltel j
arbeidsongeschikten gewoo
niet meer aan de bak komei
daar houdt de nieuwe wetgi
ving totaal geen rekening n
Dat wordt puur technisch af
daan als een werkloosheids}
bleem. De WAO is echt eei
ciale regeling geworden."
TOM JANSSEN
DEN HAAG GUS SCHREUQERS
JURIDISCH MEDEWERKER
Groot is de teleurstelling bij de
anti-discriminatiebureaus, or
ganisaties van minderheden en
slachtoffers van racisme over de
knullige manier waarop de
strafzaak tegèn het kamerlid
Janmaat van de Centrumdemo
craten is stukgelopen bij de
Haagse rechtbank.
De officier vjan justitie mr.
A. Welschen had een dagvaar
ding geproduceerd die volgens
de rechtbank niet voldeed aan
de eisen van het Wetboek van
Strafvordering. Een dagvaarding
mag niet vdag zijn, maar moet
een exacte opgave behelzen van
de feiten waarvan iemand
wordt beschuldigd. Een globale
omschrijving (in dit geval: de
verdachte heeft racistische uit
latingen gedaan) is niet genoeg.
Een beklaagde moet aan de
dagvaarding voldoende houvast
hebben om zich te kunnen ver
weren. Als een tenlastelegging
niet voldoende feitelijk is, moet
de rechter de dagvaarding nietig
verklaren. Dan komt het dus
niet tot een behandeling van de
zaak.
Het betekent niet dat het optre
den van Janmaat hiermee legi
tiem is verklaard, het betekent
alleen maar dat het Openbaar
Ministerie de zaak juridisch ver
keerd heeft aangepakt. Wat was
er eigenlijk eenvoudiger ge
weest dan precies te vertellen
welke racistische uitlatingen
van Janmaat de reden zijn ge
weest voor een strafvervolging?
Er zijn de afgelopen jaren bij
justitie tientallen aanklachten
tegen de Centrumdemocraten
binnengekomen wegens beledi
ging en discriminatie. Die heb
ben allemaal betrekking op
concreteuitspraken.
Maar de officier van justitie
heeft deze uitspraken niet in de
dagvaarding opgenomen. In
plaats daarvan werd telkens
verwezen naar een 100 pagina's
omvattende bijlage, een heel
boekwerk met uitgetikte teksten
van TV-uitzendingen van de
Centrumdemocraten en artike
len in het partijblad. In die dik
ke bijlage waren de omstreden
uitlatingen met een viltstift ge
arceerd. Er is dus een zoek
plaatje gemaakt van de beschul
diging.
Het is onbegrijpelijk dat op een
zo gecompliceerd en gevoelig
gebied als de strafrechtelijke
aanpak van vreemdelingenhaat,
vooraf niet goed wordt doorge
dacht over de meest kansrijke
aanpak in het vervolgingsbeleid.
Wat heeft de officier van justitie
bewogen om bewust het risico
te nemen dat de rechtbank zijn
manier van dagvaarden van de
hand zou wijzen?
Het argument is dat soms pas in
de context van een heel verhaal
het racistische en beledigende
karakter van bepaalde uitspra
ken naar voren komt. De Cen
trumdemocraten suggereren
meerjdan ze zeggen. Voor alles
wat er mis is in de samenleving
(van de werkloosheid tot een
kakkerlakkenplaag), worden de
etnische minderheden als zon
debokken aangewezen. Dat is
aanzetten tot vreemdelingen
haat. Maar losse citaten geven
dat niet altijd duidelijk aan, het
beledigende karakter blijkt pas
uit het totale verhaal.
Toch is deze overweging van de
officier van justitie geen goed
excuus om een duidelijke pre
sentatie van de gewraakte feiten
achterwege te laten. De officier
van justitie had zijn aanvullend
materiaal beter kunnen gebrui
ken bij de bewijsvoering. Nu
dreigt een dik pak bewijzen
dat is gebruikt als bijlage bij de
dagvaarding in één klap
waardeloos te worden.
De officief van justie zal in ho
ger beroep aanvoeren dat Jan
maat heef goed begrijpt waar hij
precies van is beschuldigd en
dat zijn verdediging niet door
de manier van dagvaarden is
geschaad. Er is dus een klein
kansje op een voortzetting van
de strafvervolging. Als het ge
rechtshof de rechtbank echter
gelijk geeft, is er geen mogelijk
heid opnieuw te beginnen met
een minder vage dagvaarding.
Dan is namelijk de redelijke ter
mijn waarbinnen de berechting
moet plaatshebben, allang ver
streken.
De hele benadering van het
Openbaar Ministerie alle
aangiften bij elkaar vegen en
flink de tijd nemen blijkt niet
adequaat te zijn. Door eerst ja
renlang aangiften te verzamelen
en alles in een enkele dagvaar
ding onder te brengen, met alle
juridische risico's vandien,
wordt de strafrechtelijke bestrij
ding van vreemdelingenhaat
een slepende aangelegenheid.
Het lijkt verstandiger een lik-
op-stuk-beleid te voeren en zo
snel mogelijk nieuwe, concrete
zaken voor de rechter te bren
gen.
