Halcion heeft veel
levens geruïneerd'
Burundese vluchtelingen halen media niet
Feiten Meningen
Wolfgangs Kino
MAANDAG 22 NOVEMBER 1993
Gerechtshof beslist over vergoeding slaapmiddel-slachtoffers
De kans is groot dat een groot aantal voormalige Halcion-gebruikers een voorlopige
schadevergoeding van 2,5 miljoen gulden krijgen. Het inmiddels beruchte slaapmiddel
Halcion, dat eind jaren zeventig door de Amerikaanse fabrikant Upjohn op de markt
werd gebracht, veroorzaakte ernstige psychische stoornissen. Het gerechtshof in Arn
hem doet morgen uitspraak over de eis van 25 slachoffers.
STANDPLAATS BERLIJN
Op een eenvoudige manier ontdekte de Haagse
psychiater Van der Kroef in 1979 dat Halcion niet
deugde. Hij schreef het slaapmiddel voor aan der
tig patiënten die bij hem in therapie waren. Zijn
cliënten waren gewone mensen: ,,Ze hadden
geen psychische stoornissen, maar kampten met
levensvraagstukken waar ieder, mens wel eens
Twaalf van de dertig patiënten kwamen nadat
ze enige tijd Halcion hadden geslikt doodziek
terug. Van der Kroef: ,,Ze waren zichzelf niet
meer. Cliënten die nooit enig wantrouwen had
den ten opzichte van hun omgeving, waren nu
paranoïde, hadden vreselijke angsten. Ze voelden
zich depressief, hadden zelfmoordneigingen en
sommigen konden hun eigen lichaamsgeur niet
verdragen. De mensen walgden van zichzelf'.
Onmiddellijk meldde Van der Kroef de zaak aan
bij het bureau Bijwerkingen Geneesmiddelen van
WVC. Na onderzoek bleek dat de stof triazolam in
de slaappil te snel wordt afgebroken. Het College
ter Beoordeling van Geneesmiddelen haalde op 6
augustus 1979 de tabletten met een dosering van
1 milligram uit de handel. De dosering moest
worden verlaagd tot maximaal een kwart milli
gram per pil.
De psychiater: „De Amerikaanse fabrikant Up
john presenteerde Halcion destijds als het meest
onschuldige slaapmiddel, omdat de stof zeer kort
in het bloed bleef. De patiënt zou 's ochtends fris
wakker worden, hooguit een beetje last hebben
van duizeligheid. Maar het voordeel van die korte
werking bleek een nadeel te zijn". Dan, op agres
sieve toon: „De fabrikant heeft niet vermeld dat
Halcion-gebruikers zich van ellende zouden op-
hangen".
Op basis van een medisch rapport moet het ge
rechtshof in Arnhem morgen beslissen of 25
voormalige Halcion-gebruikers recht hebben op
schadevergoeding. In 1987 oordeelde het hof al
dat het 1-milligramtablet een 'gebrekkig en ge
vaarlijk' produkt was. Volgens een rapport van ex
terne medische deskundigen is bij zestien van de
vijfentwintig slachtoffers „aannemelijk tot zeer
aannemelijk dat de psychische klachten zijn ver
oorzaakt door Halcion".
Een voorbeeld: een vrouw werd Halcion voorge
schreven, omdat ze last had van slapeloosheid.
Tijdens het slikken van Halcion kreeg ze last van
depersonalisatie (stoornis in het besef van de ei
gen persoonlijkheid), angsten, depressies, oog
klachten en was overgevoelig voor geluiden. Toen
ze met Flalcion stopte, verdwenen deze klachten.
Voor de overige negen voormalige Halcion-ge
bruikers is „het twijfelachtig tot zeer twijfelach
tig" of de klachten het gevolg zijn van het slaap
middel. Advocate Oostenbrink: „Iemand slikte
zes weken Halcion. De persoon in kwestie had
een drankprobleem. Tijdens het Halcion-gebruik
had hij onder meer last van onverschilligheid,
was agressief en emotioneel. De medische des
kundigen oordeelden dat het zeer twijfelachtig
was of deze klachten werden veroorzaakt door
Halcion. Alcohol kan hier ook een rol spelen".
Oostenbrink acht de kans zeer groot dat de scha
devergoeding aan het merendeel van de slachtof
fers wordt toegewezen. Ze baseert zich daarbij
onder meer op de Grundberg-zaak uit 1991,
waarbij een Amerikaanse haar moeder vermoord
de onder invloed van het slaapmiddel. Om te
voorkomen dat Upjohn eigen onderzoek naar de
bijwerkingen van het slaapmiddel naar buiten
moest brengen, besloot het bedrijf de zaak met
de wouw (die uiteraard ook werd vrijgesproken
van de moord) te schikken voor enkele miljoenen
dollars.
Het onderzoek dat Upjohn angstvallig geheim
wilde houden, lekte overigens later toch uit. De
tabletten met een dosering van 0,5 en 1 milligram
zijn inmiddels wereldwijd van de markt gehaald.
Europees directeur Vijver van Upjohn houdt ech
ter vol dat Halcion een betrouwbaar slaapmiddel
is. Dat de zwaardere pillen niet meer verkrijgbaar
zijn, is volgens hem geen bewijs dat het concern
een schadelijk slaapmiddel op de markt heeft ge
bracht. „In 1979 was die dosering volgens de
toenmalige geneeskundige maatstaven normaal.
De normen zijn veranderd, dat kunnen de ge
bruikers Upjohn niet kwalijk nemen".
De slachtoffers eisen voorlopig een voorschot op
de schadevergoeding, omdat het hof de aanspra
kelijkheid van fabrikant Upjohn nog moet vast
stellen. Het Amerikaanse concern kan immers
nog bij de Hoge Raad in cassatie gaan. Pas als ju
ridisch definitief vaststaat dat Upjohn aansprake
lijk is voor het leed van de voormalige Halcion-
gebruikers, wordt de volledige schadevergoeding
per persoon berekend.
Voor de slachtoffers die licht tot matige bijwer
kingen hadden, eisen de advocaten een voorschot
Het slaapmiddel Halcion met een dosering
van 75.000 gulden. Mensen die ernstig hebben
geleden, moeten een voorschot krijgen van een
ton tot 125.000 gulden. In totaal eisen de advoca
ten 2,5 miljoen gulden voorschot.
Als het hof deze bedragen toekent, is er volgens
Oostenbrink sprake van een doorbraak. De ge
middelde schadevergoeding voor medische fou
ten is in Nederland namelijk slechts zo'n 10.000
gulden. De advocate: „Maar hier is sprake van
een enorme derving van levensvreugde. Huwelij
ken zijn kapotgegaan, mensen kregen ontslag of
raakten arbeidsongeschikt. Tijdelijk werd hun le
ven geruïneerd".
0,25 milligram wordt nog steeds verkocht.
Een voormalig Halcion-gebruikster: „Negen
maanden lang was ik gek. Normaal gesproken
ben ik een vrolijke energieke vrouw die alles enig
vindt. Toen liep ik dagenlang huilend door het
huis, had nergens zin in en wilde zelfmoord ple
gen".
Al veertien jaar probeert ze schadevergoeding te
krijgen. Toch gaat ze morgen niet naar de zitting.
„Dan komen 5 die dramatische herinneringen
weer boven". Aan haar gruwelijke ervaring met
Halcion heeft ze één trauma overgehouden: ze
durft geen medicijn meer te slikken.
Een persoonlijke begroeting
plus handdruk van een bio
scoopbezitter. Dat gebeurt je
niet elke dag. Wij hadden dat
genoegen bij een bezoek aan
'Wolfgangs Kelder Kino'. Ach
ter die naam verbergt zich de
hobby van onze overbuurman.
Terwijl de meeste Duitsers die
in het bezit zijn van een kelder
daar een gemoedelijke bier
tent van maken of er hun sau
na installeren, zag onze over
buurman zijn kans schoon om
eindelijk zijn hobby professio
neel bot te vieren.
Deze week begon het winter-
programma en wij wilden de
eerste voorstelling niet missen.
Weliswaar ging het om een
ons onbekende sciencefic
tionfilm, maar dat was van
minder belang.
De eerste verrassing beleven
we gelijk aan de deur:
Wolfgang, overdag een onop
vallende man, steekt nu in een
rood zijden jasje. Hij straalde
en begeleidde een ander
woord zou de procedure on
recht aandoen ons naar de
kelder. Het trapportaal is pro
fessioneel behangen met pos
ters. Beneden troont zijn zoon,
in dezelfde outfit, achter de
kassa. Het is net echt. De
kaartjes (vier mark per stuk)
worden half doorgescheurd,
op de koelkast flesjes bier van
1.50 mark tot 1.80, cola, zakjes
popcorn voor 40 pfennig,
zoutjes en snoep. Een eerste
blik in het zaaltje: twaalf zit
plaatsen. Het zijn echte bio
scoopstoelen, zachte achter
grondmuziek en natuurlijk de
kenmerkende rood-blauw-ge-
le spotjes.
Om precies acht uur gaat, net
als in de echte bioscoop, de
gong. Acht van de twaalf stoe
len in Wolfgangs Kelder Kino
zijn bezet. Twee bejaarde
echtparen, een vader met
dochter van twaalf en wij
tweeën. „Ik ben al tien jaar
niet meer naar de film ge
weest", zegt een oudere dame,
„maar nu Wolfgang zijn huis
bioscoop heeft, zijn we van
plan vaker te gaan. Dit is de
eerste keer".
Het doek, zo'n zes bij twee
meter, gaat langzaam open,
het licht wordt gedimd. Eerst
een kwartier professionele re-!
clame, gelardeerd met mede
delingen over het komende
programma: 'Binnenkort in di
theater...' Daarop volgt een
korte Disney-film en dan gaat
het licht weer aan. Pauze. Tijd
voor een praatje met
Wolfgang. Hij heeft altijd al
een eigen bioscoop willen
hebben, maar ja, het is een
dure hobby en ook in Berlijn
groeien de economische bo
men niet meer tot in de he
mel. Maar als elektrotechnici!!
heeft hij zelf veel kunnen
doen, zodat de kosten nog
enigszins binnen de perken
bleven. Problemen heeft hij al
leen om aan goede films te ko
men. Samen met een aantal
gelijkgezinde geesten heeft
Wolfgang een soort club opge
richt. Ze wisselen films ui
ze gemeenschappelijk huren
en zo lukt het allemaal wel eer
beetje.
De gong klinkt weer. Tijd voor
de hoofdfilm. 'Aliens, de terug
keer' van Twentieth Century
Fox. Het schijnt een bekende
SF-film te zijn, wij hebben
echter drie kwartier nodig o
te begrijpen waarover het gaat
Maar geluid en beeldkwaliteit
zijn uitstekend. En met een
pilsje bij de hand en een zakje
chips is het best uit te houden.
Om kwart over tien gaat het
doek dicht, de spotjes zijn aai
en de achtergrondmuziek
komt weer zachtjes uit de luid
sprekers.
Wolfgang zegt voorzichtig dat
het met zulke films nu een
maal een kwestie van smaak
is. Gelijk heeft-hij, maar klan
ten heeft hij niet verspeeld.
Het ene echtpaar kondigt ge
lijk al aan volgend keer weer
present te zijn. Dan presen
teert Wolfgang een oude Duit
se klassieker met Gert Fröbe.
Het meisje verheugt zich nu a
op Walt Disneys 'Mary
Poppins' en wij willen 'Casab
lanca' met Ingrid Bergman en
Humphrey Bogart zien.
BERLUN HANS HOOGENDUK
K-SrUMl
Een oude man, gevlucht uit Burundi, wacht in wanhoop op de dingen
die komen gaan. foto gpd albertholtermi
ning. De Tutsi's beschouwden
de Hutu's als slaven, en ze wer
den op gezag van de 'ïnwainï
soms letterlijk aan het spit gere
gen. De geschiedenis heeft zo
wel in Rwanda als in Burundi
diepe, raciale sporen nagelaten.
In Rwanda bestaat sinds het
presidentschap vanaf 1973 van
de Hutu-generaal Juvenal Ha-
byarimana een uiterst wankel
evenwicht tussen Hutu's en
Tutsi's. De kleinste vonk is ech
ter groot genoeg om het kruitvat
te doen ontploffen, en met re
gelmaat is er vooral in het noor
den van het land burgeroorlog.
Een paar honderd man Franse
elitetroepen en een kleine VN-
vredesmacht van militairen uit
België en Bangladesh proberen
sinds kort het ergste te voorko-
Vele Tutsi's (de schattingen be
wegen zich tussen de 500.000
en 700.000) zijn de afgelopen ja
ren gevlucht naar de buurlan
den Uganda en Zaïre. Die lan
den willen de vluchtelingen
kwijt, sturen ze ook over de
grens, maar de Rwandese rege
ring zit bepaald niet te springen
op hun terugkeer. Het land
zeker naar Afrikaanse begrippe
klein (26.000 vierkante kilo
meter, ongeveer zo groot als
België) en met zeven miljoen
inwoners overbevolkt.
Vandaar ook dat het land zich
geen raad weet met de vluchte
lingenstroom uit Burundi (net
zo'n klein land als Rwanda,
maar met vijf miljoen inwonen
niet zo overbevolkt). Als Nicola
de mensen vraagt wat ze den
ken van de toekomst, weten z
het niet. Misschien zal dé tijd
komen dat Rwanda hen de 1
grens probeert over te jagen.
Maar ook als Rwanda dat niet I
doet, lijkt hun lot troosteloos, I
ondanks de zes grote vrachtwal
gens die we op de weg hiernaal
toe hebben zien rijden met
voedseltransporten van de Verj
enigde Naties.
Ondanks alles heeft dokter Ni- j
colas uit het bezoek aan Nyaki-
ze enige hoop geput. Hij heeft
van een paar vluchtelingen te
horen gekregen dat de heuvel-l
flank waarop zijn familie woonj
niet is getroffen door de wraak
van de Tutsi-militairen.
Klein land als Rwanda kan stroom Hutu's ook niet goed opvangen
Burundese vluchtelingen drommen samen rond een buitenlandse hulpverleenster.
foto gpd albertholterman
NYAKIZE ALBERT HOLTERMAN
GPD
Hij staat er een oud hoedje
op z'n hoofd, een versleten
sweater losjes om z'n schou
ders geslagen waarachtig
nog 'n beetje opgewekt bij.
Maar zijn toestand is om te
huilen. Met zijn vrouw, zijn
acht kinderen en zijn oude
moeder 'leeft' hij in een hutje
van een paar vierkante meter.
Wat takken en bladeren van
eucalyptus-bomen vormen het
dak. Als schamele beschutting
tegen de kou van de nacht die
nen slechts twee dekentjes van
het Rode Kruis. Zo wonen ze al
bijna vier weken weken als die
ren op de kale grond, net als
een paar honderdduizend an
dere vluchtelingen uit Burun
di.
In Rwanda, het buurstaatje van
Burundi in Centraal-Afrika, zijn
enkele tientallen vluchtelingen
kampen. Vergeleken bij alle
brandhaarden van geweld, oor
log en vluchtelingennood in de
rest van de wereld, zal deze el
lende misschien nooit groot ge
noeg zijn om de wereldpers te
halen. Het lijkt zelfs of deze
vluchtelingen nu al vergeten
zijn. Hier in dit kamp, bij het
dorpje Nyakize in het zuiden
van Rwanda, is in elk geval nog
niet eerder een journalist ge-
Vorige maand werd in Burundi
een staatsgreep gepleegd. Net
als in Rwanda wonen in Burun
di twee bevolkingsgroepen: de
Hutu's en de Tutsi's. De eersten
vormen met ongeveer 80 pro
cent in beide landen de meer
derheid. de Tutsi's dus de min
derheid. Niettemin hadden in
Burundi de Tutsi's altijd de vol-
-ledige macht, totdat vier maan
den geleden de eerste democra
tisch gekozen Hutu-regering
aan het bewind kwam. Het leger
bleef echter geheel uit Tutsi's
bestaan. De militairen pleegden
in de nacht van 20 op 21 okto
ber een coup. President
Ndadaye en enkele ministers
werden vermoord, maar de
staatsgreep mislukte. Toch wer
den in de dagen daarna duizen
den, misschien tienduizenden
Hutu's uit wraak door de Tutsi-
militairen vermoord. In een
grote paniekgolf vluchtten tien
duizenden Hutu's het land uit,
een paar schamele bezittingen
op het hoofd dragend.
Dokter Nicolas, een Hutu uit
Burundi, woont al 21 jaar in
Rwanda. Hij werkt er als arts in
het ziekenhuis van Remera-
Rukoma, een dorpje in het mid
den van het land. Toen de
staatsgreep werd gepleegd
stond hij op het punt om einde
lijk terug te keren naar Burundi,
om daar in een ziekenhuis te
gaan werken. De ochtend na de
coup zou hij de huur betalen
voor het vrachtwagentje dat
twee dagen later zijn bezittin
gen naar zijn geboorteland zou
vervoeren. Ijlings blies hij alles
af. Hij was bang in Burundi te
worden vermoord.
Samen met hem gaan we naar
het kamp bij Nyakize, want hij
heeft vernömen dat één van de
v vluchtelingen daar naar hem
heeft gevraagd. Dokter Nicolas
verkeert in grote spanning: wat
is er bij die staatsgreep gebeurd
met zijn vader, zijn moeder,
met zijn zuster, met zijn broer
en hun kinderen?. Zijn ze ver
moord, zijn ze gevlucht?.
Rijdend over een zandweg door
de bergen en de heuvels van
Rwanda doemt daar plotseling
het kamp op. Honderden hutjes
op een heuvel. Op de hellingen
staan de kale stammen van eu
calyptus-bomen. De vluchtelin
gen hebben de takken eraf ge
kapt om er hutjes van te maken.
Volgens opgave van het Rode
Kruis zijn hier 15.000 vluchte
lingen. De lijst van kampen in
deze zuidwestelijke hoek van
Rwanda vermeldt behalve Nya
kize nog de volgende kampen:
Muyaga (25.000 vluchtelingen),
Gitisi (35.000), Kibayi (100.000),
Kigembe (6000), Ntyazo (8000)
en Mugiza (2000). Samen:
191.000 vluchtelingen.
Ook in de andere grensstreken
van Rwanda met Burundi zijn
kampen. Lijsten daarvan zijn
niet voorhanden, maar naar ru
we schatting zijn misschien een
half miljoen Hutu's het Tutsi-
geweld in Burundi ontvlucht.
Flet aantal kan aan de hoge kant
zijn, omdat de 'burgemeesters'
van de dorpen met kampen
soms hogere aantallen doorge
ven, zodat ze een deel van de
hulp in eigen zak kunnen ste
ken.
In Nyakize zitten de vluchtelin
gen doelloos voor hun hutjes.
Het krioelt er van de kinderen,
sommigen met hongerbuikjes.
Er heersen ziektes, vooral dy
senterie en malaria. Elke dag
sterven daar mensen aan. In de
ze naamloze ellende weet nie
mand hoeveel.
Enige hulp is er wel. Teams van
Artsen zonder Grenzen waren
meteen na de staatsgreep al in
de grensstreek met Burundi. Zij
enten de mensen in tegen dy
senterie. Ook voedselhulp is
in geringe mate aanwezig:
per dag krijgen de vluchtelingen
80 gram graan per persoon. De
ze hulp komt vooral uit België
(tot 1962 was Rwanda-Burundi
Belgisch mandaatgebied) en uit
de Verenigde Staten.
Dokter Nicolas ondervraagt de
vluchtelingen in hun eigen taal
over wat er in Burundi gebeurt
en vertaalt dat vervolgens in het
Frans. Er zijn verhalen over mi
litairen die 's nachts Hutu's uit
hun huisjes of hutten halen en
vermoorden. Iemand heeft ge
zien hoe de lichamen van van
acht Hutu's op scherpe bam
boestokken waren gespietst. Er
zijn vluchtelingen die lijken in
de rivier hebben zien drijven. Er
is een collega van Nicolas die
aan het Tutsi-geweld is ontko
men doordat Tutsi's uit zijn
dorp als een beschermende
haag om hem heen gingen
staan.
Omdat Nicolas als Hutu geen
beurs kon krijgen in Burundi,
studeerde hij medijcijnen in
Butare, de vroegere hoofdstad
van Rwanda. In de Belgische
tijd heette het Astrida, naar de
toenmalige koningin Astrid. Na
zijn studie werkte hij in drie zie
kenhuizen in Rwanda, maar lie
ver had hij de mensen in zijn ei
gen land willen helpen.
Toen de nieuwe Hutu-minister
van volksgezondheid hem na de
verkiezingen van vier maanden
geleden een baan aanbood in
een ziekenhuis in de Burundese
plaats Gitage, was Nicolas dan
ook in de wolken. „Nu gaat het
goed met mijn land. Hutu's en
Tutsi's zullen in vrede naast el
kaar leven", had hij gezegd te
gen ieder die het maar horen
wilde. v
Twee maanden geleden ging hij
een paar dagen naar Burundi.
Voor het eerst in 21 jaar zag hij
zijn ouders en andere familiele
den. Hij gaf een feest en huurde
een huis om daar met zijn
Rwandese vrouw en hun twee
kindertjes te gaan wonen. Hoe
groot zijn vertrouwen in de toe
komst was, blijkt wel uit het feit
dat hij in het ziekenhuis in Gita
ge als enige Hutu-arts met ne
gen Tutsi-artsen zou gaan sa
menwerken.
De lange historie van Hutu's en
Tutsi's is zowel in Rwanda als in
Burundi tot op de dag van van
daag een drama. Van oudsher
zijn de Hutu's landbouwers, de
Tutsi's veehouders. De rijkere
veehouders kregen de macht
over de arme boeren.
In Rwanda heerste tot de onaf
hankelijkheid van het land in
1962 de 'mwamf deTutsi-ko-
Halcion
0,25
