Kennedy-mythe leeft nog
V
Rokend naar vervlogen tijden
ZATERDAG 20 NOVEMBER 1993
Voorde ogen van miljarden televisiekijkers, werd Lee Harvey Oswald - verdacht van de moord op Kennedy - neergescho
ten door nachtclubeigenaar Jack Ruby. De aanslag vond plaats toen Oswald van de ene naar de andere gevangenis werd
ïelefooi overgeplaatst. foto archief anp
Een dag die de wereld schokte:
22 november 1963. Tijdens een
tocht in een open auto door de
straten van Dallas, wordt de
Amerikaanse president John F.
Kennedy vermoord.
Komende maandag 30 jaar
geleden dus. Maar de mythe is
nog springlevend. Hoe de feiten
over 'de ware Kennedy' die na
zijn dood bekend werden het
ideaal-beeld ook aantastten:
John F. leeft onverminderd
populair voort.
Jaap van Wesel
John Kennedy was - mag men aanne
men - nooit president van de Verenig
de Staten geworden als hij in 1993
pagne had moeten voeren. Zijn tegen
standers en de pers zouden Kennedy's bui
tenechtelijke affaires, zijn connecties met de
maffia en zijn cynische kijk op de politiek
meedogenloos aan de kaak hebben gesteld.
Toch noemen veel Amerikanen zonder
aarzelen Kennedy de grootste Amerikaanse
president. Dat komt echter niet zozeer door
zijn politieke daden, maar vanwege zijn ge
welddadige dood. Bijna elk televisie station
'viert' in deze periode de dertigste verjaardag
van de moord op Kennedy met een docu
mentaire, en kranten komen met nieuwe ei
gen onderzoeken. Kennedy leeft onvermin
derd voort: de mythe, de retoriek van het ide
alisme, de rijkdom van de Kennedy-clan, zijn
mooie vrouw Jacky'en het nog altijd onopge
loste mysterie van zijn moord.
Enderzijds wordt Kennedy de politicus in
de schijnwerpers gezet, alsmede zijn beslui
ten en problemen: de mislukte invasie in Cu
ba, de Cubaanse rakettencrisis die in 1962 de
wereld op de rand van een derde wereldoor
log bracht, de Vietnam-oorlog die Kennedy
escaleerde en de strijd voor de burgerrechten
die de cynische president politiek geen haal
bare kaart achtte.
Anderzijds: Kennedy de man, de oorlogs
held in de Marine tijdens de Tweede Wereld
oorlog, zijn huwelijk, zijn buitenechtelijke af
faires met de filmster Marylin Monroe en an
dere minder beroemde schoonheden. Zijn
connecties met en zijn strijd tegen de maffia.
Was de maffia verantwoordelijk voor zijn
moord op 22 november 1963 in Dallas in de
staat Texas? Was het een wraakactie van Fi
del Castro? Was de KGB erbij betrokken of
handelde Lee Harvey Oswald alleen?
Schijn
De dertigste verjaardag geeft een lawine te
zien van nieuwe documentaires, boeken en
artikelen met oude en nieuwe theorieën. De
catalogus van de Library of Congress bevat
een lijst van 506 boeken over Kennedy. Dat
is, met uitzondering van de eveneens ver
moorde Lincoln die het record houdt met
2.610 boeken, meer dan over welk andere
Amerikaanse president ook.
De literatuur over Kennedy heeft de kennis
over de president de afgelopen dertig jaar
aanzienlijk verrijkt. De propaganda uit die
tijd, geholpen door een weinig kritische pers,
gaf het beeld van een gelukkig dynamisch ge
zin. Een aantrekkelijke, sportieve, welbe
spraakte president die van grappen, sport en
snelle boten hield. Een modieuze echtgenote
die zich volgens de laatste 'lijnen' kleedde.
Twee kleine kinderen in het Witte Huis. De
Kennedy's stonden model voor doorsnee
Amerika.
Thans is veel meer bekend over de ware
John F. Kennedy enkele minuten voorde moordaanslag. In gezelschap van zijn echtgenote Jacky en de gouverneur van
Texas, John Connally, maakte de Amerikaanse president een tocht door Dallas. foto archief reuter
Kennedy. Dat gelukkige'huwelijk was schijn.
Jacqueline en Jack stonden op het punt te
scheiden toen Kennedy in 1960 de presi-
dentsverlciezingen won en bleven om oppor
tunistische redenen bij elkaar. Kennedy was
allerminst een gezonde en sportieve bink: hij
had ernstige rugklachten en stopte zich vol
met medicijnen. Maar al die feiten doen ook
nu geen afbreuk aan zijn populariteit en aan
de mythe-vorming.
Ronald Reagan had de reputatie van tefal
president omdat negatieve publiciteit niet
aan zijn positieve imago bleef kleven. Dat
geldt in nog sterkere mate voor Kennedy.
Historici zetten vraagtekens bij het idealisme
dat Kennedy uitstraalde zonder dat zij tot een
definitief antwoord komen. Het positieve
imago sprak sterker dan de lang niet altijd
positieve daden. Kennedy had ideeën, maar
was geen krachtig onderhandelaar, geen po
liticus die het Congres onder druk kon zetten
om een wet door te drukken zoals zijn opvol
ger Johnson dat kon.
John Kennedy vijf dagen voor zijn dood. De president aan
een 'after-dinner sigaar' bij een maaltijd die voorafging
aan een persbijeenkomst in Miami Beach, foto archief ap
Jacky Kennedy met haar kinderen John junior en Caroline.
De opname werd gemaakt tijdens de overbrenging van
Kennedy's stoffelijk overschot naar het Capitool.
foto archief ap
Discussie
Maar in Washington is perceptie van de wer
kelijkheid vaak belangrijker dan de werkelijk
heid zelf. Was het genoeg geweest om de
werkelijkheid naar zijn hand te zetten? Ken
nedy is te kort president geweest om een oor
deel uit te spreken of hij al dan geen groot
president was. Er is immens veel geschreven
over de vraag of Kennedy zich uit het moeras
van Vietnam wilde terugtrekken. Een zinloze
discussie omdat de geschiedenis nu eenmaal
geen antwoord geeft op de vraag wat er ge
beurd zou zijn als...
Maar ook een lucratieve discussie, want de
boeken worden verslonden als detective-ro
mans. Dat geldt in nog sterkere mate voor de
theorieën over de moord op Kennedy. Was
het een complot van de maffia, de Cubanen,
de KGB of de CIA, of een combinatie. Negen
tig procent van de Amerikanen gelooft in
1993 niet dat Lee Harvey Oswald op eigen
houtje Kennedy vermoorde. Vijftig procent
meent dat de CIA er bij betrokken was.
De film JFK heeft de complot-theorie
nieuw leven ingeblazen, en ook weer een
markt gecreëerd voor de tegengestelde theo
rie dat er géén sprake was van een samen
zwering. De laatste bestseller in die categorie
heet Case Closed. Ook The Washington Post,
die in samenwerking met CBS en Newsweek
voor de dertigste verjaardag nog eens een on
derzoek instelde naar de moord, komt tot de
conclusie komt dat Oswald alleen handelde.
Maar de. zaak is nog lang niet afgesloten.
Het Assasination Archives en Research Center,
dat de moord op Kennedy continu bestu
deert. zegt dat slechts 10 tot 20 procent van
de officiële geheime documenten die te ma
ken hebben met de moord op Kennedy
openbaar werden. Er is een commissie in de
maak die het vrijgeven van de rest van de do
cumenten moet bestuderen. Belangstelling
gaat vooral uit naar de ClA-dossiers.
Dossiers
Het CIA-dossier van Oswald is in augustus dit
jaar vrijgegeven. Er zijn al meer dan 2.000
verzoeken van onderzoekers om inzage te
krijgen in die documenten. Bevatten de C1A-
archieven meer aanwijzingen dat er sprake
was van een Cubaans complot? Vast staat dat
na de moord op Kennedy zijn opvolger
Lyndon Johnson bang was voor de gevolgen
van een al te grondig onderzoek. Wat moest
de president doen als zou blijken dat Castro
of de KGB achter de moord zat? Ongetwijfeld
een roep om wraak, waardoor de wereldvre
de gevaar ging lopen.
De Washington Post komt ook tot de con
clusie dat veel bureaucraten die voor hun
ambtelijke toekomst vreesden, de zaak in de
doofpot wilden stoppen. Daarom was het
Wflrren-rapport van 1968, dat Oswald als eni
ge dader aanwees, alles behalve volledig. De
KGB heeft na hel einde van de Koude Oorlog
inzage gegeven in het dossier van Oswald.
Daaruit blijkt dat het onwaarschijnlijk is dat
Oswald een KGB-agent was.
Maar de theorieën over de betrokkenheid
van de maffia en Castro blijven actueel, zon
der dat iemand erin slaagt afdoende bewijs te
leveren over het voor of tegen
Als Kennedy aan een hartaanval was ge
storven zou niemand zich nu nog druk ma
ken. Het uitblijven van een oplossing voor de
detective roman versterkt de Kennedy-my-
the. In elk geval tot in 1993....
1 Van de drie schoten op de limousine, heeft er één de Amerikaanse president dodelijk getroffen. Zijn vrouw Jacky en een
.veiligheidsagent buigen zich over John Kennedy. foto archief ap
Het is nieuw. Het ruikt anders, het smaakt
anders. Het ziet er ook anders uit. Het is shag
met een smaakje. Kortom: een verbreding van
het shagsegment op de Nederlandse
rokersmarkt, zoals dat in
marketingsjargon heet.
Na smaken in de thee en in de
koffie nu ook in shag.
Maarten Pennewaard
en prachtbaan, zo lijk het: tabak-
I j sinkoper voor Drum. Lekker reizen
JLJ over de hele wereld, voor zover
tropisch. ,,Nu eens gaan ze de binnenlanden
van Zuid-Aijierika in. Dan weer trekken ze
langs de oevers van de Nijl, of door de don
kere regenwouden van Indonesië", meldt
hun werkgever Douwe Egberts trots in een
kleurrijke folder.
Het is allemaal voor jou, moderne roker!
Zodat jij in de tabakszaak eens wat anders
kunt opsteken dan die eeuwig-zelfde half-
zware. Want: ,,In welke windstreek ze ook
zijn, de tocht heeft altijd slechts èèn doel: het
selecteren van de fijnste tabakken", ronkt
Drum. „Zo komen deze experts onderweg
soms iets heel bijzonders tegen. Een tabak
zoals ze die nooit eerder hebben geproefd.
Zo'n tabak wordt direct per schip naar Ne
derland gebracht. Opdat de mblangeur er een
voortreffelijke shag van maakt."
Onder de noemer Drum Origins liggen ze
sinds enkele weken bij de tabakszaak. Drie
soorten:' Yucatan, een shag met Zuidameri
kaans temperament, Djebel, waarin de Oriënt
te proeven moet zijn, en Loemadjang die bij
de roker 'die typische sfeer van de Gordel van
Smaragd' dient op te roepen. Tegelijkertijd
voorzag de Groninger tabaksproducept
Theodorus Niemeyer de zoekende roker van
een nieuwe shagmelange: Niemeyer's Classic.
Het kaftpapierbruine zakje wordt geacht te
herinneren aan de jaren dertig of vijftig.
Douwe Egberts is de grootste tabaksprodu
cent van Nederland met Niemeyer in feite als
de enige concurrent. De Jouster tabaksleve
rancier bezit met Drum het grootste aandeel
in de markt van halfzware shagrokers, terwijl
Niemeyer in dat segment Samson als sterke
troef heeft.
De smaakmakers van beide producenten
zijn natuurlijk niet uitsluitend in de weer om
het de shagroker naar de. zin te maken. Ei
genbelang speelt uiteraard een grote rol. Er
zit een simpel economisch verhaal achter de
introductie van de nieuwe tabaksvarianten.
Het aantal rokers in Nederland neemt nog
altijd af. Vorig jaar werd in Nederland 5,4
miljard gulden aan rookwaren besteed. Ro
kers kregen daarvoor 17,6 miljard sigaretten
(4 procent minder dan in 1991) en 16,2 mil
joen kilo shag, een daling van 9,5 procent. De
staatskas strijkt 72 procent op van de sigaret-
tenomzet, bij shag ligt dat iets lager: 63 pro
cent. In Nederland zijn er bijna even veel si
garetten- als shagrokers. „Een unieke situatie
in de wereld. Nergens anders is de shagmarkt
naar verhouding zo groot als hier", zegt Nie-
meyers marketing-manager Nederland Jaap
van de Wal. Maar in de schappen van de si-
garenboer is het wat oneerlijker verdeeld: ve
le tientallen sigarettenmerken, en veel min
der soorten shag. Van de Wal: „Ik schat dat er
in Nederland een kleine tweehonderd mer
ken sigaretten verkrijgbaar zijn. Daarvan
doen er zo'n 35 tot 40 volwaardig mee op de
markt. Maar bij shag ligt de situatie totaal an
ders. D'r zijn misschien tien merken." Dat
aanbod wordt dus vergroot.
TOCH zegt de Groninger marketing-mana
ger dat de introductie van Niemeyer's Classic
'in principe' niets te maken heeft met de
krimpende markt. Niemeyer wil gewoon een
uitbreiding van het assortiment. „Wij hebben
gezegd: er is ruimte voor recepten die zich
onderscheiden van de rest." Over de respons
kan Van de Wal nog niets zeggen: de pakjes
liggen pas drie weken in de winkel.
Niemeyer's Classic moet vooral een sfeer
uit vervlogen tijden oproepen, doceert Van de
Wal. Dat wil zegge;n: een sfeer waarvan de
consument ten minste dénkt dat die 'van
vroeger' stamt. De Groninger fabrikant heeft
daarom een beetje gekozen voor een kolo
niale look Een kaft papierbruin zakje, met
shag uit een 'op traditie gebaseerde recep
tuur', die ook nog wat breder is gesneden
dan de normale halfzware shag.
Drum houdt vast aan het traditionele blau
we zakje, al is de verpakking wel opgefleurd
met Zuidamerikaanse, Indonesische of Ori
ëntaalse tekeningen. Het doet wat denken
aan de wijze waarop Smiths zijn wereldzout
jes tracht te slijten.
De 'Classic' is zonder veel bombarie gelan
ceerd. Dat geldt beslist niet voor de nieuwe
shags van Drum. Fraaie folders in elke ta
bakszaak en opvallende advertenties begelei
den Yucatan c.s. op hun weg naar de consu
ment. Des te opvallender is de absolute stilte
die Douwe Egberts bewaart als gevraagd
wordt om wat meer tekst en uitleg. Het is
verleidelijk om de verklaring te zoeken in een
eerder tabaksexperiment van het bedrijf: Tat
too. Met het Tattoo-pijpje. De nieuwste ma
nier van rokci. Miljoenen guldens gingen op
aan de promotie van 'Het alternatief voor de
sigaret, het shagje en de pijp', die volgens de
campagne via een cultstatus in de smaakma
kende Amsterdamse grachtengordel het hele
land diende te overwinnen. De markante
pijpjes en het concept draaiden uit op een
totale mislukking.
Wellicht dat Douwe Egberts daarom nu
wat minder hoog van de toren blaast. Jaap
van de Wal van concurrent Niemeyer vindt
hef niet op zijn weg liggen om de nieuwe
smaken van een oordeel te voorzien. „Zeker,
ik heb ze even geprobeerd. Maar ik ben niet
objectief. En al zóu ik ze heel lekker vinden,
dan zou ik dat waarschijnlijk toch niet zeg
gen, hahaha. Alleen dit: Douwe Egberts zoekt
het veel meer in de smaakvariatie. Wij willen
meer die sfeer van toen oproepen.
Er is ook een verschil in prijs. Terwijl Nie
meyer voor de Classic het gangbare bedrag
van f 5,60 per builtje van 50 gram aanhoudt,
past Douwe Egberts een winstgevende truc
toe. De nieuwe pakjes bevatten maar veertig
gram shag, voor f 5,20. Dat maakt de Origins'
een stuk duurder dan andere shag: 16 pro
cent om precies te zijn. Maar ja, al die reizen
van de tabaksinkopers....