Rechts-
draaiend
lekker!
Veldkamps karakter hield carrière op
Vrouwen winnen bij grondwet
Leider van Bophuthatswana
in verzet tegen verkiezingen
Feiten &Meningen
Het gelijk van Kaland
Babylonische spraakverwarring in Zuid-Afrika
VRIJDAG 19 NOVEMBER 1993
152
Hij kwam er deze week zelfs
voor terug uit het ziekenhuis.
Zo belangrijk vindt Ad Kaland,
CDA-fractieleider in de Eerste
Kamer, de democratie. Kaland
is inmiddels 71 jaar en rond de
jaarwisseling stapt hij uit de
Eerste Kamer. Hij vindt het na
40 jaar in de politiek welletjes.
Kaland heeft zich de afgelopen
jaren steeds meer ontpopt als
de gangmaker in de Eerste Ka
mer. Hij gaf de altijd zo bedaar
de Senaat daarmee een duide
lijk eigen politiek gezicht. De
CDA'er heeft zich daarmee ze
ker veel vijanden gemaakt. Zo
wel binnen de Tweede Kamer
als binnen het kabinet. De Eer
ste Kamer moest, zo vond men,
terug naar de traditionele rol:
het nog eens marginaal toetsen
van al door de Tweede Kamer
aangenomen wetsvoorstellen
op hun inhoud en samenhang.
Zonder politiek te bedrijven.
Kaland gaf echter geen krimp.
Hij zag zich als vertegenwoordi
ger van het volk, die vond dat
de Tweede Kamer zijn werk
steeds slechter deed. Wetten die
naar de Eerste Kamer kwamen,
deugden gewoon niet. Dus
moest de Senaat wel corrige
rend gaan optreden. Waarmee
ze 'politiek ging bedrijven'.
Deze week legde de CDA'er er
nog eens een schepje bovenop.
Volgens hem is er geen sprake
meer van een spreiding van de
macht in onze democratie. De
balans is verschoven naar het
kabinet en zijn ambtenaren.
Kaland gaf daarvan een drietal
voorbeelden. Ten eerste zitten
er op de departementen enor
me hoeveelheden zeer gespe
cialiseerde ambtenaren. Kamer
leden kunnen gewoon niet te
gen hun kennis op.
Ten tweede is het de afgelopen
jaren gebruik geworden zeer ge
detailleerde regeerakkoorden te
maken. Vaak met hulp van ka
merleden die tot de partijen be
horen die het kabinet steunen.
Het wordt dan later, als het ka
binet er eenmaal zit, vrijwel on
mogelijk voor die partijen om
zich in de Kamer tegen kabi
netsbesluiten te keren. De Ka
mer beperkt daarmee haar ei
gen bewegingsvrijheid en daar
mee haar controlerende taak
ten opzichte van het kabinet.
Ten derde is het volgens Kaland
gebruik geworden de politiek
leiders van partijen in een kabi
net te laten zitten. Het gevolg
daarvan is dat kamerleden die
zich tegen kabinetsbesluiten ke
ren, in feite de eigen politiek lei
der afvallen. Dat zal men dus
niet doen.
De visie van de CDA'er is voor
de direct betrokkenen kennelijk
moeilijk te accepteren. Zo
maakte premier Lubbers zich er
met een Jantje van Leiden van
af. Het ambtenarenapparaat:
wordt steeds kleiner, meldde hij
bijna trots.
Ook hij was voor korte en
kernachtige regeerakkoorden,
maar de laatste keer blokkeerde
PvdA-leider Kok dat. Die wilde
veel vastleggen voor de toe
komst, spotte Lubbers.
En wat die politieke leiders in
het kabinet betreft, hij had
nooit gemerkt dat dat Kaland
ervan had weerhouden kritische
noten te kraken jegens het kabi
net.
De arrogantie van de macht had
zich niet beter kunnen manifes
teren. En daarmee Kalands ge
lijk. Dat er minder ambtenaren
komen, doet immers niets af
aan hun kennis. Bovendien is er
nog steeds een enorm verschil:
147.000 ambtenaren tegen 225
mensen in Tweede- en Eerste
Kamer.
De dooddoener dat Kaland zelf
altijd kritisch is geweest was be
neden peil. Lubbers zelfheeft
hem immers meerdere keren
getracht de mond te snoeren.
Bovendien ging hij niet in op
Kalands stelling dat de politieke
leider in het kabinet de dienst
uitmaken in de Tweede Kamer.
Die klopt namelijk ook, zoals re
cent ook bleek uit uitspraken
van CDA-Tweede Kamerlid Ton
de Kok. Die kreeg rechtstreeks
uit het Torentje van Lubbers
teksten die hij van de grote baas
in debatten moest voorlezen.
Feit is dat de macht uitsluitend
ligt bij kabinet en ambtenaren.
Ondanks Kalands waarschuwin
gen zal dat ook zo blijven. De
macht van de ambtenaren
wordt niet beperkter, het re
geerakkoord van een volgend
drie-partijen-kabinet wordt niet
dunner en de politiek leiders
blijven deel uitmaken van het
kabinet: Brinkman, Kok en Van
Mierlo dus.
Van de dames en heren parle
mentariërs lijkt niemand zich er
erg druk over te maken. En Ka-1
land, het geweten van Het Bin
nenhof, vertrekt binnen enkele
weken. In politiek-Den Flaag zal
menigeen daar een zucht van
verlichting bij slaken.
Architect vein sociale zekerheid moest lang wachten op ministerschap
Halverwege de jaren zestig was het nog leuk om minister
van sociale zaken te zijn. Oud-minister Veldkamp, de ar
chitect van het sociale zekerheidsstelsel dat het ruim 25
jaar heeft uitgehouden en nu krakend uit zijn voegen
barst, wint daar in zijn vandaag gepubliceerde memoires
geen doekjes om.
net-De Quay niet direct minis
ter op sociale zaken? „Romme
was het niet, zoals blijkt uit een
brief die hij mij schreef. Ik houd
het op Beel, en gezien haar
eigen aspiraties waarschijn
lijk ook op Klompé."
Een dieptepunt was voor Veld
kamp het kabinet-Marijnen in
1963. Eerst ging het lijsttrekker
schap aan zijn neus voorbij.
„Zoals ik later zou horen, vond
men het in kringen rond De
Quay, Aalberse, Schmelzer en
Klompé belangrijker dat ik het
niet zou worden, dan wie het
Wel moest worden."
Uiteindelijk ging de
KVP met vier ver
schillende regionale
lijsttrekkers in zee.
Veldkamp laat door
schemeren dat hij
het niet meer dan
redelijk had gevon
den als men hem
uiteindelijk had
aangezocht als pré
mier. Hij had dan
beleefd geweigerd.
De minister van so-
ciale zaken was in
die tijd namelijk
veel machtiger dan
de premier.
De auteur rekent in zijn me
moires op een beschaafde ma
nier met zijn vijanden af. Venij
nige anekdotes en onthullingen
over hun persoonlijk gedrag zijn
daarbij de wapens. Kleine spel-
deprikken missen hun doel
evenmin. Elske ter Veld had een
voorgangster die in de minister
raad in tranen uitbarstte
juist, Marga Klompé. De tranen
hadden betrekking op het feit
dat Veldkamp weigerde de bij
sociale zaken ondergebrachte
portefeuille van volksgezond
heid aan haar over te dragen.
De Quay werd voor het blok ge*
zet toen de ministerraad Veld
kamp had aangewezen als op
volger van de tussentijds afge
treden minister Van Rooy (3 juli
1961Van Rooy kon die porte-
feuille niet aan, had Veldkamp
al geprofeteerd.
Premier De Quay ontbood Veld-
De KVP'er die in bijna vijftien
jaar in zeven kabinetten zat,
nam in 1967 afscheid van de
politiek met een gevoel van
weemoed en grote voldaanheid.
Zijn laatste optreden in de Eer
ste Kamer markeerde het begin
van de WAO, waarvan Veld
kamp niet alleen de politieke,
maar ook geestelijke vader was.
„De Kamer applaudisseerde,
hetgeen een zeer ongebruikelijk
eerbetoon is. Ik was ontroerd."
Veldkamp overleed
op 15 september
1990.
In zijn politieke me
moires (1952-1967),
waaraan Veldkamp
twintig jaar na zijn
afscheid van Den
Haag begon, laat hij
zich vooral van een
heel andere kant
zien. Veldkamp
steekt niet onder
stoelen of banken
dat hij voor zijn po
litieke collega's on-
gemakkelijk in de
omgang kon zijn.
Vooral daarom moest hij bijna
negen jaar (tot 3 juli 1961)
wachten voor hij kon promove
ren van staatssecretaris op eco
nomische zaken naar minister
van sociale zaken (en volksge
zondheid, tot grote ergernis van
zijn collega Marga Klompé).
Zijn staatssecretariaat in het
tweede kabinet-Drees (1952-
1956) was al tegen het zere been
van Beel, toen met Romme be
horend tot de invloedrijke
KVP'ers. Beel, minister van bin
nenlandse zaken in dat kabinet,
„ontving mij staande met zijn
jas aan. Het idee van dit staats
secretariaat was aan het brein
van Romme ontsproten, een
zuiver politieke zaak, waarin
Beel geen enkel heil zag. Na tien
minuten stond ik weer op
straat."
Van Beel bleef hij last houden.
En niet alleen van hem. Waar
om werd Veldkamp in het kabi-
Auteur rekent
in memoires
op beschaafde
manier met
vijanden af
Archieffoto van de toenmalige minister Veldkamp (sociale zaken en volksgezondheid). Naast hem minister Klompé (CRM).
kamp in zijn 'buitenverblijf in
Noord-Brabant. Twee uur heen
en twee uur terugrijden dat
ergerde de minister in spé al
bovenmatig. Toen de Quay hem
vervolgens zei „dat hij hem op
goede gronden in 1959 niet ge
waagd had, en eigenlijk tot op
dit ogenblik niet van mening
was veranderdsloeg Veld
kamp terug. „Ik reageerde met
te zeggen, dat ik er onder die
omstandigheden niets voor
voelde om tot het kabinet toe te
treden." Hij eiste „de hartelijke
steun" van de minister-presi
dent en verder had hij nog wat
voorwaarden. De Quay bond in
„na veel slikken en rood aange
lopen te zijn".
Veldkamp had overigens ook
heel beminnelijke karaktertrek
ken. Zo brak hij door de ambte
lijke cultuur heen door vrije in
loop-uurtjes voor zijn staf bij de
ochtendkoffie in de ministers
kamer op het ministerie in te
voeren. Eind Van de middag
stond het zijn ambtenaren vrij
om, zonder afspraak, bij een.
glas sherry ongedwongen te
brainstormen.
Vooral het eerste deel van de
memoires, dat wat losser en
minder gedetailleerd is dan de
herinneringen aan zijn minis
terschap, staat bol van anekdo
tes. Luns, die bezwaar maakte
tegen de doos met decoraties
die Veldkamp als staatssecreta
ris op buitenlandse exportrei-
zen meenam, en de oude Drees,
die daar in de ministerraad niet
zwaar aan tilde: „Daar zijn die
dingen toch voor."
JOHANNESBURG JOHN CARLIN
THE INDEPENDENT
Zwarten zijn niet de enigen die
winnen bij de nieuwe grondwet
in Zuid-Afrika. Vrouwen doen
dat ook. Sinds het begin van de
onderhandelingen werd een on
derhuidse strijd gevoerd tussen
een informele coalitie van wou
wen uit alle partijen en traditio
nele Afrikaanse leiders. Dinsdag
resulteerde die strijd in een
klinkende overwinning voor de
wouwen.
Stammenwetgeving, die buiten
gewoon in het voordeel was van
mannen, heeft in de nieuwe
grondwet geen plaats gekregen.
Polygamie, als die al wordt ge
noemd, is niet meer het wettige
voorrecht van alleen mannen
en de positie van stamhoofd be
hoeft niet meer noodzakelijker
wijs te worden bekleed door een
man.
Vrouwen hebben behoorlijke
overwinningen behaald tijdens
het onderhandelingsproces.
Volgens een van de reglemen
ten mocht iedere partij die
meedeed aan de besprekingen
twee gedelegeerden afvaardi
gen, van wie er één een wouw
moest zijn.
Het vocabulaire tijdens de be
sprekingen moest ook voldoen
aan de strengste normen van
wat politiek correct was. In ie
dere zin in de dikke boekdelen
die samen de nieuwe grondwet
vormen, zijn iedere keer dat er
mannen worden genoemd de
woorden 'en wouwen' toege
voegd. Het woord chairman
(voorzitter) is overal vervangen
door chairperson.
De grootste klapper voor de
wouwenrechten wordt mis
schien wel gemaakt door het
Afrikaans Nationaal Congres
(ANC). In de afgelopen jaren
werd op ANC-bijeenkomsten
feilloos aan de oude roep om
een 'niet-racistisch Zuid-Afrika'
de eis van een 'niet-seksistisch'
Zuid-Afrika toegevoegd. De
daad bij het woord voegend,
heeft het ANC vorige week aan
gekondigd dat eenderde van
zijn kandidaten voor de verkie
zingen van volgend jaar wouw
zal zijn.
Het percentage wouwen in het
eerste democratisch gekozen
parlement van Zuid-Afrika zal
daardoor bijna zeker een van de
hoogste zijn van alle parlemen
ten ter wereld.
JOHANNESBURG JOHN CARLIN
THE INDEPENDENT
De democratie wordt in Zuid-
Afrika tot het uiterste ingevoerd.
Vanwege het compromis, om
tegemoet te komen aan de
wees en aspiraties van het
grootste aantal burgers, is be
sloten dat het land elf officiële
talen krijgt.
Engels blijft uiteraard overheer
sen. zo wordt algemeen erkend.
Het was bijvoorbeeld de enige
taal die tijdens de twee jaren
van besprekingen tussen meer
dere partijen werd gesproken.
Maar de regering staat erop dat
de moedertaal van bijna alle
parlementsleden en ministers
in het kabinet, het Afrikaans,
het privilege behoudt die het
onder de apartheid heeft gekre
gen. Zelfs nu nog wordt ieder
officieel staatsdocument van
wetten die worden behandeld
in het parlement tot parkeer
boetes -t- in zowel Engels als
Afrikaans opgesteld. Hetzelfde
geldt voor verkeersborden en
zelfs straatnamen, die om het
andere blok van taal verande
ren.
Het ANC is erg gevoelig voor het
gevaar dat het ontredderen van
de blanke bevolkingsgroep met
zich meebrengt en is akkoord
gegaan. Maar om voor de eigen
achterban geen gezichtsverlies
te lijden, eiste het Congres een
eigen concessie. De negen
zwarte talen van het land
waarvan Zulu, Xhosa en Sotho
de belangrijkste zijn zijn on
der de nieuwe grondwet 'offi
cieel'verklaard.
Het aantal verkeersongelukken
zou spectaculair kunnen stijgen
als wordt besloten dat de 'Stop'-
borden in de welvarende noor
delijke voorsteden van Johan
nesburg op de ene kruising in
het Xhosa worden neergezet en
op de volgende in het Zulu.
Maar het had veel erger kunnen
zijn. Afgelopen dinsdag, toen
het tijdstip naderde waarop de
onderhandelaars hun werk aan
de grondwet moesten hebben
afgerond, stelde een delegatie
van de Onderhandelingsraad in
alle ernst dat Hebreeuws, Ara
bisch en Urdu aan de officiële
lijst zouden moeten worden
toegevoegd, gezien de gevoelig
heden van de niet-christelijke
minderheden.
Toen iemand daarop opmerkte
dat ze dan net zo goed Portu
gees, Italiaans, Duits en zelfs
Pools talen die nog steeds
door recente immigranten wor
den gesproken konden opne
men, was men het er snel over
eens dat elf toch wel een accep
tabel aantal was.
Het belang van het besluit is,
Naast de Biogarde Drink naturel heeft Mona nu
ook een Biogarde Drink met kiwi en met limoen.
Een heerlijke zuiveldrank met rechtsdraaierid melkzuur.
Die past in een verantwoorde levensstijl.
Nieuw van Mona.
Biogarde Drink met kiwi of limoen.
dat Zuid-Afrikanen niet worden
gedwongen een andere taal te
spreken dan de taal die zij thuis
hebben geleerd. Tenslotte zijn
er burgeroorlogen uitgebroken
om kleinere aanleidingen.
De opstand in Soweto in 1976,
de gebeurtenis die meer dan ie
dere andere de massamobilisa
tie voor Zuid-Afrika in gang
heeft gezet, begon nadat de re
gering had besloten dat zwarte
schoolkinderen voortaan in het
Afrikaans les zouden krijgen.
RUSTENBURG ANP
JACO VAN LAMBALGEN
De kinderen van de
apartheid dreigen de
Zuidafrikaanse 'volwas
senwording' te torpede
ren. De president van het
thuisland Bophuthatswa
na, Lucas Mangope, wei
gert absoluut mee te
doen aan de eerste non-
raciale verkiezingen in
Zuid-Afrika die voor vol
gend jaar april op het
programma staan. Hij wil
dat 'Bop' onafhankelijk
blijft.
„Het is de vraag of de
verkiezingen wel eerlijk
en vrij kunnen worden
genoemd als bepaalde
delen van Zuid-Afrika
niet meedoen", zegt do
minee Johannes Tsilape-
di in zijn kantoor in het
Zuidafrikaanse deel van
het stadje Rustenburg.
De grens tussen Zuid-
Afrika en Bop loopt dwars door dit plaatsje
heen. Tsilapedi is de voorzitter van het Oe
cumenisch Forum voor de Mensenrechten
in Bophuthatswana.
President Mangope, die niet bepaald be
kend staat om zijn respect voor de mensen
rechten, probeert de 'Boppers' op alle mo
gelijke manieren onder druk te zetten om
niet te gaan stemmen. „Hij zal de politie en
misschien zelfs het leger inzetten, maar ik
denk dat de meeste mensen toch gaan",
constateert de dominee, vergenoegd ach
terover leunend in zijn bureaustoel.
„Vorige week heeft hij gewaarschuwd dat
mensen die zich in Zuid-Afrika laten regi
streren voor de verkiezingen hem op hun
knieën zullen smeken hen weer op te ne
men. Toch staan hier elke dag tientallen
mensen in de rij voor een stemkaart voor de
dependence van het Zuidafrikaanse minis
terie van binnenlandse zaken", vervolgt
Tsilapedi.
„Natuurlijk zijn sommige mensen verlamd
van angst door de uitspraken van Mangope,
maar het verzet tegen hem neemt toe. Het*
is net als een kind dat geregeld een pak
slaag krijgt. De eerste tien keer zal het hui
len, maar op een gegeven moment houdt
dat op. Het weet wat er komt en wacht gela
ten af. Zo is het ook met de mensen van
Bop", legt de dominee uit.
Bophuthatswana is een van de tien thuis
landen die op het hoogtepunt van de apart
heid werden gevormd om de zwarte stam
men een soort vaderland te geven, waarna
de rest van Zuid-Afrika het overgrote
deel van het land toeviel aan de blanken.
Vier van hen zijn in naam onafhankelijk:
Transkei, Venda, Ciskei en Bophuthatswa
na. Transkei en Venda hebben aangekon
digd dat zij weer bij Zuid-Afrika willen wor
den ingelijfd.
Ciskei, Bophuthatswana en KwaZulu (een
van de zogenoemde autonome gebiedenj
van Inkath'a-leider Mangosuthu Buthelezi
weigeren dat. Zij zijn samen met de ex
treemrechtse blanke partijen uit de onder
handelingen over de toekomst van Zuid-
Afrika gestapt, omdat zij meer regionale be
voegdheden willen.
De Zuidafrikaanse regering en het Afrikaans
Nationaal Congres (ANC) hebben in de af
gelopen weken alles in het werk gesteld om
hen ertoe te bewegen toch aan de verkie
zingen mee te doen. De meeste commenta
toren in Zuid-Afrika verwachten dat Buthe
lezi, ondanks al zijn harde woorden, vóór
april alsnog eieren voor zijn geld zal kiezen.
Hij kan bovendien de verkiezingen formeel
niet tegenhouden, omdat KwaZulu een deel
van Zuid-Afrika is.
Ciskei krijgt meer dan 70 procent van zijn
inkomsten van Pretoria. Zelfs als het niet
meedoet aan de verkiezingen zal het, zo
wordt algemeen verwacht, in de 'moeder
schoot' terugkeren als de nieuwe regering
de geldstroom afsnijdt.
In Bop is de situatie anders. Het thuisland,
dat in 1977 'onafhanke
lijk' werd, bestaat uit zes
delen die verspreid in
Zuid-Afrika liggen. De
regering heeft altijd geld
gekregen van Pretoria,
maar heeft ook eigen in
komsten uit de platina-
mijnen op haar grond
gebied en het gok- en
vakantieoord Sun City.
„Mangope heeft vanaf
het begin een waar
schrikbewind gevoerd",
zegt Tsilapedi. De ka
tholieke bisschop Kevin
Dowling in Rustenburg
kan dat beamen. Zijn
kerk werd twee jaar ge
leden gebombardeerd,
nadat hij had geweigerd
een politieke bijeen
komst in een van de
zaaltjes in het gebouw a
te zeggen.
Hij kan eindeloos verha
len over politieke tegen
standers van de regering
die zijn gearresteerd,
mishandeld en het land uitgezet en over de
monstraties die door de politie van Bop me
gerichte schoten uiteengejaagd werden.
Vakbonden en het ANC zijn nog steeds ver
boden. „Hoewel de onderdrukking is toege
nomen, zijn de mensen minder bang dan
twee, driejaar geleden", zegt ook Dowling.
Dat bleek zaterdag toen het ANC in het sta
dion van Rustenburg, aan de Zuidafrikaan
se kant, een manifestatie hield. „Er waren
duizenden mensen, het was de grootste bij
eenkomst ooit gehouden in Bophuthatswa
na", vertelt Amos Mataboge, de vice-secre-
taris-generaal van het ANC in Rustenburg.
„Het hele regionale ANC-comité is dit
weekeinde door de politie v^n Bop opge
pakt. Ik heb al twee nachten niet thuis ge
slapen, maar de bijeenkomst was fantas
tisch."
„In alle steden en dorpen van Bop zijn in
middels ANC-afdelingen geopend. Zelfs
mensen hoog in de politie en het leger van
Bop zijn lid. Mangope heeft zijn langste tijc
gehad. Hij is al dood, zij moeten hem alleei
nog begraven", vult zijn kameraad
Humphrey Phiri aan.
„Veel mensen zullen proberen te stemmen
en Mangope zal hard optreden. Hij is ge
vaarlijk, ik hoop dat wij een tweede Bosnië
kunnen voorkomen", zucht Tsilapedi. Vast
beraden voegt hij eraan toe: „Ik heb nog
nooit van mijn leven gestemd. Al raak ik er
mijn staatsburgerschap door kwijt, in april
vul ik een stembiljet in."
