Resultaten van behandeling
suikerziekte steeds beter
Tempo nieuwbouw
in Alphen omlaag
Cara-patiënten hebben veel
meer klachten dan nodig is
Orkestleden kunnen veel
Randstad
TGV rijdt op proef tussen
Amsterdam en Zandvoort
Proef met geboorde
tunnels bij Rotterdam
Miljoenenstrop voor
economische faculteit
Inbreker
draait
papegaai
de nek om
WOENSDAG 17 NOVEMBER 1993
leiden herman joustra
De ontrafeling van het mysterie
- zo dat al ooit mogelijk mocht
zijn - laat voorlopig nog op zich
wachten. De medische weten
schap is er in elk geval tot nu
toe niet in geslaagd de oorzaken
van het ontstaan van diabetes
mellitus, oftewel suikerziekte, te
achterhalen. De precieze oorza-
wijzingen zijn er tijdens de
speurtocht wel gevonden. En al
is absolute genezing vooralsnog
uitgesloten, de behandelings
wijzen geven wel steeds betere
resultaten.
Dat is volgens dr. J. K. Radder,
als specialist verbonden aan het
Academisch Ziekenhuis Leiden,
het positieve nieuws in deze na
tionale diabetesweek. ,,We
moeten daarbij wel onderscheid
maken tussen de twee soorten
suikerziekte. Jeugdsuiker ofwel
Type l, en ouderdomssuiker of
wel Type II. Type I is een auto
een aandoening
waarbij het lichaam lichaamei
gen stoffen vernietigt. In dit ge
val de B-cellen in de eilandjes
van Langerhans in de alvlees
klier, die insuline produceren."
Het hormoon insuline is no
dig voor de opname van suiker,
een belangrijke energiebron,
door het lichaam. Bij het on-
staan van Type I speelt erfelijke
aanleg een rol volgens Radder.
,,Dat is al lang bekend. Alleen
weten we nog niet in wélk gen
we het moeten zoeken. Boven
dien, als een persoon van een
eeneiige - tweeling Type-I-sui-
kerziekte heeft is de kans dat de
ander het ook krijgt maar vijftig
procent."
Externe factoren moeten dus
ook een rol spelen bij het ont
staan, zegt Radder. „Virussen
die griepachtige verschijnselen
kunnen veroorzaken, kunnen
van invloed zijn op het ontstaan
van suikerziekte. En wat recen
telijk is ontdekt: bestanddelen
uit koemelk zouden effect kun
nen hebben. Bij kinderen die
Lezing over antropologische films
leiden Wat zijn de praktische problemen waarmee een antro
pologische filmer wordt geconfronteerd? Kees Putman stelt die
problemen tijdens zijn lezing op 17 november in het Rijksmuse
um voor Volkenkunde in Leiden aan de orde. Hij belicht zijn ei
gen werkwijze en het spanningsveld tussen theorie en praktijk
aan de hand van twee van zijn films: een over de boeren in Thai
land en een andere over de problemen op het Italiaanse eiland
Sardinië. De films zullen vanavond voor het eerst vertoond wor
den. De lezing begint vanavond om 20.00 uur aan de Steenstraat
1 in Leiden.
Gesprek met Spaanse wetenschappers
leiden Spaanse en Nederlandse wetenschappers ontmoeten el
kaar deze week aan de Leidse Rijksuniversiteit op het Vijfde
Spaans-Nederlandse Historisch Colloquium. Vandaag begint het
programma met een tentoonstelling in de universiteitsbiblio
theek waar historische kaarten te zien zijn. Van 18 tot en met 20
november spreken de Nederlandse en Spaanse wetenschappers,
historici en letterkundigen, met elkaar over verschillende onder
werpen.
Reclamerondjes met flitstrein
y polderman
De Franse hogesnelheidstrein
komt eind deze maand naar
Nederland en zal op zondag 28
november te zien zijn op het
traject Amsterdam-Zandvoort.
De Nederlandse Spoorwegen
willen de treinreizigers graag la
ten kennismaken met het com
fort van de 'flitstrein' en passen
deze in de gewone dienstrege
ling in. Waar de Train Grande
Vitesse op de Nederlandse rails
verschijnt blijft verder een ver
rassing.
In de periode van maandag
22 november tot en met woens
dag 1 december hebben de
treinreizigers overal in het land
de kans om in plaats van hun
gebruikelijke gele of geel-blau-
we NS-trein de blauwgrijze
TGV-Atlantique langs het per
ron te zien voorglijden en stil
houden.
De rit van Amsterdam naar
Zandvoort en terug met de ho
gesnelheidstrein (op zondag
middag 28 november 17.01 uur
uit Amsterdam en daar terug
om 18.02 uur) is echter special
bedoeld voor medewerkers van
de NS. Ook elders in het land
zijn er speciale ritten voor NS-
De presentatie van de TGV
aan de Nederlandse treinklan-
ten en de NS-medewerkers is
bedoeld om 'een draagvlak te
creëren' voor de TGV-plannen
in Nederland. De maximum
snelheid van de TGV-Atlantique
is 515 kilometer per uur, maar
die snelheidssensatie zullen de
Nederlandse reizigers niet bele
ven. De gewone NS-sporen zijn
daarvoor niet geschikt.
Alleen op de speciaal daar
voor aangelegde hogesnelheids-
trajecten in Frankrijk kan de
TGV op topsnelheid rijden. In
Nederland moet de flitstrein het
dus voorlopig kalm aan doen.
Voorlopig, want de NS hebben
plannen voor hogesnelheidstra-
jecten tussen Roosendaal en
Rotterdam en tussen Rotterdam
en Schiphol.
borstvoeding kregen kwam Ty
pe I minder voor."
Ouderdomssuiker
In het geval van ouderdomssui
ker liggen de zaken anders. Bij
dit type wordt minder insuline
gemaakt door het lichaam en
bieden de weefsels weerstand
legen de werking ervan. Radder:
„Hier spelen erfelijke factoren
nog een belangrijker rol."
De huidige resultaten kunnen
mogelijk in de toekomst gaan
bijdragen aan de voorkoming
van deze ziekte. „Neem Type I.
In verband met de virussen zou
je aan vaccinatie kunnen den
ken. Koemelk? Borstvoeding
voor bepaalde ricicogroepen
zou kunnen helpen. Alleen
moet je die risicogroepen dan
wel eerst opsporen. Een dure
zaak. Dat geldt ook voor een an
dere mogelijkheid: de behande
ling met insuline. Uit een on
derzoek bleek dat kinderen, van
wie een broer of zus Type-I-dia-
betes had maar zijzelf nog niet,
die met insuline werden behan
deld minder vaak diabetes kre
gen dan kinderen die deze be
handeling niet kregen. Praktisch
probleem is verder dat je ieder
een, ook degenen die geen af
wijking hebben, opzadelt met
een ingrijpende therapie, het
inspuiten van insuline. Nog een
mogelijkheid is het toedienen
van tabletjes met nicotinamide,
een stof die destructie van B-
cellen tegenwerkt. Maar of dat
echt wat zal uithalen?"
„Bij Type II zou je kunnen
denken aan een bevolkingson
derzoek om de ziekte voor te
zijn. Vanwege het sterke geneti
sche karakter ervan. Zo'n on
derzoek is wel ontzettend duur.
Wellicht dat je beter bepaalde
families kunt gaan onderzoe
ken. Dat kan dan met name
door de huisartsen gebeuren,
met af en toe een bloedprikje."
Dieet
Voor wie al Type-I-suikerziekte
Dr. J.K. Radder: „We moeten niet doen alsof
heeft geldt: niet alleen de arts
kan helpen door advies te geven
en regelmatig controles uit te
voeren. Ook de patiënt kan zelf
sterk bijdragen aan het voorko
men van complicaties zoals
aandoeningen aan het netvlies,
de zenuwen en de nieren. Sim
pelweg door er voor te zorgen
dat de bloedsuikerspiegel zo
De gemeente Alphen mag jaarlijks minder huizen bou
wen dan ze wil. De bouwplannen die de gemeente tot
het jaar 2000 heeft, moeten over een groter aantal jaren
worden verspreid. Dat betekent volgens een woordvoer
der van de gemeente dat de wachttijden voor een woning
weer langer worden. Ook is het moeilijker om plannen
voor kleinere aantallen woningen financieel rond te krij-
den haag monica wesselinc
Het lagere bouwtempo is een
gevolg van afspraken die giste
ren zijn gemaakt tussen de vier
Randstadprovincies, minister
Alders en staatssecretaris Heer-
ma van volkshuisvesting. De be
windslieden hebben de wensen
van de provincie Zuid-Holland
overgenomen. Dat betekent dat
de gemeenten in het Groene
Hart tot het jaar 2000 nog
10.000 woningen mogen bou
wen. Dit is net genoeg om in de
behoefte van de eigen bewoners
te voorzien. Na het jaar 2000
mogen er, in vijf jaar tijd, nog
5000 huizen worden bijge
bouwd.
In de Leidse regio mogen er
tot de eeuwwisseling ook 10.000
huizen worden neergezet. De
kans bestaat dat na 2000 èen
uitbreiding met nog eens 5000
woningen wordt toegestaan.
Ook over de bouwmogelijk
heden van Den Haag en Rotter
dam is overeenstemming:
Haaglanden moet en mag
Bij wijze van experiment zullen
de tunnel voor langzaam ver
keer bij Barendrecht en de Ha
venspoortunnel in de Botlek
met behulp van boortechniek
worden aangelegd. De bouw zal
waarschijnlijk medio 1995 be
ginnen. Dit hebben de ministers
Maij (verkeer en waterstaat), Al
ders (VROM) en Andriessen
(economische zaken) dinsdag
aan de Tweede Kamer geschre-
De tunnels worden aangelegd
naast twee bestaande oeverver
bindingen. Dat zijn de Hei-
nenoordtunnel onder de Oude
Maas en de Botlektunnel onder
de Nieuwe Maas.
De twee nieuwe tunnels zijn
volgens de ministers geschikt
als proefprojecten. Ze baseren
hun beslissing om te experi
menteren met boortechniek on
der meer op het advies van de
Adviesraad Technologiebeleid
Bouwnijverheid (ARTB).
In een toelichting schrijven
de ministers dat ze niet uitslui
ten dat voor andere projecten
ook zal worden gekozen voor
boortechniek. Zij doelen op de
aanleg van metro's en de Wes-
terschelde Oeververbinding
(WOV).
Extra geld voor
bejaardenhuizen
De verzorgingshuizen in
Zuid-Holland krijgen van de
provincie bijna 10 miljoen
gulden extra. Het geld is gro
tendeels (6,2 miljoen gulden)
bestemd voor onderhouds
kosten. Daarnaast heeft een
aantal verzorgingshuizen een
extraatje gekregen. Zo kreeg
het St. Joseph in Alphen aan
den Rijn dik 73.000 gulden
voor een alarmsysteem en
een nieuwe telefooncentrale.
De Aarhoeve in Ter Aar ont
vangt 91.000 gulden voor een
zusteroproepsysteem
De provincie had in 1990
van het fonds voor ouderen
9,3 miljoen gulden over. Dit
geld is nu verdeeld.
constant mogelijk blijft. „Door
een dieet te volgen, zelf insuline
te spuiten en zelf de suikerspie-
gel te controleren. Of datzelfde
voor Type II geldt is nog niet
bewezen.'
Maar het lijkt wel logisch. Ook
als er al wat complicaties zijn,
vooral in een vroeg stadium,
zijn maatregelen mogelijk om
dat gunstig te beinvloeden.
Geen spectaculaire ontwikkelin
gen allemaal, maar alles telt. We
moeten daarom ook niet doen
alsof er niets aan de hand is als
iemand suikerziekte heeft, maar
gelukkig is de doem die er over
de ziekte hing wel voor een
groot deel weggenomen."
43.500 woningen neerzetten, de
Rotterdamse regio 53.000 en de
Drechtsteden 8000.
De provincie Zuid-Holland
heeft in het ontwerp-bestem-
mingsplan voor Zuid-Holland-
oost vastgelegd dat er in ge
meenten in het Groene Hart
uitsluitend voor de eigen inwo
ners mag worden gebouwd. Het
aantal bewoners van het Groe
ne Hart mag dus niet groeien.
Alders heeft dat uitgangspunt,
bedoeld om de groene ruimte in
het Groene Hart open en groen
te houden, overgenomen. Er is
in de groene regio ook ruimte
voor de aanleg van 170 hectare
bedrijfsterreinen.
De huisvesting van vluchte
lingen en asielzoekers valt hele
maal buiten deze regeling. Het
inwonertal van het Groene Hart
mag en moet groeien met het
aantal vluchtelingen dat de re
gio moet opnemen.
rotterdam
De economische faculteit van de Erasmus Universiteit Rotter
dam kampt met een tekort van zeker anderhalf miljoen gulden.
De gevolgen van de financiële tegenvaller zijn rampzalig: tien
tallen banen staan op de tocht en afstudeerrichtingen worden
geschrapt. De geldproblemen zijn niet tijdig ontdekt. Dat heeft
het faculteitsbestuur gisteren bevestigd.
Ruim vijfendertig wetenschappelijk medewerkers en tien
personeelsleden in de ondersteunende sector hangt een ge
dwongen ontslag boven het hoofd. „We proberen nog maatre
gelen te treffen om deze mensen binnen de universiteit te hou
den", zegt decaan H. Bart van de economische faculteit. „Maar
nu al blijkt dat niet voor iedereen een oplossing wordt gevon
den. Het is zeker dat onvrijwillige ontslagen vallen. De perso
neelskosten drukken te zwaar op de begroting."
Ook de studenten voelen de pijn. Binnen de bestaande oplei
dingen algemene economie, bedrijfseconomie, fiscale econo
mie, econometrie (met bestuurlijke informatica) en Japankun-
de worden afstudeerrichtingen geschrapt. Welke afstudeervor-
men dat zijn, is nog onbekend. De geldproblemen zijn volgens
het faculteitsbestuur te wijten aan het teruglopend aantal stu
denten.
Een inbraak bij de rijwielzaakj
van Van Dam aan het Noord
einde heeft vannacht het levenf
gekost aan de papegaai in dei
werkruimte. De politie kreegf
om kwart voor vijf een telefoon-*
tje van een buurtbewoner die[
de inbreker bij Van Dam naar!
binnen had zien gaan.
Toen de politie arriveerde,:
zag ze de 26-jarige Leidenaar!
wegkruipen. De rijwielhande-f
laar, die inmiddels ook ter plek-?
ke was, merkte direct dat zijnf
praatvogel niet op zijn plek zat.,
De inbreker verldaarde dat hij|
het lawaai dat het dier had ge
maakt na zijn binnenkomst!
slecht kon gebruiken. Daaromf
had hij de papegaai de nek om-r
gedraaid en in de prullenmand!
De inbreker verklaarde voortsf
dat zijn motief om in te breken?
was dat zijn eigen mountain!*
bike onlangs was gestolen. Hijt
wilde er snel e
i terug.
Zuid-Holland wil
steun van EG
De provincie Zuid-Holland|
vraagt via staatssecretaris Vanj
Rooy van economische zakenj
om steun uit het Europesej,
Fonds voor Regionale Ontwik-r
keling (EFRO). Het geld is nodigj,
voor de vernieuwing van de in-j
dustrieen op de zuidelijke^
Maasoever en het Drechtste-^
dengebied.
In deze regio ten zuiden vanr
de Waterweg en de Maas, zijm
de economische problemeni
groot. Het gebied zou ruim-Ü
schoots voldoen aan de Europe
se basiscriteria voor achterge
blevenindustriegebieden.
De gemiddelde werkloosheid
over de laatste drie jaar is er 9,8
procent, tegenover 8,7 procen^
in de rest van Europa. Het aan
deel van de industrie in dei
werkgelegenheid is er 32,9 pro
cent, tegenover 31,2 procent in
Europa. De achteruitgang van?
de werkgelegenheid in de indu-J
strie vanaf 1975 is er 29 procent.,:
Veel cara-patiënten nemen hun
medicijnen niet volgens de
voorschriften in. Daardoor heb
ben zij veel meer klachten dan
nodig is. Volgens de Leidse on
derzoeker F. Dekker is er dan
ook op het gebied van voorlich
ting nog 'veel winst' te boeken
bij de behandeling van mensen
met cara. Dekker hoopt dinsdag
te promoveren op zijn proef
schrift 'Astma and COPD - stu
dies on the quality of care' aan
de Leidse Rijksuniversiteit.
Cara is de verzamelnaam
voor de luchtwegaandoeningen
astma, chronische bronchitis en
longemfyseem: ongeveer één op
de tien Nederlanders heeft cara.
Hoewel deze ziekten niet zijn te
genezen, kunnen de klachten
bij een juist medicijngebruik
sterk verminderen. Uit de studie
van Dekker blijkt echter dat
huisartsen in meer dan een
kwart van de gevallen minder
geneesmiddelen voorschrijven
dan voor een optimaal resultaat
noodzakelijk is.
Dat betekent volgens de Leid
se onderzoeker niet dat de
klachten in alle gevallen te wij
ten zijn aan de arts. De patiën
ten zelf nemen het vaak ook
niet al te nauw met hun medi
catie. Slechts eenderde van hen
neemt min of meer de hoeveel
heid 'onderhoudsmiddelen' in
die de arts heeft voorgeschre-
Ook bij aanvallen van kort
ademigheid is het medicijnge
bruik lang niet altijd optimaal.
Uit het Leidse onderzoek blijkt worden.
dat eenzesde van alle patiënten(
in dat geval geen enkel middel^
inneemt. Van de overigen:
neemt ongeveer de helft het.!
juiste middel, maar slechts eeni^
klein deel doet dat werkelijk ef-,
fectief.
De meeste cara-medicijnen^
worden toegediend via een zo-£
genoemde inhalator, waardoor
de middelen door inademing'
rechtstreeks in de luchtwegen'
komen. Die inhalatoren zijnjj
niet eenvoudig in het gebruik.j
Dekker meent dat een betere^
voorlichting veel klachten kan^
voorkomen. Dat geldt ook voorE
betere informatie over het ver-(]
schil .tussen de onderhoudsbe-j,
handeling en de medicijnen die^
bij aanvallen gebruikt moetetij
Leids onderzoek naar arbeidsomstandigheden musici
De Leidse onderzoeker Kartopawiro constateert bij blazers liesbreuken.
Gehoorbeschadigingen, nek- en
rugklachten, speekselklieronst-
stekingen, tennisellebogen. Vol
gens de onderzoeker John
Kartopawiro van de Leidse We
tenschapswinkel kunnen or
kestleden door hun werk de no
dige blessures oplopen.
Kartopawiro deed een onder
zoek naar de arbeidsomstandig
heden bij een orkest op verzoek
van het Residentie Orkest in
Den Haag.
De onderzoeker ontdekte in
Den Haag dat beroepsmusici de
kans lopen op een heel scala
van klachten, al naar gelang het
instrument dat ze bespelen. Een
flink deel daarvan is het gevolg
van verkeerde speelhoudingen,
aldus Kartopawiro. Violisten bij
voorbeeld kunnen last krijgen
van ernstige rug- en nekklach-
ten. Maar ook de werkomgeving
van de musici kan hun gezond
heid schaden. De orkestbak
blijkt de bron te zijn van veel
kwaden. De bak biedt vaak te
weinig ruimte, te veel stof, er is
slecht licht een te hoge tempe
ratuur en vochtigheid.
Volgens de Leidenaar Jos
Buurman, hoornblazer bij het
Rotterdams Philharmonisch Or
kest (RPhO), zijn de klachten
zoals die in het onderzoek naar
voren komen, niet onbekend.
„Ik ben nu zo'n vijftien jaar pro
fessioneel bezig met muziek. In
die periode kwam het met de
regelmaat van de klok voor dat
onderzoekers, veelal Ameri
kaans of Engels, uitspraken
hebben gedaan over het wel en
wee van een symphonie-orkest.
En inderdaad, de problemen
zijn vaak legio. Maar dan heb ik
het niet alleen over specifieke
problemen van een instrument
maar ook over 'wat je elkaar
aandoet'."
Buurman doelt vooral op ge
luidsoverlast. „Het ligt er een
beetje aan in wat voor zaal je
speelt en hoe groot het podium
is, maar soms kun je elkaar sta
pelgek maken. Bijvoorbeeld als
je als hoornist voor de trompet
tisten zit. Zij blazen jou kant uit
en jij blaast hun kant uit. En
naar mate het concert vordert
ga je steeds harder blazen. Uit
eindelijk hoor je het applaus als
een soort doffe ruis. Een heel
ander soort klachten komt voort
uit het fysiek te keer gaan bij
symphoniën van bijvoorbeeld
Wagner. Dan ga je heel diep,
net als bij sport. Soms heb ik
wel eens pijn in mijn pens van
het harde blazen."
Waar Kartopawiro het gevaar
constateert van liesbreuken bij
blazers, heeft Buurman het idee
dat dergelijke klachten nog wel
meevallen. Tenminste, als de
musici zich een goede houding
aanleren. „Ik heb geleerd om
niet met de benen over elkaar te
zitten, omdat het geen manne
lijke houding is, maar vooral
ook omdat het een slechte hou
ding is voor blazers. Gevaar
voor liesblessures. Dat neemt
niet weg dat je wel eens iets
voelt dat lijkt als een soort
luchtbel die opzwelt in je lies.
Dan weet je dat je even rustig
aan moet blazen. Maar lies
breuken op zich komen denk ik
niet veel voor."
Violisten, zegt Buurman, heb
ben het net zo zwaar. Ze hoeven
dan wel niet hard te blazen
maar moeten het hele concert
door spelen waar de blazers
pauzes hebben. „Heb je wel
eens gezien hoe violisten hun
linkerhand moeten houden?",
aldus Buurman. Strijkers heb
ben volgens hem bovendien
vaak geluidsoverlast van de bla
zers. Buurman: „Ik zie wel eens
strijkers met oordopjes in. Die
zitten dan voor de trompettis
ten. Ik heb het zelf ook wel eens
geprobeerd, een propje papier,
luchtig in mijn oor. Maar je ver
liest gelijk de controle over wat
je zelf zit te doen. Een hele rare
gewaarwording."
Al moeten orkesten soms in
'hopeloze situaties' musiceren,
volgens Buurman doen de mu
sici het gewoon. „Soms zijn de
omstandigheden niet te harden,
bijvoorbeeld in een grote bezet
ting, maar door het collectief'
ben je toch geneigd door te
gaan. In symphonie-orkesten
zitten mensen met een groot in-
casseringesvermogen.
Kartopawiro wil slechts voor
zichtig uitspraken doen over de;
arbeidsomstandigheden bij an
dere orkesten. „Ik heb onder-:
zoek gedaan bij het Residentie
Orkest. Maar als je kijkt naar
wat er aan literatuur is versche
nen, moeten klachten toch ook
bij andere orkesten voorko
men", zegt de onderzoeker. In-,
middels zijn een aantal van de
aanbevelingen in zijn rapport
'Fluitend naar je werk', dat van
af volgende week te koop is. al
opgevolgd door het Residentie:
Orkest. „Men gaat onder andere
het podium uitbreiden zodat de
musici niet zo dicht op elkaar
zitten. Ook krijgen de tweede!
violisten als ze dat willen een
soort geluidsschermpje om zich
heen. En er is inmiddels een;
student van de Technische Uni-!
versiteit in de arm genomen die
gaat kijken naar ergonomisch:
verantwoorde stoelen", noemtj.
Kartopawiro er enkele.
