ZATERDAGS
Verdriet en
angst in
sprookjesland
BIJVOEGSEL
Greysteel draagt zijn doden ten grave. Zeven inwoners van het gehucht dat op geen landkaart is te vinden, verloren het leven bij een wraakactie van de doodseskaders.
FOTO REUTER DYLAN MARTINEZ
Droeve welcen in Noord-Ierland. Eerst was er de
IRA-bom in Belfast, daarna de protestantse
wraak in Greysteel. Niet alleen wordt het sectari-
sche geweld steeds cynischer, het lijkt nu ook
over te slaan naar gebieden buiten de hoofdstad.
„Derry was vele jaren sprookjesland; het sprook
je is nu uit".
Een reportage uit de stad waar een kwart eeuw
geleden de katholieken hun eerste barricades op
richtten.
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1993
Bij het boeket is een briefje ge
voegd. „Mijn moeder is droevig
na de moorden in Greysteel", zo
begint de tekst. „Maar ik ben vooral bang. Ik
wil dat de moordenaars ophouden. Ik haat
de slechte mensen die dit doen". Getekend:
Sarah (8).
Op de kleine begraafplaats ontdoet een gu
re wind de bomen vari hun laatste bladeren.
Slechts een weg en een kale akker scheiden
het grauwig-witte kerkje van de in nevelen
gehulde zee, maar de aanwezigen zijn niet
gekomen voor het uitzicht. Ze houden de blik
strak naar beneden gericht en luisteren naar
de gepolijste woorden die uit de luidsprekers
j komen.
Terwijl de doodgraverahun laatste voorbe
reidingen treffen, horen de duizenden aan
wezigen hoe pater Jack Gallagher hun lijden
vergelijkt met dat van Jezus Christus. „De
mensen in onze gemeenschap zijn gewond
en gebroken", zegt de priester. „Dit was een
aanval op de beschaving, een aanval op ons
allen".
Greysteel: een gehucht dat op geen kaart is
te vinden. Sinds vorig weekeind zit de naam
echter in het geheugen gegrift van miljoenen
Ieren; Greysteel staat voor massamoord.
HOp zaterdagavond betraden twee gemas
kerde mannen de plaatselijke pub, afgeladen
met Halloween-vierders. „Trick or Treat"! rie
pen ze, naar het voorbeeld.van de kinderen
die op Halloween met lampionnetjes langs
de deur gaan. En toen hadden ze hun 'trick'
gedaan - met halfautomatische wapens.
Meer dan 20 mensen werden neergemaaid,
van wie er zeven nu in de woorden van
pater Gallagher als „gewone heiligen" on
der de grond liggen.
Cynischer
Het was niet de eerste keer dat Londonderry
- of kortweg Derry, zoals katholieke Ieren
zeggen - het meest noordwestelijke graaf
schap in Noord-Ierland, door sectarisch ge
weld werd getroffen. Bijna 11 jaar geleden
ging in een naburig dorp, Ballykelly, een bom
af in een pub die door Britse militairen werd
gefrequenteerd. De balans toen: 17 doden,
van wie 6 burgers.
„Sindsdien is het geweld cynischer gewor
den", zegt John Cook, die destijds eigenaar
was van de Droppin Well in Ballykelly. „Met
enige fantasie kon mijn zaak nog een militair
doelwit worden genoemd. Tegenwoordig
doen de terroristen zelfs geen poging meer
om hun geweld te vergoeilijken. Die mensen
4 in Greysteel werden doodgeschoten omdat
ze katholieken waren".
De aanslag joeg een siddering van angst
door de streek. De katholieke gemeenschap
in de hoofstad Derry besloot tot afgelasting
van het Halloween-feest, dat vorig jaar nog
20.000 gemaskerde en verklede mensen in
carnavaleske stemming op straat had ge
bracht. In plaats daarvan braken ongeregeld
heden uit, waarbij katholieke jongeren een
Britse winkel vernielden en een bus in brand
staken.
Zwaarbewapende Britse militairen 4?n
Noordierse politie-eenheden, die nooit hele
maal waren verdwenen, begonnen het straat
beeld weer te beheersen. Het was onmogelijk
het stadscentrum van Derry binnen te rijden
zonder te stuiten op een geïmproviseerde
controlepost, bestaande uit gepantserde
Landrovers-met-mitrailleur. Toen wij na
middernacht een verkeerde afslag namen
naar een kazerne, keken wij prompt in de
loop van een geweer. Achter dat geweer: de
nerveuze blik van een man die in geval van
twijfel eerst zou schieten om daarna pas vra
gen te stellen.
Afgezien van de rituele IRA-aanvallen op
leger en politie, was de hoofdstad, Derry ei
genlijk lange tijd een oase van rust in Noord-
Ierland. „Derry is anders dan Belfast", zegt
Paul O'Connor (37) van de mensenrechten
groep Bloody Sunday Justice Campaign„De
ze stad is voor 70 procent katholiek, en wordt
al twee decennia door de katholieke SDLP
bestuurd. De katholieken hier hebben het ge
voel zich bevrijd te hebben van het protes
tantse juk. Ze vereenzelvigen zich meer met
het aangrenzende Donegal in de Ierse Repu
bliek dan met Belfast".
Herinnering
Terwijl Belfast nog altijd een mozaïek is van
protestantse en katholieke ghetto's, bleef in
Derry slechts één groot ghetto over: Wa
terside, waar de protestanten wonen. Maar
die wijk wordt door de rivier de Foyle van de
katholieke 'Westoever' afgesneden. Secta
risch geweld tussen de geloofsgroepen is in
Derry niet meer dan een vage herinnering
aan een turbulent verleden.
„Ik ben op heel wat plaatsen in Europa ge
weest, en weet uit ervaring dat het leven hier
nog niet zo beroerd is", zegt Paul O'Connor.
„Wat mij betreft is dit gewoon een gezellige
katholieke stad. De werkloosheid ligt hoog,
maar het culturele leven bruist. Veel katholie
ken hebben zo veel zelfvertrouwen gekregen
dat ze zelfs over de politieke barrières heen
durven springen. In de gemeenteraad bij
voorbeeld staat de SDLP het onderburge
meesterschap af aan de protestanten".
De littekens van een gewelddadig verleden
zijn er nog altijd. Derry was de stad waar een
kwart eeuw geleden het katholieke protest
begon dat uitgroeide tot gewapend verzet.
Wie nu de Bogside binnenrijdt, de verpauper
de wijk waar 70 procent van de bewoners de
IRA steunt, komt langs een monument dat
destijds tegelijk met de barricades werd op
gericht. Het opschrift: 'U Betreedt Nu Vrij
Derry'.
De vijandelijkheden begonnen op 12 au
gustus 1969 met een mars van protestanten
over de middeleeuwse stadsmuren die boven
de Bogside uittorenen. De regering in Belfast
had geweigerd de mars te verbieden, en on
geregeldheden waren onvermijdelijk. Toen
katholieken wijkbewoners de marcherende
orangisten met stenen bekogelden, rukte de
oproerpolitie op naar de Bogside. Maar ver
kwam zij niet; op de toegangswegen tot de
wijk waren barricades opgeworpen, en achter
die barricades hadden zich duizenden katho
lieken met molotov-coktails verschanst.
De Noordierse regering reageerde met het
inzetten van de gevreesde B Specials, een
stap die katholieken aan beide zijden van de
grens in toorn deed ontsteken. Terwijl de B
Specials hun posities innamen, eisten in Du
blin drie ministers een interventie door de
Ierse strijdkrachten.
Nog voordat de elite-eenheden hun aanval
op de Bogside konden openen, verscheen het
Britse leger echter in de straten van Derry. De
Britten bevalen de B Specials en de gewone
politie-eenheden terug te keren naar hun ka
zernes, en. begonnen onderhandelingen met
de katholieke leiders. De Bogside had gewon-
Veeg teken
Maar niet voor lang. Op 30 januari 1972
openden Britse soldaten het vuur op een de
monstratie van katholieken, daarbij 13 beto
gers dodend [Bloody Sunday). Katholieken in
heel Ierland reageerden woedend, en de Brit
se ambassade te Dublin brandde tot de
grond toe af. Pas in de loop van de jaren '70
zou de rust in Derry weerkeren. Terwijl het
geweld in de hoofdstad Belfast steeds cyni
scher werd, ontwikkelde Derry zich tot een
stad waar een normaal leven weer mogelijk
De vraag is alleen: hoe lang nog? Tot voor
kort beperkten de protestantse 'paramilitai
ren' hun moorden, die dit jaar bijna twee
maal zoveel levens eisten als IRA-bommen,
voornamelijk tot Belfast. De aanslag in Grey
steel (7 doden) en enkele maanden geleden
in een ander dorpje bij Derry (5 doden) wor
den in de stad gezien als een veeg teken.
„We hadden in Derry een onofficieel be
stand tussen IRA en UDA" (de overkoepeling
van protestantse terreurgroepen), zegt Paul
O'Connor. „De laatste UDA-aanslag in de
stad was in de jaren '70. Maar de UDA-lei-
ders in Belfast waren niet van dat bestand ge
diend. Zij beschouwden de UDA'ers in Derry
als te slap, en het is heel goed mogelijk dat ze
een voorbeeld hebben willen stellen".
„Wij hebben ons in West-Derry altijd heel
veilig gevoeld. Maar mij hoort u dat niet lan
ger zeggen. Gisteren bijvoorbeeld hebben wij
vooi het eerst de deur van ons kantoor op
slot gedaan".
Niet ver van dat kantoor is ook het pand
van Sinn Fein, de politieke arm van de IRA.
Buiten hangt een camera, en de gepantserde
deur gaat alleen open voor mensen die voor
af een afspraak hebben gemaakt.
Achter die deur van staal zit Mary Nelis,
een van de drie raadsleden van de Sinn Fein
in Derry. Ze zegt: „Meer dan 100.000 pro
testanten in dit land hebben een wapenver
gunning. Waarom probeerden de Britten
nooit hen te ontwapenen? Als raadslid voor
Sinn Fein ben ik een voor de hand liggend
doelwit. De afgelopen twee jaar is acht pro
cent van onze raadsleden vermoord".
Doodseskaders
In theorie is de 'Westoever' een moeilijk
doelwit voor protestantse doodseskaders.
Om er te komen, moeten zij een van de twee
bruggen over de Foyle over, en op beide
bruggen controleren politie en leger alle au
to's op wapens. Maar de afgelopen jaren zijn
er steeds meer aanwijzingen gekomen dat de
politie samenwerkt met de bendes.
Twee jaar geleden onthulde een Sinn Fein-
raadslid dat op verscheidene vuilnisbelten
politie-documenten waren gevonden met ge
heime informatie over 'subversieve katholie
ken'. Die vuilnisbelten hadden één ding ge
meen: ze lagen in protestantse wijken.
Een politiewoordvoerder zei destijds dat de
documented abusievelijk bij het keukenafval
waren gekomen, een verklaring die door een
SDLP-leider werd gebrandmerkt als „een be
lediging van de intelligentie der Noordieren".
Waarschijnlijker was, zo verklaarde de politi
cus, dat de politie de documenten op de vuil
nisbelt had gedumpt om ze te laten oppikken
door de protestantse doodseskaders.
Inmiddels staat vast dat er lijnen lopen van
de politie naar de doodseskaders. Op 4 okto
ber van het vorig jaar schreef de hoogste po
litiewoordvoerder, McGookin, aan de men
senrechtengroep Bloody Sunday Justice Cam
paign: „Ik kan met stelligheid zeggen dat le
den van de politie informatie hebben door
gespeeld aan de paramilitairen" (de doodses
kaders).
Hoe innig de samenwerking is en hoeveel
politie-agenten erbij betrokken zijn, is ondui
delijk. Blijkens een documentaire op Channel
Four, een Britse televisiezender, gaat het om
veel meer dan een paar verdwaalde agenten
die wat documenten doorsluizen. De makers
van de documentaire zeiden een Centraal
Coördinerend Comité te hebben ontmaskerd
waarin protestantse bankiers, advocaten,
raadsleden, politiefunctionarissen en
doodseskaders samenwerken.
De rolverdeling was duidelijk: het geld
komt van de zakenlui, de informatie van de
politie, de kogels van de doodseskaders. Een
bron die anoniem bleef, zei in de documen
taire: „De normale gang van zaken is dat de
politiemensen naar het comité komen en
voorstellen een bepaalde IRA-sympathisant
uit de weg te ruimen. Het comité dissussieert
daar dan over, bekijkt alle implicaties, en on
derzoekt wie de klus het beste kan klaren.
„Het probleem is dat ze geen enkel onder
scheid maken tussen IRA-leden en mensen
Zalvend
Terwijl de begrafenis in Greysteel gaande is,
wordt de plechtigheid heel even onderbroken
door het geluid van een claxon. De passeren
de auto vertraagt, het raam gaat open, en ze
ven vingers priemen triomfantelijk omhoog,
eerst vijf en dan nog eens twee - een vinger
voor elke dode.
Een herfstblad dwarrelt neer in een der
versgedolven kuilen. Uit de luidsprekers
klinkt nog een keer de zalvende stem van pa
ter Jack Gallagher. „Zij die woorden van haat
of onverdraagzaamheid op hun lippen heb
ben", prevelt hij, „moeten hun ziel node aan
een onderzoek onderwerpen".
zoals ik, die alleen maar vinden dat Noord
en Zuid-Ierland herenigd moeten worden",
zegt Paul O'Connor. „Vorig jaar zijn alle le
den van onze mensenrechtengroep opgepakt
en vijf dagen lang verhoord door de politie,
hoewel wij volkomen legaal opereren. Sinds
dien hebben verscheidene leden de politie
aan de deur gehad die zei: „Krachtens de wet
zijn wij verplicht u mee te delen dat de docu
menten over u in handen zijn gevallen van
de paramilitairen" (de doodseskaders).
„Kijk, tot dusverre hebben wij in Derry in
sprookjesland geleefd. Dat sprookje is nu
