'Debat over verzorgingsstaat heeft vleugels gekregen'
Braziliaanse parlement beerput van corruptie
Koning Hussein niet bang
voor verkiezingsuitslag
Feiten &Meningen
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1993
2
HAARLEM JOLANDA OUKES
De Braziliaanse parlementariër Joao AJves
de Almeida is wat je noemt een geluksvo
gel. Sinds 1988 heeft hij 24.000 keer een
prijs gewonnen in de loterij. Hij heeft op
die manier een vermogen van bijna 19
miljoen gulden vergaard. Althans, dat
houdt hij de parlementaire commissie
voor die onderzoek doet naar corruptie in
het Braziliaanse parlement.
Alves de Ameida is een van de tientallen
parlementariërs, (ex-)ministersen gouver
neurs die een rol spelen in Brazilië's jong
ste corruptieschandaal. De absolute hoofd
rol is echter weggelegd voor de begrotings
commissie van het parlement, die beslist
over de verdeling van het overheidsbudget.
Deze commissie is zo populair dat het aan
tal leden twee jaar geleden bijna werd ver
dubbeld.
Het commissielidmaatschap is dan ook
zeer lucratief, zo blijkt nu. Het bedrijfsleven
heeft voor wijzigingen in hef overheids
budget fors geld over. De parlementariër
die ervoor zorgt dat een amendement
wordt aangenomen, krijgt 2 tot 3 procent
van het bedrag dat een bepaald bedrijf via
de gewijzigde begroting krijgt toebedeeld.
De zaak kwam aan het rollen toen tegen
standers van een herziening van de Grond
wet die het mogelijk moet maken meer
staatsbedrijven te privatiseren onthul
den dat er een levendige handel bestaat in
zetels in de begrotingscommissie. Voor een
plaatsje in deze commissie heeft een
'ambitieuze' parlementariër al gauw enkele
honderdduizenden guldens over, te beta
len aan medeparlementariërs die zich sterk
maken voor de kandidatuur van de ambi
tieuze politicus. Dat geld verdient hij dub
bel en dwars terug door begrotingswijzigin
gen in te dienen waar bepaalde bedrijven
voordeel van hebben.
Al tijdens Collorgatehet corruptieschan
daal dat president Fernando Collor de Mel-
lo vorig jaar de politieke kop kostte was
aan het licht gekomen dat er werd gesjoe
meld met de federale begroting. Uit 's
lands schatkist werden wegen betaald die
nooit waren aangelegd, liefdadigheidsin
stellingen gefinancierd die niet bestonden
en vrij besteedbaar projectgeld overge
maakt aan parlementariërs die de begro
ting steunden. De onthullingen noopten
enkele hoge ambtenaren tot opstappen. De
ware schuldigen, de leden van de begro
tingscommissie, bleven echter buiten
schot.
De econoom José Carlos Alves dos Santos
wierp enkele weken geleden echter de
knuppel in het hoenderhok. Zijn onthullin
gen legden aanzienlijk meer gewicht in de
schaal dan de beschuldigingen van de te
genstanders van de grondwetsherziening.
Alves dos Santos wist waarover hij sprak.
Hij was tot voor kort directeur van de par
lementaire Afdeling Begrotingszaken.
Dos Santos' openhartigheid is evenals Col
lorgate het produkt van een toevallige sa
menloop van omstandigheden. In het geval
van Collor de Mello was het een ruzie met
broer Pedro, die in het blad Veja de presi
dent beschuldigde van druggebruik, ont
rouw en fraude. In het geval van Dos San
tos was het de verdwijning van diens echt
genote.
Dos Santos werd enkele weken geleden
door de politie opgepakt omdat hij ervan
wordt verdacht zijn vrouw te hebben ver
moord en het lichaam te hebben verstopt.
Mevrouw Dos Santos is al sinds eind vorig
jaar spoorloos. De politie geloofde Dos
Santos niet toen hij zei dat zijn vrouw is
ontvoerd, spitte verder en vond in zijn wo
ning ruim 2 miljoen gulden.
De voormalige directeur bekende subiet
dat hij het geld heeft verdiend met illegale
zaken. Hij bewerkte amendementen op de
begroting en wijzigde eigenhandig de con
cept-begrotingen die ministeries hem
stuurden. Als bewijs voor zijn verklaringen
noemde hij de namen van degenen die
hadden meegedaan aan de malversaties.
Dos Santos' bekentenis lijkt overigens niet
ingegeven door een plotseling opborrelen
de wroeging, maar louter bedoeld om zich
zelf nog meer ellende te besparen. Want tij
dens het onderzoek stuitte de politie naast
de ruim 2 miljoen gulden ook nog eens op
30.000 valse dollars en sporen van cocaïne.
Dat kan er op duiden dat de ex-directeur
zich ook bezighield met handel in vals geld
en verdovende middelen.
Voorlopig lijkt Dos Santos' afleidingsma
noeuvre te werken, want het namenlijstje
dat hij de politie verstrekte, heeft geleid tot
een politieke aardbeving. De stafchef van
het kabinet, Henrique Hargreaves, en mi
nister Alexandre Costa (Regionale Integra
tie) zijn hangende het onderzoek op non-
actief gesteld en president Itamar Franco
zelf niet beschuldigd is bereid eerder
op te stappen.om vervroegde verkiezingen
te kunnen houden. Alleen op die manier
denkt hij de bezem te kunnen halen door
de politiek.
Alves de Almeida waagt voorlopig geen
gokje meer. Sinds het schandaal in de
openbaarheid is gekomen, zijn de inkom
sten van de loterijen dramatisch gekelderd.
De Nationale Loterij-Organisatie heeft op
verzoek van het Openbaar Ministerie bere
kend dat om op wettige wijze 9 tot 10 mil
joen dollar te winnen, de deelnemer zo'n
30 miljoen dollar aan loten zou moeten
hebben besteed. Het verlies wordt simpel
weg gerubriceerd onder het kopje 'onkos
ten voor het witwassen van smeergelden'.
Socialist in crisistijd over de toekomst van de Nederlandse economie
De economische crisis laat diepe sporen na. Moordende
concurrentie op de wereldmarkt heeft voor massawerk
loosheid gezorgd; een overdadig beroep op de sociale
uitkeringen jaagt de kosten voor burgers en bedrijven op.
Wat kan een sociaal-democraat in crisistijd nog?
DEN HAAG PETER DE VRIES EN
YVONNE ZONDEROP
Wim Kok laat de naderende ver
kiezingen en de dagelijkse be
slommeringen van politiek-Den
Haag even rusten om zich te
concentreren op de toekomst
van de Nederlandse economie.
De minister van financiën,
PvdA-leider en vice-premier, wil
niets weten van wéér een ingrij
pende renovatie van het bouw
werk van de sociale zekerheid.
Vermindering van het aantal
uitkeringsgerechtigden en ja
renlang volgehouden soberheid,
vormen de enige manier om de
gapende kloof tussen de geves-
tigden en buitenstaanders op de
arbeidsmarkt te overbruggen.
Een interview boven dat ravijn,
over het nut van de liftjongen
en winkels die langer openblij
ven.
De snel stijgende werkloosheid
baart hem zichtbaar zorgen,
vooral onder de mensen aan
wat eufcfpiistisch in pen Haag
heet 'de onderkant van de ar
beidsmarkt'. „Ér komen op de
arbeidsmarkt steeds meer men
sen die alleen maar eenvoudig
werk kunnen doen en anders
geen baan hebben. Laten we
rustig inzien dat het vaak al
lochtonen zijn die door een ge
brekkige opleiding met dat pro
bleem kampen. Heel veel kin
deren van immigranten hebben
weinig mogelijkheden en ko
men nauwelijks aan de bak. Het
zou buitengewoon nuttig zijn
om in de dienstverlening en in
het midden- en kleinbedrijf
functies in te voeren die de
laatste tijd uit Nederland ver
dwenen zijn. Eenvoudig werk
met een eenvoudige betaling."
Dan hebben we het over de te
rugkeer van de liftjongen, de
man die de garage bewaakt?
„De hamburger-economie",
zegt Kok ironisch, om serieus te
vervolgen: „We staan voor de
keuze: óf we passen onze eco
nomie aan, óf we laten de men
sen die niets anders kunnen
langs de kant staan, met alle ge
volgen voor het zwarte en cri
minele circuit van dien. Het ri
sico van de tegenstellingen tus
sen de 'haves' en have-nots'
wordt dan veel groter. Als ik
moet kiezen, en we móeten kie
zen, dan maar liever het type
samenleving met meer eenvou
dige, laagbetaalde arbeid dan
doorgaan op het pad van de af
gelopen tien jaar, waarbij de of
ficiële economie goed werd be
schermd en veel mensen langs
de kant bleven staan."
De regering kan de helpende
hand toesteken bij het creëren
van dergelijke banen, zegt Kok,
door geleidelijk premies en be
lastingen te verminderen. De
hoge rekening die een werkge
ver krijgt van de belastingdienst
en de sociale zekerheidskassen,.
ligt mede ten grondslag aan het
verdwijnen van veel laagge
schoolde banen. „Dat betekent
dat je het beleid op de middel
lange termijn niet alleen moet
richten op verlaging van het fi
nancieringstekort, maar ook op
vermindering van de lasten
druk. Daar moet je echt iets aan
doen."
Werktijden
„Daarmee zijn we er niet. Ik
denk dat we er niet aan ontko
men bedrijven en instellingen
langer open te stellen. Dat is
een heel gevoelig onderwerp.
Iedereen in Nederland heeft de
mond vol van flexibilisering en
aanpassing, maar de winkels
moeten wel op tijd dicht. Het
hoeft geen jungle van arbeidstij
den te worden. Maar we moe
luchthaven, de aanleg van de
Betuwelijn en containertermi-
nals op de Maasvlakte: „Houd
die sterke punten goed vast,
want het is écht onvervangbaar.
Als je een jaartje geen investe
ringen pleegt, mis je letterlijk de
boot."
Wanneer een kabinet extra geld
uittrekt voor research en in de
infrastructuur, wordt dat alom
prachtig gevonden. Belasting
verlaging is nog mooier. Maar
zo'n reorganisatie van de verzor
gingsstaatals u net schilderde,
met lagere lonen, sobere uitke
ringen en andere werktijden,
wordt nauwelijks aanvaard.
Kok: „Ik kan ervan getuigen dat
verdergaand ingrijpen in de ver
zorgingsstaat op grote weer
standen stuit. Maar in deze af
gelopen periode hebben we
toch doorbraken geforceerd. De
WAO is aangepast. Voor de bij
stand liggen nu voorstellen op
tafel om misbruik verder te be-
strijden zonder dat het mini
mum als zodanig wordt aange
tast. Het is een beetje met val
len en opstaan gebeurd, dat
geef ik toe. Maar het debat over
een zekere herinrichting van
onderdelen van de vérzorgings-
staat heeft in Nederland wel
vleugels gekregen. En dat was
ook nodig."
„We zullen de komende jaren
het stelsel van sociale zekerheid
zodanig moeten masseren, dat
er veel meer gericht gebruik van
wordt gemaakt door de mensen
die het nodig hebben. Met
daarbij het accent op bescher
ming van die mensen die niks
anders hebben."
De PvdA-leider oordeelt: niet
het uitkeringenstelsel zelf hoeft
op de schop, maar het beroep
erop moet drastisch beperkt
worden: „Mensen worden er
naturlijk goed gek van wanneer
je voortdurend aan de gang
bent met de ene hervormings
operatie na de andere. Het ge
bruik vari het sociaal stelsel
moet beperkt worden tot de
mensen die het nodig hebben."
Minister Kok van financiën,
ten in Nederland weer gaan
wennen aan het werken op wis
selende tijden. Ook eens op za
terdag, bij voorbeeld. Dan kun
nen de arbeidskrachten veel
flexibeler ingezet worden. En
dat zijn allemaal factoren die,
als je ze goed gebruikt, min
stens zo zwaar wegen als een
statische berekening van hoe
hoog de arbeidskosten wel niet
zijn."
Wie de portier terug wil in de
winkel, ontkomt niet aan een
discussie over het minimum
loon. Dan hebben we het pas
echt over laag betaald werk.
Kok: „Ik pleit voor het creëren
van banen die betaald worden
tussen het minimumloon en
wat nu de laagste CAO-schalen
zijn. De prijs van het loslaten
van het wettelijk minimumloon
is mij te hoog. Zo'n verlaging
heeft onvermijdelijk gevolgen
voor de minimum-sociale uit
keringen. Ik zie niet goed hoe je
mensen een uitkering kunt ge
ven die hoger is dan het loon
dat ze verdienen als ze gaan
werken. We moeten het sociale
minimum op peil houden voor
de mensen die het echt nodig
hebben. De rest van de mensen
moet dan maar iets van hun
verworvenheden inleveren.
Protectionisme
Hij is net terug van een reis naar
Japan en Indonesië, twee lan
den die model staan voor de
krachtige opmars van de Aziati
sche economieën en het gelijk
tijdig verval van de Europese
bedrijvigheid. Van de kracht
van de economische vijand is
Wim Kok niet bovenmatig on
der de indruk geraakt. „Ik ben
zelfs enigzins gerustgesteld. De
landen in Zuidoost-Azië kun
nen niet blijvend goedkoop pro
duceren en een sterke concur
rentiepositie opbouwen, zonder
ooit tegen grenzen op te lopen.
In sommige van de lagelonen
landen gaan de salarissen nu al
heel snel omhoog. In China en
Vietnam dreigt een oververhit
ting van de economie. Het eco
nomisch wonder kan best een
aantal jaren duren, maar na
tuurlijk niet eeuwig."
Kok verwerpt de gedachte die
de laatste tijd wel in landbouw,
industrie en vakbeweging wordt
gehoord om de internationale
concurrenten maar even de toe
gang tot de Europese markten
te bemoelijken. Een tijdelijk
protectionisme zou Europa de
tijd geven zijn economie te wa
penen tegen de hoogwaardige
elektronica uit lagelonenlan
den en de buik-partijen staal uit
Oost-Europa.
„Een beetje zelfbeschenning
hebben we in de EG nu al, maar
ik ben er eigenlijk geen voor
stander van. Per saldo is een
volledig vrije uitwisseling van
goederen en diensten het beste
dat je in de wereld kunt hebben.
Ik waarschuw ook tegen neigin
gen om, als het economisch al
lemaal wat tegenzit, die zelfbe
scherming maar verder op te
voeren. Ook de mensen in de
landbouw zullen moeten begrij
pen dat we de problemen niet
oplossen door de zaken maar te
houden zoals ze waren."
„Hetzelfde geldt voor de indu
strie. Als we Oost-Europa echt
een kans willen geven, als we
willen dat de democratie daar
beklijft, dat de onafhankelijk
heid van die landen gewaar
borgd wordt, en als we tegelij
kertijd weten dat financiële
hulp ook z'n beperkingen heeft,
dan zul je handelsmogelijkhe
den moeten verruimen. Dan
moet je je markten openstellen,
en niet bij ieder textielprodukt
of ieder staalprodukt zeggen: u
komt hier niet binnen. Als we
alleen maar aan onszelf dénken,
moeten we over vijf jaar niet
klagen als blijkt dat de landen in
Oost-Europa hun eigen proble
men niet hebben opgelost. En
dan maar klagen dat er zo veel
migranten op ons afkomen. Per
saldo zijn we van protectionis
me nooit beter geworden. Han-
delsoorlogen zijn vaak genoeg
voorbodes geblekèn van veel
ernstiger conflicten.
Eigen kracht
Volgens de minister hebben Ne
derland en Europa juist genoeg
sterke punten om de wereldwij
de concurrentie het hoofd te
bieden, „zolang je de punten
waar je sterk in bent en sterk in
wilt blijven maar goed benut".
„Menselijk kapitaal is erg be
langrijk. Opleiding, scholing, de
internationale oriëntatie van
onze bevolking en land, het zo
veel mogelijk toepassen en ver
der ontwikkelen van moderne
technologie. Maar ook onze
transportmogelijkheden, onze
haven, Schiphol." De bewinds
man trekt een conclusie, die
verraadt waarom het PvdA-
CDA-kabinet zo'n haast maakt
met de uitbreiding van de
AMSTERDAM TOM DE QUAASTENIET
De parlementsverkiezingen
van 8 november 1989 in Jorda
nië staan bekend als de meest
vrije verkiezingen in een Ara
bisch land in het Midden-Oos
ten. Dat betekent dat ze de
toets van de westerse kritiek
nog niet kunnen doorstaan,
maar dat ze vergeleken met
wat in de Arabische buurlan
den gebruikelijk is, een hoog
democratisch gehalte hebben.
De Moslim Broederschap be
haalde veertig procent van de
stemmen. Aanstaande maan
dag, exact vier jaar later, kun
nen de Jordaniërs opnieuw
naar de stembus. Waarnemers
menen dat de fundamentalis
ten ditmaal een absolute
meerderheid in het parlement
kunnen behalen.
Koning Hussein neemt een ge
calculeerde gok door de ver
kiezingen juist nu door te la
ten gaan. Zijn adviseurs heb
ben de afgelopen maanden
meermalen gewaarschuwd
voor de mogelijke gevolgen.
De verkiezingen kunnen door
de kiezers worden gebruikt als
een referendum over het in
september gesloten principe
akkoord tussen de Palestijnse
Bevrijdingsorganisatie (PLO)
en Israël.
Hussein heeft er alles aan ge
daan om te voorkomen dat het
zover komt. Zo heeft hij een
verbod uitgevaardigd op het
organiseren van politieke bij
eenkomsten. Het Islamitisch
Actiefront, in feite de politieke
vleugel van de Moslim Broeder
schap die zich als sociale or
ganisatie heeft georganiseerd en
niet als politieke partij is zo
de mogeljkheid ontnomen haar
achterban op te zwepen tegen
het akkoord.
Geen referendum
Daarnaast heeft de koning het
grote Palestijnse bevolkingsdeel
opgeroepen zich terughoudend
op te stellen. Iedere Palestijn die
overweegt terug te keren naar
de westelijke Jordaanoever
waar een Palestijnse staat moet
worden gevormd is gevraagd
niet naar de Jordaanse stembus
te gaan. Inmiddels heeft de ko
ning dit verzoek afgezwakt. De
Palestijnen zelf beschouwen de
verkiezingen niet als een refe
rendum. Jordaanse Palestijnen
die zich verkiesbaar stellen, ver
mijden nationalistische onder
werpen in hun campagnes.
Voor hen staan zaken als verbe
tering van de gezondheidszorg
en de infrastructuur boven aan
de agenda.
Het besluit van Hussein om de
verkiezingen niet uit te stellen is
mede ingegeven door interna
tionale druk. Premier Rabin van
Israël bezocht Hussein in het
geheim om het belang van de
democratie te benadrukken. De
Verenigde Staten hanteerden in
bedekte termen een econo
misch dreigement, namelijk het
intrekken van het hulpprogram
ma, als de jonge democratie een
andere weg zou inslaan.
Ten slotte had Hussein nog een
persoonlijk motief. De monarch
beschouwt Jordanië als de enige
echte democratie van het Mid
den-Oosten Israël telt in zijn
optiek niet mee en zichzelf
als de belangrijkste strateeg
achter het democratiseringspro
ces. Jordanië heeft dan ook een
duidelijke voorbeeldfunctie in
de regio, vindt Hussein. Het op
schorten van de vrije verkiezin
gen zou dit imago een zware
deuk toebrengen.
De koning heeft het democrati
seringsproces in gang gezet na
de voedselrellen van april 1989.
De bevolking ging toen massaal
de straat op om protesteren te
gen de economische nood
maatregelen die de regering
had ingevoerd. Premier Rifai
had net een overeenkomst ge
sloten met het Internationaal
Monetair Fonds. In ruil voor
steun van het fonds moest Jor
danië onder meer zijn begro
tingstekort beperken en de im
port indammen. Dat leidde tot
prijsverhogingen voor zaken als
benzine, alcohol en olijfolie. De
demonstraties ontaardden al
snel in rellen waarbij overheids
gebouwen werden aangevallen
en winkels geplunderd. Hussein
moest het leger inzetten om de
rust te herstellen.
Nadat de rust weer enigzins was
hersteld, nodigde Hussein dele
gaties uit de opstandige provin
cies uit om hun wensen op tafel
te leggeiï. De belangrijkste eisen
waren: het ontslag van de rege
ring-Rifai, het terugdraaien van
de economische maatregelen
en de invoering van een demo
cratisch politiek systeem.
Aangezien de koning niet van
plan was de overeenkomst met
het IMF te beëindigen, was hij
gedwongen aan de eisen te vol
doen. De nieuwe premier, Bin-
Shaker, maakte een kieswet,
waarna de beloofde verkiezin
gen op 8 november 1989 plaats
vonden. Grote overwinnaars
werden de fundamentalisten
die ruim veertigprocent van de
stemmen behaalden.
Die overwinning was te voor
zien. De islamitische beweging
was goed georganiseerd in de
Jordaanse maatschappij. De
Moslim Broederschap kon haar
hele netwerk van religieuze
scholen, juridische kantoren,
sociale instellingen en moskee
ën benutten tijdens de verkie
zingscampagne. Veel arme Pa
lestijnen die de van de sociale
programma's hadden geprofi
teerd, stemden op de Broeders!
Lastercampagne
De islamitische beweging heeft
in de jaren daarna eigenlijk al
leen nog maar aan kracht ge
wonnen, ondanks allerlei maat
regelen van het regime. De re
gering heeft de kieswet en het
districtenstelsel gewijzigd ten
nadele van de fundamentalis
ten. Bovendien is in de rege
ringsgetrouwe media een laster
campagne tegen hen gevoerd.
De regering is echter de laatste
jaren onder zware druk geko
men als gevolg van de voortdu
rende economische crisis en de
groeiende verarming. Jordanië
is door de Golfoorlog verder
economisch verzwakt en de
angst voor nieuwe voedselrellen
is reëel. Het is dan ook waar
schijnlijk dat de grote groepen
armen, maar ook het grote Pa
lestijnse contingent dat het ak
koord tussen Arafat en Rabin af
keurt, op het Islamitische Actie
front zullen stemmen, waardoor
deze fundamentalistische partij
een meerderheid in het parle
ment kan behalen.
De angst dat dit zal leiden tot
Algerijnse toestanden is echter
volkomen ongegrond. In Alge
rije dreigden de fundamentalis
ten een einde te maken aan het
democratisch stelsel. Leger en
regering draaiden het democra
tiseringsproces terug, verboden
het Islamitische Heilsfront (FIS)
en sindsdien wordt de Algerijn
se samenleving beheerst door
onderdrukking en geweld.
De fundamentalisten in Jorda
nië hebben daarentegen altijd
een werkbare relatie met Hus
sein gehad en hebben hem bij
binnenlandse problemen ge
steund. Daarnaast hebben zij
een akkoord ondertekend waar
in zij de constitutionele monar
chie als staatsvorm erkennen.
Hussein heeft daarom weinig
reden tot vrees. Hoe de verkie
zingen ook zullen verlopen,
voor zijn troon maakt het geen
wezenlijk verschil. Uiteindelijk
behoudt de koning een groot
deel van zijn macht. Het besluit
om nu vrije verkiezingen te
houden lijkt dan ook nauwelijks
een gok te zijn geweest.
Tom de Quaasteniet is mede
werker van de Middle East Re
search Associates (MERA).
Koning Hussein heeft de fundamentalisten van de Moslim-Broederschap gewaarschuwd dat hij tijdens de verkiezingscampagnes geen openbare
veroordelingen van het vredesproces duldt. Kandidaten voor de Broederschap, zoals Anees, leggen dit verbod naast zich neer. Ook moslim-vrou
wen (foto) die zijn aangesloten bij de Broederschap nemen deel aan verkiezingsbijeenkomsten. foto afp
