'Spontane' tekeningen en voorstudies
Cultuur& Kunst
n
Fotoreportage over
homowereld Zuid-Afrika
Tragikomedie spettert weinig
'Flossen' toont de kunst van kolder
MAANDAG 1 NOVEMBER 1993
941
11
Etsen Ensor in Kröller-Muller
otterloEen kleine tentoonstelling over het werk van James En
sor is tot en met 23 januari 1994 in het Rijksmuseum Kröller-
Muller te Otterlo te zien. De tentoonstelling omvat 25 etsen van
de kunstenaar. James Ensor (1860 - 1949) wordt gezien als een
voorloper van het expressionisme en surrealisme. Hij had grote
j invloed op de kunst van het begin van deze eeuw. De etsen in
het museum laten twee kanten van Ensor zien. Enerzijds zijn
j fascinatie voor de natuur, landschappen en ruimte. Anderzijds
de kunstenaar die zich als toeschouwer van de mens opstelt,
hem een masker voordoet en een marionet van hem maakt.
Meesters uit Dordrecht in Japan
dordrecht/nagasaki In Nagasaki in Japan zijn vanaf dit week
einde 32 Hollandse meesters uit het Dordrechts Museum te
zien. De werken uit de 17de, 18de en 19de eeuw hangen in de
reconstructie van Paleis Huis ten Bosch in Nagasaki Holland Vil
lage. De tentoonstelling „Masters of Dordrecht" word vergezeld
van een foto-expositie over Dordrecht. Het is de derde keer dat
er een dergelijke omvangrijke Nederlandse tentoonstelling in
Nagasaki is. De lening aan Japan heeft voor Dordrecht voorde-x
len: eindelijk kunnen daar schilderijen uit het depot worden ge
toond waar anders geen plaats voor is.
Acket Office begint Midwinter Festival
den haag Paul Acket Office, de organisator van het North Sea
Jazz Festival dat elke zomer in Den Haag wordt gehouden, be
gint met een „Midwinter Muziek Festival". Op vrijdag 10 en za
terdag 11 december heeft de eerste aflevering plaats in het Con
gresgebouw in Den Haag. Er treden uitsluitend Nederlandse ar
tiesten op. Op 7 podia spelen beide avonden in totaal 200 arties
ten. Onder de gecontracteerden zijn André Haze§, Karin Bloe
men, de Jazzpolitie, Hans Dorrestijn, Mathilde Santing en Imca
Marina. Het is de bedoeling dat dit festival, net als North Se&,
jaarlijks terugkeert.
Publiek neemt literaire boek serieus
amsterdam De vijf kanshebbers voor de Publieksprijs voor het
Nederlandse Boek behoren allemaal tot het literaire genre. Dat
meldt de Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse
Boek (CPNB). Twee Nederlandse boeken werden door het pu-
bliek uitgekozen: „Heren van de thee" van Hella Haasse en „De
ontdekking van de Hemel" van Harry Mulisch. De hit „De ver
borgen geschiedenis" van Donna Tartt, Isabels Allendes „Het
j oneindige plan" en Jung Changs verhaal „Wilde Zwanen" over
de geschiedenis van China onder Mao waren de andere drie
boeken die het vaakst werden genoemd door de klanten van de
j boekwinkel. Er werden in totaal 12.000 stemmen uitgebracht.
Op woensdag 3 november wordt de winnaar bekendgemaakt.
De prijs is een bedrag van 15.000 gulden.
Pepijn organiseert jazz-marathon
den haag Het door subsidie-afbouw bedreigde Haagse vestzak
theater Pepijn organiseert op zondag 14 november vanaf het
middaguur tot na middernacht een jazz-marathon. Het draagt
j uiteraard een wat demonstratief karakter, want Pepijn wil abso
luut niet dicht. Rein de Graaff, Jasper van 't Hoff, Cees Slinger,
Frans Eisen, Ferdinand Povel, Ack van Rooij, Soesja Citroen, Rob
j Agerbeek en Wim Overgaauw zijn onder de deelnemers aan de
marathon. Pepijn is altijd een podium voor jonge cabaretiers en
jazzmusici geweest.
Saruwatari ontpopt zich als talent
RECENSIE LIDY VAN DER SPEK
K&O Koffieconcert door Mitsuko Saruwa
tari. piano, met werken van Mozart, Cho
pin en Ravel. Gehoord 31/10 in de Kapel
zaal. Leiden.
Hoe een talent zich in de loop
van een concert kan ontpop-
j pen, bewees Mitsuko Saruwata
ri gisteren in de Kapelzaal. Be
gon haar optreden matig inspi
rerend - Mozart's Sonate in D,
KV 576 klonk braaf, zonder per
soonlijke visie, 't liet geen posi-
I tiéve en geen echt negatieve in
druk achter -in het derde deel,
j de Marche Funèbre, van de So-
I nate nr 2 van Chopin kwam de
grote ommekeer in haar spel.
Zij kwam tot rust, in balans en
De Grote Overgave maakte zich
van haar meester. Indrukwek
kend bezonken en doorleefd
spel in deze mars, met een vir
tuoze vlinderlichte afsluiting
van de Finale presto. Na de
pauze in 'Gaspard de la nuit'
van Ravel bloeide en groeide
haar spel tot grote hoogte. De
drie delen Ondine, Le Gibet en
Scarbo zijn geïnspireerd door
'gedichten in proza' van Aloysi-
us Bertrand (ca 1830), een voor
loper van Baudelaire. 'Ondine',
een van de meest geraffineerde
pianostukken uit de literatuur,
op geen enkel ander instrument
dan de piano tot zijn recht ko
mend, werd adembenemend
mooi vertolkt. Bezwerend klon
ken de reeksen verticale akkoor
den, met van het begin tot aan
het slot die spannende ostinato
bes in 'Gibet', het minst moei
lijk te spelen deel, dat Ravel op
droeg aan zijn vriend Jean Mar-
nold. Tot slot speelde Saruwata
ri het derde deel 'Scarbo', dat
het karakter van een scherzo
met twee thema's heeft, bril
liant en dartel, toch zonder gro
te pretenties in de richting van
een open eind.
Hollandse meesters uit de Gouden Eeuw' op zeldzame expositie
Het Amsterdams Historisch Museum koestert een bij
zondere schat aan tekeningen uit vele eeuwen die door
hun grote kwetsbaarheid maar mondjesmaat mogen
worden getoond. De huidige expositie „Hollandse mees
ters uit de Gouden Eeuw" is daarom een van de zeldza
me keren dat een breed publiek van de rijkdom van deze
schat kan meegenieten. De selectie van ruim 200 teke
ningen bevestigt opnieuw het meesterschap van de kun
stenaars uit de bloeitijd van de Nederlandse cultuur.
AMSTERDAM FRAN^OISE LEDEBOER
Aanleiding voor de tentoonstel
ling is de publikatie van het
vierde deel uit de catalogusserie
over de tekeningen van het mu
seum. Pas twaalf jaar na het
verschijnen van het derde deel
over Rembrandt en de teke
naars uitzijn omgeving, kon de
ze monnikenarbeid aan „Ne
derlandse tekenaars geboren
tussen 1600 en 1660" worden
afgerond. Uit de prachtige band
van uitgeverij Waanders blijkt
dat de auteurs die lange periode
zeker nodig hadden: elke teke
ning is voorzien van een gede
tailleerde toelichting over de
kunstenaar, de toegepaste tech
niek en de aan- en verkoop van
het werk door de eeuwen heen.
Zo ontstond een standaardwerk
voor liefhebbers van oude teke
ningen.
In tegenstelling tot de alfabeti
sche rangschikking in de catalo
gus is de expositie thematisch
ingericht. De bezoeker wandelt
langs landschappen, portretten,
figuur- en dierstudies en scènes
uit het dagelijks leven. De kun
stenaars uit de 17e-eeuw ge
bruikten de tekening als snelle
en spontane manier een idee
vast te leggen of de compositie
van een schilderij te bestude
ren, maar maakten ze ook als
zelfstandig kunstwerk voor de
verkoop.
Een mooi voorbeeld van een
spontane tekening zijn twee
studies van een zittende jongen
die Adriaen van de Velde naast
elkaar op één blad plaatste.
Links heft hij het hoofd op,
rechts kijkt hij naar zijn voet. In
beide studies draagt hij een kor
te broek, maar links heeft Van
de Velde hem over zijn over
hemd ook een wambuis aange
trokken De kunstenaar heeft de
jongen op deze „toepasbare
voorstudie" later in twee schil
derijen verwerkt.
Adriaen van Ostade speciali
seerde zich in „konstig geko-
leurde teekeningen" voor de
verkoop. Zijn kleurrijke en ver
makelijke tekening „Feestende
boeren in een herberg" past in
de traditie van het uitbeelden
van het boerenleven die terug
gaat tot de 16e-eeuwer Pieter
Bruegel de Oude en zijn navol
gers. Je kunt je goed voorstellen
dat Van Ostades levendige tafe
relen met onderwerpen als „Het
schrapen van een varken" en
„Binnenplaats met een vrouw
die mosselen schoont" in de
Gouden Eeuw als warme brood
jes over de toonbank vlogen.
Landschappen
Een groot deel van de collectie
bestaat uit tekeningen van kun
stenaars die in de eerste plaats
als schilder bekendheid kregen.
Prachtige Hollandse landschap
pen van Aelbert Cuyp, koeien
i Paulus Potter
watermolen tussen bo-
■4 .•-* J
men van Jacob van Ruisdael
maken duidelijk hoezeer deze
schilders ook de tekenkunst be
heersten. Cornelis Visscher spe
cialiseerde zich in getekende
portretten. Zijn „Jongen met
een muts van schapevacht" en
de andere portretten van zijn
hand zijn hoogtepunten van de
ze expositie.
De basis voor de tekeningen-
collectie van het Amsterdams
Historisch Museum werd ge
legd door de rijke kolenhande
laar Carel Joseph Fodor (1801-
1860), naamgever van het mu
seum aan de Keizersgracht dat
plaats moest maken voor het
nieuwe Vormgevingsinstituut.
In de periode 1932-1937 heeft
Fodor-conservator I.Q. van Reg-
teren Altena deze collectie ver
breed door de aankoop van be
langrijke werken. Het ligt in de
bedoeling dat tenslotte ook
twee delen over Hollandse teke
naars uit de 18e en 19e eeuw
verschijnen.
De expositie „Hollandse
meesters uit de Gouden Eeuw"
in het Amsterdams Historisch
Museum (Kalverstraat 92, Am
sterdam) duurt tot en met 9 ja
nuari 1994. De openingstijden
zijn van maandag tot en met
vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur
en zaterdag en zondag van
11.00 tot 17.00 uur.
De kunstenaar Adriaan van der
Velde (1636-1772) heeft deze
'Zittende jongen' op deze 'toepas
bare voorstudie' later in twee
schilderijen verwerkt. foto pr
River Phoenix
(23) overleden
LOS ANGELES Rtr/DPA
BEELDENDE KUNST
RECENSIE INGRID APPELS
Expositie 'Out in Africa', foto's van Kadir
van Lohuizen met begeleidende teksten
van Bart Luirink Fotogalerie De Kleine
Klup, Nieuwe Rijn 1, Leiden, geopend ma
t/m za 10-22 uur. zo 12-22 uur. Tot 19
november.
Homo zijn in Afrika valt niet
mee. De stigma's en vooroorde
len zijn zo groot dat er in veel
landen niet eens een homo-or
ganisatie bestaat. In Zuid-Afrika
komen pas sinds de erosie van
het apartheidssregime clubs
van de grond. 'Nu Mandela vrij
is, zijn wij ook aan de beurt',
werd er gezegd. De homo scene
bloeit echter tegen de verdruk
king in. De zware vooroordelen
leven bij links en rechts, blank
en zwart. En homoseksualiteit is
in het puriteinse Zuid-Afrika
nog steeds strafbaar.
De fotograaf Kadir van Lohui
zen en journalist Bart Luirink
maakten samen een reportage
over het homoleven in* Zuid-
Afrika. Ze reisden in het najaar
van 1992 langs de 'gay she
beens', de illegale huiska
merkroegen van Soweto en
Kwathema-townships en de
nichtendisco's in Hillbrow, de
roze wijk van Johannesburg.
Met hun fotoserie ontsluiten
Van Lohuizen en Luirink dit tot
voor kort verborgen Afrika. Al
leen dit is al een grote verdien
ste te noemen. Daarnaast zijn
zowel de teksten als de zwart
wit foto's indrukwekkend. Ner
gens belerend of moraliserend.
De feiten mogen voor zich spre
ken. En dat levert prachtige,
sterke portretten op van men
sen die, verborgen en wel, een
grote trots en levenslust uitstra
len.
De veelbelovende acteur River
Phoenix is gisteen in Los Ange
les op 23-jarige leeftijd overle
den. De acteur begon zijn jeug
dige carrière in 1986 in de film
Stand By Me. Phoenix zakte
zondag in elkaar na een bezoek
aan een nachtclub en overleed
50 minuten later in een zieken
huis in Los Angeles.
Volgens vrienden gedroeg hij
zich raar vlak voordat hij be
wusteloos neerviel. De politie
van Los Angeles stelt een onder
zoek in.
Phoenix speelde onder meer
in de films My Own Private
Idaho, Indiana Jones And The
Temple of Doom, Little Nikita
en Sneakers. Hij werkte aan de
verfilming van de roman Inter
view with a Vampire van Anne
Rice onder regie van de Neder
lander George Sluizer.
LEIDSE SCHOUWBURG
WEGENS WERKZAAMHEDEN
IS DE KASSA GESLOTEN OP
DINSDAG 2 NOVEMBER a.s.
legale huiskamerkroegen in Soweto.
foto kadir van lohuizen
n der Hulst en Jolien de Bruyn; regie: Tilde
van Haaster, licht en geluid Henk van Oers; gezien 30/10 Micro
theater Imperium, Leiden Aldaar nog te zien 4.5,6,11,12 en 13
november.
Onverwerkte verledens, onvermogen om te com
municeren en psychische problemen; het is ellen
de wat de klok slaat in 'Een hond begraven'.
Twee broers, die elkaar jaren niet hebben ge
zien onthullen wat hen bezighoudt. De een is on
gelukkig getrouwd en gaat vreemd, de ander ver
denkt hun gestorven vader van een nazi-verleden
en kan de herinneringen aan de seksuele uitspat
tingen van zijn broer en ouders niet vergeten. Zijn
vriendin, de schijnzwangere Muriël, leeft in een
filmwereld, maar zorgt er met haar gedrag voor
dat de broers eindelijk met elkaar praten.
Ondanks de misère zijn de dialogen doorspekt
met grappen, al komen die in het toneelstuk niet
zo duidelijk tot uiting. Dat komt vooral door het
gebrek aan timing van de acteurs, de vonk ont
breekt.
De spelers zijn op hun best als ze een duidelijke
handeling hebben. Als Muriël al spek etend en
wijn dripkend op de bank zit, speelt ze natuurlijk
vlot en is er wel dat vonkje. Ook tijdens de scène
waarin ze na al dat gevreet over haar nek gaat
wordt het spel spannend om naar te kijken. De
scènes die zich afspelen op het toilet komen ove
rigens goed tot uiting door een mooie decor
vondst. Op het toneel staat een toilet met raam
pjes die met wit doek verduisterd zijn. Als er ie
mand op het toilet zit ziet de toeschouwer zijn
schaduw, als in een silhouettenspel. Deze scènes
maken van 'Een hond begraven' tot een voorstel
ling die weliswaar niet spettert, maar wel heel
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
'Flossen' Idee en spel Jim van der Woude
en René van 't Hof Gezien 30/10, LAK-
theater, Leiden.
Zelfs op de trappen van de pu
bliekstribunes zitten toeschou
wers. Het LAK is afgeladen vol.
Kennelijk schept een gezamen
lijk optreden van Jim van der
Woude en René van 't Hof grote
verwachtingen.
Beiden zijn met hun expres-,
sieve mimiek grootmeesters in
visuele humor. Veel tekst heb
ben ze dan ook niet nodig. En
als er al van tekstmateriaal ge
bruik wordt gemaakt, is dat ze
ker niet het sterkste deel van
hun programma.
Naast de nodige flauwiteiten
demonstreren beide heren in
'Flossen' bij vlagen de kunst van
ware kolder. Bijvoorbeeld het
inzepèn van twee nepbaarden
in de kapperscène zou zelfs ver
velend zijn, wanneer daar niet
twee mensen met die spreek
woordelijke uitstraling stonden
die dit soort slapstickhumor
perfect beheersen.
Een enkele keer is hun werk
zelfs een beetje dubieus. Met
behulp van een jurkachtig kos
tuum, Arabisch aandoende
keelklanken en een gek petje
halen Van 't Hof en Van der
Woude malle fratsen uit. Erg
smaakvol kun je deze humor
toch niet noemen, zelfs al is het
allerminst kwaadaardig be
doeld.
De onnavolgbare manier
daarentegen waarop René van 't
Hof in de strandscène op een
minihanddoekje gaat liggen, of
de tragikomische, kleinzerige
sadomasochist, die Van der
Woude in de SM-scène speelt:
op zulke momenten tonen deze
heren hun grote klasse.
Voor wie zijn gevoel voor hu
mor op de juiste golflengte weet
af te stemmen, valt er dus bij
'Flossen' het nodige te genieten.
Na afloop van het anderhalf uur
durende optreden (voor een
voorstelling 'zonder verhaal of
rode draad' absoluut het maxi
mum) weerklonk dan ook een
daverend applaus.
Federico Fellini (1920-1993)
Fellini is dood. Het klinkt alsof
er een eik is geveld. Of dat de
laatste dinosaurus definitiefis
uitgestorven.
Voor deze Europese gigant
hadden zelfs de Amerikanen
het grootste respect. Ze kenden
hem vijf keer een Oscar toe;
voor zijn films La Strada
(1954), Nights of Cabiria
(19571,8 1/2 (1963) en Amar-
cord (1973), waarna begin dit
jaar nog een Oscar volgde voor
Fellini's hele oeuvre.
Meer dan wie ook is hij de man
geweest die ook aan de massa
te bewijzen wist dat het betrek
kelijk ordinaire medium 'film'
wel degelijk 'kunst' kon zijn.
Tien jaar oud was hij, toen hij
al eens wegliep van zijn ouder
lijk huis'in Rimini, om mee te
reizen met een circus, waar het
zijn speciale taak werd een zie
ke zebra te verzorgen. In 1937
verliet hij definitief de stad aan
de Adriatische Zee waar hij in
1920 was geboren als zoon van
een handelsreiziger.
In de oorlogsjaren trok Federi
co Fellini aanvankelijk rond
met een toneelgezelschap en
ontwierp komische sketchjes.
In Rome ging hij stripverhalen
tekenen voor het satirische
weekblad Mare Aurelio, hij be
dacht grappen'voor de komie
ken Macario en Fabrizi, stu
deerde een beetje rechten,
werkte soms als misdaadjour
nalist en schreef hoorspelen
voor de radio. Daar leerde hij
Giulietta Masina kennen, met
wie hij in 1943 trouwde,
tóa de bevrijding kwam Fellini
in contact met Roberto Rosse-
lini die hem vroeg te assisteren
bij Roma Citta Aperta en ver
volgens Paisa, de films die de
geboorte markeerden van het
Italiaanse neorealisme. In 1952
debuteerde hij officieel met Lo
Sceicco Bianco, met de jonge
Michelangelo Antonioni als re
gie-assistent. De film lag in het
regelrechte verlengde van het
soort strips dat Fellini ooit ge
tekend had en het bleek geen
succes.
Een jaar later echter veroverde
hij in één klap zowel de critici
als het publiek met I Vitelloni,
een film over opgeschoten
jeugd en hun lamlendige strijd
tegen de verveling in een suf
provinciestadje. De film had
nog de stijlkenmerken van het
neorealisme, hetgeen niet
meer het geval was met La
Strada (1954), de film die Felli
ni's internationale doorbraak
markeerde en hem zijn eerste
Oscar opleverde.
Met zijn twee volgende films (II
Bidonc, 1955 en Notti di Cabi
ria, 1957) keerde de cineast
nog even terug in de stijl van
het neorealisme, maar vanaf La
Dolce Vita 1960) is dat defini
tief voorbij. De film won de
Gouden Palm van Cannes en
was internationaal een feno
menaal succes. Zijn twijfels
aan zichzelf en de artistieke
.zingeving maakte hij tot onder
werp van zijn volgende film: 8
1/2 (1963) waarin hij voor het
eerst beelden van werkelijk
heid en fantasie mengde.
Toch moest zijn allergrootste
en rijkste meesterwerk nog ko
men. Tussen drie barokke
Federico Fellini bij de Oscar-uitreiking begin dit jaar. De Italiaanse regisseur kreeg de onderscheiding
archieffo to ap
zijn totale oeuvre.
spekstakelstukken in Satyri-
con (1969) Roma (1971) en
Casanova (1976) veroverde
Fellini de harten van vriend en
vijand met Amarcord, de mo
numentale film die hij wijdde
aan zijn jeugd in Rimini.
Het 'voetvolk' dat hem in de
weg zat met praktische bezwa
ren of modieuze verlangens
om 'inspraak' zette hij voor gek
in zijn orkestfilm Prova d'Or-
chestra (1979). Helemaal fout
viel een jaar later Citta Delle
Donne, een film die als 'onver
beterlijk seksistisch' in de hoek
werd gezet. Ernstiger was dat
de film niet zo goed was en een
uitstalkast leek van eerder e'n
beter door Fellini behandelde
thema's.
Augustus dit jaar keerde Fellini
terug naar zijn geboortestad
Rimini en logeerde er in het
Grand Hotel dat ooit heeft gefi
gureerd in zijn film Amarcord.
In datzelfde, legendarische ho
tel werd hij geveld door een
beroerte.
Ogenschijnlijk herstelde hij
snel. Nog geen twee weken la
ter verzamelden zijn vrienden
zich aan zijn bed en de mees
ter vertelde dat hij nu tenmin
ste wist waarover zijn nieuwe
film zou gaan; over zijn ziekte
en de beelden die hij gezien
meende te hebben. Twintig ok
tober zou hij uit het ziekenhuis
van Ferrara ontslagen worden.
Daarop vooruitlopend bracht
hij 17 oktober een bezoek aan
echtgenote Giulietta Masina in
Rome en werd onwel. Hij be
landde in een coma waaruit hij
Fellini, de meesterdromer
niet meer is ontwaakt.
