De glibberige top van de geldpiramide
M
7
Spreekwoorden
ZATERDAG 30 OKTOBER 1993
Veel mensen denken dat spreek
woorden een diepe wijsheid bevat
ten. Ik geloof daar niets van. Ik
moet het eerste spreekwoord nog
tegenkomen dat ook maar een klein
beetje wijsheid bevat, diep of on
diep. Spreekwoorden zijn gewoon
een andere manier van zeggen wat
je van iets vindt.
Een gewone dinsdagavond in restaurant /Willy's te Beverwijk. Zo'n 3.000 mensen zijn op jacht naar 4.800 gulden belastingvrij.
o'n vijf tot tien uur per week is ze
M a er mee bezig, zegt de vrouw. Wat
ze in die tijd doet? Nou, mensen
bellen en de piramide op gang houden, hè.
Daar gaat het tenslotte om, want je wilt toch
allemaal zo snel mogelijk toppen? Haar
dochter doet ook mee, hartstikke gezellig is
dat. Nee, getopt heeft ze nog niet, maar daar
om is ze vandaag juist in Beverwijk. „Want
hier kofri je de mensen tegen die graag willen
meedoen."
En dat er een hoop mensen willen meedoen
is duidelijk merkbaar op deze koude dins
dagavond. Ruim 3.000 spelers en aspiranten
hebben er een kwartiertje wachten in de rij
en een rijksdaalder entree voor over om res
taurant 'Milly's' bij de Zwarte Markt te mo
gen betreden. Het gesprek gaat over niets an
ders: piramides, toppen en geld. In de mud
volle hal achter het restaurant heerst een
sfeer van verbondenheid. Het lijkt wel alsof
er een geheim genootschap bijeen is.
Maar hoe werkt'die mysterieuze geldver-
meerdering dan? Volgens de organiserende
stichting Com Liberté is het systeem zo klaar
als een klontje. Je hebt een piramide, waar
van de basis bestaat uit een blauwe balk van
zestien vakjes, verdeeld in twee op elkaar ge
stapelde rijen van acht vakjes. Daarboven zit
een groene balk van acht vakjes, daarboven
een gele met vier vakjes, die weer wordt ge
volgd door een oranje balk met twee vakjes
en één rood topvak.
Een beginnende deelnemer die alleen
door een speler kan worden geïntroduceerd
komt eerst in een vakje op de blauwe balk.
Hij schrijft twee cheques op naam van drie
honderd gulden elk uit. Eén daarvan is voor
de speler die recht boven hem in de groene
balk staat, de andere gaat naar de speler in
het rode topvlak. Bij een volle piramide ont
vangt die 'topper' dus van alle zestien deel
nemers in de blauwe balk een cheque van
driehonderd gulden, waarop hij met 4.800
gulden de piramide verlaat. De cheques wor
den tot dat moment door de stichting be
heerd.
Splitsen
De zestien 'blauwe' spelers in de onderste
balk gaan vervolgens zelf op zoek naar twee
nieuwe deelnemers, die hun plaatsen moe
ten innemen. Dat betekent dat zich onderin
32 nieuwe spelers aandienen, waarop de pi
ramide wordt gesplitst. Acht van de blauwe
spelers schuiven door naar de groene balk in
de eerste piramide, de acht anderen komen
op groen in de nieuwe piramide. Daar ont
vangen ze van de twee nieuwe spelers onder
hen een cheque van driehonderd gulden,
waardoor ze in pricipe hun eigen inleg terug
hebben. Die krijgen ze echter pas in handen
als ze 'op oranje staan'.
Onderin de piramide herhaalt het aanbren
gen van nieuwe spelers zich telkens weer,
waardoor de piramides zich blijven splitsen
en de spelers elke keer een rij naar boven op
schuiven. Uiteindelijk moeten ze op het rode
topvlak terecht komen. Om vaart in de pira
mide te brengen, kunnen spelers ook zichzelf
weer in de blauwe balk inschrijven, waardoor
ze nog maar één nieuwe deelnemer hoeven
te zoeken. Dat 'onder zichzelf inschrijven'
kan worden herhaald tot de speler alle posi
ties bezet, van blauw tot rood. Coin Liberté
noemt dat de -'gratis doorloper zonder che-
Volgens de organisatie kan het systeem niet stuk, volgens statis
tici móet het vastlopen en volgens de deelnemers is het vooral
een makkelijke manier om aan geld te komen.
Nederland is in de ban van het 'financieel piramide-systeem De
Regel van Vier', beter bekend als de geldpiramide. Wat ooit be
gon als een 'geldvermeerderingsspel' voor een groepje spiritis
ten, is in twee jaar tijd uitgegroeid tot een waar volksvermaak,
compleet met 'piramide-parties' thuis en massa-bijeenkomsten
door het hele land. Ruim dertigduizend mensen spelen met
maar één ding voor ogen: de top halen en 4.800 gulden opstrij
ken. „Want, beste mensen, toppen is ons aller doel!"
„En worden de jeans toch wat vuil, straks kunt u een heel pakket nieuwe kopei
ques': „Want u schrijft natuurlijk geen che
ques uit aan uzelf1.", meldt de folder triom
fantelijk.
Op dit moment zijn er zo'n 1.850 piramides
actief, waaraan ongeveer 30.000 mensen
deelnemen, allemaal op jacht naar 4.800 gul
den. Belastingvrij, wel te verstaan. Coin Libe
rté heeft het uitgezocht: omdat de deelne
mers zelf nieuwe spelers moeten aanbren
gen, hebben ze invloed op het verloop van
het spel. Er wordt daarom geen kansspelbe
lasting geheven. Ook de 'gewone' fiscus kan
niet aan het geld komen, omdat de deelne
mers het geld alé gift aan de andere spelers
verstrekken. Onderzoek door onder meer de
Haarlemse politie heeft eerder geen strafbare
feiten aan het licht gebracht.
Huiskamer
Ook al noemt de stichting het systeem duide
lijk, voor de leek is het moeilijk te doorgron
den. Daarom wordt op elke bijeenkomst uit
gelegd hoe het spel werkt, ook in Beverwijk.
„Mensen", zegt 'spreekstalmeester' Pieter de
Graaf, „blijf toch niet allemaal staan. We heb
ben hier.de gewoonte er een gezellige huis
kamer van te maken. Ga er lekker bij zitten.
De vloer is vanmiddag nog gezogen. En
mochten de jeans toch wat vies worden: als u
besluit vanavond in ons systeem te stappen,
dan kunt u binnenkort een heel pakket nieu
we kopen!" Zijn uitnodiging gaat erin als
koek. Een groot deel van de menigte dromt
naar voren en vlijt zich neer op het koude be
ton.
De Graaf volgens de badge op zijn borst
erelid van Coin Liberté kent zijn zaakjes.
Als een Hans van der Togt op leeftijd begint
hij aan de uitleg van het spel. Geholpen door
teksten en tekeningen op een flip-over'Pi
ramide, en ontdek dat niets in het leven toe
val is!', schreeuwt het eerste vel vertelt hij
zijn publiek alle ins en outs. In de zaal staat
een interruptiemicrofoon. Een aspirant-deel
neemster wil weten of haar moeder de top
mag innen als ze zelf straks een jaar op reis
gaat. „Toe maar, een jaar. Hoeveel keer hebt
u al getopt? Ha ha ha! U hebt nog niet getopt?
Gaat u in dat geval eerst een jaar weg en
komt u dan uw toppen halen. Want, mensen,
u moet actief worden als u meedoet. Doe je
zelf en anderen dat plezier. Er is in dit spel
maar één soort verliezer, en dat zijn de men
sen die niet actief worden."
De ervaren spelers hebben geen boodschap
meer aan die mededeling van het erelid. Ge
bogen over tafels vullen groepjes mensen
met ingespannen gezichten de officiële pira
mide- masters in. Tegen de achtermuur van
de zaal staat een rij 'loketten', waar de papie
ren moeten worden ingeleverd. Tientallen
spelers wachten er geduldig op hun beurt. De
organisatie roept via de intercom geregeld
spelers en bestuursleden om. Aan alle kanten
worden nieuwkomers in de piramides in de
geheimen van de geldvenneerdering inge
wijd.
Er is op deze avond in Beverwijk weinig meer
van te merken dat het piramidespel ooit is
begonnen als een spiritistische aangelegen
heid, bedoeld om 'op een andere manier te
gen geld aan te kijken'. Toch ziet vrijwilliger
Jan Smit, een van de spelers van het eerste
uur en oud-bestuurslid van Coin Liberté, het
oorspronkelijke karakter nog dwars door de
geldhonger heen. „Vroeger had het allemaal
een wat esoterischer karakter, maar ik denk
dat het idee er nog steeds in zit. Als je topt,
moet je toch eerst een antwoord zien te vin
den op de vraag of je op deze manier wel
geld wilt verdienen. Zonder er echt voor te
werken, bedoel ik." Op de vraag of dat niet
eerder met calvinistisch schuldbesef dan met
een spiritistische kijk op geld te maken heeft,
antwoordt Smit grinnikend: „Calvinisme kan
toch ook heel spiritistisch zijn, of niet?"
Waaiertje
Erelid De Graaf krijgt aan het eind van zijn
optreden van het bestuur twee doosjes enve
loppen aangereikt. Hij houdt de spanning er
nog even in door de aanwezigen te wijzen op
de verkoop van een brochure, inschrijffor
mulieren en een videoband „ideaal voor
uw piramide-parties" en dan is het mo
ment suprème daar: de toppen worden uitge
reikt. Stralend stappen de 'toppers' naar vo
ren, familieleden met fototoestellen en vi
deo-camera's in hun kielzog. Winnaars wor
den glunderend vereeuwigd voor het schema
van de piramide, een waaiertje cheques in de
hand.
Even eerder had De Graaf nog een hartelijk
applaus gevraagd en gekregen voor de
vrijwilligers, „zonder wie dit allemaal niet
mogelijk was geweest". Geroutineerd leidde
hij daarmee de aandacht af van een vraag
over de zogenoemde 'topafdracht': elke top
per betaalt Coin Liberté 300 gulden. Dat was
kort geleden nog 180 gulden, merkte de vra
gensteller op. Misschien dat de stichting eens
zou kunnen uitleggen waarom de afdrac/it
omhoog gaat terwijl het aantal spelers toe
neemt? „Mensen", zegt De Graaf na het open
doekje voor de vrijwilligers, „juist bij meer
spelers heeft de stichting meer werk. Op onze
centrale in Nieuwegein zitten twaalf mensen,
die allemaal voor u, ja voor werken. Coin
Liberté maakt nu al voor 800.000 gulden kos
ten per jaar. U begrijpt dat daar iets tegen
over moet staan."
Het groeiende aantal deelnemers baart een
volgende vragensteller zorgen. Doet op een
gegeven moment niet heel Nederland mee,
wil hij weten. Dat is immers wat statistici
voorspellen. De Graaf adviseert de twijfelaars
zich geen zorgen te maken. „Dit is een kring
loopsysteem. Van alle deelnemers schrijft
tachtig procent onder zichzelf in. Een pirami
de heeft 31 posities, maar die kunnen wor
den ingenomen door vijftien of acht mensen.
Laat u niet in de war brengen door vervelen
de berichten. Dit systeem loopt niet vast."
Triomfantelijk: „Er zijn nog meer dan genoeg
nieuwe mogelijkheden in het piramidege-
beuren!"
Risicodragers
Een van die 'vervelende' statistici is dr. B. van
der Genugten, hoogleraar kansberekening en
mathematische statistiek aan de Katholieke
Universiteit Brabant in Tilburg. Volgens hem
loopt het systeem wel degelijk onherroepelijk
een keer vast. „De essentie is eigenlijk heel
simpel", zegt Van der Genugten. „Als er
wordt getopt, moet er geld worden uitge
keerd. Dat geld moet ergens vandaan komen,
namelijk van de zestien mensen onderin de
piramide. Noem hen maar de risicodragers."
„Die verhouding van één op zestien houdt in
dat het aantal risicodragers ontzettend vee'
sneller toenmeemt dan het aantal uitgekee
de toppen. Bij duizend toppen heb je 15/
mensen nodig om het geld voor de toppe'^
fourneren. Bij 16.000 toppen zijn dat
230.000. En stel dat er 260.000 topper?]*!
den moeten worden'uitgekeerd, da
daar bijna vier miljoen risicodrager11 er
aldus Van der Genugten.
Volgens de hoogleraar kan het s1 ,ia3r0™
maar op één manier eindigen: e H 11 z
den mensen die nooit geld zi" e. SP
dijt ontzettend snel uit. Elke cr 8,5 |e ea
niveau opschuift, komen er v£r men^en.
Die risicodragers willen ee n'1'
Op dat moment gaat irrecn °P elkaar
wachten en zijn er |een /™en meer te vin-
den die die twee chcqu-"8"™ "''schrijven.
Hoe de organisatie d>k onlk™1' er zu"™
piramides instorten. gaat de mense
geld kosten. De org?sa"? heeft zdf al uitge
rekend dat de me*™ d.e met op de top
staan in dat gevaj8™1331 340 8»ld™ kwll'"
En hoe zit hel c*ume<h«
waarover Coe'-iberté het heeft? Ach dat
onder jezelpischn)v™ maakt het alleen
maar nodelns ing™lkke!d ze8> Van der
(ienugtenJSatuurlijk schnjf ]e geen cheques
aan jezelf^1- maar dat betekent ook dat ïe ze
niet krijr uitbetaa,d- Als )e vaak onder 'eze,f
inschri*. ontvang je dus ook niet de volledi
ge 4 fnO gulden. Bovendien is ook dan het.
aanM toppers veel en veel kleiner dan het
aa(ral risicodragers. Het kringloopeffect is
dis volstrekt te verwaarlozen. Zo simpel is
M'n ex
In de Beverwijkse markthal wint de overre
dingskracht van De Graaf het vooralsnog van
de nuchtere berekeningen van de statistici.
De mensen ruiken geld en laten zich gewillig
overtuigen door het verhaal van het erelid.
Want: „Valt uw piramide stil, tsja, dan heeft u
gewoon te weinig gedaan. Beste mensen, ac
tie is reactie. U moet gewoon doorgaan! Zo
werkt dat nu eenmaal in het leven." De pira
mide als afspiegeling van het dagelijkse Ie
ven.
Bij de uitgang blijk* uit een gesprek tussen
twee vriendinnen dat spel en werkelijkheid
vaker door elkaar lopen: „Dus ik zeg tegen
'm, ik ben blij dat ik van die goser af ben. Ik
ben namelijk met m'n piramide van 'm afge
splitst. Toen zegt-ie tegen me: hij zoekt an
ders nog wel een vrouw hoor! Dus ik zeg:
schatje, vergeet het maar, hij is m'n ex!" Hila
risch lachend verlaten de twee het terrein van
Milly's.
En dan nog iets. Stel dat iemand met een
schoon geweten vol naïef vertrouwen is
in de medemens. Ik bedoel: hij zoekt ner
gens wat achter omdat hij zelf geen vlieg
kwaad doet. Zulke mensen beslaan. Kun
nen we over zo iemand nu zeggen: 'Zoa'
de waard is, vertrouwt hij zijn gasten'?'1'"
gens mij niet. Want dit spreekwoord
een uiterst kwaadaardige ondertoot~aar"
mee komen we waarschijnlijk aan ke™
van de zaak: het spreekwoord voc *?,aa'
geen wijsheid toe, maar wel kno' com"
rhentaar.
Of juist tevreden spinnend co'len,aar
Dat zien we bij 'Zoals het klc', 1UIS tlkt-
tikt het nergens'. Opniem/ru^ s«eha|;
te nul komma nul. Wie hp
nelijk tevreden thuis. horen'. Maar
daar geen kwaad woorc,. UJdr
j a i ii a t'-h emie in
dat is dan ook alles. Ngen A
Want voor evenveel; js voor de een
mans gras altijd grjaer dat Hoc het in
geldt dit en voor dsle|d is, zal je uit de
een concreet gey, ,eren En evenmin
spreekwoordeijneen gesteld is. Ie kunt
hoe het in heUbmiken als je ze gebrui-
spreekwoordfers njet j-iet spreekwoord
ken kunt, ej^ar COmmentaar toe, verder
voegt allefyoor(}en zjjn een nauwelijks
niets. Sp^njer van commentaar geven op
verhuld'
D U nog dat er wijsheid schuilt in
ftle vaten klinken hel hardst'? Soms is
aar en soms niet. Ie zult eerst moeten
ötellen of de situatie zich ervoor leent,
/als dat zo is, voegt het spreekwoord er
zrder niets nieuws aan toe. Ie geeft alleen
iemand een trap door hem een hol vat te
noemen. Daar is niets op tegen, maar wijs
heid komt er niet aan te pas.
Soms is een vogel in de hand beter dan tien
in de lucht. Inderdaad. Maar menigmaal is
het andersom veel beter: beter tien in de
lucht dan een in de hand. Niet alleen uit
oogpunt van milieu is dat beter, maar ook
als het gaat om investeren. Ik geef toe dat
we dan het spreekwoord niet gebruiken,
maar dat is precies wat ik zeggen wil: het
spreekwoord is alleen maar waar in situa
ties dat het waar is. Het idee dat spreek
woorden wijsheid zouden bevatten, is een
merkwaardige vergissing.
JOOP VAN DER HORST
universitair docent Nederlands
Neem nu eens een spreekwoord als:
'Zoals de waard is, vertrouwt hij zijn
gasten'. Wat is daar diep aan? Men gebruikt
zo'n spreekwoord om aan te geven dat ie
mand zijn medemensen, zijn collega, zijn
buurman, niet vertrouwt, en dat dat komt
doordat hij zelf ook vals speelt. Maar of het
echt daardoor komt, is zeer de vraag. Als
mijn collega een oplichter is, en ik weet dat,
heb ik reden om hem te wantrouwen. Dat
hoeft toch niet te komen doordat ik zelf ook
een schurk ben? U zult misschien zeggen:
in die situatie gebruiken we dit spreek
woord dan ook niet. Dank u wel voor het
vertrouwen, maar ik concludeer dan dat het
spreekwoord alleen maar bruikbaar is in si
tuaties waarin iemands achterdocht inder
daad voortvloeit uit zijn eigen kwade in
borst. Oftewel dat dit spreekwoord alleen
maar bruikbaar is, alshet bruikbaar is.
Dat is een open deur intrappen. Je kunt niet
in het algemeen zeggen dat wantrouwen al
tijd komt door eigen slechtigheid. Soms wei
en soms niet. Het spreekwoord heeft daar
niets aan toe te voegen. In situaties waarin
het wèl zo is, kan je het gebruiken, en an
ders niet. Wie het spreekwoord gebruikt,
zegt in feite niets anders dan: dit is zo'n si
tuatie.
