Versleten spoorlijn houdt ex-Sovjetunie beetje bijeen
In Somalia kan oorlog ontstaan om een gedicht
£1
Feiten &Meningen
Politiek hobbelt
achter de feiten aan
ZATERDAG 30 OKTOBER 1993
Wat hield de Sovjetunie vroeger bijeen het leger, de
partij, de KGB, de broederschap der Sovjet-volkeren? Van
alle bindende factoren zijn de spoorwegen er nog het
beste afgekomen. Ondanks alle problemen rijden de trei
nen nog steeds in het GOS, zij het lang niet altijd óp tijd.
DEN HAAG DIEDERIK KRAMERS
„De spoorwegen zijn het enige
element dat de landen van de
vroegere Sovjetunie nog met el
kaar verbindt, en het verbaast
me dat ze nog zo goed functio
neren", meent directeur René
Woestenburg van Systima, een
joint venture die hij met de Rus
sische Spoorwegen oprichtte
om de distributie per spoor
commercieel te exploiteren. Flet
wegvervoer stelt door de enor
me afstanden niet veel voor, en
de luchtvaart is helemaal in el
kaar geklapt nu vliegen een on
betaalbaar, en door het slechte
onderhoud levensgevaarlijk
avontuur is geworden.
Binnen de treinwereld was het
Sovjet-ministerie van Spoorwe
gen (MPS) net zo'n kolos als de
Sovjetunie dat op het interna
tionale toneel was. Met meer
dan twee miljoen werknemers,
een netwerk van 155.000 kilo
meter, eigen fabrieken en we
tenschappelijke instituten,
vormde het een staat binnen de
staat. De helft van alle vracht
vervoer per spoor in de wereld
ging over de Sovjetrails, er rei
zen evenveel treinpassagiers als
in heel West-Europa. Nog
steeds gaat 90 procent van het
vracht- en het personenverkeer
in het GOS via de trein.
De treinen worden gevolgd
door drie satellieten die alle in
formatie doorgeven aan een
centraal controlesysteem in
Moskou. „Het lijkt wel op het
controlecentrum van de NASA
in Cape Canaveral", zegt Woes
tenburg. „Om de 15 minuten
wordt op zo n 200 schermen
aangegeven waar de treinen
zich bevinden."
De keerzijde van al deze high
tech is dat de spoorwegen heel
wat problemen van de oude
Unie hebben geërfd. Sporen,
wissels en rollend materieel zijn
oud en versleten omdat er sinds
de jaren '60 te weinig in is geïn
vesteerd. Negentig procent van
de locomotieven voor vracht
verkeer is ouder dan 30 jaar. De
wagonfabrieken in Letland en
Georgië eisen nu harde valuta
voor hun waar, terwijl de loco
motieven uit voorheen Tsjecho-
Slowakije en de DDR helemaal
niet te betalen zijn. Dat het ver
voer per spoor met de econo
mie is meegekelderd, is in zeke
re zin een geluk bij een ongeluk:
met de produktie daalde het
vrachtvolume, zodat er minder
materiaal nodig is.
De passagier moet het gelag be
talen voor de enorme verliezen
waar de spoorwegen mee kam
pen. De prijs voor een trein
kaartje binnen het GOS is vorig
jaar al verdrievoudigd, terwijl
reizen naar het buitenland voor
de meesten onmogelijk is nu er
Het station van Vilnius, de hoofdstad van Litouwen. Het Sovjet-spoorwegnet functioneert ook twee jaar na
het uiteenvallen van de Sovjetunie in veel gevallen als vanouds. foto hans jacobs
in buitenlandse valuta moet
worden betaald. De chaos op
het spoor wordt nog vergroot
door het toenemend aantal
treinovervallen, 11.000 alleen al
in de eerste vier maanden van
1993. „Er is een burgeroorlog
gaande op de rails", klaagt ma
joor-generaal Edoeard Kalatsjev
van de Moskouse spoorwegpo
litie.
Toch leken de spoorwegen be
ter voorbereid op de ineenstor
ting van het Sovjet-systeem,
paradoxaal genoeg doordat zij
tijdig tot decentralisatie waren
overgegaan. Zo vormde het
Sovjet-ministerie nog in 1991
een vereniging waarin de 36
spoorregio's zaten. „Een soort
Verenigde Naties voor het
spoor", aldus Woestenburg.
Om toch een centraal systeem
te behouden dat de treinen kan
laten rijden, richtten de pas ge
vormde spoorwegmaatschap
pijen van de 15 ex-Sovjetrepu
blieken in februari 1992 een
Spoorwegraad op. Die moet er
op toezien dat het goederenver
keer vrij baan heeft en de tarie
ven op elkaar zijn afgestemd.
De Raad stelde een uitvoerende
comité in om de 'wilde' opde
ling van het spoorwegmaterieel
onder de lidstaten in goede ba
nen te leiden.
„Aanvankelijk pikten de repu
blieken gewoon de wagons in
Treinen in het GOS
HAARLEM HANS JACOBS
Kort na het uiteenvallen van de Sovjetunie in vijftien onafhan
kelijke staten besloten de zogenaamde Slavische republieken
Rusland, Witrusland en Oekraïne tot de oprichting van
een 'Gemenebest van Onafhankelijke Staten' (GOS). Binnen
dat gemenebest wilden deze landen onder andere hun econo
mische, monetaire en militaire beleid op elkaar afstemmen.
De Centraalaziatische voormalige Sovjet-republieken en Ar
menië vroegen direct om toelating tot het GOS, dat de Witrus-
sische hoofdstad Minsk als administratief centrum kreeg.
Door de recente toetreding van Azerbajdzjan, Georgië en Mol
dova telt het GOS nu twaalf leden. Alleen de drie Baltische re
publieken staan er buiten.
Het GOS is overigens nauwelijks als zelfstandig opererende or
ganisatie van de grond gekomen, maar het treinverkeer ope
reert ten dele nog als vanouds. Ook voor de Baltische staten
Estland, Letland en Litouwen geldt dat 'Moskou' voor wat be
treft het grensoverschrijdende treinverkeer de touwtjes in
handen heeft.
die zich op hun grondgebied
bevonden", zegt Tadeusz Kacz-
marek van de Internationale
Unie van Spoorwegen (UIC).
Honderden defecte wagons
poogde men op elkaar af te
schuiven om maar niet voor de
reparatiekosten op te hoeven
draaien.
Het comité besloot daarom de
inboedel onder de leden te ver
delen naar gelang van de lengte
van hun spoornet, waarbij het
grootste deel (67 procent) naar
Rusland gaat. Oekraïne heeft
recht op 18 procent, ofwel
300.000 wagons: „Dat zijn er
meer dan genoeg voor ons, we
kunnen dan contracten met
Witrusland en de Baltische sta
ten sluiten om ze uit te lenen",
zegt Boris Olejnik van de Oek-
raïnse Spoorwegen. Litouwen
zou er wel een paar kunnen ge
bruiken: een kwart van 'zijn'
15.000 wagons is rijp voor de
schroothoop.
Erg soepel loopt de overdracht
niet altijd, zodat de lidstaten te
genmaatregelen tegen elkaar
nemen door ladingen vast te
houden of plotseling tarieven te
verhogen, soms met terugwer
kende kracht. Maar met de con
trole over het centrale compu
ter- en communicatiesysteem
heeft Rusland een belangrijke
troef in handen. „Daardoor
kunnen de spoorwegen van de
overige republieken niet geheel
zelfstandig worden, hoezeer ze
het ook willen", meent Woes
tenburg.
Toch houden de Russische
Spoorwegen de blik gericht op
de toekomst, en die ligt in de
hoge snelheidslijn (HSL). Vol
gens een decreet van presideni
Boris Jeltsin moet in 1999 de
Russische variant van de TGV
tussen Moskou en Sint Peters
burg razen, met negen miljoen
passagiers per jaar een van de
drukste trajecten van het land.
De Sovjet-voorloper van de HS
haalde hier enkele jaren gele
den al een snelheid van 200 ki
lometer per uur, maar dat moe
worden opgekrikt tot 300
km/uur.
Het UIC heeft nog grootsere
plannen: een pan-Europees
TGV-netwerk, dat tot Vilnius,
Sint Petersburg, Moskou en
Odessa aan de Zwarte Zee reik
Voor het jaar 2000 zal daar nog
weinig van terecht komen en
ligt het zwaartepunt nog in het
Westen, erkent de organisatie.
Eerst moeten de GOS-spoorwe
gen hun eigen problemen op
lossen, en daarvoor moeten ze
beginnen een moderne en effi
ciënte structuur op te zetten,
meent Kaczmarek. „Pas dan is
er een kader om moderniserin
gen door te voeren."
Woestenburg ziet de toekomst
van de GOS-spoorwegen voon
in de vracht in eigen land, doo
markten te ontsluiten die niet
op een andere manier te berei
ken zijn. „Spoorweglui in de ej
Sovjetunie hebben een weerga
loos improvisatietalent om het
systeem zonder geld of plan
toch draaiende te houden, zon
der zich te laten afleiden door
de politici van de afzonderlijke
republieken."
MUQD1SHO RICHARD DOWDEN
THE INDEPENDENT
De Somalische versie van het
scheppingsverhaal is dat God
eerst de familie van de Profeet
heeft gemaakt en zeer tevreden
was. Toen schiep hij de andere
rassen van de wereld en was, de
ene keer wat meer, de andere
keer wat minder, redelijk tevre
den. Toen schiep God de Soma-
liërs en Hij lachte.
Gelach, strijd, dichtkunst en
chauvinisme zijn de goddelijke
kwaliteiten van de Somaliërs.
Mijn lievelingsverhaal stamt uit
d^ 20-jarige oorlog rond de
eeuwwisseling tegen 'De Gekke
Mullah', een heilige die de Brit
se bezetting van Somaliland
had durven bekritiseren. Een
ernstig gewonde Somaliër
sleepte zich naar het Britse zie
kenhuis in Hargeisa. De man
had een paar kilometer met een
speerwond en een kapot ge
schoten been door de hitte en
het stof gekropen, maar hij be
reikte het ziekenhuis. De arts
onderzocht zijn wonden en zei
dat hij eerst het been zou be
handelen omdat dat begon te
rotten. „Nee, nee", zei de man,
eerst mijn maag, die doet pijn
als ik lach."
De Amerikanen hebben nooit
geprobeerd de Somalische cul
tuur en de cultus van het oor
logvoeren te begrijpen. Toen hij
een beloning van 25.000 dollar
(46.000 gulden) uitloofde voor
de gevangenneming van krijgs
heer Mohamed Farah Aideed,
beweerde de Speciale Vertegen
woordiger van de VN, admiraal
Jonathan Howe, dat de meeste
Somalische strijders voor geld
vochten en dat zijn handlangers
hem daarom spoedig voor geld
zouden uitleveren. Niemand die
de Somaliërs heeft zien vechten
kan geloven dat ze dat om een
andere reden doen dan uit
overtuiging.
Een tijd lang hebben journalis
ten het gehad over „door drugs
verdwaasde" strijders,-maar
khathet milde amfitamine-
blad waar de meeste Somaliërs
vanaf het begin van de middag
op kauwen, kan ze niet de mate
van wreedheid en onverschrok
kenheid geven waarmee zij
vechten. Dat kan alleen de lief
de voor de strijd. In Somalia is
het nog steeds een eer te ster
ven tijdens een gevecht met de
vijand.
Tijdens een recent seminar in
Londen kwamen bijna alle clans
en facties bijeen en de organisa
toren waren blij verrast dat ze in
staat waren vriendschappelijk
met elkaar te discussiëren. Dat
wil zeggen, totdat de zitting
over Somalische poëzie begon.
De deelnemers moesten wor
den vastgehouden of liepen de
zaal uit en de bijeenkomst ein
digde bijna in geweld. De So-
malisdre poëzie, de grote mon
deling overgedragen traditie
van een nomadische cultuur,
staat bol van oorlog en wraak.
Er wordt gezegd dat in Somalia
oorlog kan ontstaan om een ge
dicht.
Het Somalische racisme is
openlijk. De inwoners van Mer-
ca, de haven ten zuiden van
Moqdisho, lieten de VN onlangs
in een brief weten dat ze alleen
maar „blanke troepen" accep-
Amerikanen zijn in de ogen van Somaliërs lafaards. Zij zijn niet bereid te sterven en laten anderen het vuile werk opknappen.
Tegen de soldaten uit Pakistan bestaat in Somalia naar verhouding weinig haat. foto afp abdelhak senna
teerden. Niemand anders was
het waard de Somaliërs te be
sturen. Zelfs nu hun land uit el
kaar is gespat, hebben de So
maliërs hun denigrerende arro
gantie ten opzichte van andere
rassen behouden, bezeten van
het idee dat de aanwezigheid
van de VN een grote wereldwij
de samenzwering is om Somalia
opnieuw te koloniseren, het
land en de olie (waarvan het be
staan niet meer is dan een ge
rucht) in te pikken en de bevol
king met geweld te bekeren tot
het christendom.
Hun overheersende mening
over de Amerikanen in zuid-
Muqdisho is dat het lafaards
zijn. Zij zijn niet bereid te ster
ven en zouden geen stelling ne
men en op straat vechten. Zij
gebruikten „mindere rassen"
als Pakistani en Nigerianen om
het vuile werk voor ze op te
knappen en ze hadden oorlogs
schepen de valsspelers! Op 3
oktober sloegen de aanhangers
van generaal Aideed terug als
wilde kinderen die uithalen
naar de meester: 18 Amerika
nen kwamen om en 75 raakten
gewond. Hoewel ongeveer 300
Somaliërs werden gedood en
meer dan 700 gewond raakten,
sloegen de Amerikanen op de
vlucht. Het wekte de verachting
op van de Somaliërs.
Aan de andere kant hebben de
Italianen, die ooit buitenge
woon weinig populair waren als
voormalige kolonisten, overeen
komsten gesloten met de plaat
selijke factieleiders. Er zijn
hardnekkige berichten, zowel
afkomstig van VN-bronnen als
van Somaliërs, dat de Italianen
geld hebben betaald, de ogen
hebben gesloten voor het ver
voeren van wapens en zelfs wa
pens aan de militie van generaal
Aideed hebben geleverd om
confrontatie te vermijden. Het
sluiten van overeenkomsten, de
keuze niet te vechten, is iets dat
de Somaliërs begrijpen en nu
hebben ze bewondering voor de
Italianen.
Er bestaat minder haat tegen de
Pakistani's dan men, gezien het
feit dat ze tientallen vrouwen en
kinderen in een demonstratie
foto afp hocine zaourar
hebben neergeschoten, zou
kunnen verwachten. De Pakis
tani's hebben tenminste laten
zien dat ze standhielden in de
stad, hun bolwerken behielden
en terugschoten wanneer ze
werden aangevallen. De Soma
liërs noemen hen kikkers van
wege de manier waarop zij
spreken.
De Saudi's en Kuwayti's zijn
waarschijnlijk het populairst
van de VN-strijdmacht omdat
ze met succes de confrontatie
hebben vermeden met hun isla
mitische broeders en zusters in
Somalia. Tegen de Egyptenaren
blijft een diepe haat bestaan,
naar het lijkt voornamelijk om
dat verschillende Arabische lan
den in 1979 na het Camp Da-
vid-akkoord met Israël Egypte
naren hebben uitgewezen en
Boutros-Ghali, de toenmalige
Egyptische minister van buiten
landse zaken, met president
Siad Barre heeft onderhandeld
om grond voor hen te krijgen in
Somalia. Dat verklaart de wijd
verbreide opvatting dat de VN
een pion is in het Egyptische
spel om Somalia te bevolken
met Egyptenaren.
De VN en de Organisatie van
Afrikaanse Eenheid spreken de
Somaliërs hardnekkig aan als
„mede-Afrikanen", zich niet be
wust van het feit dat de Soma
liërs zich niet als Afrikanen be
schouwen.
VERTALING LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
Nordholt heeft altijd beetje gelijk
DEN HAAG CAREL GOSELING
Dat was schrikken in politiek
Den Haag. Zegt de Amster
damse hoofdcommissaris Eric
Nordholt zo maar dat crimi
nele organisaties infiltreren in
politieke partijen. Paniek bij
CDA, PvdA, WD en D66. De
reacties waren ernaar. Van
ontkenningen als „wij zijn het
niet" tot verwijten aan Nord-
holts adres: „Hij moet man en
paard noemen". Gelardeerd
met „Nordholt heeft wel va
ker een grote mond" of „wij
hebben de zaken intern goed
Kennelijk zijn de politieke
partijen ervan uitgegaan dat
criminele organisaties geen
belangstelling voor hen had
den. Dat die alleen zouden
proberen informanten in het
politie- en justitie-apparaat te
krijgen. Of stromannen bin
nen het ambtenarenkorps.
Ten onrechte. Politieke partij
en vormen, als het goed is,
een onderdeel van de samen
leving. En ontwikkelingen die
daarin plaatsvinden, kunnen
dus ook hen raken. Alleen al
het feit dat men kennelijk
dacht dat dat niet kon, bewijst
dat de politiek jaren achter de
feiten aanloopt.
Typerend was dan ook de re
actie toen bleek dat het ging
om een poging te infiltreren
in de PvdA-gemeenteraads-
fractie te Amsterdam. „Oh,
was dat alles? Nou, dan heeft
die Nordholt wel erg overdre
ven. Bovendien was het niet
eens een echte poging", was
ongeveer de gebezigde tekst.
Het eigen geweten werd zo
snel gerustgesteld. Om in het
voorbijgaan ook de bood
schapper Nordholt een schop
na te geven.
Waarom? Nordholt heeft met
zijn uitspraken willen aange
ven dat de georganiseerde
misdaad in de hele samenle
ving steeds meer invloed
krijgt. Daarbij heeft hij mis
schien wat overdreven, maar
dat is in dit land nodig om
iets te bereiken. Het was niet
voor niets dat premier Lub
bers de tekst „Nederland is
ziek" uitvond om het pro
bleem van toenemend ziekte
verzuim en een steeds groei
end aantal arbeidsongeschik
ten bespreekbaar te maken.
Feit is dat wij in ons consen-
sus-denken, het altijd zoeken
naar een standpunt dat ieder
een deelt, zo ver zijn doorge
schoten dat duidelijkheid on
gewenst is. Wij hebben met
z'n allen een zodanig zacht,
verhullend en omfloerst taal
gebruik geleerd, dat er alleen
nog maar mist en onduide
lijkheid blijft. Zeker in de poli
tiek.
Een grote fout. Duidelijkheid
móet juist, en niet alleen in de
politiek. Nordholts optreden
is daarvan een goed voor
beeld. Er wordt al langer ge
pleit voor meer duidelijkheid,
ook door de politieke partijen
zelf. Ze denken daardoor de
afstand tussen burger en poli
tiek te kunnen verldeinen. Dat
is prijzenswaardig, maar het
is wel vreemd dat als iemand
anders duidelijk is over die
zelfde partijen, de reactie zo
negatiefis.
Het ware beter geweest als de
politici zich onmiddellijk had
den gerealiseerd dat Nordholt
in voorgaande gevallen altijd
wel een beetje gelijk had. Er
zaten dan weliswaar geen
tienduizenden Ghanezen in
de Bijlmermeer, maar het was
wel een groot probleem. An
tilliaanse criminele jongeren
worden niet op grote schaal
in Nederland gedumpt, maar
het gebeurt wel.
Zo ook de infiltratie in politie
ke partijen. Het gebeurt, maar
de partijen zelf dachten dat
dat niet zo was. Dat nu de
aanval op Nordholt is ge
opend, tekent alleen de eigen
zwakte. Die openbaart zich
ook in de procedures die de
partijen hanteren om ge
schikte kandidaten voor ge
meenteraden, Provinciale
Staten of Tweede Kamer te
vinden. Er vindt, ondanks de
beweringen dat het wel ge
beurt, in feite nauwelijks con
trole plaats.
De partijen komen niet veel
verder dan het verzoek aan de
kandidaat om zelf een vra
genformulier in te vullen en
een gesprek met enkele par
tijbonzen te voeren. Hooguit
wordt er in partijkring nog ge
ïnformeerd of iemand de be
trokkene kent en wat het oor
deel is. Een antecedenten-on
derzoek of een formele scree
ning van betrokkene wijzen
de partijen af. Dat zou te veel
gaan lijken op een politie
staat. Bovendien vindt men
dat de kandidaatstelling een
zaak moet blijven van de par
tij waarmee verder niemand
iets te maken heeft.
Een vrij bekrompen stand
punt. Flet gaat immers om
'volksvertegenwoordigers',
mensen die namens de bur
ger in gemeenteraad, staten
of kamer zitten. De onkreuk
baarheid van deze figuren
moet vaststaan. Als de burger
er niet meer van op aan kan
dat dat het geval is, zal de af
keer van de politiek alleen
maar toenemen.
Mochten politieke partijen
zich nog steeds afvragen
waarom criminelen er belang
in stellen via hen in de raad,
staten of kamer te komen,
dan tekent dat hun naïviteit.
Als raads-, staten- of kamerlid
hoor je immers dingen vaak
eerder, ook geheimen. Zeker
als je te maken hebt met poli
tie, justitie, ruimtelijke orde
ning (bouwplannen), infra
structuur (opdrachten), belas
tingzaken, sociale zekerheid
(fraude) of vergunningverle
ning. En dat kan voor een cri
minele organisatie heel inte
ressant zijn.
