'Alleen de kat is autobiografisch'
Een hoogst wonderlijk sprookje
Boeken
Atlas van de Zangkunst
Manchester uit, Seattle in
Liefde en oorlog in den vreemde
Schroeven
Hoover ontmaskerd
Elpees en liedjes van Annie M.G. Schmidt
DONDERDAG 28 OKTOBER 1993
24
boeken
recensie rob vooren
Paul Marijnis, De zéemeermin. Uitg. De Arbeiderspers,
Amsterdam-Antwerpen 1993, 29,90.
Zoals iedereen weet, bevindt zich in Koude-
water het Tehuis voor Anomische Meisjes,
waarvan de bewoonsters gelden als 'de ho
pelooste gevallen van de Kinderdienst en
stuk voor stuk door de overheid uitgerust
met een strafblad'. Uit deze poel van kin-
derhaat laat de Leidse schrijver Paul Marij
nis in zijn debuut De zeemeermin de 14-ja-
rige Marietje ontsnappen. Met als bagage
haat, agressie en een aan liefde grenzend
ontzag voor de hardrock-zangeres Iron
Cunt neemt het meisje de bus naar Den
Haag. Al spoedig raakt het ruwe bolstertje
verzeild in de Generaalswijk, waar op het
Generaal Dekkerplein, het Musée Hose-
mond wordt beheerd door conservator Ti
tus Teriet.
Ze zijn absolute tegenpolen, Marietje en
Titus, alsof ze ieder in een ander boek thuis
horen. Tegenover Marietje - rauw straat
kind, haar eenzaamheid verdrijvend met
fantasieën, gekweld door een verleden in
liefdeloze kindertehuizen en verstopte her
inneringen aan incest en geweld - staat de
kunsthistoricus drs. Titus Teriet, een gezet
te veertiger van stand, die voornamelijk be
vreesd is voor de teloorgang van zijn muse
umpje en voor de meedogenloze witte kat
van zijn medebewoonster, een harpiste die
tijdelijk in de VS verblijft.
Via een advertentie ontmoeten deze on
waarschijnlijke tegenspelers elkaar. Ma
rietje trekt bij de ongelukkige beheerder in
om voor de kat te zorgen, en al gauw wordt
de klunzige, wereldvreemde geleerde
smoorverliefd op het kind. Hij schenkt Ma
rietje het gebruik van zijn creditcard, en -
voor wat hoort wat - Marietje verruilt haar
bed voor het zijne voor enige, aanvankelijk
behoedzame seks.
Natuurlijk is de verhouding tussen de 44-
jarige doctorandus en de 14-jarige zelfkan-
ter gedoemd. Na een korte glorietijd, als
minnaar en als-redder van Musée Hose-
mond, zal de arme Teriet 'uiteindelijk na
een lange herstelperiode worden benoemd
tot beheerder van het Aardappelmuseum in
de Groningse gemeente Nieuwe Scheerlin-
gerveld'. En Marietje? De laatste alinea's
van dit hoogst wonderlijke Sprookje varj
Liefde wijzen op een happy end, ergens!
achter de horizon, zoals het hoort.
De zeemeermin is een mooi, liefdevol de
buut, in een verrassend en vernieuwend rit-'
me, met gedachtenflarden en onaffe zin
nen. Het is een boek van de liefde, zoals die
in de puriteinse vaderlandse letteren amper
wordt beleefd. Met dat laatste heeft de op
pervlakkige lezer even moeite. Een gestu
deerde oudere heer verslingerd aan een
meisje van de zelfkant? Een sprookje, ja,
maar een om in te geloven dankzij de taal,
de humor maar vooral ook de fijngevoelig
heid en het inlevingsvermogen van Marij-
Literaire herfstsalon
Amsterdam De Stichting Internationale Feministische Boeken
beurs heeft van 5 t/m 7 november een literaire herfstsalon in
Amsterdam georganiseerd. Het evenement staat in het teken
van Nederlandstalige schrijfsters. Op 5 en 6 november vindt het
programma in de Balie plaats. Op 7 november om 12.00 uur
spreken in Paradiso zes schrijfsters van verschillende generaties.
De schrijfsters zijn Willy Corsari (1897), Elisabeth Keesing
(1911), Marga Minco (1920), Helga Ruebsamen (1934), Doesch-
ka Meijsing (1947) en Hermine Landvreugd (1967).
Kinderboeken in het theater
utrecht Een gedanste versie van 'Alleen op de wereld' en 'Asse
poester' op zijn Italiaans. Onder meer deze twee voorstellingen
zijn te zien op het festival Stuk-Lezen van 3 tot en met 10 no
vember in Utrecht. Op het programma staan ook de speciaal
voor deze gelegenheid geschreven toneelstukken te zien van
lenne Biemans, Imme Dros, Harrie Geelen, Veronica Hazelhoff,
Koos Meinderts en Lydia Rood. Stuk-Lezen wil jeugdliteratuur
en -theater met elkaar verbinden en probeert toneelversies te la
ten zien van bekende en minder bekende kinderboeken. Voor
meer informatie: 030-331343.
De zangpedagoge Ank Reinders
is een gedreven vrouw. Een ac
curate benadering van zowel de
fysiologische als de pedagogi
sche kanten van haar vak ziet ze
als het hoogste goed. Onlangs
verscheen Reinders' Atlas van
de Zangkunst. Haar initiatief
wordt in de wereld van de zang
kunst gewaardeerd. Vooral om
dat de laatste vier, vijf decennia
in het Nederlandse taalgebied
weinig praktische literatuur is
verschenen over het specifieke
vakgebied van de solozang.
In het boek heeft Reinders
reeds eeuwen ingeburgerde ter
men kritisch tegen het licht ge
houden. Sommige begrippen
heeft ze opnieuw vertaald
tractus vocalis (de ruimte tus
sen stembanden en lippen)
werd bij haar geen 'aanzetstuk'
maar 'stemweg' andere be
grippen vervangt ze of wijst ze
af in samenspraak met fonia-
ters, in de zangstem gespeciali
seerde keel-, neus- en oorart-
Atlas van cle Zangkunst is een
waardevol naslagwerk voor zo
wel de geïnteresseerde ama
teurzanger als de vakstudent.
Dit vooral omdat alle belangrij
ke theoretische en praktische
principes van het zangvak wor
den behandeld in het licht van
de jongste ontwikkelingen op
het gebied van stern-onderzoek.
Daarnaast wordt in een ABC in
gegaan op vrijwel alle belangrij
ke begrippen in de zangkunst
en wordt in het boek beschre
ven wat pedagogen uit vroegere
eeuwen hun studenten leerden.
Verder bevat het boek ruim
veertig pagina's geschiedenis
(opera, oratorium, passiemu
ziek, musical en moderne mu
ziek van de 20ste eeuw) en een
zestal bijdragen van anderen.
Zo gaat de zangeres Anna Hae-
nen bijvoorbeeld in op 20ste
eeuwse vocale technieken en
beschrijft de zanglerares Maja
Schermerhorn de relatie tussen
yoga en zang. Zangpedagoge
Maria Rondèl schreef een bij
drage in het boek over het
stemgebruik in de lichte mu
ziek, de popmuziek en de jazz.
Reinders veelzijdige benadering
en open houding dwingen in
kringen van zangers ongetwij
feld respect af.
Paul Marijnis debuteert met een ontsnapte zeemeermin in Den Haag:
Paul Marijnis maakt op zijn 47-ste zijn debuut met De
zeemeermin, een sprookje. Reden waarom de Leidse au
teur zich weinig illusies maakt over een goede pers. „Ne
derland is een stijf en ernstig land. Als ik had gezegd dat
De zeemeermin autobiografisch is, dan was er niets aan
de hand geweest. Maar nu ik het verzonnen heb, reage
ren de mensen met 'huuh'. Het is net als met het voorle
zen van kinderen. Als je zegt dat het verhaal echt is ge
beurd, dan is het goed."
Zijn eerdere romans keurde
Marijnis zelf af. ,,Te doordacht
en te dik." Hij geeft het formaat
van een antieke statenbijbel
aan. ,,Ik ben geen dikke boe
kenschrijven Ik heb uit De zee
meermin veel geschrapt en het
is nu 185 pagina's. Het volgende
boek moet nog dunner. Ik hou
niet van te veel intriges, te veel
personages. Het gaat me om de
bewoordingen."
„Ik bekommer me al hele
maal niet om de strekking.
Want welk boek heeft nu een
strekking? Ja, dat de wereld
slecht is en het leven niet leuk.
Maar om dat nou de strekking
te noemen? Dat is me te ab
stract. En ik ben net als hoofd
persoon Marietje. Alles wat ik
niet in mijn zak kan steken, is
abstract. Literatuur is ook tot
iets abstracts gemaakt. Het is
vermomd als godsdienst, het
hogere. Terwijl literatuur ge
woon het vertellen van een ver
haal is dat mensen zo geraffi
neerd mogelijk probeert mee te
nemen en niet meer dan dat."
„Ik heb leren schrijven in de
tijd dat ik bij NRC Handelsblad
op de kunst werkte. Ik had eerst
Nederlands gestudeerd. Dat is
het laatste wat je moet doen als
je wilt schrijven. Ik had bij die
krant een baas die zei: schrijf.
En dat werkte. Inspiratie en dat
soort kletskoek is voor ama
teurs. Schrijven is discipline. En
dat leerde ik op die krant.
Schrijven is ook je onderbewus
te laten werken. En daar moet je
je vooral niet mee bemoeien."
Kat
,,De zeemeermin gaat over een
liefdesgeschiedenis tussen een
intellectueel van middelbare
leeftijd, Titus Teriet, en een ge
stichtsmeisje van 14, Marietje.
Een liefdesgeschiedenis geba
seerd op misverstanden. Ze we
ten niet wat er omgaat in de an
der. Het is een sprookje. Het
enige autobiografische is de kat
waar Marietje op past. Ik heb
ooit een witte kat gehad. Het
beest was doof en aan één oog
blind en toch beheerste het de
hele buurt. Die kat kon ook
plotseling zijn nagels in je
slaan."
Toen ik besloot een liefdes
geschiedenis te schrijven, wilde
ik de kloof tussen de personages
zo groot mogelijk maken. Want
over een gelukkig huwelijk is
niet zo veel te vertellen. Ik heb
Marietje wettelijk minderjarig
gemaakt. Dat heeft iets stouts
maar het was ook om de kloof
groter te maken. Marietje komt
van nergens. Ze heeft ook geen
achternaam. Alle andere namen
zijn vissennamen die de zee
meermin omgeven."
„Namen moeten zin hebben,
Paul Marijnis: „Overal waar Marietje gaat is er sprake v
iets betekenen en niet uit het
telefoonboek zijn geplukt. Dat is
voor mij van groot belang. Ma
rietje is een zo gewoon mogelij
ke naam. Het komt van Maria.
Dat betekent aan de ene kant
bitter en volgens anderen 'van
de zee'. Overal waar Marietje
gaat, is er sprake van vocht. Re
gen, bier, bloed. Achteraf dacht
ik: dat past verdomd goed bij
„Een zeemeermin is een we
zen uit twee werelden. Wat is
Marietje? Ze is geen klein kind.
Dat neemt niet weg dat ze zeer
kinderlijke trekjes heeft. En ze is
geen volwassen vrouw. Ze is net
als alle mensen, niet gemaakt
uit één stuk. Marietjes cynisme
doet haar de das om. Aan de
andere kant is ze niet cynisch
genoeg om te weten waar ze
zich mee inlaat. Ze ziet niet dat
Titus verliefd op haar is."
Oneerlijk
„Titus, ik ken maar één Titus.
Dat is het zwakke zoontje van
Rembrandt. Het is een zelfpor
tret, een ka'rikatuur van mezelf.
Hij is zeer oneerlijk tegen zich
zelf. In hoge mate. Hij bedenkt
van alles en doet vervolgens!
niets. Hij neemt zich voor Ma
rietje Frans te leren. Maar doet;
hij dat? Nee. Hij duikt met haar!
in bed op het eerste beste mo
ment dat zich aandient. Terwijl;
hij dat eerder als dégénéré be
schouwde. Titus weet eigenlijk;
niet wat er aan de hand is. Hij is
geen stakkerd, nee. Maar eeni
sufferd? Ja."
recensie hans keuzers
Oor's eerste Nederlandse Pop Encyclope
die 1994 9e editie, redactie Frans Steens-
ma Uitgeverij Argus. 49,50.
Om de twee jaar brengt het
popblad Oor een herziene ver
sie uit van hun eerste Neder
landse Popencyclopedie. Bij de
negende editie verontschuldigt
hoofdredacteur Frans Steensma
zich in het voorwoord bij voor
baat voor het ontbreken van
een aantal namen. Zelfs grote
gevestigde namen uit het verle
den - Buffalo Springfield, Elec
tric Light Orchestra - vallen
door ruimtegebrek weg. De re
dactie is geneigd om steeds
meer met totaaloverzichten (de
r Oor's Popencyclopedie heeft hun geschiedenis vast gelegd voor het nageslacht.
gebruikelijke landenoverzich-
ten, verschillende soorten mu
ziek etc.) te werken om toch
maar zoveel mogelijk groepen
te vermelden. Veel meer dan
een korte typering blijft er dan
voor de bandjes in deze over
zichten niet over.
De opkomende Nederlandse
groepen krijgen opvallend veel
ruimte. De in het buitenland
doorgebroken Betty Serveert
verdient zeker zo'n vermelding.
De aandacht voor groepen als
de rapgroep Osdorp Posse en
de pretpop van Pater Moes-
kroen zijn meer dan discutabel.
De vorige editie stond bol van
de nieuwe Engelse Manchester
bandjes. Groepen als the Farm,
E.M.F en de Happy Mondays
moeten in deze editie genoegen
nemen met miniscule stukjes in
totaaloverzichten of ontbreken
zelfs totaal. De nieuwe encyclo
pedie staat meer in het teken
van de grunge. De voortrekkers
van deze belangrijke nieuwe
stroming - Alice in Chains, Pearl
Jam en vooral Nirvana - krijgen,
gezien hun beperkte oeuvre,
echter te. veel ruimte toebe
deeld.
Een goede gewoonte is om bij
iedere editie het fotomateriaal
geheel te vernieuwen. Buiten
een aantal verassende foto's -
een angstaanjagende Nick Cave
en Paul McCartney met eigen
pa - kiest men teveel voor de
standaardposes.
De ontwikkelingen in de pop
muziek gaan razendsnel. De
groepen Thelonious Monster -
met de weirde zanger Bob For
rest - en het Nederlandse Got
cha! worden voor het eerst ver
meld in deze editie, maar zijn
ondertussen net na het sluiten
van de deadline alweer uit el
kaar. Wat dat betreft geven de
afzonderlijke edities een prima
tijdsbeeld en zeker een mooie
momentopname van de heden
daagse popmuziek.
recensie nico keuning
Paul Theroux, Soerabaja Atlas, 29.90
Joop van den Berg, Bersiap. Bzztöh,
Wie aan reizen denkt, denkt on
middellijk aan Paul Theroux.
Niet alleen aan diens prachtige
en uiterst komische The great
railway bazaar, maar ook aan
zijn andere romans en verhalen
die op alle plaatsen van de we
reld spelen.
Uit twee eerdere verhalen
bundels Sinning with Annie
and other stories. 1972, World's
end. and other stories, 1982)
stelde uitgeverij Atlas een Ne
derlandse bundel samen onder
de voor (koloniaal) Nederland
aansprekende titel Soerabaja.
Hondsdagen, zoals het beste
verhaal van deze bundel heet,
was een veel betere titel ge
weest voor deze broeierige en
fatale liefdesverhalen.
Al in het eerste verhaal
'World's End', zijn er huwelijks
problemen in een Amerikaans
gezinnetje, dat zich in een
'doodse, afgelegen wijk in Lon
den' heeft gevestigd. De sfeer in
dit verhaal is benauwend en
wordt tegen het eind zelfs bizar.
Ook door het abrupte open ein
de blijf je als lezer nog enige tijd
met dit verhaal in je maag zit-
De andere verhalen zijn com
positorisch en qua plotting ster
ker. Bij voorbeeld 'Blank gewe
ten', dat in Afrika speelt en
waarin de hoofdpersoon door
onschuldig uitziend cadeau een
vreselijke ziekte oploopt. Mooi
treurig is 'Gastspreker', waarin
de verveling van een echtpaar
in het buitenland centraal staat.
Pure nostalgie, hoe contro
versieel ook, voor de Neder
lands-Indische verhalen die on
der de titel Bersiap zijn versche
nen. Na de bevrijding van de
Nederlanders uit de Jappen
kampen was de oorlog in Indo
nesië nog lang niet afgelopen.
Het nationalisme dat al voor de
Japanse bezetting wortel had
geschoten, stak na de capitula
tie van Japan onstuitbaar de
kop op. Er ontbrandde een oor
log die aan Nederlandse en
Indonesische kant tot beestach
tige gewelddadigheden leidde.
De politionele acties van de Ne
derlanders doen in veel opzich
ten denken aan het door angst
en wraak gevoede optreden van
Amerikaanse soldaten in Viet-
In Bersiap wordt 'onze' kolo
niale oorlog in verhaalfragmen
ten van twee kanten belicht
door Indonesische en Neder
landse schrijvers, onder wie
Hans Vervoort, Mochtar Lubis,
A.L. Schneiders (nu ambassa
deur van Nieuw Zeeland),
Roshwitha Djajadiningrat, Beb
Vuyk en Pramoedya Ananta
Toer.
Verplichte achtergrondlec-
tuur voor wie de film Oeroeg
gezien heeft.
Voor sommige is het as-
woesndag
met een kruisje op hun
kop
andere zijn net een
spaarpot
want daar zit een gleufje
op
de
Het zijn vast al hele ou-
die rimpels op hun
huid
rechtsom draai je ze
naar binnen
linksom draai je ze er
uit.
Dit rijm op schroeven is
te vinden in Pristna kant
en-klare sinterklaasge
dichten van Ron en Wim
Schroder. Het boek biedt
voor 14,90 ruim 450 rij
men. Bovendien kan men
in de lijst artikelen ideeën
opdoen voor een origineel
geschenk, aldus uitgeverij
Spectrum.
recensie willeke heukoop
Anthony Summers. Het J Edgar Hoover
dossier. Vertaling Pieter Janssens. Uitgeve
rij M P, Weert, 49,90.
J. Edgar Hoover werd in 1924,
nog geen dertig jaar oud, be
noemd tot directeur van de FBI,
de Federal Bureau of Investiga
tion. Dat bleef hij tot zijn dood
in 1972. Hoover leidde de FBI
onder acht presidenten. Hij was
tijdens zijn leven al een legen
de. De Ierse journalist/schrijver
Anthony Summers wierp hem
hardhandig van zijn voetstuk
met zijn Het Edgar Hoover
dossier.
Voor zijn lijvige boek bestu
deerde hij talloze, voorheen ge
heime, dossiers en documenten
en interviewde hij ongeveer
achthonderd mensen die in
welke relatie dan ook met
Hoover stonden. De Ier, ook
verantwoordelijk voor de
spraakmakende biografie God
dess over Marilyn Monroe, eta
leert Hoover als een man die
heel wat te verbergen had. De
FBI-directeur, die welhaast ob
sessief zijn vak uitoefende,
bleek er een dubbelleven op na
te houden.
Zonder te vervallen in al te
smeuïge verhalen, vertelt Sum
mers over de langdurige homo
seksuele relatie die Hoover met
zijn FBI-assistent Clyde Tolson
had. Hij tekent Hoovers seksue
le uitspattingen met kleine jon
gens op uit de mond van een
geloofwaardige getuige in de
vorm van Susan Rosenstiel, we
duwe van de drankmagnaat Le
wis Solon Rosenstiel. Zij maakte
de in sexy vrouwenkleding ge
hulde directeur meer dan eens
mee tijdens een orgie.
De seksuele geheimen van dé
FBI-directeur zijn wellicht de
spraak- en smaakmakers van
het boek; de manier waarop hij
zijn functie als FBI-directeur
misbruikte verdient ook de no
dige aandacht. Hoover wordt
neergezet als een bedrieger die
zich met FBI-gelden verrijkte en
er riant vakantie van vierde met
zijn vriend Tolson. Hij legde
'beerputten' van informatie aan
om mensen die hij niet kon zet
ten te chanteren (onder andere
de vermoorde president John F.
Kennedy). Het bestaan van een
maffianetwerk in de Verenigde
Staten ontkende hij jarenlang.
Summers' boek is genade
loos: alleen al omdat het zo ge
detailleerd en, door het grote
aantal 'getuigen' dat hij citeert,
Voormalig FBI-directeur Hoover hield
overtuigend is geschreven.
Doordat hij de FBI-directeur
door het hele boek opvoert als
Edgar (om hem tot sterfelijke
proporties terug te brengen,
zoals hij zelf verklaart) is het
soms moeilijk Hoover serieus te
nemen. Alleen al door het ge
bruik van slechts de voornaan
van een man die toch legenda
risch te noemen is, heeft he
boek een cynische ondertooi
meegekregen. Die is, gezien d
inhoud ervan, niet misplaatst.
De Leidse Sleuteltjes, Kinder
koor Pippeloentje, de Damrak
kertjes. de Schellebellen, Henk
van der Velde's kinderkoor,
KRO-omroepkoorde Karekieten
en de Merels (Vara). Zeven kin
derkoren die in de jaren vijftig
en zestig de sterren van de he
mel zongen op teksten van An
nie M.G. Schmidt. De groei en
bloei van deze muziekgezel
schappen is nu opgetekend
door Peter Oosterhout in Op el
ke 33 minigroove, de discografie
van Schmidt.
Het boek geeft een overzicht
van al haar liedjes die ooit op
plaat zijn gezet. Zo'n 200 elpees
en singletjes staan beschreven
naast 350 liedjes en 25 gespro
ken teksten. Naast de geschie
denis van de kinderkoren ko
men ook andere vertolkers van
haar liedjes aan bod zoals Hetty
Blok, Leen Jongewaard, Wim
Sonneveld, Lia Dorana en Con-
ny Stuart. Een ander hoofdstuk
is gewijd aan Schmidt's televi
sieseries als Pension Homme
les, de Familie Doorsnee en Ja
zuster Nee zuster.
De musicals worden bespro
ken en ook de plaatjes die in de
jaren zestig gratis waren te krij
gen bij waspoeder en chocola
de. Recensies, oude reportages
en illustraties van de platenhoe
zen proberen het beeld va;
Schmidt te completeren. In he
boek zijn ook de componiste
van de diverse liedjes opgenc
men. Op elke 33 minigroove
te bestellen 31 gulden 25,- e
6,- verzendkosten) over te m«
ken op girorekeningnumme
4150522 t.n.v. Peter Oosterhou
Tichelweg 6, 7523 AL Ensched
onder vermelding van 'discc
grafie'.
