Verbod op jacht in duinen
Wolf keert terug
in Duitse bossen
Over leven
HETVELD
Jï
fev'iho,
Feest rond
biologische Een echte knot kan niet zonder kapper
tulpebol
Ook Noordwijks bos 'schitterend'
Knokken voor knotten
WOENSDAG 27 OKTOBER 1993
Informatie over schoonmaakmiddelen
alphen aan den run De milieugroep Rein Alphen' houdt donder
dag 29 oktober een informatie-avond over 'schone' schoon
maakmiddelen en wasmiddelen. Wie wil weten hoe deze midde
len zijn samengesteld en wat de consequenties van het gebruik
ervan zijn voor gezondheid en milieu, kan terecht in Het Open
Venster aan de Paradijslaan 3a. Aanvang 20.00 uur.
'Blijven investeren in onderzoek'
wapeningen Bloembollenkwekers moeten blijven investeren in
rassen die resistent zijn tegen ziekten en in verbetering van ver
meerderingstechnieken. Ook na 1995, het jaar waarin het 'ur
gentieprogramma' afloopt. Overheid en bedrijfsleven stelden 12
miljoen gulden beschikbaar voor dit programma, waardoor te
lers milieuvriendelijker moeten werken. De boodschap om met
de onderzoeken door te gaan gaf J. van der Veen, voorzitter van
het Produktschap voor Siergewassen, de bezoekers van een stu
diedag over het urgentieprogramma mee. De bijeenkomst werd
onlangs gehouden in Wageningen.
Roevéél het er zijn weet nog
niemand, maar dat de wolf te-
TUg is in de Duitse bossen staat
vast. In DDR-tijden slaagde een
enkele wolf er wel eens in via de
zWaar bewaakte grens met Po-
lén het land binnen te komen
maar deze dappere uitbraak
eindigde vrijwel zonder uitzon
dering met een DDR-kogel in
het fraaie vel.
Sinds de Duitse hereniging
zijn niet alleen de grenzen ge-
ópend maar valt de wolf ook
ónder de beschermde diersoor
ten. In Polen is dat al sinds 1977
het geval en daar hebben de
wolven zich dan ook drastisch
vermeerderd. Menige wolf die
het in zijn roedel niet tot leider
heeft gebracht, trekt nu via de
eeuwenoude wolfspaden naar
het Westen en vindt in de Oost-
duitse deelstaat Brandenburg
met zijn uitgestrekte, ongerepte
bossen vol wild, een luilekker
land.
Bijna twee jaar geleden gin
gen de eerste geruchten als een
lopend vuurtje over het vlakke
Oostduitse land en door de
duistere bossen. Jagers en na
tuurvrienden onderdrukten
juichkreten: een wonder was
geschied, de wolf was terug. Of
ficieel werd er het zwijgen toe
gedaan. De snelle, elegante vier
voeter met zijn markante kop,
zijn barnsteenkleurige ogen en
zijn schitterende gebit, geniet
immers een miserabele reputa-
het imago van de wolf op te vij
zelen en tegelijkertijd zijn voort
bestaan in de Oostduitse bossen
veilig te stellen. Maar de tijd be
gon te dringen, zeker nadat het
aantal meldingen snel toenam.
Wolven werden rond de Duitse
hoofdstad Berlijn gesignaleerd.
Een paar jagers, die meenden
een verwilderde hond te heb
ben geschoten, stelden vast dat
ze een wolf hadden geraakt. Op
de rondweg om Berlijn kwam
een wolf onder een auto, buiten
ide stad werd er een ontdekt in
een kelderingang. Omdat het
beest volgens een dierenarts
verlammingsverschijnselen ver
toonde, werd het afgemaakt.
Maar de wolf was niet honds
dol, hij had alleen een gebroken
heup overgehouden aan een
botsing met een auto.
VILLEM SPIERDIJK. 071 -356439 PLV -CHEF MElNDERT VAN DER KAAIJ. 071-356442
De kranten maakten er mel
ding van en dus moesten de au
toriteiten nu wel iets onderne
men. En dat gebeurde deze
week. De deelstaat Branden
burg heeft anderhalve ton vrij
gemaakt om het project wolf te
begeleiden. Voorop staat dat de
angst bij de burgers weggeno
men wordt, dat het bestand
wordt geteld en gelokaliseerd èn
dat boeren en schaapsherders
die vee kwijt raken, schadeloos
worden gesteld.
In de uiterst dun bevolkte
deelstaat (nog geen 90 inwoners
per vierkante kilometer) is vol
gens de 'Wildbiologische Maat
schappij München', die het pro
ject coördineert, plaats voor 200
wolven. Directeur Christoph
Promberger had het bij de pre
sentatie over een „uniek pro
ject, waarmee Brandenburg in
ternationaal voorop loopt bij
het streven bedreigde diersoor
ten te redden".
Roodkapje
Ook de'jagersvereniging Bran
denburg staat materieel en im
materieel achter de actie. Voor
zitter Wilhelm Müller zei over
de gevaren voor de mens:
„Wandelaars zullen eerder
Roodkapje tegenkomen dan
een wolf'. Hij voegde daaraan
toe dat de wolf onvoorstelbaar
schuw is, mensen steeds uit de
weg gaat en door zijn fabelach
tige gehoor elk gevaar royaal op
tijd signaleert.
Promberger: „Een wolf kan
bij windstil weer elke voetstap
binnen een straal van 15 kilo-
i meter horen",
imago Voorlopig zijn de Oostduitse
Achter de schermen werd ge-wolven individualisten. Roedels
werkt aan een programma om bestaande uit vijf tot acht die-
W* - doi
hl' f op te Ie/en. oerwoud dus in het
I- •-i'-.'.i Nederland^li^ntHl^i^^
Wie zijn neus nu buiten de deur
steekt, ruikt de echte herfst. Een
aardse, vochtige lucht, zoals je
die in de rest van het jaar eigen
lijk nooit ruikt. Er zit iets van
noten in en je vermoedt ook
paddestoelen. Die lucht doet
me altijd weer denken aan zo'n
zelfde herfstdag een jaar of wat
geleden, toen ik op bezoek was
in een ongelooflijk mooi bos bij
Bremen in Noord-Duitsland.
vraagt zich natuurlijk af: wat
doet die man in hemelsnaam in
een bos in de buurt van
Bremen?
Dat bos bij Bremen is een heel
bijzonder bos. Bij de ingang
staat een simpel bordje, met in
hout uitgesneden Gotisch aan
doende letters. 'Urwalt' staat er
In het Zuidhollandse duingebied staan hier en daar palen die duidelijk aangeven dat het jachtrecht berust bij het Koninklijk Huis.
ARCHIEFFOTO WIM DIJKMAN
Staatssecretaris Gabor stelt Stichting Duinbehoud in gelijk
den haag/katwuk.
Staatssecretaris Gabor (natuubeheer) heeft met onmid
dellijke ingang de jacht in de duingebieden Berkheide en
Coepelduinen tussen Noordwijk en Wassenaar laten stil
leggen. Hij nam deze beslissing op aandringen van de
Stichting Duinbehoud uit Leiden, die een week geleden
schriftelijk om een verbod verzocht. Bij voorzitter R. Lens
van Wildbeheereenheid Hollands Duin is overigens nog
niets over het jachtverbod bekend.
nument. De Wildbeheereenheid
Hollands Duin zou volgens de
stichting echter toestemming
hebben gekregen om in het ge
bied te jagen op grond van oude
afspraken.
„Zij beroepen zich op vage
mondelinge afspraken met
Staatsbosbeheer uit het verle
den en hebben op basis daar
van kort geleden van Staatsbos
beheer toestemming gekregen
om te mogen jagen", aldus
Mare Janssen van de Stichting
annet van aarsen
In de twee duingebieden werd
gejaagd zonder dat daarvoor
een vergunning in verband met
de Natuurbeschermingswet was
afgegeven. Die vergunning is
volgens de Stichting Duinbe
houd wél nodig omdat Berkhei
de en de Coepelduinen - in to
taal duizend hectare groot - be
gin vorig jaar werden aangewe
zen als beschermd natuurmo-
Duinbehoud. „Die mondelinge
afspraken zijn echter geen re
den om de wettelijke regels uit
de Natuurbeschermingswet te
negeren. De feitelijke overeen
stemming met Staatsbosbeheer
over de jacht is immers pas in
augustus van dit jaar bereikt
met de vaststelling van het wild-
beheerplan. Meer dan een jaar
daarvoor waren de duinen al
aangewezen als natuurmonu
ment."
Volgens Janssen zouden de
tien jagers van de wildbeheer
eenheid inmiddels 'flink' heb
ben gejaagd in Berkheide en de
Coepelduinen, waardoor 'tallo
ze onschadelijke dieren het
loodje hebben gelegd'.
R. Lens van de wildbeheer
eenheid ontkent met klem dat
er 'illegaal' is gejaagd in de Coe
pelduinen en Berkheide. „Wij
zijn wettelijk in lijn met de re
gels", zegt hij. „De Stichting
Duinbehoud bezorgt iedereen
extra werk."
Bij Staatsbosbeheer in Zeist is
inmiddels wél bericht van het
ministerie binnen over het
jachtverbod. Woordvoerder J.
de Vos zou er overigens niet
raar van opkijken als de jacht in
de twee duingebieden gewoon
kan worden voortgezet wanneer
de wildbeheereenheid alsnog
een vergunning aanvraagt. „De
jacht wordt niet stilgelegd om
dat de wildbeheereenheid daar
verkeerd bezig is maar omdat er
juridisch iets niet klopt. Volgens
de criteria die Staatsbosbeheer
hanteert is de jacht in de Coe
pelduinen en Berkheide abso
luut niet schadelijk voor de
wildstand."
Nederlands. Nu vind ik die be-
nigszins overdre-
toch geeft het een
hoe uniek het bos
niet groter dan
25 hectare, maar het is één
de weinig overgebleven
stukken bos in Europa, waar
nooit iets menselijks is gebeurd.
Waar bosbouwers nooit een
kans hebben gekregen. En waar
je dus nog een beetje kunt proe
ven, hoe de Europese wouden
er ooit moeten hebben uitge
zien.
Ik kan u verzekeren dat de aan
blik van zo'n oerbos tussen aan
halingstekens indrukwekkend
is. Reusachtige eiken en beuken
staan er, met stammen die een
omtrek van enkele meters heb
ben. Maar er liggen ook enorme
woudreuzen ondersteboven of
half ingestort, die nooit door
een nijvere boswachter of hout
hakker zijn opgeruimd. Er lig
gen afgebroken takken van een
meter dik op de grond, maar
ook een kapitale eik van vier
honderd jaar blijft liggen waar
hij ooit - jaren geleden - door
een storm is ondermijnd.
U kunt zich wel voorstellen hoe
het wemelt van de natuurlijke
houtopruimers in dat woud:
schimmels, zwammen en pad
destoelen. Ongelooflijke aantal
len in de meest uiteenlopende
soorten. In dat oerwoud zag ik
voor het eerst de paddestoel,
waar ik al zo lang naar had uit
gekeken: de groene knolama-
niet. Sommige fascinerende
soorten ben je al zó vaak in
boekjes tegengekomen dat je
hem - als je hem in werkelijk
heid ziet - met een schok her
kent. De aanblik van de groene
knolamaniet in het écht gaf me
die sensatie. Niet alleen vanwe
ge de herkenning, maar meer
nog door de wetenschap dat
daar voor mijn neus de allerge
vaarlijkste. de allergiftigste van
alle paddestoelen van het wes
telijk halfrond stond.
Elk jaar nog sterven er mensen
door het eten van deze padde
stoel, omdat die enigszins doet
denken aan een champignon.
En toch is zijn hoed bleek olijf
groen en zijn de plaatjes onder
de hoed helderwit, in plaats van
donker gekleurd. Een vergifti
ging door de groene knolama
niet zorgt voor een afgrijselijke
doodstrijd. Helaas treden de
eerste verschijnselen pas uren
na het eten van de groene kno
lamaniet op, als er geen kruid
meer tegen is gewassen: afschu
welijke maagkrampen, braken
en tenslotte de dood.
En geloof de oude fabeltjes niet
van het zilveren lepeltje dat
zwart zou kleuren bij het koken,
of dat andere verhaal dat u een
paddestoel zou kunnen eten als
konijntjes of eekhoorns er ook
van hebben geknaagd. Het zou
u in het geval van de groene
knolamaniet wel eens aardig
kunnen opbreken.
ton in t veld
Bacteriën reinigen vuile grond
amsterdam
Met olie en aromaten verontrei
nigde grond in de Amsterdamse
Petroleumhaven wordt op een
biologische manier schoonge
maakt: bacteriën breken de
oliën af. Dat gebeurt in twee ge-
isoleerde hallen, waarin de tem
peratuur en vochtigheidsgraad
geregeld kunnen worden. De
moderne installatie is vorige
week officieel geopend.
Oude bomen zijn stuk voor stuk mini-natuurreservaten
ren zijn nog niet gesignaleerd.
De natuurbeschermers hopen
dat hun programma ertoe bij
draagt dat ook dit binnen af
zienbare tijd gebeurt en er dus
voor het eerst sinds 1848 jonge
wolfjes in de vrije natuur op
Duits grondgebied worden ge
boren.
Het bestand zou overigens al
sneller kunnen groeien dan de
autoriteiten lief is. In sommige
Russische kazernes in de ex-
DDR zouden soldaten wolven
als huisdier houden. De oppas
ser van een dierentuin meldde
onlangs dat een soldaat hem
twee welpen te koop had aan
geboden.
Gevreesd moet worden dat zij
hun dieren vrijlaten als de tijd
gekomen is voor de aftocht naar
het vaderland.
leiden/regio»
Met veel feestvertoon plant ge
deputeerde J. Achterstraat dins
dag 2 november in de Wierin-
germeer een biologische tulpe
bol. Dit is de eerste aanzet voor
de biologische teelt van bloem
bollen in Nederland op grote
schaal. Twee telers hebben in
middels de bloembollenteelt
zonder kunstmest en bestrij
dingsmiddelen ter hand geno
men: maatschap Postema met
tulpen in de Wieringermeer en
M. Kuip met narcissen op Texel.
De biologische tulpen van Pos
tema werden onlangs op de na
tionale tentoonstelling van
bloembollen in Lisse te koop
aangeboden.
Het koninklijk landgoed De Horsten in Wassenaar met het voormalige jachthuis van prins Hendrik, thans
theepaviljoen, omgeven door bomen die het zo goed doen na de overvloedige regenval.
ARCHIEFFOTO WIM DIJKMAN
noord wijk»esdoorns. „Maar ook de vlier en kardinaalsstruik
staan er florissant bij, wat zonder meer is te dan
ken aan het vele water en de koelte die in combi
natie weer betere voeding opleveren", aldus de
boswachter.
Gielen: „Het vochtige weer is daarbij goed voor
de ontwikkeling van schimmels die positief of ne
gatief kunnen inwerken op de gezondheid van
bomen. Dat kun je met het blote oog niet waar
nemen, ze zitten in de grond en in het hout. Het
kan niet anders dan dat de positieve schimmels
de overhand hebben want het bos staat er inder
daad schitterend bij."
gpd/bert de jong
Als stille wachters doemen ze
op uit de ochtendnevel. Een rij
hoogbejaarde knotwilgen. Gril
lig gevormd, scheefhangend bo
ven de poldersloot. Met mis
vormde koppen en warrige,
rechtop staande pruikebollen.
Groezelige baarden van korst
mos, opengespleten lijven.
Wonderlijke, maar hooggewaar
deerde stoffering van het steeds
eentoniger wordende agrarische
cultuurland. Oude knotbomen -
ze kunnen honderd jaar worden
- zijn zeldzaam. De knot is de
moderne landman al lang niet
meer van nut en dus tot last.
Met als straf: verwaarlozing tot
de dood er op volgt.
In de af en toe hoog oplopen
de discussie over natuur- en
landschapsbeheer neemt de
knotboom een eigen plaats in.
Op veel plaatsen is het netjes
aangeharkte landschap zeer ge
diend met mensen die hun
handen thuis leren houden en
ruimte bieden aan spontane,
natuurlijke processen. Weg met
het groene keurslijf van hark en
schoffel, spade en bijl. Maar de
knotboom is en blijft het pro-
dukt van mensenwerk. En net
als de weidevogels, die niet bui
ten agrarisch beheer door de
mens kunnen, kan het eco-sys-
teem van de knotboom het
evenmin stellen zonder mense
lijke zorg.
Als oogstrelend landschaps
element, met een bijzondere
natuurwaarde, kunnen knotbo
men (vooral wilgen, maar ook
essen, elzen, eiken en populie
ren) een belangrijke bijdrage le
veren aan de groene doorade
ring van het landelijk gebied.
De knotboom is als fenomeen
al minstens zo oud als de weg
naar Rome. Uit bodemvondsten
blijkt dat de mens al vóór de
jaartelling wilgetakken in de
grond stak en knotte. Van de
twijgen werden allerlei ge
bruiksvoorwerpen gemaakt en
huizen gebouwd. Takkenbossen
werden benut als brandhout,
dikke staken waren geschikt als
palen of stelen voor gereed
schap. Wilgetenen konden ver
der gebruikt worden voor de be
scherming van oevers, jonge
twijgen waren prima veevoer.
Eigenlijk pas na de Tweede We
reldoorlog raakte in Nederland
de knotboom zijn economische
functie als leverancier van ge-
riefhout geheel kwijt. Olie, gas
en niet te vergeten tropisch
hardhout namen het roer over.
Kappersbeurt
Een goeie knot ontstaat niet zo
maar. Na het planten van de
jonge staak wordt die enkele
meters boven de grond afgezet
(geknot). Eens in de drie a vijf
jaar krijgt de pruikebol een in
grijpende kappersbeurt, waar
door bovenaan de stam grillige
knoesten ontstaan. Als knotbo
men niet meer onderhouden
worden, groeien ze uit. Het
evenwicht tussen pruik en stam
raakt zoek en vroeg of laat valt
de topzware boom ten prooi
aan een hevige rukwind. Ver
waarloosde, geheel verrotte en
omgevallen knotbomen accen
tueerden lange tijd de verloede
ring van het agrarisch land
schap.
Knotbomen moeten lekker
ruig en vooral niet te netjes ge
snoeid worden. Ze kunnen te
gen een stootje. Op den duur
gaan de knoesten dan inrotten
en vormt de knotboom holtes.
Vaak splijten de stammen van
vooral wilgen open. In de rotte
plekken hoopt zich dood mate
riaal op, dat een ideale voe
dingsbodem is voor allerlei
planten.
In de holtes die de knotboom
vormt en in de pruikebol bo
venaan de starp vestigen zich
vogels, insekten en dieren. Ou
de knotbomen hebben heel ho
ge natuurwaarden. Het zijn in
feite stuk voor stuk mini-na
tuurreservaten. Meer dan tien
soorten vogels gebruiken knot
bomen als nestplaats. Scheef
hangend boven de poldersloot
zijn knotwilgen in trek als
broedplaats bij wilde eenden. In
de holtes en knoesten broeden
onder meer graag mezensoor-
ten, ringmussen, holenduiven
en gekraagde roodstaarten.
Knoestige knotten verlenen
gul onderdak aan muizen,
vleermuizen, bunzings. In inge-
rotte knoesten kunnen boven
dien allerlei soorten wilde plan
ten en struiken groeien: varens,
dagkoekoeksbloem. paarde
bloem. wilgeroosjes flui-
tekruid, stinkende gouwe, mos
sen, alsmede vlierstruiken, ro
zenstruiken en meidoom. Er is
zelfs een slakkensoort, het knot
wilgslakje. dat vrijwel uitslui
tend in en rond knotbomen
aangetroffen wordt.
Het regenachtige en vrij koele weer in de tweede
helft van de zomer heeft de vitaliteit van de bos
sen inderdaad gunstig' beïnvloed. De stichting
Natuurmonumenten is het eens met het kersver
se rapport van het ministerie dat natuurbeheer in
zijn portefeuille heeft.
De Noordwijkse boswachter Mart Gielen die
naast de Koepelduinen ook het bosrijke gebied in
het Hollands Duin beheert ziet met eigen ogen de
verbetering van onder andere eiken, beuken en
leiden/regio.
Op het landgoed Elsenhove in
Amstelveen begint zaterdag de
landelijke actie 'knokken voor
knotten'. Een initiatief van de
stichting Landelijk Overleg
Natuur- en Landschapsbeheer
(LONL). Op zes achtereenvol
gende zaterdagen, tot en met
11 december, zullen vrijwilli
gers per provincie minimaal
tweehonderd nieuwe knotbo
men planten. Op 20 november
nemen de provincies Zuid-
Holland en Utrecht het esta
fettestokje over. LONL wil de
knotboom via deze landelijke
plant-estafette 'uit het ver
domhoekje halen'. Op Elsen
hove zullen door vrijwilligers
van de stichting Vrijwillig Na
tuur- en Landschapsbeheer
(VLNB) enige tientallen nieu
we knotwilgen geplant wor
den.
j,
Oude knotbomen zijn zeldzaam. De knot is de moderne landman al lang niet meer van nut en dus tot last.
FOTO ARCHIEF
