UIT
9
'Musical-componisten zijn belazerd, unfair behandeld'
Verbijsterende machtsstrijd
tussen bewoners en begeleiders
Rtv show
Confrontatie met nazisme
WOENSDAG 27 OKTOBER 1993
Gail Gilmore zingt Gershwin en jazzy composities
Het jaar 1994 is het
Gershwin-jaar. En
Gail Gilmore, als
operazangeres met name in Eu
ropa de laatste jaren een rijzen
de ster, was persoonlijk net toe
aan hel verbreden van haar re
pertoire. Vandaar: 'Gail Gilmore
sings Gershwin'. Zo heet ook
haar CD. Met daarop, naast ari
a's uit Porgy and Bess, ook jazzy
composities als I got rhyth'm en
Someone to watch over me.
Met name aan de jazzy songs
moet je even wennen, als je ze
hoort uitvoeren door haar klas
siek geschoolde stem. Maar Gail
is ervan overtuigd dat dat alle
maal te maken heeft met voor
oordelen. Ze doet er in haar
persoonlijk leven veel aan om
het voetstuk waarop operazan
gers zo vaak worden geplaatst,
af te breken. Ze koketteert met
snelle auto's en naar verluidt
rookt en drinkt ze dat het een
lieve lust is. Het valt allemaal
wel mee, maar haar boodschap
is duidelijk: het vakje waarin
opera en operazangers worden
geplaatst is kunstmatig.
Ze woont sinds '74 in Frank
furt. ,,Kijk, op een bepaald mo
ment drongen een paar dingen
tot me door toen ik rondkeek in
Europa, praatte met collega's,
me verdiepte in diverse cultu
ren. José Carreras, Theresa Bre-
ganza: ze zingen de muziek, de
opera's van hun vaderland in
hun moedertaal. Pavarotti zingt
behalve de Italiaanse opera's de
volksliedjes in z'n moedertaal.
De Duitse zangers: van hetzelf
de laken een pak.
Waarom, dacht ik, zouden de
songs uit de Amerikaanse cul
tuur niet door een geschoolde
stem gezongen kunnen wor
den? Natuurlijk, het zijn songs
uit musicals en musicals wor
den gerekend tot wat heet 'het
lichte genre'. Maar is dat te
recht? Menigeen zegt dan: kijk
eens naar het verhaaltje achter
een musical: dat is vrijwel on
veranderlijk een dun, flauw ver
haaltje.
Maar heb je je al eens ver
diept in het libretto van Verdi's
Don Carlos? In feite is het een
schreven voor een summiere
begeleiding, bij opera komt al
les uit de kast. Het criterium is
vervolgens: welke stem kan daar
overheen komen?
Discussie
Gail Gilmore wil muren slech
ten. Maar waarom? Zit er ook
niet een beetje eigenbelang bij?
Ze heeft nooit onder stoelen of
banken gestoken dat de markt
wat betreft klassiek geschoolde
zangers vrijwel verzadigd is en
dat het moeilijk is om je te on
derscheiden.
„Goeie vraag. Waarschijnlijk
zoek ik zelf naar m'n grenzen. Ik
heb veel geprobeerd en ik ben
er achter gekomen dat ik een
aantal dingen beter aan colle
ga's kan overlaten. Dat betreft
vooral rollen waar ik qua karak
ter niet achter kan staan. En wat
betreft muziekstijlen: ik weet
dat ik gospel kan zingen, maar
ik kan het niet perfect. Hetzelf
de geldt voor jazz.
Als je merkt dat dat niet op
recht overkomt, moet je ermee
ophouden. Je moet je zelf blij
ven. Daarom heb ik zo'n be
wondering voor de vrouw van
Pavarotti, die mijn manager in
Italië is. Zij wordt natuurlijk
overspoeld door managers die
zeggen dat ze zangers en zange
ressen met talent hebben en
haar hulp inroepen. Dan wordt
gezegd: 'Mevrouw Pavarotti, we
hebben hier een meisje, dat is
een tweede Callas.' Dat soort
mensen wijst ze resoluut de
deur, uitroepend: 'We hebben al
een Callas gehad en dat was
perfect. We zijn alleen geïnte
resseerd in een Eerste die en
die'.
Ik denk dat het daarom gaat:
de originaliteit, een toevoeging.
Daarbij probeer ik mijn eigen
wegen te zoeken. En om je de
waarheid te zeggen: weet je wat
een grote hulp zou zijn? Als ik
een componist zou vinden, die
speciaal voor mij zou schrijven.
Ik heb een paar mensen op het
oog, maar de uitkomst is onze
ker. Ik ben nog hevig aan het
winkelen."
Gail Gilmore: „Het vakje waarin opera en operazangers worden geplaatst is kunstmatig."
opeenvolging van scènes en
verwikkelingen van wie met wie
naar bed gaat, mooi op muziek
gezet, dat zeker maar moe
ten wij hier over in alle opzich
ten hoogstaande cultuur spre
ken? Toch, het publiek doft zich
op, bereidt zich voor op hoog
staand vermaak. En hoe komt
dat? In veel gevallen verstaat
men de taal niet eens."
Bedoeling
„In het Engels is dat anders. En
daar komt nog iets bij. Iedereen
is er aan gewend dat werk van
Amerikaanse componisten
wordt uitgevoerd door lichte
stemmen. Maar ik vraag me af,
of dat de bedoeling van de com
ponisten is geweest. Ik ben zo
vrij om te zeggen dat de Ameri
kaanse componisten zijn bela
zerd, in de steek gelaten, in ie
der geval unfair zijn behandeld.
Denk je nou echt dat het ideaal
van Gershwin was, dat zijn
composities alleen door onge
schoolde stemmen zouden wor
den uitgevoerd? Hetzelfde geldt
voor andere musical-componis
ten. Stephen Sondheim: denk je
dat die alleen voor musical-
stemmen heeft geschreven?"
„Het heeft allemaal een ach
tergrond. Amerika had aan het
begin van deze eeuw weinig tra
ditie, weinig eigen cultuur. Men
nam kennis van de opera in Eu
ropa, men wilde dat ook graag
uitvoeren, maar er waren nau
welijks geschoolde stemmen.
Daarnaast was er nog het
streven naar het opzetten van
eigen tradities. In de jaren der
tig en veertig is de musical uit
gevonden om mensen naar de
theaters te laten komen, een ei
gen traditie te stichten en, dat is
belangrijk, om de menselijke
stem tot z'n recht te laten ko
men. Maar musicalsterren wer
den geselecteerd niet op hun
stem, maar op hun danstalent.
Nog is het zo; terwijl mensen
die goed kunnen dansen niet
vanzelfsprekend ook fantastisch
kunnen zingen. Ik begrijp het
wel, maar ik ben het met het
I
onderscheid niet eens. Dat is
overigens niet exclusief voor
Amerika.
In Europa heb je het vreemde
onderscheid tussen opera- en
operettezangers. Vanuit de the
aters, de conservatoria wordt
dat verschil gecultiveerd. Dan
zeggen ze: 'Jouw stem is ge
schikt voor dit en de stem van
die ander is geschikt voor dat.'
Onzin. Weet je waarmee het te
maken heeft? Met de grootte
van het begeleidende orkest.
Operettes zijn in de regel ge-
Documentaire over conflict in jongerentehuis
Vierdelige IKON-serie 'De Bom Tikt'
De mensen, vooral jonge men
sen, bekend maken met de
denkbeelden en de uitingen van
extreem rechtse organisaties en
hen hiertegen weerbaar maken.
Dat is het doel van de IKON met
het vierdelige televisiedrama De
Bom Tikt, een co-produktie van
Duitse, Zwitserse, Oostenrijkse
en Nederlandse omroepen. De
kijker wordt geconfronteerd
met de lotgevallen van een jon
geman die zich laat verleiden
tot deelname aan een geweld
dadige organisatie. Het is rau
we, gedramatiseerde kost die de
IKON voorschotelt.
De serie gaat morgenavond
van start. In overleg met AVRO,
KRO en NCRV is de uitzending
op primetime geprogrammeerd
(Nederland 1,21.01 uur). De an
dere uitzendingen zijn op 4, 11
en 18 november.
De opnamen van de serie in
onder andere Amsterdam-
Noord schokten diverse om
standers, meldt de IKON. Zij
gruwden van kaalgeknipte jon
geren die fascistische en nazisti
sche leuzen lieten horen. De
makers van de film hebben
sommige mensen in gesprek
ken op hun gemak moeten stel
len.
De eerste plannen voor een
'journalistiek drama' over
rechtsradicale jongeren dateren
van de periode direct na de val
van de Berlijnse Muur. Het eer
ste script werd snel achterhaald
door de werkelijkheid, namelijk
het geweld tegen buitenlanders
in Rostock en andere plaatsen.
Het script werd in de loop van
de jaren ettelijke keren aange
past en is daardoor 'meege
groeid met de geschiedenis'.
De producenten hadden ove
rigens de grootste moeite met
het vinden van geschikte ac
teurs voor de serie. Niemand
stond te trappelen voor een rol
als fascistoïde kaalkop. Dit ligt
met name in Duitsland erg ge
voelig. Daar worden acteurs
sterker geïdentificeerd met hun
rol dan in Nederland.
De Nederlandse acteur Wie-
ger Woudsma, in de serie leider
van een militaristisch trainings
kamp in België, verdiepte zich
intensief in diverse rolmodellen.
Tot zijn schrik bemerkte hij hoe
'lekker' het aanvoelde een harde
stem op te zetten tegen een an
der en om mensen voor zich te
laten rennen. In de tweede afle
vering schiet deze keiharde Ne
derlandse 'commandant' een
vermeende verrader een kogel
door het hoofd. De praktijken
die in de serie worden getoond,
komen volgens de makers vrij
nauwgezet overeen met de wer
kelijke gang van zaken binnen
bepaalde groeperingen.
De voorbereiding was in han
den van een team van redacteu
ren en onderzoekers uit de
deelnemende landen. Ook het
Fascisme Onderzoeks Kollektief
(FOK) droeg materiaal aan,
zoals concrete informatie over
het functioneren van extremis
tische jeugdorganisaties. Het
FOK baseerde zich onder ande
re op gesprekken met mensen
die zich hebben afgekeerd van
groepen als het Actie Front Na
tionale Fascisten. Het geschatte
aantal Nederlanders dat sympa
thiseert of betrokken is bij der
gelijke groepen is 700 800, af
gezien van de aanhang van de
politieke partij de Centrum De
mocraten.
Het verhaal draait om Ralph,
een jongen die zich aansluit bij
een groepje neo-nazi's in zijn
woonplaats Bliesburg. Zus Jessi
ca, een op handen gedragen
discjockey, komt thuis voor de
verjaardag van vader. Het feest
wordt verstoord als dorpsgeno
ten een bus met buitenlandse
vluchtelingen blokkeren. Voor
de weifelachtige Ralph is de weg
terug afgesneden als hij betrok
ken raakt bij een aanslag op de
bus. Jessica probeert hem op
andere gedachten te brengen.
De IKON verwacht dat De
Bom Tikt emotionele reacties
zal losmaken. De omroeplei-
ding is vooralsnog niet van plan
een telefoonnummer beschik
baar te stellen voor mensen die
in psychische nood raken door
het zien van de serie. Wel stuurt
de omroep affiches en brieven
naar middelbare scholen in het
land.
Een documentaire die niet op televisie kan
worden uitgezonden omdat hij te spraak
makend is, lijkt tegen alle journalistieke re
gels in te gaan. Toch overkwam het de pro
grammamakers Ton Guiking en Steef Mey-
knecht twee jaar geleden met hun film Kar
spel 2 die de NCRV vanavond uitzendt.
Maandenlang filmden GuiJdng en Mey-
knecht het dagelijks leven in jongerentehuis
Karspel aan de rand van Amsterdam. De di
rectie van het tehuis wil graag op film vast
gelegd hebben hoe de verschillende pavil
joens in het kader van de decentralisatie
van de jeugdhulp verhuizen naar verschil
lende panden in Amsterdam.
Tot een verhuizing van paviljoen Karspel
2 komt het echter niet. De jonge bewoners
en hun begeleiders komen in een verbijste
rende machtsstrijd terecht. Het conflict laait
zo hoog op dat de directie besluit om Kar
spel 2 te sluiten. De bewoners staan over 48
uur op straat. Al die tijd filmen Guiking en
Meyknecht door. Wat een algemene film
had moeten worden over de verhuizing van
een jongerentehuis, werd een indringend
en uniek verslag van een crisis in de jeugd
hulpverlening. Een verslag van mogelijkhe
den en moeilijkheden en van macht en on
macht.
„De directeur van Karspel wilde niet dat
de uiteindelijke film uitgezonden zou wor
den. Hij had ons binnengehaald om een
film te maken voor educatieve doeleinden,
zo liet hij ons weten. We zouden gegaran
deerd juridisch aangepakt worden als we de
film zouden uitzenden", vertelt Ton Gui
king. Hij had geen haast. „De jeugdwel-
zijnszorg begon in die tijd net grote veran
deringen door te maken. De politiek zag in
dat grootschalige opvang van jongeren niet
de beste oplossing was. Van de te softe be
nadering van de jongerenproblematiek
heeft men geleerd."
Toen de NCRV dit jaar interesse toonde
in de documentaire, hebben de program
mamakers opnieuw bij de directeur aange
klopt. Hij ging overstag. „Karspel bestaat in
middels niet meer en de hele affaire is ach
ter de rug", verklaart Meyknecht de toe
stemming van de directeur om de film als
nog uit te zenden. „We kunnen nu laten
zien wat er toen mis ging in de jeugdhulp
verlening."
Karspel 2 is een documentaire geworden
die de kracht heeft van een speelfilm. Er zit
ten geen storende interviews of afleidende
toelichtingen van deskundigen in. Het is
puur een registratie van wat zich afspeelde
in het paviljoen. Nelly (15), Iggy (15), Patri
cia (15), Els (18) en Milton (15) weten in
korte tijd hun vaste begeleiders ziek thuis te
krijgen. Niemand wil meer invallen in Kar
spel 2. Als de directeur, die de situatie abso
luut niet meer in de hand heeft, besluit de
tent te sluiten, beseffen de bewoners dat ze
op straat staan. Ze barricaderen het huis en
een bezetting die een week zou duren be
gint.
Ton Guiking en Steef Meyknecht filmen
door zonder ook maar een moment partij te
kiezen voor de begeleiders of de bewoners.
De bewoners vertrouwen de filmers. „We
hebben voordat we gingen filmen ruim an
derhalf jaar daar rondgelopen om ze te la
ten wennen aan ons en aan de aanwezig
heid van een camera. We hebben videoclips
met ze gemaakt en we zijn mee geweest op
kamp", aldus Meyknecht.
Die moeite is niet voor niets geweest. Het
heeft de programmamakers in staat gesteld
een uniek document te maken van binnen
uit. De bewoners en begeleiders spelen
geen toneel omdat ze een camera op zich
gericht voelen. Ze zien die camera niet
meer. Het schreeuwen, het dreigen en het
janken is echt.
(Karspel 2, vanavond, 22.32 uur, Neder
land 1)
De bewoners van een paviljoen in Karspel 2. (Staand: Iggy, Patricia, Milton en Bezoeker, zittend:
Nelly). Ze willen niet dat het tehuis wordt gesloten en barricaderen de boel. foto pr
GESPROKEN
Isa Hoes in VARA TV-
Magazine:
,,lk had heel graag
de toneelschool ge
daan, maar na het
tweede jaar werd mij
verteld dat ik
'natuurlijk toch een beetje het
foutje uit het eerste jaar was': ie
mand waarvan men het eerste
jaar nog dacht ze talentvol was,
maar die toch niets bleek te kun
nen. Ik was zo gekwetst, dat ik
dachtik laat hier nooit meer eer
traan zien. Ik ga weg! Voor mij
was Goede Tijden, Slechte Tijden
eindelijk een kans om iets te
doen. Het was het vervolg op een
opleiding die ik heb gemist."
Isa Hoes: „Voor mij was Goede
Tijden, Slechte Tijden eindelijk
een kans om iets te doen.
Hugo Claus in Humo:
„Door dat auto-ongeluk dat ik hei
gehad wordt je nogal drastisch
met sterfelijkheid geconfronteerd
zodat je nadien iedere dag bij hel
opstaan door het open venster
'hoera' wilt roepen. Het is verba
zend dat ik hier nog ben: op mijn
röntgenfoto zie je dat die wervel
breuk tot op één milimeter van
het merg doorloopt. Toen mijn
huisarts het zag, werd hij werke
lijk papierwit. Eén milimeter ver
der en ik zat in een rolstoel: in he
beste geval dan nog."
Hunter Tylo, alias dr. Taylor uit de
The Bold and The Beautiful in Pri
vé:
,,lk zou voor een man als Ridge
niet kunnen vallen. Ik val op ou
dere, rustigere mannen. Ik heb in
het verleden heel wat relaties ge
had met jonge mannen, maar
daar heb ik al lang mijn bekomst
van. Ridge is een playboy-type, zt
iemand moet ik niet. Mijn eigen
man is nu 46. Ik heb kinderen en
ben gesetteld. Ik ben iemand die
met twee jengelende kinderen op
de achterbank rondrijdt en roept:
En nu is het uit!"
Nol Havens van V0F De Kunst in
Story:
,,1k kan niet tegen racisme. Men
sen beoordelen op wat ze zijn, of
wat hun afkomst is, is volstrekt
absurd. Belachelijk. Daar krijg ik
de rillingen van over mijn rug.
Mensen die af en toe flink tegen
iemand aantrappen, kunnen vaal
zelf geen kritiek hebben. Wat dat
betreft kunnen we nog wat leren
van de Engelsen, die er ronduit
voor uitkomen dat ze bekakt
zijn."
Tina Turner in VARA TV-Magazine:
„Ikhebde film nog niet gezien.
En misschien ga ik hem wel nooil
zien. Het boek 'I Tina' is ooit ge
schreven om voor eens en voor al
tijd de waarheid over mijn heftige
relatie met Ike Turner te verteller
Nee, ik heb er niet zo'n zin in om
daaraan herinnerd te worden. En
verder kan de film nooit laten zier
wat ik in die twintig jaar heb moe
ten verduren."
Ike Turner over de film in VARA TV
Magazine:
„Ik had gewild dat de film de
waarheid had verteld. Als ik haar
zo mishandeld had zoals zij nu
zegt, dan moet zij toch een maso-
chiste zijn geweest. Anders was
ze niet zo lang bij me gebleven. II
heb niets gedaan waarvoor ik me
zou moeten schamen. Er waren
momenten dat ik haar sloeg,
maar het was geen mishande
len."
Paul McCartney in Humo:
„Het is moeilijk werken om al die
Beatles-songs zo getrouw moge
lijk te spelen. De verleiding was
groot om er nieuwe arrangemen
ten voor te maken, zoals Dylan
vaak met zijn songs doet, maar ik
dacht: Shakespeare herschrijf je
ook niet."
Paul McCartney nogmaals:
„Wat ik verschrikkelijk vind is als
ik Beatle-nummers zie opduiken
in reclames. Dat is
verkrachting. Dat is
obsceen. Ik hoop dat
ik Michael Jackson
daar in de nabije toe
komst van kan over
tuigen."
