Geduld van India
is nog lang niet op
Elco Brinkman volksopvoeder die
uit vaders gedachtengoed citeert
Feiten &Meningen
Met vijf jassen en tien horloges om de grens over
DINSDAG 26 OKTOBER 1993
WIM STEVENHAGEN
ce//viiMfcL6M öe/mFi
KHORGAS FLORIS H
Als een licht in donkere tijden rijdt de
met Chinese koopwaar afgeladen gele
toerbus tegen een asgrauwe lucht door
de grenscontrole in de richting van Ka-
zachstan. Voor de inzittenden, nauwe
lijks zichtbaar achter de dozen kleding
en consumptiegoederen, zit hun win
keltrip naar Khorgas, even over de Chi-
nees-Kazachstaanse grens gelegen, er
weer op.
Sinds 1991, toen de eerste bus met win
keltoeristen uit de voormalige Sovjetu
nie het dorpje binnenreed, is Khorgas
veranderd van een onbeduidende
grenspost tot een bloeiend centrum
voor de grenshandel tussen China en
de voormalige Sovjet-republieken.
De grensovergang, in 1962 het decor
voor een gewapend Chinees-Sovjet
conflict en sindsdien gesloten, werd in
1983 heropend. „Dat jaar trokken er
hier ongeveer 2000 mensen de grens
over, met als voornaamste reden fami
liebezoek", zegt een functionaris van
het grenshandelsbureau van Khorgas.
„In 1992 staken er hier meer dan
500.000 mensen de grens over met ex
cuses variërend van toerisme tot weten
schappelijk onderzoek, maar vrijwel al
len kwamen hier om handel te drijven."
Een groot deel van de Chinees-Russi
sche privéhandel speelde zich afin dor
pen als Heihe en Suitenhe en langs de
grens van noordwest-China. Maar ook
meer landinwaarts, naar Urümqi en
Harbin, trokken mensen uit het GOS
om daar hun inkopen te doen. In Pe
king werden de zijde- en katoenmark
ten overspoeld door Russen, die de in
gekochte balen kleren op de Transsibe-
rië Express mee naar huis namen. In
hotels in Kashgar, een oude stad langs
de voormalige zijderoute, breekt men
zijn nek over de opgestapelde goederen
in de gangen, die liggen te wachten tot
dat Tadzji eken, Kirgiezen of Oezbeken
ze mee naar hun land nemen.
Wat zo opvallend is aan dit winkeltoe-
risme is de simpelheid en kleinschalig
heid ervan. Russen gaan op een toeris
tenvisum met vijf jassen aan en tien
horloges om de armen, die tassen met
verrekijkers, scheerapparaten en foto
toestellen vasthouden, de grens over.
Daar wordt alles snel verkocht en met
het verdiende geld worden aansluitend
Chinese goederen, voornamelijk kleren
en eten, ingeslagen. Bijna niemand
spreekt eikaars taal, maar zolang men
beschikt over het 'mijn prijs, jouw
prijs'-zakrekenmachientje, hoeft een
taalbarrière een snelle ontwikkeling van
de handel niet in de weg te staan.
Ook Khorgas is zich snel aan het ont
wikkelen en het lijkt erop dat het ge
meentebestuur zich zo snel mogelijk
van zijn ingedutte verleden wil ont
doen. Men heeft schijnbaar eerst met
een grote slopershamer door het dorp
staan zwaaien en is nu bezig alles op
nieuw op te bouwen. Het plaatsje is let
terlijk één grote bouwput. Overal ligt
constructiemateriaal op een chaotische
manier bijeen gestort en alles is over
dekt met een grijze laag bouwstof. Be
tonmolens draaien tot diep in de nacht
hun rondjes, ook bij de markthallen,
waar het voornaamste deel van de vrij
handel zich afspeelt en die uitbreiding
behoeven, omdat ze het aanbod van
goederen niet kunnen herbergen.
Bij het loket waar men de toegangs
kaarten voor de vrijhandelsmarkt kan
kopen, is het een grote wirwar van
graaiende ledematen, verwrongen ge
zichten en zich schrap zettende benen.
Alsof het de laatste keer betreft dat men
inkopen kan doen voordat de bom valt,
gebruiken mensen naast hun ellebogen
ook de ruggen van anderen om sneller
bij het loket te kunnen komen. Hoog
boven de massa uit torent een ordebe
waker, die een elektrische knuppel han
teert om al te enthousiaste kopers in
bedwang te houden.
Achter het toegangshek ligt het grote
complex van hallen, waarin onmetelijke
hoeveelheden balen stof, dozen met
kleren en uitstallingen van allerhande
consumptiegoederen. Er heerst een ze
nuwachtige bedrijvigheid. Eigentijdse
koelies in vaalbruine uniformen lopen
af en aan met zakken goederen, die op
Russische vrachtwagens worden gela
den. Chinezen, Oeigoeren, Russen in
glimmende trainingspakken en Kazach-
staanse vrouwen met gekleurde hoofd
doeken om en veel gouden tanden, al
lemaal lopen ze druk in het rond in de
hoop een goede slag te slaan.
Alles is handel. 'Hoeveel voor die foto
camera?' wordt mij verscheidene malen
gevraagd. Er stijgt een Babylonische ta
lenkluwen op uit de menigte. Een Rus
sin staat naast haar voorraad wodka,
500 flessen, die allemaal op de toerbus
zullen worden geladen. Het blijkt te
gaan om in Rusland vervaardigde wod
ka. De drank wordt aan China nog
steeds tegen oude Sovjet-staatsprijzen
verkocht en is hier goedkoper dan de
huidige marktprijs in het GOS. Zo is dus
de potsierlijke situatie ontstaan, dat het
lonend is om een reis naar China te on
dernemen, teneinde de aldaar gekochte
Russische wodka weer in het GOS op de
markt te verkopen.
De handel met China lijkt mensen van
alle pluimage aan te trekken. Zo wordt
ons duidelijk in een restaurant in de
prefectuurshoofdstad Yining. Aan tafel,
waarop een typisch Russische dis prijkt,
zit een vrouw van het staatsreisbureau
Intourist. Zij, een Russin, heeft met
haar vriendinnen deze reis vanuit Tasj-
kent, de hoofdstad van Oezbekistan,
opgezet. „Wij zijn toeristen", zo ver
klaart zij „en komen hier om inkopen te
doen. Dus u bent ook een winkeltoe
rist?" Verbaasde verwarring glijdt even
over haar gezicht. „Maar natuurlijk! Is
er nog een ander soort toerisme dan?!"
(Dit is het laatste verhaal uit een serie
over China die Floris Harm voor deze
krant schreef.)
Haar vormt de kern van alle onlusten in Kashmir
In het hart van de belegerde moskee in Kashmir ligt een
haar van de baard van de profeet Mohammed, zorgvul
dig bewaard in een met goud beslagen flesje. Sommige
moslims schrijven de haar magische krachten toe: houd
hem in de buurt van vuur, en de vlammen doven. Gelovi
ge moslims zouden in extase raken en flauwvallen bij het
zien van de haar.
SRINAGAR TIM McGIRK
THE INDEPENDENT
De fanatieke verering die het
merendeel van India's 120 mil
joen moslims voor deze heilige
relikwie heeft, is nauwelijks te
onderschatten. Met name de
drie miljoen in Kashmir woon
achtige moslims koesteren de
relikwie, die in het jaar 1700
door de mogol keizer Aurangzeb
naar de Himalaya werd gehaald.
Als deze heilige haar wordt ge
krenkt, kunnen de gevolgen
rampzalig zijn. Als de Kashmiri
separatisten in het Hazrat Bal
heiligdom in Srinagar, waar de
haar is ondergebracht, de mos
kee opblazen, of als de Indiase
soldaten de haar tijdens een be
storming van het heiligdom per
ongeluk vernietigen, kan hel
land worden overspoeld door
een golf van geweld tussen fun
dus en moslims. De betrekkin
gen lussen India en de Indiase
moslimstaten zijn al gespannen
sinds de vernietiging van de
Ayodhya moskee door hindu
extremisten in december 1992.
Een soortgelijk incident in Sri
nagar zou een breekpunt kun
nen betekenen.
India en het islamitische Pakis
tan hebben al twee keer ge
vochten om het bezit van de
omstreden provincie Kashmir
in het bergachtige noorden. De
inwoners van Kashmir, die
overwegend islamitisch zijn,
vinden dat ze bij de opdeling
van India en Pakistan in 1947
nooit de kans hebben gekregen
om te kiezen bij welk van de
twee landen ze zich wilden aan
sluiten. Nu steunen veel
Kashmiri's onder wie de mili
tanten die de Hazrat Bal mos
kee bezet houden een derde
mogelijkheid: een onafhankelijk
Kashmir.
De belegering van de moskee,
die vandaag haar elfde dag is in
gegaan, begon nadat honder
den gelovigen de Hazrat Bal
moskee binnenstroomden voor
het avondgebed. Overheids
functionarissen waren eerder
door-de Indiase veiligheids
dienst gewaarschuwd dat
Kashmiri separatisten een com
plot beraamden om de baard
haar van de profeet te stelen,
met de bedoeling om de anti-
Indiase gevoelens in de 209 ki
lometer lange Kashmir vallei
aan te wakkeren door het ge
rucht te verspreiden dat de In
diase ordetroepen verantwoor
delijk waren voor de diefstal.
Toen de heilige relikwie in 1963
op mysterieuze wijze verdween,
kwamen de Kashmiri's zeven
tien dagen lang in oproer, totdat
de haar op al even mysterieuze
wijze door islamitische geeste
lijken werd teruggevonden. De
haar werd op echtheid getest
door hem naar de premier te
sturen, die prompt flauwviel.
Toen de Indiase grensveilig-
heidsdienst hoorde dat er met
de sloten van de relikwieënkast
was gerommeld, liet ze de mos
kee afgrendelen. Behalve de mi
litanten werden zo'n 150 gelovi
ge moslims, die in de moskee
aan het bidden waren, ingeslo
ten. De autoriteiten hebben ver
klaard dat ze de moskee hebben
omsingeld om te voorkomen
dat de relikwie heimelijk naar
buiten wordt gesmokkeld, maar
de militanten ontkennen dat ze
dit ooit van plan zijn geweest.
Een waarschijnlijker scenario is,
dat de Indiase paramilitairen
een tip hadden gekregen dat
guerrilla commando's de mos
kee waren binnengegaan en dat
het leger heeft geprobeerd hen
te verjagen.
Bendes van Kashmiri separatis
ten gebruikten de Hazrat Bal al
lange tijd als een 'bevrijde zo
ne'. Jongelingen in camouflage
kleding en stralend witte tennis
schoenen slenterden met auto
matische AK-47 geweren over
de plein voor de moskee, in de
arrogante zekerheid dat het In
diase leger het nooit zou wagen
een islamitisch heiligdom te be
treden. Degrensveiligheidspoli-
tie, die een aanval op de mos
kee heeft gedaan waarbij scho
ten werden gewisseld met de
separatisten binnen, is bijzon
der slecht gedisciplineerd en de
staatsoverheid heeft hen dan
ook snel vervangen door meer
betrouwbare legereenheden. De
afgelopen tien dagen zijn er
geen schoten meer afgevuurd,
maar boven in de minaret hou
den gewapende guerrilla's de
wacht.
De separatisten eisten dat het
leger duizenden Kashmiri's
voor gebed de moskee zou bin
nenlaten de guerrilla's kon
den dan in de menigte ontsnap
pen. Als deze eis niet werd inge
willigd, dreigden de separatis
ten de moskee met relikwie en
al op te blazen. Maar de Indiase
regering weigerde voor de
Moslimvrouwen uit Srinagar zingen in de buurt van de bezette Hazrat Bal moskee anti-regeringsliederer
Kashmiri terroristen te buigen.
In plaats daarvan kreeg het le
ger de opdracht de militanten
met zo weinig mogelijk provo
catie en schade aan het heilig
dom uit de moskee te halen.
De belegering kan nog dagen of
zelfs weken voortduren, afhan
kelijk van de voedselvoorraad
van de separatisten. De moskee
is voorzien van stromend water
voor de rituele wassing voor het
gebed, dus wat dat betreft kun
nen de guerrilla's het lang uit
houden. De militanten hebben
inmiddels al een uitval gedaan
naar een politiebureau naast de
moskee, waar ze zakken linzen
en rijst hebben meegenomen.
Een koe die achter de moskee
stond te grazen, werd door de
separatisten met behulp van
een lasso gevangen en geslacht.
Kort nadat dit bekend werd,
verbood het leger de/Indiase
media om melding te maken
van dit incident. Koeien zijn
heilig voor hindu's en het
nieuws zou de religieuze span
ningen alleen maar verhevigen.
Voor de duur van de belegering
is in Srinagar een avondklok in
gesteld. Maar afgelopen vrijdag
negeerden tienduizenden men
sen de avondklok en marcheer
den door de Kashmir vallei naar
de Hazrat Bal. De menigte
slaagde er niet in door te drin
gen tot de moskee, die door
14.000 soldaten is omsingeld.
Toen de ongewapende demon
stranten de moskee op enkele
kilometers waren genaderd,
werden ze door het leger be
schoten en onder pantserwa
gens verpletterd. Er vielen veer
tig doden.
Eens te meer heeft de Indiase
regering hiermee bewezen dat
ze Kashmir alleen door middel
van onderdrukking kan regeren.
Het martelen en vermoorden
van gevangenen is aan de orde
van de dag. En elke dag groeit
de haat van de Kashmiri's voor
India. Toch zijn de militanten
ook niet bemind. Ze hebben ge
matigde Kashmiri's vermoord
en bekostigen hun guerrillap
raktijken deels uit het afpersen
van rijke en arme handelaren
en kooplui. Daarnaast krijgen
sommige separatisten wapens
en guerrilla-training van Pakis
tan, dat het Indiase deel van
Kashmir wil inlijven.
Maar India is niet van plan af
stand te doen van deze weelde
rige vallei, omringd door be
sneeuwde bergen van legenda
rische schoonheid. Zoals een le
gercommandant mij glimla
chend verzekerde: „Ons geduld
is eindeloos".
Het was eigenlijk een ideetje van zijn moe
der. „Mijn moeder zei: 'de mensen willen
weten wie Brinkman is'. Zo is dat. Ie moet
je niet verschuilen achter jé rol". En daarom
is er nu een lekker lees- en plaatjesboek
over Elco Brinkman, de man die de meeste
kansen maakt om volgend jaar het hoogste
politieke ambt van Nederland te gaan be
kleden. De gedoodverfde opvolger van pre
mier Ruud Lubbers.
We zien Elco als baby, scholier, bruidegom
en paterfamilias. De toekomstig premier
oogt afwisselend dromerig, sportief, daad
krachtig en energiek. Hij speelt volleybal,
tennist, zeilt en zit achter de piano. Hij
schudt handen met Bush, Li Peng en Ko
ningin Beatrix. „Jezelf blijven, daar komt
het op aan", zegt Brinkman.
Brinkman heeft nooit gezegd dat de vrouw
achter het aanrecht hoort, zo blijkt uit het
boek. „Dat is een uitspraak van Bukman".
Brinkman vindt het juist positief als man en
vrouw werken. „Het verrijkt beiden, dat je
je ervaringen kwijt kunt aan de ander, over
en weer". Maar toen zijn eigen vrouw (Jan-
neke) besloot full-time voor de kinderen te
gaan zorgen, vond hij dal prima. „Ik ontken
niet dat ik er gelukkig mee was. En
kijk, ik ben opgegroeid in een traditioneel
gezin. Een gezin zag ik als het gezin
Brinkman van mijn ouders".
Brinkman ziet zichzelf als een doener,
„twijfel is voor intellectuelen". Waar Brink
man dat 'doenerige' vandaan heeft? „Mijn
vader is streng. Het heilige moeten is mij
van jongsaf ingepompt niet lanterfanten
maar doen".
Over zijn aanvaringen met Lubbers, die de
kroonprins hel afgelopen jaar regelmatig te
rugfloot, zegt Brinkman: „dat pivaar ik als
volstrekt normaal. Ieder moet zijn plaats
weten. Zo ben ik opgevoed. Ruud is num-
De verschillen tussen Brinkman en Lubbers
zijn eveneens terug te voeren op het
(ouderlijk) verleden. Brinkman: „ik ben
meer opgegroeid in een cultuur van
rechtuit. Ruud is meer van zoeken en
tasten".
Brinkman wil graag vertrouwen wekken en
tolerant zijn. „Ik heb van mijn vader ge
leerd: een man een man, een woord een
woord. Maar je moet ook proberen je in te
leven in anderen".
Naar aanleiding van een vraag over
vreemdgaan zegt Elco: „in het dorp waar ik
ben opgegroeid, mocht je niet genieten.
Daar gold: de mens is zondig. Maar mijn
vader zei: je kunt altijd je best doen. Dat
was opbeurend". Ook zijn politieke inspira
tie komt van zijn vader. „Het is me met de
paplepel ingegoten je naaste lief te hebben
als je zelf. Het is een politieke houding
geworden".
Zelfs in technisch opzicht was zijn vader
een voorbeeld, zo blijkt uit een bijdrage van
Tröuw-journalist Breedveld aan het boek
over Brinkman. „Als jongeling sloeg Brink
man de verrichtingen van zijn vader
(burgemeester in de Albasserwaard) vanaf
de publieke tribune vaak gade". Wie op
Brinkman stemt, stemt op het gedachten-
goed van zijn vader!
Brinkman voelt zich bovendien meer volks
opvoeder, dan volksvertegenwoordiger, zo
blijkt uit de vele gesprekken die in het boek
staan afgedrukt. Tegen media-gigant Joop
van den Enderzegt Brinkman over de rol
van politici: „in feite moeten wij tegelijker
tijd mensen overreden en opvoeden".
„Vroeger kon je volstaan met een preek.
Zuinigheid en soberheid waren normaal.
Niemand die er aan tornde. Dat preekje
helpt nu niet meer." „Politici luisteren en
voeden op". Voor de inhoud van de bood
schap wordt opnieuw verwezen naar het
gedachtengoed van Brinkmans vader.
Elco Brinkman 35,=, uitgeverij Kok Lyra,
Elco Brinkman, de gedoodverfde opvolger van premier Ruud Lubbers: „Jezelf blijven, daar komt het op
FOTO ANP COR MULDER
