Gruwelen en verwondering
Belgisch echtpaar verdiept zich in Koreaanse cultuur
Cultuur Kunst
Theatrale
verwarring
inStella'
Disney schrapt filmscene
na dodelijk ongeluk
Oudheden doet mee aan
museumbeurs in Parijs
2 I WOENSDAG 20 OKTOBER 1993
CHEF ANNEMIEK RUYGROK. 071-356472, PLV -<
NRIJSDAM. 071-356472
Dubbelexpositie en Chinese knipsels
voorhout/voorschoten Een dubbelexpositie van de uit Oegst-
geest afkomstige Inez Kohier en Leni Venne is tot 15 december
te bezichtigen in het gemeentehuis van Voorhout. Kohier maakt
werken in gemengde technieken en is figuratief-expressief, de
beelden van Venne hebben veelal de 'zittende vrouw' als onder
werp. De expositie is tijdens kantooruren te bezichtigen. In de
Voorchoter Dorpskerk is tot 12 november een expositie van ori
gineel Chinees knipsel- en schilderwerk te zien. De kerk is vrij
dags van 11-14 uur en zondags tijdens de diensten van 10 en 19
uurgeopend.
Particulierenkunstbeurs op stapel
voorschoten Op nadrukkelijk verzoek wordt volgende week
een 'tussen-particulierenkunstbeurs' gehouden. Is de 'echte'
Voorschotense particulierenkunstbeurs meestal in het Ambacht
en Baljuwhuis, deze keer is de toren van de Dorpskerk tussen
Voorstraat en Schoolstraat de ruimte waar betaalbare kunst
wordt aangeboden en verkocht. Inbreng van schilderijen, teke
ningen, prenten en (gezien de toegankelijkheid niet te zware) is
mogelijk op woensdag 27 en donderdag 28 oktober van 17-20
uur, vrijdag 29 oktober van 16-19 uur en op de beursdagen zélf.
Die zijn op zaterdag 30 (10-17 uur) en zondag 31 (12-17 uur).
Panfluitles voor volwassenen
leiden Wie wil kennismaken met de Zuidamerikaanse panfluit
kan terecht op een cursus van 26 lessen bij Tuya, Kaasmarkt-
school, Koppenhinksteeg 13. Muzikale voorkennis is nietnood-
zakelijk en wie niet kan notenlezen is toch welkom. Over de cur
sus is maandag 25 oktober van 9-11 en van 18-18.45 informatie
in te winnen in het Tuya-lokaal.
Leerlingen Fer Hakkaart in Lisse
lisse Vijf (nog) onbekende kunstenaars, van wie vier leerlingen
zijn van Fer Hakkaart van het Leidse teken- en schildergenoot
schap Ars Aemula Naturae, laten hun werk zien in Artopa, Gre-
velingstraat 50, in Lisse. Vanaf 21 oktober t/m 7 november zijn
de werken van Riny Wisse, Rinie Otte, Nic de Tombe, Jan Arnol-
dus en Gerie van Dijk daar te bekijken. Artopa is geopend don
derdags van 13.30-16.30 uur en van 19.30-21.30 uur, zaterdag en
zondag van 13.30-16.30
'Als een schelp' van Rinie Otte, sculptuur in marmer.
Kennis en onkunde van artsen uit 17de eeuw bij Boerhaave
Het 'bloed' druipt letterlijk langs de muur. Het stroompje
vloeit naar wat armen en benen op de vloer: geampu
teerde ledematen. De tentoonstelling 'Van piskijkers en
heelmeesters' in museum Boerhaave in Leiden is zeer
beeldend vorm gegeven. De expositie over de medische
kennis van artsen, chirurgijns en kwakzalvers in de 17de
eeuw is dan ook zowel grappig als gruwelijk. De behan
delwijzen uit die tijd wekken respect op over wat deze
heelmeesters wisten. Groter nog is de verwondering over
hun patiënten. Ondanks de eveneens zeer aanwezige on
kunde brachten zij het er toch levend vanaf.
leiden letty stam
Boerhaave toont medische za
ken als instrumenten en hand
boeken. Daarnaast geven schil
derijen en gravures een beeld
van de dokterspraktijk van toen.
De tentoonstellingszalen zijn
wel zeer toepasselijk. Hier lagen
ooit de patiënten van het toen
malig Caeciliagasthuis. Aan hun
bed hield hoogleraar Herman
Boerhaave colleges voor zijn
studenten. De expositie in de
ziekenzalen is opgedeeld in
twee afdelingen: de chirurgijns
die hun opleiding in de praktijk
genoten samen met de 'specia
listen' van die tijd. De andere
zaal geeft een beeld van de apo
thekers en de medicinae dok
ters die een universitaire oplei
ding hadden gevolgd.
De rolverdeling tussen die
twee groepen was zeer duidelijk
voor de 17de eeuwse burger.
Voor uitwendige zaken zoals et
terende wonden,* een gebroken
been of een ontstoken kies ging
hij naar de chirurgijn. Was de
vraag wat er aan scheelde niet
zo duidelijk of haperde er iets
inwendig, dan wendde hij of zij
zich tot de dokter.
De burger liep toen vrij lang
door met zijn kwalen. Om toch
van zijn dagelijks brood verze
kerd te zijn, was de chirurgijn
tegelijkertijd ook vaak barbier.
Het scheerbekken was immers
net zo gemakkelijk te gebruiken
voor het aderlaten. Gravures
van vaak anonieme makers to
nen meteen waarom de inrich
ters van de tentoonstelling za
ken zo plastisch hebben ver
beeld. De kunstenaars laten het
bloed letterlijk spuiten.
Zagen
De 'Amputatie van een onder
been', een prent uit een chirur
gijnshandboek, is ronduit gru
welijk. Voortvarend zaagt de
chirurgijn in het getroffen li
chaamsdeel. Eén helper houdt
de patiënt in bedwang. Die was
weliswaar dronken gevoerd
maar ongetwijfeld op slag weer
nuchter nadat de tandjes zijn
vlees ingingen. Het is dan ook
vast geen werkverschaffing dat
een tweede man het been vast
houdt. Het kolentestje met
ijzers op de voorgrond vertelt
meer dan duidelijk dat de
stomp werd dichtgebrand. Een
later handboek raadde aan deze
attributen uit het zicht van de
patiënt te houden.
Op de chirurgijnsafdeling zijn
ook voorbeelden van 'specialis
ten' die geenszins te vergelijken
zijn met wat we nu onder die
noemer verstaan. Zo is er een
gravure van 'De kopster'. Deze
zette verwarmde glaasjes op het
lichaam van de gekwelde. De
huid werd vacuüm gezogen en
ook het bloed liep naar die
plaats. Soms kreeg de patiënt
ook kleine sneetjes in zijn li
chaam zodat de glaasjes zich
vulden met bloed. Ook deze
manier van aderlaten werd heil
zaam bevonden.
Piskijken
De universitair geschoolde me
dicinae doctoren genoten min
der aanzien. Hun mogelijkhe
den om een diagnose te stellen
waren beperkt tot het voelen
van de pols en het bekijken van
urine. Een prentmaker heeft
weer niets aan duidelijkheid te
wensen overgelaten door een
man bij nog dampende bakken
van dit vocht neer te planten.
Met alleen die middelen om de
inwendige kwaal te bepalen za
ten de doktoren er dan ook nog
wel eens naast. Terwijl de pa
tiënt hen toch fors moest beta
len. Schilderijen uit die tijd drij
ven dan ook duidelijk de spot
met deze geleerde heren.
Plantewortels, kristallen, ge
droogde insecten, poeders van
narwaltand en rhinoceroshoorn
en zelfs gebalsemd mensen
vlees waren de ingrediënten
voor medicijnen. Een goede
apotheker moest de natuur dan
ook kunnen lezen als een boek.
Het Haags apothekersgilde liet
in 1660 een houten kast voor
simplicia oftewel grondstoffen
Een gravure toont aan dat het amputeren van een been in vroeger tijden een gruwelijke marteling was (foto
boven). Het slachtoffer werd dronken gevoerd om de pijn nog enigszins te verzachten. Veel hielp dat niet.
Vandaar dat hij stevig moest worden vasgehouden. Op de voorgrond de ijzers waarmee de wond werd dicht
gebrand. foto» pr
maken in de vorm van een ko
lossaal boek.
Ook toen al had je patiënten
die doe-het-zelfden. Zo was er
Jan de Doot, een smid uit Am
sterdam, die zichzelf verloste
van zijn blaassteen. Het ding,
ter grootte van een fors kippeëi,
en het 'operatiemes' zijn te be
wonderen in een vitrine. In
1655, vier jaar na de ingreep,
vereeuwigde Carel van Savoy de
blozende en weldoorvoede De
Doot. Ondanks de harde 'bewij
zen' als het schilderij, de steen
en het mes met recht een won
derbaarlijke genezing.
De tentoonstelling "Van pis
kijkers en heelmeesters' is tot
11 april 1994 te bezichtigen in
museum Boerhaave, Lange
Agnietenstraat 10, Leiden,
dinsdag t/m zaterdag 10-17
uur, zon- en feestdagen 12-17
'De piskijker' van Johan
Adriaensz. van Staveren (kopie
naar Gerard Dou), is voorgesteld
als een charlatan, gehuld in zwie
rige fantasiekleding. Met een the
atraal gebaar houdt hij een urinaal
tegen het licht om de inhoud te
bestuderen. foto pr
recensie wunand zeilstra
'Stella' van J.W. von Goethe door Fact
Regie: Peter Pluymaekers. Spel Marcel
Faber, Lisette Merenciana, Ben Ramakers,
Saskia Rinsma en Kathenka Woudenberg,
Gezien: 19/10, LAKtheater, Leiden
Geen alledaagse keuze van re
gisseur Peter Pluymaekers om
met 'Stella' van J.W. von GoetJie
aan te komen. Vrijmoedig is hij
met het stuk aan de gang ge
gaan om er vooral veel theatrale
verwarring mee te stichten.
Tal van kunstgrepen haalt hij
uit de kast om de hier tentoon
gespreide chaos van verheven
gevoelens vorm te geven. Soms
letterlijk 'uit de kast', want dit
meubelstuk dient menigmaal
als verblijfplaats voor de perso
nages. AJdus wordt vindingrijk
met het verhaal omgesprongen,
zodat het als het ware in een
fantasiewereld wordt gesitu
eerd.
Het stuk kent twee versies, en
regisseur Pluymaekers heeft er
de zijne aan toegevoegd. Versie
één eindigt harmonieus, versie
twee tragisch en Pluymaekers
forceert om zo te zeggen een
droevig slot.
Een zekere Fernando verlaat
zijn geliefde Stella teneinde zijn
vrouw Cacilie en dochter Lucie
te gaan zoeken. Als hij na jaren
bijna tegelijkertijd zowel zijn
geliefde als zijn vrouw terug
vindt, heeft hij een probleem. In
de eerste versie (uit 1776) leef
den de man en zijn twee vrou
wen nog lang en gelukkig.
Dat werd wat al te bar gevon
den, zodat de tweede versie
(van 1805) met zelfmoorden
van Fernando en Stella eindigt.
Bij Pluymaekers (1993) is het
dochter Lucie die haar vader
doodschiet, hetgeen ook een
manier is om een droevig eind
aan het stuk te maken.
Achter deze nieuwe vondst
moet je waarschijnlijk niets in
houdelijks zoeken. Evenmin
hoef je lang te zoeken naar die
pere betekenissen van het re
gieconcept.
Voorop staat het spelen met
de gevoelens van gekwelde per
sonen uit een belegen stuk,
waarbij de vorm van deze voor
stelling balanceert tussen kol
der, kitsch en katastrofe. En de
spelers gaan verrassend flexibel
met die uitersten om.
beeldende kunst
recensie onno schilstra
:o's van Mark de Fraye en keramiek
i Bieke van Gucht, t/m 15 november,
t/m zo 11-17 uur, galerie Amber,
Hooglandsekerkgracht 8, Leiden.
Keramiek kent in Korea een
eeuwenlange traditie, terwijl de
fotografie er nog nauwelijks is
jeworteld. Dat gegeven bepaalt
iet belangrijkste verschil tussen
het werk van de Belgische kera
miste Bieke van Gucht en haar
echtgenoot, de fotograaf Mark
de Fraeye. Beiden hebben zich
uitvoerig in de door hun zeer
bewonderde cultuur van het
Aziatische schiereiland ver
diept, maar ieder op een eigen
manier. Het resultaat daarvan is
tot 15 november te zien bij Ga
lerie Amber in Leiden.
Juist omdat de keramiek in
Korea zo'n belangrijke rol
speelt, heeft Bieke van Gucht
zich met lijf en leden kunnen
onderdompelen in de cultuur
van Korea, als medewerkster in
ilaatselijke pottenbakkersate-
iers. Haar porseleinen kom
men, schalen en vazen sluiten
dan ook nauw aan bij de Ko
reaanse traditie. Mark de Fraeye
is als fotograaf gedwongep meer
afstand te bewaren. Zijn foto's
van Koreaanse landschappen
en architectuur zijn daardoor
vanzelf in een meer westers
idioom geconcipieerd. Deson
danks is het werk van Van
ducht en De Fraeye zeer aan el
kaar verwant. In de sobere vaas-
vormen van Bieke van Gucht
weerspiegelen zich de verstilde,
uitgebalanceerde composities
van De Fraeye; omgekeerd ke
ren de diepe kleuren in zijn fo
to's terug in de glazuren van het
vaatwerk.
ziet, is men vaak verrast. Oost-
Azië kent een totaal andere
beeldcultuur dan wij, maar mijn
instelling verschilt in wezen niet
van de Koreaanse: het gaat mij
om de perfectie die je in een
ambacht, in dit geval de foto
grafie, kunt bereiken. Fabrieken
in Japan of Taiwan leveren
enorme bijdragen aan de ont
wikkeling van de perfectione
ring van de fotografie, maar in
Aziëe zelf wordt daar nog maar
weinig mee gedaan. Pas sinds
zeer kort begint men te begrij
pen dat die fotocultuur ook
voor henzelf van belang kan
zijn.'
In het werk van Van Gucht en
De Fraye zijn alle overbodige
elementen geëlimineerd. Daar
door ontstaat streng, geconcen
treerd werk dat nergens senti
menteel is, maar toch ontroert.
Voor Bieke van Gücht ligt de
aantrekkelijkheid van Korea
juist in die strengheid. Achter
de Spartaanse discipline die
men er huldigt, schuilt een ver
rassend flexibele mentaliteit, die
voor de kunst gunstig is: „Het
denken in Azië is weliswaar tra
ditioneel, maar de levenwijze
wordt steeds westerser. Met die
gespletenheid kan men leven,
omdat de omgangsvormen an
ders zijn. In Korea hoor je altijd
bij een groep mensen die voor
jou door het vuur gaat.
Dat geeft meer verplichtin
gen, maar voor het werken is
het prettig. Wanneer je je aan
de heersende normen houdt,
zal iedereen je belangeloos hel
pen. Je moet iets van je per
soonlijke vrijheid inleveren,
maar krijgt daar heel veel voor
terug. De kunsten zijn er onder
worpen aan heel strenge regels,
maar het verrassende is dat je
juist daardoor een heel per
soonlijke uitdrukJdng kunt be
reiken, door heel subtiel af te
wijken van de regels. Het
dwingt je om zorgvuldiger te
zijn dan in Europa, waar de
kunst meer op uiterlijke origi
naliteit gericht is."
burbank ap
Filmmaatschappij Walt Disney
heeft besloten een belangrijke
scene uit de film The Program
te halen, nadat de afgelopen
week drie jongens die de scene
naspeelden zijn aangereden
door auto's. Een van de jon
gens overleed, de twee ande
ren raakten zwaargewond.
In de betreffende scene, die
ook werd gebruikt voor een
trailer van de film, gaat een
aantal dronken spelers van het
rugbyteam van een highschool
midden op straat liggen, ter
wijl het verkeer voorbijraast.
„Hoewel de scene in de film
deze onverantwoordelijke ac
tiviteit op geen enkele manier
propageert, kunnen we niet
negeren dat sommigen op het
roekeloze idee kunnen komen
om de scene na te spelen", zo
stelde de schrijver-regisseur
van de film, David Ward, in
een verklaring.
De film, die kort geleden in
premiere ging, draait in 1.220
Amerikaanse bioscopen.
De dodelijk getroffen jon
gen, de 18-jarige Michael
Shingledecker uit Polk in de
staat Pennsylvania, ging met
drie vrienden op straat liggen.
Een van de andere jongens
raakte zwaargewond. De moe
der *van het slachtoffer gaf de
film de schuld van de dood
van haar zoon. „Michael zou
dit zelf nooit verzonnen heb
ben. Hij was avontuurlijk,
maar niet stom", zei ze. De 17-
jarige Micael Macia raakte
zwaargewond toen hij werd
aangereden na op straat te zijn
gaan liggen in Long Island. In
geen van beide gevallen is de
chauffeur aansprakelijk ge
steld voor de aanrijding.
amsterdam/leiden anp
De Nederlandse inzending voor
de internationale museumbeurs
in Parijs bestaat uit een ten
toonstelling gebaseerd op het
thema waterland. Er doen tien
Nederlandse musea, waaronder
het Rijksmuseum van Oudhe
den in loeiden mee. De beurs -
Salon International des Museés
et Expositions (S1ME) - is be
doeld voor museale deskundi
gen, het museumpubliek en
mensen uit de toeristenbran
che. Deze vierde beurs is van 16
tot en met 23 januari 1994 voor
de vierde keer plaats.
Samensteller van de tentoon
stelling is gastconservator Dan
van Golberdinge. Uit de collec
ties van de tien musea kiest hij
objecten die illustratief zijn voor
scheepvaart en visserij, de strijd
tegen het water, de flora en fau
na in waterrijke gebieden en
vondsten uit zee. Zo zal Oudhe
den onder meer de Nehalennia-
altaren uit de Oosterschelde en
riviervondsten uit de Romeinse
tijd insturen.
De nadruk van de Nederland
se inzending zal op de toeristi
sche waarde en de grote ver
scheidenheid van de musea lig
gen. Uit cijfers van het Neder
lands Bureau voor Toerisme
blijkt dat voor Franse toeristen
de grote museum- en monu
mentendichtheid van Neder
land een belangijke drijfveer is
om ons land te bezoeken.
Overige musea die meedoen
zijn Museum de Cruquius uit
Cruquius, het Zeeuws Museum
uit Middelburg, het Noordbra
bants Museum uit Den Bosch,
het Natuurmuseum uit Gronin
gen, het Centrum voor Scheeps
archeologie uit Ketelhaven, het
Frans Halsmuseum uit Haar
lem, het Noorderdierenpark uit
Emmen, het Gemeentemuseum
uit Arnhem en het Nederlands
Scheepvaartmuseum uit Am
sterdam.
,Pas sinds zeer kort beginnen Aziaten te begrijpen dat de fotocultuur ook voor henzelf van belang kan zijn.
foto mark de fraeye
