Vijftien cent voor nekloge
'Zijn al die studenten cultuurloos?'
Op de motor langs kinderdorpen
Spelletjesfanaat begint tijdschrift
Het Gesprek van de Dag
'Sweet' Dunbar is 'n beetje raar
DINSDAG 19 OKTOBER 1993
Even is het stil op Texel als Jan
Wolkers hoort dat de Leidse
bioscoop Trianon te koop staat.
De bioscoop waar hij als jongen
zo vaak zat en die hij door zijn
boek Kort Amerikaans 'histo
risch maakte', zoals hij het zelf
noemt.
De onverbiddelijke bestseller
begint zelfs met een beschrij
ving van de bioscoop in oor
logstijd, met een bijna naakte
vrouw op het bioscoopdoek bo
ven de ingang en een vluchten
de Nederlander die in de hal
van de bioscoop wordt achter
haald door Duitsers. En dat alle
maal voor de ogen van hoofd
persoon Eric, de tekenstudent
die het postkantoor aan de
overkant binnengevlucht is.
Toch hoeven we van Wolkers
geen reddingsactie te verwach
ten voor Trianon. „Laten de
mensen in Leiden het zélf op
knappen. Ik ben er tegen dat
mensen zich achter bekende
lieden gaan verschuilen. Als die
weggaan, zakt het meteen weer
in."
„Nee, laat de wethouder van
cultuur zich er maar flink mee
profileren. Of is dat net zo'n lul-
hannes als elders? En de stu
denten, hoeveel zijn er wel niet
in Leiden? 10.000? En allemaal
cultuurloos? Of een filmliga, is
er geen filmliga die hele goeie
films kan vertonen? Dat zou
toch schitterend zijn?"
Want verdorie, de tent ziet er
'authentiek uit', vindt Wolkers:
„Van binnen èn van buiten."
Ideaal dus om er een kunsthal
voor tentoonstellingen te ma
ken, net als in Rotterdam. „Mis
schien wel als een soort depen
dance van de Lakenhal."
Roemrucht
Als ze het maar niet in handen
laten vallen van projectontwik
kelaars. Want dan kun je Mari-
nus van der Lubbe net zo goed
vragen om ook dit pand in
brand te steken", refereert hij
aan de bekende Leidenaar die
de Rijksdag in brand stak.
Zelf heeft Wolkers Trianon al
dertig jaar niet van binnen ge
zien: „Er draaiden altijd van die
afgesloofdeflims die je zes
maanden eerder al had gezien.
Als ze nou eens Laurel en Har-
dy-films zouden draaien, of Ci
tizen Kane of een Hitchcock..."
En dus reed hij Trianon keer op
keer voorbij, denkend aan het
roemruchte verleden. Aan de ja
ren waarin het theater nog 'een
beetje het Tuschinski van Lei
den was', zoals Wolkers het
noemt. En hoofdpersoon Eric
verlekkerd naar de vrouw met
een diamant in haar navel keek,
boven de ingang. „Ja, ik heb er
hevige dingen meegemaakt",
klinkt het vanuit Texel. En dan:
„Ik ben blij dat ik geen wethou
der ben."
W.K. Swagers (rechts) en W.F. Vermond:'De rijken konden vrijen, wij kregen nekkramp in Trianon'. foto jan holvast
Een bezoekje aan het Trianon-
theater was voor de Leidenaar
W.F.A. Vermond (60) altijd een
heel gedoe. Samen met zijn
twee broers deelde hij één net
pak en één paar nette schoe
nen. En zonder net pak kwam je
het eens zo chique theater aan
de Breestraat niet binnen:
„Want Jan de arbeider was niet
welkom".
Ondanks het nette pak had Ver
mond altijd een zeer nederig
plekje, net als zijn kroeggenoot
W.K. Swagers (66). Helemaal
vooraan, op nog geen twee me
ter van het witte doek. 'Neklo
ge', heette dat in de volksmond.
Naar de nekkramp die je er gra
tis bijgeleverd kreeg. „En eigen
lijk zag je er niks", kijkt Ver
mond vijftig jaar terug. „Maar
ja, wat was er verder? Bij Rex
stierf het van de vlooien."
„De beste films draaiden in
Trianon", vult Swagers aan. „Al
cazar, De Zwarte Panter, Zor-
ro." Kwam Vermond pas na de
Burenruzie
Buurman A wil dat buurman
B zijn struik wegsnoeit boven
de brandgang. B beweert
echter dat hij dat niet hoeft
te doen omdat de brandgang
zijn eigendom is. Buurman A
reageert hier verontwaardigd
op en controleert of de
brandgang inderdaad eigen
dom van B is. Daaruit blijkt
dat de garage van buurman
B voor een deel is gebouwd
op grond van buurman A en
C. Die buren willen dat B zijn
garage tot op de grond af
breekt.
Burenruzie dus. Hele buur
ten kunnen te lijden hebben
van gezinnen die met elkaar
overhoop liggen. De ontwik
kelingen in de kwestie wor
den veelal bij de melkboer en
bakker uitgebreid bijgehou
den. Het Gesprek van de Dag
wil aandacht besteden aan
dit soort conflicten door bei
de partijen in de krant aan
het woord te laten.
Ruzies kunnen worden aan
gemeld bij de redactie van
het Gesprek van de Dag,
Postbus 54,2300 AB Leiden
of telefonisch van 916 uur:
071-356440.
oorlog in Trianon kijken, Swa
gers zat er al voor de oorlog, als
jongen van een jaar of twaalf.
Vijftien cent voor de nekloge,
7,5 cent voor tien sigaretten en
af en toe wat pinda's: „Nougat,
dat weet ik nog wel, was echte
luxe."
Een chinees had de spullen op
een bord aan zijn nek hangen,
zodat de nekkrampers ook tij
dens de pauze ver verwijderd
bleven van de 'rijke stinkerds'
achterin de zaal. En dure kaart
jes dat die hadden! „Ze betaal
den wel een rijksdaalderweet
Swagers nog precies. Want dat
was zijn weeldoon in die tijd.
Vrijen
„Maar die lui kregen daarvoor
wel een vierkant hokkie. Daar
kon je lekker vrijen ook. Voor
aan zag iedereen het", vult Ver
mond aan.
„Ik heb het één keer gepro
beerd, maar kreeg niet veel
kans", zegt Swagers. „Iedereen
Ineens staan ze tegenover el
kaar, zondagavond in het Haar
lemse Cios-complex. 'Sweet'
Lou Dunbar - de kolossale cen
ter en grootste grollenmaker
van de Harlem Globetrotters -
en Koen, acht jaar, één meter
twintig en voor de duvel niet
bang. Voor de ogen van vader
Jaap en nog zo'n tweeënhalf-
duizend toeschouwers begin
nen ze met hulp van een tolk
aan de kant een gesprekje op de
speelvloer. What's your name,
buldert Sweet Lou geruststel
lend. Koen, zegt Koen. Koen,
piept Lou hem na tot genoegen
van het publiek. How old are
you, AToe/ï? Wantrouwend geeft
hij antwoord. Acht. Vertrouwe
lijk buigt Sweet Lou voorover.
Versterkt door de microfoon lis
pelt hij in Koen's oor: Are you
married? Koen schudt nee. met
z'n kaken stijf op elkaar. Gir
lfriends? Onverschrokken knikt
hij 'ja' dit keer. He's got a gir
lfriend, brult Sweet Lou de zaal
in. Die reageert met een in
stemmend gehuil.
had commentaar." Toch vond
hij het 'extra gezellig met al die
jongens': "Eerst ging je biljarten
bij Rutecks aan de Stationsweg
en dan naar de bioscoop." En 's
maandags bracht zijn broer het
nette pak weer naar de lom
merd, waar het de zaterdag er
op weer kon worden opgehaald
met het nieuwe weekloon.
Wat heeft-ie een bloed zweet en
tranen gewerkt voor zijn weke
lijkse uitje! In de veen. de kolen
mijnen en de betonfabriek.
„Hard werken. Altijd hard wer
ken." Vermond heeft evenmin
stilgezeten. Tuinders, dakpan-
nenfabrieken: hij liep er de be
nen uit zijn lijf.
Tegenwoordig treffen de bio-
scoopgangers van weleer elkaar
in de snackbar, in het hoekje bij
de gokkasten. Een beetje kijken,
een beetje spelen. De sfeer van
de nekloge: jongens onder el
kaar. Alleen het witte scherm
ontbreekt. Sterker nog, Swagers
en Vermond zijn in geen twintig
Geholpen door wat 'zachte'
drang neemt Koen plaats achter
de strafworplijn. Alle andere
Globetrotters dringen nu om
hem heen. Een rood-wit-blau-
we basketbal wordt hem in han
den geduwd. Shoot the ball.
Koen, gromt Sweet Lou vriende
lijk. Koen gooit al z'n achten
twintig kilo's in de strijd, maar
veel verder dan een machteloos
pisboogje komt hij niet. Een
stapje dichterbij brengt Koen
wel verder, maar nog steeds niet
hoger. Dan wordt hij onder ge
joel van het publiek opgetild
door het complete Trotters-
team. Resoluut dunkt hij de bal
door de ring. Een donderend
applaus is z'n beloning.
Zwemmend in een extra-large
T-shirt en met een polsbandje
van Sweet Lou als haarband
wordt hij weer terug naar de
kant gestuurd. Is that your
father?, galmt Sweet Lou hem
ongelovig na. Yo dad, you owe
me twentyfive guilders for the T-
shirt. Voor vader de gewenste
bankbiljetten tevoorschijn heeft
jaar in Trianon geweest.
Het is nog steeds te duur, con
stateert Vermond stilletjes. Al
troost hij zich met de gedachte
dat hij alles op TV ziet. Toch
krijgt een actie voor het behoud
van Trianon direct zijn steun:
„Erverdwijnt toch weereen
oud stukje Leiden", legt hij uit.
Mooie tijd
Ook Swagers heeft wel wat over
voor het behoud van de bio
scoop: „We hebben daar de
mooiste tijd meegemaakt", zegt
hij. „Het was crisistijd, maar ik
zou die tijd zo willen terugheb
ben. Had je je portemonnee in
de kroeg laten liggen? Je kreeg
hem een week later terug! Moet
je nu proberen. Je was ook veel
amicaler onder elkaar. Had je
geen geld? Dan lapten we onder
elkaar."
getoverd, grist Dunbar de porte
monnee al uit zijn handen. l£t
me see. Wat zoeken levert al snel
een geeltje op. Put it in your
pocket, Koen. Koen heeft ineens
geen tolk meer nodig. Hij from
melt de buit bliksemsnel in z'n
broekzak. De zaal loeit.
Na afloop is de ster nog altijd
nauwelijks onder de indruk. Hij
heet Koen Esselman en woont
in Hillegom, vertelt hij. Sinds
een paar weken basketbalt hij
bij de mini's van Hillegom '85.
Een lagere ring en een kleinere
bal zorgen ervoor dat hij daar
wel degelijk scoort, aldus vader
Jaap, zelf een niet onverdienste
lijk speler van het vierde heren
team van Hillegom. Wat vond
Koen eigenlijk van Sweet Lou
Dunbar? liven denkt hij na. Hen
beetje raar, luidt de conclusie.
Er is' meer nodig dan een hand
vol overgewaaide Globetrotters
om Koen Esselman van z'n stuk
te krijgen.
RENS KOLDENHOF
Hoofdrol voor Hillegomse Koen bij Globetrotters
„We nemen niet veel mee. Als
we maar wat met kleren kun
nen variëren van warm tot
koud", zegt de Leiderdorper
Fred de Zoete. Samen met
vriend René Verleg vertrekt hij
in februari voor een monsterrit
naar Nepal. Op motoren wel te
verstaan, beschildert door de
Amsterdamse kunstenares Ast-
rid Engels. De reis wordt een
soort sponsortocht voor SOS-
kinderdorpen, een organisatie
die in 122 landen 310 projecten
heeft opgezet voor in totaal
160.000 kinderen.
De tocht door Italië, Grieken
land, Turkije, Iran, Pakistan, In
dia en Nepal voert zo zegt De
Zoete natuurlijk langs een
aantal van deze kinderdorpen.
„Maar we willen onderweg van
alles 'meepikken'. Rijden op ka
melen, wandelen in de Hima
laya. Dat soort dingen."
Met de rit, die drie maanden
gaat duren, gaat voor hem een
lang gekoesterde wens in ver
vulling. „Ik liep al jaren met het
idee rond maar ik dacht dat het
voorlopig niet uitvoerbaar zou
I zijn. Ik heb een gezin en dan
doe je dit soort dingen toch niet
zo snel. René bleek eigenlijk ook
al lang met hetzelfde idee te
spelen. We wisten het niet eens
van elkaar. Maar toen we erach
ter kwamen zijn we toch maar
eens gaan kijken wat de moge
lijkheden waren."
Wat een kleinschalig project
moest worden, groeide toen al
snel uit tot een gigantische ope
ratie. BMW Nederland stelde na
enige aarzelingen twee motoren
beschikbaar, Astrid Engels
greep haar kwasten om m twee
maanden tijd de rijwielen te
veranderen in ware kunstwer
ken en een flinke schare spon
sors diende zich aan.
Beroemdheden
Het blijft niet bij de reis op zich.
Zo worden de twee motoren
voor de tocht tentoongesteld,
eerst op de MotorRai in Amster
dam en vervolgens in een aantal
galleries door het hele land. Bij
terugkeer uit Nepal per vlieg
tuig naar Frankfurt komt er
een motoroptocht van de Duit
se grens naar Amsterdam.
„Daarvoor schrijven we heel
motorminnend Nederland
aan", zegt De Zoete. „Boven
dien vragen we een aantal be
roemdheden of ze mee willen
rijden. Pieter van Vollenhoven
bijvoorbeeld, ook een BMW-rij-
der. En mensen als Rob de Nijs
Fred de Zoete (links) en René Verleg gaan op de motor naar Nepal. „We willen onderweg van alles 'meepik
ken'. Rijden op kamelen, wandelen in de Himalaya. Dat soort dingen." foto pr
en Marco Bakker." De motoren
van de twee Nepal-gangers
worden in mei geveild. De op
brengst is voor SOS kinderdor
pen.
De Zoete is zelf al zo'n vijftien
jaar 'financiële peet' van een
kind in Ladak, een gebied in het
grensgebied tussen Pakistan en
India. „De filosofie achter SOS-
Kinderdorpen spreekt me aan.
De kinderen die op deze manier
worden opgevangen komen in
een soort gezin terecht, met een
moeder. Ze krijgen alles wat ze
nodig hebben: voeding, aan
dacht, onderwijs, onderdak...
Met die gedachte in het achter
hoofd vonden we dat we met
onze reis eigenlijk iets voor
SOS-kinderdorpen moesten
doen."
Inmiddels zijn de voorbereidin
gen in volle gang. De Zoete en
Verleg zijn zich aan het inlezen
over de landen waar ze door rij
den: ze krijgen een sleutelcur
sus van Gerjo de Jong, de BMW-
dealer in Alphen, die het project
steunt: ze hebben veel gesprek
ken met motorrijders die verge
lijkbare reizen hebben gemaakt.
„Bij die groep halen we de
meeste informatie", zegt De
Zoete. „De mooiste verhalen
krijgen we te horen. Zo blijkt
Iran ontzettend gastvrij te zijn.
Als je daar in een dorpje binnen
komt rijden, maken ze bij het
vuur gezellig een plaatsje vrij.
We willen gewoon naar de
mensen gaan. Het is dus niet de
bedoeling dat we reserveren in
het Hilton. We hebben echt zo
iets van 'we zijn twee malloten
uit het westen en we willen jul
lie en jullie land leren kennen'."
Een aantal plannen blijkt niet
uit te voeren. Zo moesten De
Zoete en Verleg hun plan om
een omweg te maken maken
door China, van de lijst schrap
pen. „Daar kom je niet zomaar
in op de motor. Of je moet ont
zettend veel geld betalen voor
een escorte. Wat we nu gaan
doen, is naar de grens van
Pakistan en China rijden om de
Chinezen douane een hand te
geven."
ANNETVAN AARSEN
Sporters, berenliefhebbers en
bodypiercers hebben er al een
en sinds het begin van oktober
zijn ook spelletjesfanaten geze
gend met een eigen tijdschrift.
Gejus van Diggele is de beden
ker en oprichter van het Het
Spel, een kwartaaluitgave over
oude en nieuwe legpuzzels,
kaart-, bord- en andere tafel
spelen. Het tijdschrift dat ook in
het Engels verkrijgbaar is, is niet
alleen voor de verzamelaar be
doeld maar voor iedereen die
weieens een gezelschapsspel op
tafel heeft liggen.
De Hazerswoudenaar realiseer
de zich anderhalfjaar geleden
dat informatie over spelletjes
zeer schaars is. De reclameman
uit Hazerswoude-Rijndijk stelde
toen een marktonderzoek in om
uit te vinden of er vraag is naar
een tijdschrift op dit gebied.
Verzamelaars bleken inderdaad
geïnteresseerd te zijn. Maar of
mensen die op zichzelf niet zo
thuis zijn in de spelletjeswereld
een reden hebben om een der
gelijk blad te lezen, is nog niet
duidelijk. Van Diggele bena
drukt dat Het Spel is voortgeko
men uit liefde voor spelletjes,
zakelijk succes is minder be
langrijk. „Ik heb er veel geld in
gepompt, maar of de belang
stelling groot genoeg is om de
kosten er uit te halen, weet ik
niet. In dat opzicht blijft het een
experiment."
Voor informatie over de artike
len en de foto's beschikt hij over
'het circuit', zoals hij dat zelf
noemt. Een kring van spelletjes
verzamelaars uit Nederland en
andere landen die elkaar onder
meer via beurzen hebben leren
kennen. Voor het eerste num
mer is Van Diggele ook bij mu
sea te rade gegaan.
Alle mensen die bij het tijd
schrift werken zijn vrijwilligers
die uit liefde voor spelletjes aan
het karwei begonnen zijn. Aan
het uiterlijk van het blad is dat
niet te zien. Aan Het Spel is veel
aandacht besteed, het ziet er
glossy-achtig uit, en het bevat
veel foto's, waarvan vele in
kleur, van oude bordspelen en
kaarten.
In het eerste nummer van Het
Spel staat onder meer een arti
kel over spelletjes en legpuzzels
uit de Tweede Wereldoorlog
met ruim 150 foto's van authen
tiek spelmateriaal. In het artikel
schrijft de oprichter van het
blad dat in de oorlogsjaren veel
spelletjes als propagandamiddel
werden gebruikt. Kaartspelen
werden speciaal ontwikkeld om
het Duitse volk geestelijk voor te
bereiden op de oorlog. Er waren
ook spelen die in de laatste oor
logsjaren de pro- oorlogsstem
ming er in moesten houden.
Maar ook de geallieerden ge
bruikten spelen voor bepaalde
doelen. In 1942 gaf fabrikant
Parker Bros. bijvoorbeeld Spot
ting uit, een bordspel gebaseerd
op het herkennen van oorlogs
vliegtuigen. In bezet Nederland
waren anti-Duitse spelen en
puzzels ten strengste verboden.
Maar de Hazerswoudenaar
maakt melding van een puzzel
uit waarschijnlijk 1943 of 1944,
met daarop de foto van de
Oranje-familie, het enige hem
bekende anti-Duitse spelmate
riaal.
Volgens de Hazerswoudenaar
vragen veel mensen zich af of je
met spelletjes wel een tijdschrift
kunt vullen. Hijzelf raakt er niet
over uitgepraat. „Veel mensen
weten het niet, maar kaartspe
len hebben een heel interessan
te geschiedenis. Veel plaatsen in
Europa hebben bijvoorbeeld
hun eigen kaartsymbolen. In
Italië gebruiken ze bokalen,
munten, stokken en zwaarden
in plaats van harten, ruiten,
schoppen en klavers. En in
Zwitserland bloemen, bellen, ei
kels en wapens van edelen.
Maar wat de symbolen beteke
nen kan ik niet verklaren. De
vorm van de kaarten kan ook
variëren, Venetië heeft bijvoor
beeld lange dunne kaarten."
Het in Nederland bekende
kaartspel stamt uit de tijd van
Napoleon. „Hij wilde een uni
form kaartspel voor de hele we
reld, bedacht door een Franse
kaartenmaker. Aldus geschied
de en sindsdien is het Franse
spel ook in ons land gebruike
lijk."
Volgens de Hazerswoudenaar is
het bordspel een van de oudste
vormen van gezelschapsspe
len. „In Egypte is in een 6000
jaar oud graf van een farao een
bordspel vergelijkbaar met gan-
zebord gevonden. Alleen speel
den ze niet met ganzen maar
met slangen/'
Nieuwe spelen worden bespro
ken in een aparte rubriek. Het
blad besteedt geen aandacht
aan computerspellen omdat
daar aparte tijdschriften voor
zijn. De prijs van het eerste
nummer is 7,50 gulden maar de
daarop volgende nummers kos
ten 9,90 gulden. Het Spel is bij
een aantal lectuurwinkels en
warenhuizen verkrijgbaar.
TINEGRE WILLEMSEN
Gejus van Diggele, bedenker en oprichter van het 'Het Spel': „Ik heb er veel geld in gepompt"
