Vakbondsbestuurders wentelen zich in groepsegoïsme
Oud-premier Thatcher: 'Alleen ik kon dit land redden'
Feiten &Meningen
NU WEGLEGGEN, STRAKS GENIETEN.
BM SPAARBANK
Een
unieke fles wijn cadeau bij een helder spaaraanbod.
MAANDAG 18 OKTOBER 1993
Zaterdagavond 30 januari 1993 schuift FNV-voorzitter Johan Stekelenburg aan tafel bij
Paul Witteman. De smaakmaker van de VARA wil weten wat de reactie van de vakbe
weging is op het eerder die week door de Tweede Kdmer goedgekeurde kabinetsbesluit
VVAO-aanspraken van werknemers te beperken. Het antwoord luidt kort en bondig dat
het WAO-gat moet worden gerepareerd en dat de werkgevers voor de kosten daarvan
moeten opdraaien. Zij toonden zich immers de meest hartstochtelijke supporters van
die onzalige plannen, die al anderhalf jaar in de lucht hadden gehangen. Boontje komt
om zijn loontje. Als Witteman ad rem tegenwerpt of er dan niet minder geld in de be
drijven zal overschieten om de werkgelegenheid in stand te houden, komt er een ont
hutsende reactie uit Stekelenburgs mond: „Dan zal de werkgelegenheid inderdaad zak
ken in de prioriteit."
Terug van weggeweest, leek het.
Ruim tien jaar geleden, begin
jaren tachtig, woedde er binnen
de Industriebond FNV èen bik
kelharde richtingenstrijd tussen
voorzitter Arie Groenevelt en
een groep spraakmakende be
stuurders en medewerkers van
de bond. Terwijl door de econo
mische crisis in de industrie ve
le duizenden werknemers per
maand hun baan verloren, hield
de jonge garde vast aan het
dogma dat de bond in de strijd
tegen de werkloosheid het wa
pen van de loonstrijd niet
mocht neerleggen. Groenevelt
koos voor loonmatiging zonder
harde garanties te eisen dat dit
zou leiden tot meer werk. De
oppositie, gegroepeerd rond het
tandem Stekelenburg/Vreeman,
bestreed die koerswijziging te
vuur en te zwaard. Zij vonden
dat de bond in ruil voor loon
werk moest eisen.
Groenevelt verdedigde het
uitgangspunt dat dit geen auto
matisme is dat je kunt afdwin
gen. Hij klampte zich, wat al te
laat, vast aan het credo van de
Duitse bondskanselier Helmut
Schmidt: minder loon is meer
winst is meer investeringen is
meer werk. Dit hartverscheu
rende conflict heeft indertijd ge
leid tot een complete verlam
ming van het beleid van de In
dustriebond FNV, de toonaan
gevende bond in de marktsec
tor, die geen antwoord had op
de dramatische toename van de
werkloosheid. Het heeft vele
diepe wonden geslagen en het
heeft de bond z'n vooraan
staande positie in het maat
schappelijke krachtenveld ge
kost.
In feite kre^g Groenevelt toen
een rekening gepresenteerd die
hij niet had voorzien. Halverwe
ge de jaren zestig had de me-
taalbedrijfsbond van het NW,
inleidend kader bij opening
Het Is droef gesteld met de Nederlandse vakbeweging. De
grondleggers van de 'moderne' vakbeweging streefden een
sterk centraal geleide organisatie na. Al jaren is daarvan ech
ter geen sprake meer. Een vanuit een almachtige centrale ge
dirigeerde Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) zou ook
niet meer van deze tijd zijn. Vandaar dat binnen de FNV al ja
ren stevig wordt gevochten over de beste organisatievorm. Bij
dat alles is de FNV echter iets heel belangrijks verleerd: ant
woorden bedenken op de belangrijkste sociaal-economische
problemen van deze tijd. In een serie artikelen maken Frans
Nypels en Kees Tamboer een analyse van de problemen. Bo
vendien dragen ze een oplossing aan. Die zal pijn doen, maar
het is de enige begaanbare weg. Frans Nypels is hoofdredac
teur van deze krant, Kees Tamboer werkt als economisch re
dacteur bij Het Parool. Samen publiceerden ze in het verleden
al veelvuldig over de Nederlandse vakbeweging.
de ANMB, een groep jonge, am
bitieuze sociologen binnenge
haald om het vakbondsbeleid
van een ideologische lading te
voorzien. Welhaast ongehin
derd leverde de denktank in de
jaren zeventig munitie voor
maatschappij-kritische nota's
als Fijn is Anders en Breien met
een Rooie Draad. De schok was
groot. Vakbondsbeleid mocht
niet langer alleen om de poen
gaan, de hele samenleving
moest in socialistisch^ zin her
vormd worden. Districtsbe
stuurders werden met toegan
kelijke teksten de barricades op
gestuurd, maar ze konden niet
ontkomen aan het gevaar dat
versimpeling al te gemakkelijk
leidt tot ongenuanceerde kreto
logie.
Lieveling
De industriebond van Arie
Groenevelt mocht dan wel uit
groeien tot de lieveling van links
Nederland, binnen de wereld
van de vakbeweging stuitte het
nieuwe populisme op afgrijzen.
De bond raakte geïsoleerd en
alle hervormingsvoorstellen
zakten weg in het drijfzand van
het collectieve wantrouwen.
Binnen de Verbondsraad van
het NW, later de Federatieraad
van de FNV, werd niet meer
zinnig gepraat over de werkelij
ke problemen van de vakbewe
ging. Men luisterde niet meer
naar elkaar, iedereen ver
schanste zich in zijn eigen loop
graven. Een psychologisch bij
effect was dat de industriebond
sectarische trekken ging verto
nen en allengs meer ging lijken
op een naar binnen gekeerde
burcht.
Toen Groenevelt, tijdens de
recessie die het gevolg was van
de tweede oliecrisis, het roer
wilde omgooien, werd dat bin
nen zijn eigen kerk ervaren als
verraad aan de bevlogen leer
stellingen, die een decennium
lang zo hartstochtelijk beleden
waren. De bond schudde op
zijn grondvesten en dreigde
zelfs te scheuren. Het heeft in
de jaren daarna bloed, zweet en
vooral veel tranen gekost om de
trotse bond van zijn revolutio
naire ballast te ontdoen. Treuri
ge jaren waren dat, waarin in
terne zuiveringsacties meer ton
gen losmaakten dan de strijd te
gen de werkloosheid.
Opnieuw vinden massa-ont
slagen plaats in de Nederlandse
industrie. Weer worden
pleidooien voor loonmatiging
stelselmatig verdacht gemaakt.
De verleerde vaardigheden van de FNV (1)
De NMS Spaarbank heeft voor nieuwe
spaarders tijdens de spaaractie een bijzonder
aantrekkelijk aanbod. Naast uiteraard een
degelijk persoonlijk advies en een goede
rente ontvangt u een uniek welkomst
geschenk. Indien u een eerste spaarbe-
drag inlegt van minimaal 250,-krijgt
u een bijzondere fles wijn met een
opvallend zwevend etiket. De fles is in
een beperkte genummerde oplage speciaal
vervaardigd voor nieuwe klanten van
de NMS Spaarbank. Kom langs bij het
agentschap van de NMS Spaarbank of bel
06 - 0250019 (gratis) voor het adres
van de dichtstbijzijnde NMS-agent.
De NMS Spaarbank is een onderdeel
van de ING Bank.
De NMS, de bank die u kent.
mag zelf concluderen waar
vakbeweging nu staat. De waar
schuwingen, eipd vorig jaar, vaa
de onafhankelijke rekenmeea
ters van het Centraal Planbul
leg vatbaar: er hangt een reced
sie in de lucht, zonder loonma|
tiging van betekenis zou d(
werkloosheid weer sterk toenej
men. Het kabinet nam di
waarschuwing ter harte en on
dernam een uiterste poging ora
door middel van verlaging van
collectieve lasten, de weg vrij t
maken voor de nullijn. Die po
ging vond weinig weerklank. N
de stijging van de loonsom pe
werknemer met 5,3 procent vo
rig jaar wijzen alle signalen eron
dat dit jaar een gemiddelde toe]
name van ten minste 3,5 pro
cent uit de bus zal rollen. En da
bij een uiterst magere groei van
de arbeidsproduktiviteit van
minder dan één procent pa
jaar. Wie de gulden regel over|
treedt dat de toename van d
reële loonkosten die van de af
beidsproduktiviteit niet ma)
overtreffen, weet waar de rekej
ning terecht komt. In het eerst
kwartaal van 1993 was de ge
middelde werkloosheid 54.00|
hoger dan een jaar eerder in
één klap werd de daling van dj
werkloosheid sinds begin 199|
ongedaan gemaakt. En het einj
is nog lang niet in zicht: dit ei
komend jaar dreigt het lege]
van anderhalf miljoen mensej
die al jaren aan de kant staarj
werklozen en arbeidsongeschik
ten, met ten minste tweehorJ
derdduizend werklozen te won
den uitgebreid. De crisis van dj
jaren tachtig is kennelijk snq
vergeten.
Morgen in deel 2: In de moder
ne vakbeweging wordt kenne
lijk niet meer nagedacht. Vak
bondsbestuurders lopen ziel
het vuur uit de sloffen, maa
het gaat alleen maar over d|
cijfers achter de komma. D|
echte problemen hebben ze i
lang uit het oog verloren.
Deze serie is opgenomen in lie
deze week verschenen 14d\
Jaarboek voor het democra
tisch socialisme, uitgegevei
door De Arbeiderspers en d
Wiardi Beekman Stichting. IS
BN 90 295 2313 1.
LONDEN CEES VAN ZWEEDEN
VERVOLG VAN VOORPAGINA
Thatcher was in Parijs toen haar
de uitslag bereikte van de stem
ming die onder Conservatieve
Lagerhuisleden was gehouden
over haar leiderschap. De cijfers
waren een enorme domper. Zij,
de premier die drie verkiezin
gen had gewonnen, had 204
stemmen gekregen. Dat was 52
stemmen meer dan Michael
Heseltine, haar uitdager, maar
niet genoeg voor een regelrech
te overwinning. Thatcher was
gewond en een tweede ronde
zou onafwendbaar zijn.
,,Ik ging iets anders aantrek
ken dan het zwarte wollen pakje
met de bruin-zwarte kraag dat
ik droeg toen het slechte nieuws
ons bereikte. Hoewel ik
enigszins verward was, was ik
wellicht toch minder van de
kaart dan ik had gedacht. Het
bewijs ligt misschien in het feit
dat ik andere kleding die verve
lende herinneringen losmaakt,
nooit meer droeg, terwijl ik dat
zwarte wollen pakje nog steeds
draag... Ik stuurde een bood
schapper vooruit naar president
Mitterrand met de mededeling
dat ik later zou komen (voor
een ballet-uitvoering) en dat ze
maar vast zonder mij moesten
beginnen.
Om acht uur verliet ik de am
bassade met Peter Morrison
(een medewerker) en met een
noodvaart reed de grote zwarte
Citroen ons door de lege straten
van Parijs, die waren ontruimd
voor de presidenten Bush en
Gorbatsjov... Zo'n 20 minuten
later kwamen we aan in Versail
les, waar president Mitterrand
mij opwachtte. 'Natuurlijk zou
den we nooit zonder jou zijn
begonnen', zei de president. En
met zijn overweldigende char
me begeleidde hij mij naar bin
nen, alsof ik zojuist de verkie
zingen had gewonnen in plaats
van verloren."
Bij terugkeer in Londen drong
echtgenoot Dennis erop aan het
niet op een tweede ronde aan te
laten komen, en ontslag te ne
men. Thatcher aarzelde nog, en
begon aan een reeks van verga
deringen met ministers om de
steun voor haar te peilen. Die
steun viel tegen. „Zo nu en dan
moest ik toch een traan wegpin
ken als ik eraan dacht hoe ver
schrikkelijk alles was."
Sleutel
De zee van tranen kwam echter
later, nadat de kogel door de
kerk was. „Woensdag 28 no
vember was mijn laatste dag als
premier. Alles was nu ingepakt.
Vroeg in de ochtend was ik van
de flat (de etage in Downing
Street 10 die de premier be
woont) naar de werkkamer ge
gaan om voor de laatste keer te
controleren of er iets was ach
tergebleven. Het was even
schrikken toen ik merkte dat ik
er niet meer in kon, omdat ik de
sleutel al van mijn sleutelring
had gehaald. Om 9.10 uur liep
ik de grote trap af. Net als op de
dag dat ik voor het eerst kwam,
stond het voltallige personeel
van nr. 10 paraat. Ik schudde de
hand van mijn persoonlijke se
cretaressen en anderen die ik
door de jaren heen zo goed had
leren kennen. Sommigen waren
in tranen. Ik trachtte mijn tra
nen tegen te houden, maar ze
namen de vrije loop toen ik de
gang uitliep en iedereen stond
te applaudisseren, net zoals ze
dat 11,5 jaar geleden bij mijn
binnenkomst hadden gedaan."
Maar uit alle andere hoofd
stukken welt het beeld op van
een vastberaden, zegevierende
dame, die korte metten maakte
met Russische partijleiders, Ar
gentijnse generaals en Britse
vakbondsleiders. Nadat de IJze
ren Dame haar oorlog om de
Falklandjes had gewonnen, stel
de Enoch Powell (een ultra
rechtse Conservatief) haar in
het Lagerhuis de volgende reto
rische vraag: „Is de edelachtba
re dame zich bewust dat er nu
een rapport is ontvangen van de
openbare analist over een be-
'Maggie' Thatcher op de Britse
onbijttelevisie met haar me
moires. foto reuter andre ca-
mara
paalde stof die onlangs aan een
analyse is onderworpen en dat
ik een kopie van het rapport
heb ontvangen? Het rapport
toont aan dat de geteste stof be
staat uit ijzerhoudend metaal
van de hoogste kwaliteit, dat het
een uizonderlijke spankracht
bezit, zeer resistent is tegen
slijtage en dat het gebruikt kan
worden ten voordele van alle
nationale belangen."
Weinig lezers van Mijn Jaren
in Downing Street 10 zullen aan
de juistheid van die bewering
kunnen ontkomen. Lubbers en
Mitterrand zijn straks, als zij te
rugtreden, grofweg even lang
aan de macht geweest als That
cher. Maar vergeleken met
Thatcher zullen zij hooguit een
voetnoot zijn in de geschiedenis
der 20ste eeuw.
Afgekalfd
Thatcher begon vanaf de aller
eerste dag te werken aan een in
drukwekkend curriculum vitae.
Op pagina 3 beschrijft zij de
toestand die zij aantrof na haar
zege in de algemene verkiezin
gen van 1979. „In 1979 was
Groot-Brittannië als land afge
takeld ten gevolge van steeds
zwaardere klappen in de voor
afgaande honderd jaar. Begin-
mische suprematie gestaag af
gekalfd ten opzichte van eerst
de Amerikaanse en daarna de
Duitse concurrentie." De missie
was die trend om te buigen, en
Groot-Brittannië weer op te sto
ten in de vaart der volkeren.
Thatcher was ervan overtuigd
dat er maar één persoon was
die die missie kon uitvoeren:
Zijzelf. Reeds in de inleiding ci
teert ze de 18de eeuwse staats
man Chatham: „Ik weet dat ik
dit land kan redden en dat nie
mand anders dat kan."
Over de vraag of zij het land
daadwerkelijk heeft gered, zijn
de meningen verdeeld. Vast
staat dat ze als geen andere
Britse premier, Churchill wel
licht uitgezonderd, haar stem
pel op het land en zelfs de we
reld heeft gedrukt.
In haar eerste troonrede zette
ze gelijk de trend. Gemeente
huizen zouden worden ver
kocht, de prijscontrole afge
schaft, de vakbonden gemuil
korfd. En uit de begroting die
haar minister van financiën ver
volgens indiende, bleek direct
dat Margaret Thatcher geen pa
pieren tijger was. Het laagste
belastingtarief ging van 33 naar
30 procent, het hoogste van 83
naar 60 procent. De controles
op het wisselverkeer, die beper
kingen oplegden aan het bedrag
aan vreemde valuta dat Britten
konden kopen, werden in één
klap afgeschaft.
Haar economische hervor
mingen droegen bij aan een
diepe recessie, maar de verkie
zingen van 1983 betekenden
„de meest vernietigende slag
die het democratisch socialisme
in Groot-Brittannië ooit is toe
gebracht". Over de reden van
haar verpletterende overwin
ning op de Labour Party had
Thatcher weinig illusies. Kort
tevoren had 'ze' de Falkland
Oorlog gewonnen. „Overal waar
ik kwam, bespeurde ik de roes
van overwinning."
Als een rode draad loopt door
het boek haar oorlog met de
collega-leiders uit de Europese
Gemeenschap. 'Die oorlog be
gon enkele weken na haar aan
treden op een 'top' in Straats
burg, toen Thatcher een deel
van de Britse bijdrage aan de
EG-kas terugeiste. Acht jaar én
714 pagina's later kregen de
schermutselingen echter een
meer principieel en blijvend ka
rakter. Een groot aantal rege
ringsleiders zette koers in de
richting van een federaal Euro
pa, waarin meer macht in Brus
sel zou worden samengebald.
Voor Thatcher was dat een ban
vloek.
De meeste in azijn geschre
ven woorden in haar boek heb
ben betrekking op dit Europese
federalisme. „Oorzaak van dit
federalisme", schrijft ze, „was
het wijdverbreide wantrouwen
van de kiezers jegens politici in'
landen als Frankrijk en Italië.
Als je niet echt vertrouwen hebt
in het politieke systeem of in de
politieke leiders van je eigen
land, word je vanzelf toleranter
ten opzicht van buitenlanders
van klaarblijkelijke intelligen
tie... Als ik Italiaan was, zou ik
misschien ook de voorkeur ge
ven aan bestuur vanuit Brus
sel."
Maar opmerkelijk genoeg wa
ren de Italiaanse premiers ej
genlijk de enigen die haar toog
opwekten. Over hen schreef zq
„Het was moeilijk onbekwaam
heid van bedrog te onderschei
den, maar ze waren beide i|
overvloed aanwezig." Van d|
Duitser Helmut Schmidt had z|
daarentegen 'een hoge dunk' e|
ook de Fransen Mitterrand (d|
socialist) en Chirac (de gaullisl)
kregen een hoog rapportcijfer
„Vreemd genoeg mocht ik he(
allebei."
Hetgeen natuurlijk de vraa|
oproept naar haar alomvatten
de oordeel over de man op wij
zij naar verluidt altijd het meeq
van allen gesteld was geweest -4
Ruud Lubbers. „Ik mocht Lub
bers graag", schrijft ze op pagi
na 335. „Hij was een jongd
praktische zakenman, die zij
kwaliteiten aanwendde ten be
hoeve van de Nederlandse poli
tiek, hoewel hij net als de rege
ringsleideers van andere klein
landen in de Europese Gemeen
schap naar het federalism
neigde."
Margareth Thatcher, Mijn ja
ren in Downing Street 10; 96
pagina's, prijs: 65,00 gnldei
Uitgeverij Balans, Amsterdam.
Arie Groenevelt begin jaren zeventig, tijdens de grote staking bij Hoogovens, tussen zijn mensen. Pas veel later zou hij zich het credo van de Duitse
bondskanselier Helmut Schmidt eigen maken dat loonmatiging banen oplevert. foto united photos de boer
En opnieuw verklaart Johan
Stekelenburg, toch het gezicht
van de Nederlandse vakbewe
ging, in het openbaar dat om
het WAO-gat te repareren, dus
om een materieel voordeel vast
te houden, de strijd tegen de
werkloosheid wel een tandje la
ger mag. Vakbondsleiders ver
wijten politici graag dat die re
geren met de rug naar de sa
menleving. Is het langzamer
hand niet zo dat vastgesteld
mag worden dat de vakbewe
ging met de rug naar de toe
komst opereert?
Willekeur
Waarvoor is eind 19de eeuw de
vakbeweging opgericht? Om be
staanszekerheid te bevechten.
Honderd jaar geleden gold dat
wie niet werkt niet zal eten. Wie
ziek werd of te oud, wie een on
geluk kreeg in het bedrijf waar
hij werkte, verspeelde zijn inko
men. Ging de werknemer dood,
dan kwam er geen brood op de
plank bij de nabestaanden. Ar
beiders waren volkomen over
geleverd aan de willekeur van
hun bazen, die, als het ze uit
kwam, lonen verlaagden of
mensen ontsloegen.
De oprichters van de vakbe
weging hadden slechts één doel
voor ogen: door het bundelen
van krachten die bestaansonze-
kerheid weg te nemen. Zo ont
stonden er ziektekassen, scha
mele pensioenregelingen en
weerstandsfondsen om loon
derving bij stakingsacties op te
vangen. Eendracht maakt
macht. Dat taaie gevecht heeft
klinkende resultaten opgele
verd. Nederland is, vooral na de
Tweede Wereldoorlog, met me
dewerking van politici en werk
gevers, uitgegroeid tot het
mooiste sociale paradijs van de
wereld.
Aan deze verzorgingsstaat
hing wel een prijskaart. Die prijs
werd betaald uit de opbreng
sten van de in de marktsector
opererende bedrijven. Jaarlijks
was er het CAO-ritueel. Dan
werd eerst de loonruimte vast
gesteld.
De verwachte stijging van de
produktie per werknemer, de
arbeidsproduktiviteit, werd
door iedereen aanvaard als lei
draad voor loonsverhogingen
en verbeteringen van de sociale
zekerheid. Overschrijding van
die grens zou, zo wast iedereen
die aan het spel deelnam, de
vermogenspositie van het be
drijfsleven aantasten en uitein
delijk leiden tot afbraak van
werkgelegenheid. Aan die een
voudige economische wet ont
trok iedereen zich evenwel jaar
na jaar. Waarschuwingen dat
dit zo niet langer kon, waren
aan dovemansoren gericht.
Dus volgde de ontnuchtering.
Want als de reserves van het be
drijfsleven uitgeput raken, mag
de laatste werknemer het licht
uit doen. De mensen die mas
saal op straat gezet werden,
kwamen in het vangnet van de
sociale zekerheid terecht waar
door die kosten exponentieel
groeiden.
Een vakbeweging die trouw
blijft aan de idealen van haar
oprichters zou alles in het werk
moeten stellen om dit proces te
keren. Wat is vandaag de groot
ste bedreiging van de bestaans
zekerheid van werknemers? Dat
ze ieder ogenblik hun baan
kunnen verliezen of dat hun
kinderen niet aan de slag ko
men. Soms lijkt het wel of het
historisch besef van de nieuwe
generatie vakbondsleiders is
verdwenen onder een watten
deken van matérialisme en
groepsegoïsme. Een onsje min
der sociale uitkeringen in ruil
voor een pond bestaanszeker
heid, is dat te veel gevraagd?
Wie de cijfers laat spreken,
De NMS Spaaractie loopt van 15 tot en met 30 oktober 1993.
