Goede bedoelingen
op weg naar de hel
Van vredebewaarders tot gehate figuren
Gruwelen Somalia rekenen af met Amerikaans internationalisme
Feiten &Meningen
VRIJDAG 15 OKTOBER 1993
Amerikanen sloten ogen voor fouten in Operatie Herstel Hoop
Temidden van het geroep om interventie in Somalia vo
rig jaar om deze tijd, opgewekt door de televisiebeelden
van hongerende kinderen, was er één stem te horen die
bijna vreemd cynisch klonk. Dat was de stem van de
Amerikaanse ambassadeur in Kenya, Smith Hempstone.
„Doe het niet", zei hij. „Wie Bayrut leuk vond, wordt gek
op Muqdisho." Al die tijd luisterde niemand.
LONDEN RICHARD DOWDEN
Ondanks de klucht van de mili
taire landingen in Muqdisho in
december, bewonderden de
meeste commentatoren liever
het edele idealisme van de red
dingsactie, dan dat ze vraagte
kens zetten bij de planning die
was gemaakt of niet was ge
maakt.
De lijst fouten begon met de be
slissing om vanaf zee te landen.
De mariniers hadden niet in de
buurt van Muqdisho hoeven
komen: het hongergebied be
vond zich 150 kilometer naar
het westen, in het Jubadal. Zij
hadden daar vanuit Kenya kun
nen komen, het gebied kunnen
beveiligen en de mensen in
staat kunnen stellen zich te voe
den en zaden te planten. Door
bij de hoofdstad aan land te ko
men vulden zij een machtsva
cuüm en namen zij de verant
woordelijkheid voor de toe
komst van het land. Waarom?
Wilde George Bush zijn presi
dentschap beëindigen met tele
visiebeelden van mariniers op
morele kruistocht? Vormde Mu
qdisho een betere achtergrond
dan de Kenyaanse grens?
Een mythe
De hongersnood was in ieder
geval in augustus 1992 over zijn
hoogtepunt heen. Hoewel de
hulporganisaties 10 lot 20 pro
cent van het voedsel kwijtraak
ten door diefstal en als smeer
geld, kwam tegen oktober vol
doende eten in het hongerge
bied terecht om het aantal do
den scherp te laten dalen. De
Amerikaanse bewering dat de
interventie een einde heeft ge
maakt aan de hongersnood is
een mythe.
Dat geldt ook voor de uitspraak
dat de Amerikanen vrede heb
ben gebracht in Muqdisho. Er
gold al sinds maart 1992 een
wapenstilstand in de stad. Het
was een gewapend staakt-het-
vuren en de haven was dicht,
waardoor duizenden tonnen
graan in de opslagloodsen ble
ven liggen. Maar gaarkeukens
van het Rode Kruis hielden de
hongersnood op een afstand.
Dan waren er de tactische fou
ten. Door een vertraging in de
aankomst van de mariniers kre
gen de krijgsheren de tijd om
hun zware wapens te verbergen.
De mariniers kwamen schie
tend aan land alsof Muqdisho
een zwaar verdedigde vijande
lijke positie was. Zij behandel
den niet alleen journalisten en
hun Somalische bewakers als
gevangenen, maar maakten de
vergissing ze te scheiden: de
blanken aan de ene kant, de So-
maliërs aan de andere. Somalië-
rs voelen zich snel beledigd.
Cultuur
De mariniers voerden slecht
overleg met de hulporganisaties
die er werkten en er waren geen
duidelijke afspraken, er was
geen beleid wat betreft de ont
wapening en, het ergste van al
les, geen behoorlijke informatie
over de Somalische cultuur en
geschiedenis. De man die de
leiding had was Robert Oakley,
destijds de speciale afgezant
van de VS. Hij was een paar da
gen voor de mariniers in Muq
disho aangekomen, met toe
stemming van generaal Moha-
med Farah Aideed. De generaal
verwelkomde hem met een om
helzing en deelde propagandis
tische pamfletten uit waarop te
lezen stond: 'VS vriend VN
indringer'.
De scheiding tussen de Verenig
de Staten en de Verenigde Na
ties ging om ontwapening. Het
Amerikaanse mandaat was een
veilige omgeving in te stellen
voor de levering van humanitai
re hulp. De heropbouw van het
Amerikaanse soldaten op patrouille ten zuiden van de hoofdstad Muqdisho. Een hachelijke onderneming, zo zal later blijken.
land was een zaak van de VN.
Maar heropbouw kon niet
plaatsvinden voordat de strijd
groepen waren ontwapend en
tot een politiek akkoord waren
gekomen. Zowel VS als VN zei
den dat dat de verantwoorde
lijkheid van de ander was. „Ont
wapening", aldus Oakley, „trekt
je teveel naar de structuur van
het land het maakt je tot een
duidelijke imperialist." Gene
raal Aideed en zijn mannen ke
ken toe en wachtten, hun uitge
breide wapenarsenaal verbor
gen.
In mei droegen de VS in naam
de contole over aan de VN en in
juni liep de poging tot een poli
tieke overeenkomst vast. Op 5
juni naderde een Pakistaanse
compagnie in witte vrachtwa
gens en landrovers van de VN
het radiostation van Aideed. Ra
diostations zijn in Afrika een le
ger waard. Aideed dacht (mis
schien ten onrechte) dat de
Pakistani's het station probeer
den in te nemen en zijn man
nen lokten hen in een hinder-
laag, waarbij 24 blauwhelmen
werden gedood. Een paar dagen
later verklaarde de gepensio
neerde admiraal Jonathan Ho-
we, de Amerikaanse speciale af
gezant, generaal Aideed tot een
gezocht man.
Ruggesteun
Van toen af aan werd politieke
mislukking op militaire misluk
king gestapeld om de generaal
te vangen of te doden. Ameri
kaanse vliegtuigen en oorlogs
schepen voerden aanvallen uit
op wat 'bolwerken van Aideed'
werden genoemd. Op 17 juni
zei president Bill Clinton: „De
ruggesteun, de militaire rugge
steun, van Aideed is gebroken."
De luchtaanvallen en bombar
dementen waren erger dan de
mislukkingen. Voor iedere So
maliër die de Amerikanen do
den, krijgen ze een familie als
hun gezworen vijand. In de So
malische cultuur is wraak inge
bakken in de sociale omgang.
Zelfs gezworen vijanden van Ai
deed zjjn woedend om wat zij
zien als Amerikaanse moord
partijen op vrouwen en kinde-
Wat Clinton ook zegt over ver
plichtingen ten opzichte van
Somalia, Amerika gaat ervan
door. En misschien is de situatie
onherstelbaar. Iedere VN-macht
foto afp hocine zaouaft
die achterblijft zonder Ameri
kaanse gevechtsmacht wordt de
zee in gedreven. Dat is niet al
leen een nederlaag voor de VS
en de VN, niet alleen een trage
die voor Somalia. Als de VS suc
ces hadden gehad, hadden ze
door kunnen gaan naar andere
humanitaire interventies: in
Sudan, Liberia, misschien in
Angola. Nu zal Amerika zich wel
twee keer bedenken.
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
VN-troepen durven zich alleen rfog in gepantserde voertuigen in Muqdisho te vertonen
MUQDISHO RICHARD DOWDEN
THE INDEPENDENT
ledereen die zich afvraagt hoe
de Amerikaanse interventie in
Somalia van een barmhartige
missie kon uitlopen op een
ramp, moet eens een bezoek
brengen aan het Benadirzieken-
huis in Muqdisho en luisteren
naar wat Binti Ali Warderye is
overkomen.
Een groot deel van haar linker
arm is afgescheurd en haar
borsten vertonen sneden en zijn
verschrompeld door granaat-
vuur. Ze is nog niet geopereerd:
er zijn niet voldoende chirurgen
en apparatuur. In een andere
kamer vlakbij die van haar ligt
haar 8 jaar oude zoon, Hassan
Mohammed Aden, met maag-
wonden opgerold op een deken.
De rest van het gezin is dood.
Ali Warderye kan nauwelijks
praten, maar boze familieleden
en vrienden zullen u vertellen
hoe haar huis op 3 oktober
werd geraakt door raketvuur
van een Amerikaanse helikop
ter. Haar man en vier andere
kinderen waren niet allemaal
op slag dood. Het huis werd
om 9 uur 's avonds geraakt,
maar de gevechten gingen het
grootste deel van de nacht door,
dus lag ze in de rommel naar
het gehuil van haar kinderen te
luisteren tot ze doodgingen. De
volgende dag werd ze in een
kruiwagen naar het ziekenhuis
gebracht. Meer dan 500 Soma-
liërs, onder wie veel vrouwen en
kinderen, kwamen in de ge
vechten om het leven of raakten
gewond. Een Malaysische en 16
Amerikaanse soldaten vonden
eveneens de dood.
Hoewel het de Amerikaanse
slachtoffers waren die president
Clinton dwongen om een da
tum te noemen voor de terug
trekking van de Amerikaanse
troepen, kan de hoge Somali
sche tol niemand weet hoe
veel precies van evengrote
invloed zijn geweest. Niet alleen
hebben de duizenden familiele
den van de doden en gewonden
er een reden mee gekregen voor
wraak, maar de Amerikanen
hebben andere Somaliërs, die
tot nu toe niet anti-Amerikaans
waren, van zich vervreemd. Niet
iedereen steunt krijgsheer gene
raal Mohamed Farah Aideed.
VN-troepen durven zich nog
slechts in gepantserde en extra-
beveiligde voertuigen in de stra
ten van Muqdisho te vertonen.
Een paar maanden geleden was
het vrij gemakkelijk om in het
kasteelachtige onderkomen van
de VN te komen. Nu is er een
fijnmazig ambfelijk veiligheids
net. Binnen woont het perso
neel van de VN in bunkers, 's
avonds bang voor sluipschut
ters, overdag voor mortieraan
vallen. Een groot deel van de
begroting gaat op aan de verde
diging van eigen lijf en leden.
Een enorm stuk woongebied
rond het VN-hoofdkwartier in
de oude Amerikaanse ambassa
de is met de grond gelijkge
maakt om sluipschutters hun
dekking te ontnemen.
Iedere Somaliër weet inmiddels
dat de VN haar besluiten niet
met geweld kunnen uitvoeren.
Kofi Annan, ondersecretaris
voor VN-vredesmissies, heeft
gewaarschuwd dat als de Ame
rikanen in maart vertrekken, de
hele operatie wordt verzwakt en
„helemaal uiteen kan vallen".
Dit is de eerste keer dat een VN-
functionaris heeft toegegeven
dat, tenzij er tegen de tijd dat de
Amerikanen vertrekken een po
litiek akkoord is, de VN-troepen
de zee in kunnen worden ge
dreven.
Als hij voor hij weer naar New
York vertrekt een bezoek aan
het ziekenhuis in Muqdisho zou
willen riskeren, dan zou Annan
te weten komen dat er sinds 3
oktober weinig kans is op een
politiek akkoord. De VN hebben
de strijd om de harten net zo
goed verloren als de strijd tegen
generaal Aideed.
WASHINGTON PETER PRINGLE
THE INDEPENDENT
Een enkel beeld van het lijk van
een soldaat dat door de straten
van Somalia werd gesleept, zet
te Amerika op zijn kop. Plotse
ling wilden de Amerikanen al
leen maar hun jongens terug.
Het vestigen van een stabiele
regering in Somalia deed er niet
De kracht van dit enkele beeld
was meetbaar. In een opiniepei
ling werd de vraag of Ameri
kaanse troepen zich onmiddel
lijk zouden moeten terugtrek
ken door de helft van degenen
die de beelden hadden gezien
met 'ja' beantwoord, vergeleken
met 33 procent van degenen die
ze niet hadden gezien. Ge
vraagd naar wat een belangrijk
doel van de VS in Somalia zou
moeten zijn, zei 96 procent dat
ervoor moet worden gezorgd
dat de Amerikaanse gevange
nen worden vrijgelaten en 89
procent dat de troepen zo spoe
dig mogelijk naar huis terugke
ren. Slechts 43 procent noemde
de instelling van een stabiele re
gering in Somalia de oor
spronkelijke reden om na afge
lopen mei in Somalia te blijven
en de VN-troepen te helpen.
Opgezette buiken
Vorig jaar hadden de Amerika
nen wekenlang beelden gezien
van uitgemergelde Somaliërs
met door vliegen bedekte opge
zette buiken, die met duizenden
tegelijk stierven terwijl plaatse
lijke krijgsheren hun uitgeputte
voedselvoorraden plunderden.
Toen George Bush in december
aankondigde dat hij als laatste
gebaar van zijn presidentschap
mariniers naar het gebied
stuurde, kreeg hij overweldigen
de steun van het publiek.
Slechts weinigen stelden vragen
bij zijn motieven, hoewel die
verre van duidelijk waren. Was
dit een oprecht humanitair ge
baar of een mooie actie ten af
scheid? Weinigen dachten aan
de mogelijkheid dat het zou
mislukken, in ieder geval niet
hardop. Vanuit de Hoorn van
Afrika kwamen beelden van jui
chende Somaliërs, die de solda
ten verwelkomden die voedsel
en graan brachten.
Vorige week juichten de Soma
liërs weer, maar de beelden wa
ren die van dat bijna-naakte
Amerikaanse lijk, zo schokkend
dat kranten en tijdschriften ze
niet op hun voorpagina's wil
den hebben. Maar zij drukten
wel het gehavende gezicht af
van de neergeschoten Ameri
kaanse helikopterpiloot Michael
Durant, doodsbang starend in
de camera die door zijn Somali
sche bewakers werd vastgehou
den. Onvermijdelijk raakte Du
rant een andere Amerikaanse
fobie aan: gijzelaars.
Opnieuw zijn de Amerikanen
overweldigd door oorlogsbeel
den. net als een kwart eeuw ge
leden in Vietnam.
Een stroom beelden van de do
de en gewonde soldaten uit de
strijd in Muqdisho op zondag 3
oktober, verhalen over hun
laatste minuten in doosangst,
de begrafenissen op Arlington,
de gesprekken met de nabe
staanden, en de ontdekking van
hun laatste brieven naar huis,
waren genoeg om fervente in
ternationalisten onmiddellijk te
veranderen in isolationisten.
Dat gevoel wordt versterkt door
de knoeiboel die leidde tot de
dood van de soldaten. Het wa
ren leden van het elitaire Ran
ger Battalion die in een hinder
laag liepen en uren moesten
wachten op hun redding. Oud
strijders herinnerden zich hoe
het First Ranger Battalion in
1944 bij het Italiaanse Anzio
door een slechte planning werd
vernietigd en hoe twee com
pagnieën in Korea om dezelfde
reden werden verslagen.
Het gevolg van al deze onbarm
hartige herinneringen is dat de
meeste Amerikanen geen zin
meer hebben in een strijd in So-
pialia, en waarschijnlijk ook
niet meer in Bosnië of Haïti of
enig ander ver land waar de
president ze heen wil sturen om
de nieuwe wereldwanorde te
keren.
Gemiste kansen
Naar de gevolgen op de lange
termijn van dit plotselinge en
alom tegenwoordige sentiment
Helikopterpiloot Michael Durant kijkt doodsbang in de camera die een
van zijn Somalische bewakers vasthoudt. foto ap
kan alleen maar worden gera
den: een einde aan de Ameri
kaanse deelname aan interna
tionale vredesmissies, gemiste
kansen om de failliete Verenig
de Naties nieuw leven in te bla
zen, een uitbreiding van het
aantal kleine gebiedjes die poli
tiek instabiel zijn, die op zich
zelf geen grote gevolgen hebben
maar allemaal samen een seri-
r de wereld
vrede kunnen vormen.
Misschien meer dan welke
Amerikaanse president vóór
hem, kan de dienstplichtont-
duikende president Clinton al
leen maar zijn mannen de strijd
in sturen als de Amerikaanse
publieke opinie achter hem
staat. Maar de Amerikaanse col
lectieve herinnering zit nu zo
vol met de spookachtige beel
den van in gevaar verkerende
soldaten in twijfelachtige con
flicten van Vietnam tot Bay
rut en Panama dat de presi
dent de publieke opinie mis
schien nooit achter zich krijgt.
De stroom van verdriet, spijt en
kritiek vindt over het hele land
een uitweg, maar daarbij zagen
de Amerikanen niet wat hun
soldaten de tegenpartij hadden
aangedaan. Zij kregen niet de
beelden te zien van de 200 So
maliërs die volgens schattingen
van het Internationale Rode
Kruis in de strijd waren gedood
en van de honderden gewon
den die met een tekort aan me
dicijnen en bloedplasme in de
ziekenhuizen lagen opgesta
peld.
Binnen enkele uren van de
strijd, waarbij 17 Rangers wer
den gedood en meer dan 70 ge
wond raakten, maakten de tele
visiemakers de schaamte en de
pijn nog groter met een inter
view met de net zo doodsbange
familieleden van Durant. De
laatste brieven die de gevalle
nen naar huis schreven, werden
gepubliceerd. In zijn brieven
beschreef Richard Kowalewski,
een 20-jarige Ranger, de laatste
dagen voor zijn dood. „Ik bleef
de hele nacht wakker. Ik slaap
in de hoek van onze tent. Ik
moet zijn omgerold en uren
naar de sterren hebben liggen
staren. Er zijn een paar n
ten in bet leven van een
die hem of haar echt aan het
denken zetten. Een van die mo
menten is wanneer je denkt dat
het je tijd zou kunnen zijn... Ik
ben zo voorzichtig als ik kan. Ik
heb overal waar ik heen ga een
geladen vyapen bij me. Ik aarzel
geen moment om het te laten
zien aan de Somaliërs die altijd
in onze buurt zijn."
Abrupt einde
Zoals de voormalige presiden
ten Lyndon Johnson en Richard
Nixon hebben gemerkt zijn der
gelijke beelden van een oorlog
die is misgegaan veel sterker
dan de woorden van een presi
dent. In een kleiner geheel Kun
nen ze abrupt een einde maken
aan de carrière van een minister
van buitenlandse zaken, zoals
Cyrus Vance moest ervaren na
de mislukte poging van Jimmy
Carter om de gijzelaars te red
den uit de ambassade van Te
heran. Toen er beelden kwa
men van de brandende trans
portvliegtuigen die in een zand
storm in de woestijn op elkaar
waren gebotst, hield Vance de
eer aan zichzelf en nam hij ont-
slag.
In een explosie van woede en
bezorgdheid om de troepen die
zich nog in Somalia bevinden,
belden en schreven duizenden
burgers naar hun afgevaardigde
in het Congres en wilden zij we
ten waardoor een gecontinueer
de aanwezigheid van de solda
ten werd gerechtvaardigd. Echt
genotes van soldaten in Somalia
die zijn vertrokken van Fort
Drum in.de noordelijke staat
New York hebben snel hun ei
gen lobby gevormd en roepen
op tot onmiddellijke terugtrek
king van de Amerikaanse strijd
macht.
Voor veel Congresleden is het
feit dat de Amerikaanse strijd
macht moet opereren met de
Verenigde Naties de beste reden
om de Amerikanen thuis te
houden. Niemand twijfelt eraan
dat het fiasco van de VN-opera-
tie in Somalia het voor Clinton
nog moeilijker zal maken in het
Congres steun te krijgen voor
het sturen van 25.000 troepen
om een eventueel vredesak
koord in Bosnië te helpen on
dersteunen. De eerste 250 Ame
rikaanse troepen die deze week
onder VN-mandaat op Haïti
hadden zullen landen, zijn te
ruggeroepen omdat daarvoor
het 'toestemmingskader' ont
brak, dat wil zeggen dat de
plaatselijke politie ze niet wilde
hebben.
De nieuwe isolationistische
stemming in het Congres werd
het beste verwoord door de De
mocratische senator Robert By-
rd uit Virginia: „Ik zie in deze
kamer geen VN-vlag. Ik heb de
VN-vlag nooit gegroet. Ik groet
de Old Glory, de Amerikaanse
