'Je wordt niet snel ziek
van een smerig toilet'
'Er komt een tijd datje het recht in eigen hand neemt'
'Romantiek is even geen gezeur aan je kop'
'Hands up! En gauw!'
Het Gesprek
Kunstwerk van Leidenaar in leader Krasse Knarren
Boekhandel kent Nobelprijswinnares niet
VRIJDAG 8 OKTOBER! 1993
Dood Paul Nowee beëindigt Arendsoogserie
mensheid gesteld, moeder! Als
jk val, zal het zijn in de weten
schap, dat ik mijn plicht heb ge
daan!" De louche goudzoekers,
de bendes postkoets- en trein-
overvallers, de veedieven in het
Wilde Westen waren er maar
mooi klaar mee. Bob Stanhope,
alias Arendsoog, schoot loep
zuiver, zag scherp in het donker
(vandaar zijn naam), was atle
tisch, snel en explosief, de beste
ruiter van de streek en daarbij
zéér katholiek braaf. Vooral dat
laatste gaf hem een voorsprong
op de ongeschoren, zwetende
smeerlappen die hij bestreed,
want die hadden natuurlijk alle
maal een slecht geweten. En
vlekken op hun Weren. Daar
kom je niet ver mee, dat weet
ieder kind.
De auteur van Arendsoog, Paul
Nowee, overleed vorige week
donderdag op 57-jarige leeftijd
na een lange ziekte. Daarmee
kwam een einde aan een bij
zonder succesvolle serie cow-
boyboeken, want een zoon had
Nowee niet. Zelf was hij niet
met de serie, die inmiddels 63
delen telt, begonnen. Zijn va
der, de Haagse onderwijzer Jan
Nowee, publiceerde in 1935 zijn
eerste Arendsoog. Aanvankelijk
bleven de brave boeken bijna
onopgemerkt, maar nadat de
KRO er in de jaren '50 een hoor
spel van maakte, kwam de po
pulariteit. Uitgeverij Malmberg
in Den Bosch verkoopt nu nog
jaarlijks 40.000 exemplaren. In
totaal moeten zo'n vijf miljoen
Arendsoog-boeken in de Neder
landse boekenkasten staan.
Arendsoog was spannend. Jan
Nowee bracht vaart in zijn boe
ken met zinnetjes als: 'Aha!
dacht Arendsoog'. Of 'All right.
All right! Laten we voortmaken!'
'Hands up! en gauw een beetje!'
Bij Paul Nowee was het alle
maal wat minder ronkend,
maar ook bij hem is er op elke
bladzijde sprake van geheim
zinnig gefluister, enorme snoek-
duiken en nadrukkelijk weerge
geven schoten: 'PANG! PANG!'
Bij het spelen probeerde ik door
drie maal het krassen van de
nachtuil na te bootsen, mijn
vriendjes te waarschuwen. Zo
communiceerde Arendsoog ook
met Witte Veder. Maar hoe
klonk het krassen van een
nachtuil?
Het vrome karakter van de boe
ken stoorde niet, het stoorde
mij althans niet. Wij waren
thuis weliswaar protestants-
christelijk en niet katholiek,
maar de volgende alinea klonk
mij zeer toch vertrouwd in de
oren:Laten wij Onze Lieve
Heer dankbaar zijn", besloot
Mrs. Stanhope, ,,Dat Hij alles zo
ten goede heeft willen keren.
Wij morren dikwijls tegen ons
lot en komën in opstand, als het
niet voor de wind gaat. En we
vergeten maar al te vaak dat Hij
altijd over ons waakt!" (in het
verhaal Witte Veder). Zo was
Nowee geschikt voor alle ge
zindten.
Vorige week verscheen het 63-
ste en laatste deel: Arendsoog-
premiejager? Het vraagteken
aan het eind van de titel ver
raadt al het een en ander. Jaja,
want premiejagers zijn al net zo
erg als veedieven. Al zijn de
misdadigers slecht, het gaat
toch niet aan om ze voor een
paar judaspenningen op te ja
gen. Misdadigers vang je in
naam der wet. Niet uit winstbe
jag, maar als onderdeel van je
plicht. Hoe moet het zonder
Arendsoog nu verder in het Wil
de Westen?
WILFRED SIMONS
Middenstand wil wel honkbalknuppel onder toonbank
Overvallers, opgelet! Ik zou
voortaan maar een bromfiets-
helm opzetten, want uw slacht
offer heeft de honkbalknuppel
al ingevet voor een dodelijke
klap. Dit op aanraden van de
Utrechtse hoofdcommissaris
Wiarda. Hij adviseert midden
standers dit attribuut bij de
hand te houden zodat ze de
overvallers die hen bedreigen
ter plekke kunnen afstraffen.
Volgens de commissaris kun
nen ze zich dan naderhand bij
de rechter beroepen op nood
weer. Wat denkt de Leidse mid
denstand van deze lik-op-stuk-
methode?
Coby Cerdijn werkt bij het ben
zine- en servicestation Rijnland
aan de Vijf Meilaan. Ze zit ach
ter de kassa. Zelfheeft ze nog
nooit een overval meegemaakt
maar een ex-collega van haar
wel. ,,lk werkte toen op de Hoge
Rijndijk. Daar is 'n keer een
overval geweest. Ogenschijnlijk
had de collega die toen dienst
had er geen last van. Maar toen
hij op een keer een motorrijder
met een sjaal om zijn mond zag
aankomen, raakte hij helemaal
overstuur. Terwijl die man niets
kwaads in de zin had en zich al
leen maar wapende tegen de
kou. Ik vind dat advies van die
hoofdcommissaris dan ook per
fect. Als iemand je bedreigt,
moet je hem een zaaier kunnen
geven. Als-ie dan doodgaat,
heeft-ie pech. Maar ja, tegen
een kogel of zo doe je met een
honkbalknuppel ook niks."
H.S. Boonstoppel van Mannen
mode Amici in de Haarlemmer
straat is zeer gedecideerd over
het voorstel van Wiarda. „Dit is
perfect. Kijk, hier valt het nog
mee, maar in een van onze win
kels in De Bijlmer is het bijna
„Het lijkt erop dat die Wiarda de mensen aanraadt om eigen rechter te spelen", zegt Ron van der Wild, eigenaar van Sparkhill Mode in de Haar
lemmerstraat. FOTO HIELCO KUIPERS
elke week prijs. We hebben daar
vijf knuppels achter de toon
bank. Je moet niet meteen gaan
beuken natuurlijk, maar als het
echt ernstig wordt, als er hier
een over de drempel komt die
me bedreigt, sla ik meteen zijn
kop eraf."
„Ik hoop maar dat het nooit ge
beurt", zegtT. Smit, bedrijfslei
der van de Crew Adventure
Store in de Haarlemmerstraat.
„Volgens de wet mag je het
recht niet in eigen hand nemen,
maar het is wel een menselijke
reactie. Het is uiteindelijk jouw
geld, het zijn jouw spullen die
ze komen roven. Dus als je de
kans hebt om iemand voor te
zijn, ja, dan doe je dat. Maar ik
vraag me af hoe dit allemaal zal
eindigen? Of we straks naar
Amerikaanse toestanden toe
gaan waar iedereen een pistool
onder de toonbank heeft."
„Het lijkt erop dat die Wiarda
de mensen aanraadt om eigen
rechter te spelen", zegt Ron van
der Wild, eigenaar van Sparkhill
Mode in de Haarlemmerstraat.
„Maar die man is natuurlijk ook
wanhopig. De politie kan nog
zoveel mensen arresteren maar
het duurt maanden voordat ze
worden berecht en cellen zijn er
niet meer. Ze staan dus zo weer
op straat. Maar je moet niet met
een honkbalknuppel gaan
slaan. Ik zou trouwens nooit zelf
iemand de eerste klap geven,
dat heb ik thuis niet geleerd.
Maar ik zal me wel verdedigen
natuurlijk. Wat ik wil zeggen is
dit: verstandelijk gezien keur ik
dit af. Maar ik begrijp zo'n reac
tie wel."
Bij sigarenmagazijn De Kooi is
het op het moment dat wij bel
len net weer bingo. Deze keer
geen overvaller maar twee win
keldieven. Een alcoholisch echt
paar dat een dure doos sigaren
heeft gestolen. Eigenaar Ver-
hoosel: „Helaas gaan we naar
een tijd toe waarin zo'n honk
balknuppel nodig is. D'r wordt
door de politie niks aan gedaan.
Ja, ik ga straks even een handte
kening op de aangifte zetten,
maar daar hoor je nooit meer
wat van. Als je nu op de een of
andere manier nog schadeloos
werd gesteld, maar niks. En er
komt een tijd dat je inderdaad
het recht in eigen hand gaat ne
men."
CEES VAN HOORE
Nee, de Leidse kunstenaar
Frans de Wit wist van niets. Hij
kwam dinsdagavond laat terug
van een vakantie in Italië en
heeft Krasse Knarren, het jong
ste programma van Van Koot-
en De Bie. zondagavond niet
gezien. Zijn kunstwerk in re
creatiegebied Spaarnwoude bij
Haarlem was uitgebreid in
beeld. De twee metershoge
schijven met trap in het mid
den zijn gebruikt in de leader
en zullen het hele jaar te zien
zijn aan het begin en het einde
van het 'seniorenprogramma'.
Pas toen Frans de Wit gis
terochtend zijn post opende,
hoorde hij van de gunstige tij
ding. De VPRO complimen
teerde de Leidenaar met zijn
'prachtige kunstwerk' en be
loofde zo snel mogelijk alle fi
nanciële verplichtingen te vol
doen. De Wit: „Voor het in
beeld brengen van kunst moet
namelijk worden betaald, het
zogenaamde beeldrecht. Na
tuurlijk voel ik me vereerd dat
ze juist mijn kunstwerk hebben
uitgezocht. Nee, het is niet de
eerste keer dat de schijven de
tv halen. Ze waren ook al uitge
breid te zien bij een mode
show."
Het werk van Frans de Wit in
Spaarnwoude zal ongetwijfeld
de komende tijd veel meer be
zoekers trekken dan tot op he
den. De VPRO zal namelijk
binnenkort in het programma
vermelden waar het object
staat. Ook de naam van de
kunstenaar zal niet ontbreken.
Overigens zijn de twee 'krasse
knarren' die in de leader de
trap van het kunstwerk beklim
men geen toevallige passanten.
Het zijn bergwandelaars die
zijn geselecteerd door de Ne
derlandse Bergsportvereniging.
ARNOLD AARTS
Gezwijmel bij Mantovani, gou
den kaarslicht en Chianti. Dat
is toch nog steeds zo'n beetje
het beeld dat velen onder ons
hebben van romantiek. Maar
net als alles is ook dat begrip
aan verandering onderhevig.
Hoe ziet de romantiek er anno
1993 uit? Waarvan wordt he
den ten dage ons hart nog
warm? In deze rubriek probe
ren wij daar in een aantal afle
veringen een antwoord op te
krijgen.
Natasja Hoeven (17), Anoeska
Nagtegaal (30) en Gerda Raven-
sbergen (29): drie Leidse vrou
wen, drie gouden Leidse vrou
wen. Ongecompliceerd. Recht
voor zijn raap. Kom daar nog
eens om in deze onechte, plas
tic, eeuw. Ja, ook hun levens
kennen romantische momen
ten. Dromen hebben we alle
maal. Samen, hand in hand op
de bank, huilen om een mooie
film. Samen op een winter
avond over de boulevard, ter
wijl, zoals Jacques Brei het eens
zong, 'de norse vloed beukt op
het zwart basalt en over dijk en
duin de grijze nevel valt'. Ro
mantiek - wat is dat eigenlijk,
Natasja, Anoeska en Gerda?
„Romantiek", zegt Natasja, „is
voor mij 's avonds met mijn
vriend over het strand lopen en
dan kijken naar de zonsonder
gang. Datje daar in die hele
grote ruimte, aan de rand van
het land, alleen met zijn tweeën
loopt, terwijl de zee ruist en de
wind door je haren speelt.
Prachtig, die zon. Iets rijks heeft
dat. Alsof alles even van goud
wordt."
„De manier waarop ik mijn
vriend heb leren kennen, is mis
schien niet echt romantisch.
Dat was in een discotheek. Mijn
vriendin ging eerst met hem
praten, ik durfde nog niet goed.
Hij zag er knap uit. Mooie
schoenen en een leuke bloes. Ja,
dat was een mooie bloes."
Anoeska Nagtegaal heeft haar
man ontmoet in haar ouderlijk
huis. „Hij was bevriend met
mijn broer en kwam al bij ons
thuis. Bij onze buurvrouw, op
een verjaardagsfeestje, heeft hij
gevraagd of ik met hem wilde
trouwen. Het was gezellig, er
werd wat gedronken. Misschien
dat je zoiets dan eerder durft te
vragen. We hebben samen nog
wel romantische momenten, nu
met de kinderen erbij. Dan ste
ken we thuis gezellig een kaars
je aan en maken we het een
beetje donker. Vooral in de win
teravonden is dat mooi. Lekker
bij de kachel, terwijl buiten de
vrieswind om het huis huilt. Dat
je dan door het flakkeren van de
kaars je schaduw op de muur
ziet dansen. De volgende dag,
nadat mijn man me had ge
vraagd, zijn we naar de bio
scoop gegaan. Luxor was dat.
Wat voor film er draaide? Dat
weet ik echt niet meer. Die film
was op dat moment niet be
langrijk. We leefden zelf in een
film."
Gerda Ravensb'ergen is na een
bezoek aan de discotheek door
haar man ten huwelijk ge
vraagd. „Hij bracht me op de
fiets naar huis. Ik zat voorop de
stang. Het was op een zomer
avond. Hij was heel stil. Ik ook.
Het waren ernstige dagen voor
mij. Mijn vader was op dat mo
ment juist erg ziek en daarover
maakte ik me zorgen. Ik moest
maar telkens denken aan mijn
vader. Mijn man heeft me voor
de deur van mijn huis afgezet.
De volgende dag zijn we naar
de film gegaan. Dat hoort er
kennelijk bij. Geliefden gaan
naar de bioscoop. We zijn eerst
gaan samenwonen en nader
hand zijn we getrouwd. De fo
to's van ons huwelijk zijn heel
mooi, maar als ik ze zie moet ik
toch telkens denken dan mijn
vader. Romantiek is voor mij
rustig zitten bij degeen van wie
je houdt. Geen gezeur aan je
kop."
CEES VAN HOORE
„Hoe was precies die naam, kunt u het voor mij
spellen?"
„In welke genre schrijft die meneer?"
„De naam zegt mij niets, weet u misschien een
bekende titel van die schrijver?"
„Nee het spijt mij, wij hebben niets van die schrij
ver."
Het zijn wat antwoorden van verschillende boek
handels uit de Leidse regio op de vraag of zij wel
licht een boek van Toni Morrison in voorraad
hebben. Deze Amerikaanse vrouw, - velen dach
ten dat het om een man ging - werd gistermiddag
uitgeroepen tot winnaar van de Nobelprijs voor
de literatuur 1993. Tot nu toe was zij in dit land
nog een grote onbekende, zo blijkt wel uit de ant
woorden van de speciaalzaken.
Een uitzondering vormt Wil van den Akker, ver
koopster bij boekhandel Haasbeek uit Alphen aan
den Rijn. „Ik heb genoten van haar boek Bemin
den dat gaat over de slavernij in de Verenigde Sta
ten van begin vorige eeuw. Het deed mij sterk
denken aan De Kleur Paars van Alice Walker, dat
eveneens handelt over de zwarte minderheid. Al
leen graaft Morrison naar mijn gevoel nog dieper.
Zij beschrijft op pakkende wijze het leven van een
jonge vrouw in een wereld vol wreedheid, hoe een
beschermengeltje binnenin haar, haar door de el
lende heen helpt. Nee, het is een verrukkelijk
boek", zegt Van den Akker die Beminden moest
lezen tijdens haar vakopleiding voor de boekhan
del.
Van den Akker is zeer verrast door de uitverkie
zing van Morrison voor de belangrijkste literaire
prijs. „Ik ben haar naam bijvoorbeeld nergens te
gengekomen in de lijstjes van mogelijke kansheb
bers. Niettemin lijkt het mij een goede keuze".
Het enige boek dat Van den Akker van Morrison
in de winkel heeft is een engelstalig exemplaar
van Jazz, haar laatste boek. „Wij zullen straks de
boeken ongetwijfeld op de toonbank gaan uitstal
len, zodra de uitgever met meer exemplaren
komt. Ik denk dat dit zeker een doorbraak naar
het grote publiek kan betekenen, want haar
schrijftrant is zeer toegankelijk", aldus Van den
Akker.
Pauline Goedemaas van boekhandel Merison in
Lisse krimpt hoorbaar ineen als blijkt dat ze de
nieuwe Nobelprijswinnaar niet kent. „Ik ga mij
diep schamen meneer." Toch heeft haar boek
handel een engelstalige/azzin huis. „Daar zullen
straks zeker nog vele andere titels op volgen. Bin
nen een week zijn er altijd hele stapels van nieuw
bakken Nobelprijswinnaars binnen. Oudere ti
tels worden herdrukt, nieuwe titels komen ra
zendsnel op de markt. Dat kun je wel aan ze over
laten".
Jazz heeft hij niet gelezen. Maar de naam Mor
rison is hem. Wim Joosting, als inkoper van uni
versitaire boekhandel Ginsberg natuurlijk bekend.
„Wij hebben alleen Jazz 'm huis. Het verkoopt wel.
maar het is bepaald geen stapelwerk. Maar met
deze prijs verandert dat ongetwijfeld.
Hij denkt maar even aan de winnaar van vorig
jaar, de Jamaicaan dichter Derek Walcott. „Voor
poëzie is altijd een veel kleinere klantenkring. Dat
geldt helemaal voor de moeilijke poëzie van Wal
cott. Toch verkochten wij van hem behoorlijk veel
boeken. Dus ook van Morrison gaan wij boeken
in display zetten. Daar haken wij beslist op in."
MEINDERT VAN DER KAAL)
Je gaat nergens anders zo lekker
af als thuis. Je eigen WC is im
mers doorgaans schoon en ruikt
lekker fris, zoals we dat van de
gemiddelde LD-lezer mogen
venvachten. Als het er niet zo
krap was zou je zelfs van de
vloer kunnen eten!
Buitenshuis is het een heel an
der verhaal. Bij de buren gaat
het nog wel, maar in het open
baar kun je je blijde boodschap
nauwelijks nog met goed fat
soen aan het marmer kwijt. Een
onderzoek van het vaktijdschrift
Service Management toont dat
nog eens fijntjes aan. Slechts
vijfendertig procent van de
openbare toiletten is schoon. Bij
herentoiletten is dat zelfs maar
twintig procent, zo luidt de con
clusie. De openbare WC dus als
doos van Pandora waar alle
maal enge ziektes uitkomen?
Een groot gevaar voor de volks
gezondheid?
C. van Boven, professor in de
medische microbiologie aan de
Rijksuniversiteit in loeiden,
vindt dat schromelijk overdre
ven. „De gevaren worden over
schat", zegt hij. „Als de poep te
gen de muur zit. om het zo
maar eens te zeggen, is dat na
tuurlijk smerig. Maar het gevaar
voor de volksgezondheid is ui
termate gering. Zo niet nul."
Lopen we dan geen enkel ge
vaar bij het betreden van open
bare toiletten? „Een maag
darminfectie via het toilet is uit
te sluiten", zegt Van Boven. „Er
zijn natuurlijk wel algemene hy
giënische normen. De eerste eis
is een visuele. Het toilet moet
huishoudelijk schoon zijn. er
niet smerig uit zien. Dat zal ook
wel zo zijn met de meeste toi
letten. Waar praat je verder dan
nog over? De verschillen in con
centratie van coli-bacteriën -
want daarover hebben we het
hier - is niet met het blote oog
waar te nemen."
Dokter W. Wijnands is werk
zaam bij de Basisgezondheids
dienst in Leiden. Zij sluit zich
aan bij de conclusie van Van
Boven. „Wat ze vinden zijn
waarschijnlijk bacteriën uit de
ontlasting, of bacteriën die aan
de handen hebben gezeten. Het
is niet zo dat je daar verschrik
kelijk ziek van wordt. Behalve
als er iemand met heel besmet
telijke diarree naar de WC is ge
weest of met een voedselinfec-
We beginnen ons af te vragen
waarom er dan zo'n ophef over
wordt gemaakt als de gevolgen
voor de volksgezondheid zo ge
ring zijn?-„Gering?", reageert
Wijnands „In ziekenhuizen bij
voorbeeld ligt het er maar aan.
Als een patiënt met een geringe
weerstand bijvoorbeeld naar de
WC gaat. Toiletten zijn dè plek
waar bacteriën een kans krijgen.
Door de mensen zelf. Want hoe
komt het dat kranen en deur
knoppen af en toe vol bacteriën
blijken te zitten? Dat komt om
dat er mensen zijn die toch niet
zo schoon zijn. Die restjes ont
lasting smeren aan de kraan.
Die mensen zijn dus niet zo
netjes bezig geweest."
„Vroeger zijn er op die manier
epidemieën ontstaan in Neder
land. Nu gebeurt dat niet meer,
omdat de rest om ons heen ge
lukkig zo schoon is. Maar het is
dus zeker nodig hygiëne in acht
te nemen. Door je handen te
wassen hijvoorbeeld. Ook al zou
je haast zeggen dat je dat bij
een smerig toilet beter kunt la
ten. Alleen zie je doorgaans niet
dat een toilet niet hygiënisch is.
Sommige dingen zijn echter wel
te zien. Van een kletsnatte, vie
ze handdoek kun je beter afblij
ven. Papieren zakdoekjes zijn
veel hygiënischer. Of je kunt je
handen droogwapperen."
Nó het wassen mogen we aan
nemen.
HERMAN JOUSTRA
Natasja Hoeven, Anoeska Nagtegaal en Gerda Ravensbergen (v.r.n.l.): drie Leidse gouden vrouwen.
FOTO DICK HOCEWONINC
