Kippoeroorlog opende
1973 deur naar vrede
Jom
in
Ze gaan dit toch niet allemaal vernielen?
Feiten &Meningen
DONDERDAG 7 OKTOBER 1993
2
Precies twintig jaar na het uitbreken van de Jom Kippoer-
of Oktoberoorlog in 1973 arriveerde de Israëlische pre
mier Rabin gisteren in Cairo voor besprekingen met Yas
ser Arafat, voorzitter van de Palestijnse Bevrijdingsorga
nisatie (PLO). Gastheer was de Egyptische president
Hosni Mubarak, de opvolger van Anwar Sadat die op 6
oktober 1981 bij een militaire parade ter ere van de Egyp
tische 'overwinning' inde Oktoberoorlog werd ver
moord.
Aan Israels militaire aanwezigheid valt op de Golanhoogte niet te ontkomen. Op de achtergrond de Hermonberg. archieffoto ap
LEIDEN «HANSJACOBS
Terugkijkend kan nu worden
gezegd dat de Jom Kippoeroor
log, de vierde oorlog tussen Is
raël en zijn Arabische buren, de
besprekingen van gisteren mo
gelijk heeft gemaakt. „De oorlog
toonde aan dat Israël niet lan
ger onoverwinnelijk was en
opende daarmee de deur naar
vrede." Dat zegt de voormalige
Egyptischeopperbevelhebber
en ex-minister van defensie, ge
neraal Gamassi in een vraagge
sprek met de Jerusalem Report.
Het was Gamassi die de Egypti
sche strijdkrachten destijds op
de strijd voorbereidde?
Tegelijkertijd, zo meent de Is
raëlische ex-president Chaim
Herzog in een artikel in de Jeru
salem Post, maakte de uitkomst
van de Jom Kippoeroorlog de
Arabieren duidelijk dat Israël
niet met militaire middelen kon
worden uitgeschakeld. „Sadat
besefte dat de weg naar vrede
via Jeruzalem liep, en niet via
het slagveld", aldus Herzog.
Vier jaar na de oorlog bezocht
Sadat inderdaad de Israëlische
hoofdstad, twee jaar later sloten
Israël en Egypte vrede. Sadat
heeft daarvoor met zijn leven
betaald.
Lessen
Egypte en Syrië hebben het be
gin van de Oktoberoorlog deze
week andermaal met parades
herdacht. Israël, dat de eigen
joodse kalender aanhoudt
waarin Jom Kippoer dit jaar op
25 september viel, stond vooral
stil bij de 2558 doden die tijdens
de 18 dagen durende strijd vie
len. „Ik hoop dat we de lessen
van 1973 hebben geleerd en dat
we ze niet zullen vergeten",
schrijft Herzog. Israël namelijk
werd geheel verrast door de ge
zamenlijke aanval van Egypte
en Syrië op zaterdagmiddag 6
oktober 1973.
President Sadat had al een paar
jaar achtereen geroepen dat het
'beslissende uur' was aangebro
ken waarop Egypte wraak zou
nemen voor de smadelijke ne
derlaag in de Zesdaagse Oorlog
van 1967. Het volkrijkste Arabi
sche land verloor daarin de ge
hele Sinaïwoestijn en Gaza aan
de Israëli's, die tegelijkertijd be
slag legden pp de westelijke Jor-
daanoever, Jeruzalem en de Sy
rische Golanhoogvlakte. Het
bleef echter bij gebral en troe
penbewegingen langs het Suez-
kanaal.
Het Israëlische kernkabinet
ook wel het 'keukenkabinet' ge
noemd naar haar vergader
plaats, de keuken van premier
Golda Meirnam op voor
spraak van onder andere staf
chef David Elazar de verontrus
tende informatie over Egypti
sche troepenversterkingen in
september 1973 niet serieus.
Tweemaal eerder al dat jaar leek
Egypte zich op een aanval voor
te bereiden. In mei was het Is
raëlische leger zelfs in verhoog
de staat van paraatheid ge
bracht en was er een beperkte
mobilisatie afgekondigd. Dat
had de schatkist miljoenen ge
kost. En waarvoor? Voor niets,
want het bleek opnieuw bluf.
'Sadat neemt het risico van een
oorlog niet', zo luidde de opinie.
Niet verontrustend
De berichten over troepencon
centraties aan de Syrische grens
werden eveneens niet als bij
zonder verontrustend be
schouwd. Op 13 september had
de Israëlische luchtmacht in
een luchtgevecht 13 Syrische
MiGs neergeschoten. Natuurlijk
was Damascus daar boos over
en zon het op wraak. Mogelijk
dat het wat speldeprikken zou
uitdelen op de Golan, maar
meer dan een kortstondig ge
vecht kon niet worden ver
wacht. De tankconcentraties,
dienden slechts om een eventu
ele Israëlische tegenactie op te
vangen. Zo ongeveer luidde de
evaluatie van de inlichtingen
dienst. Er werd geen verband
gelegd tussen de Syrische troe
penbewegingen en de Egypti
sche.
Zelden in de krijgsgeschiedenis
zal een land zo goed op de
hoogte zijn geweest van de oor
logsvoorbereidingen van zijn
vijanden. De Israëlische inlich
tingendiensten kenden de
Egyptische en Syrische plannen
tot in de details. Alleen, en dat
bleek Israël bijna fataal, er werd
geen geloof gehecht aan de ver
zamelde gegevens. De gedachte
aan een mogelijke Arabische
aanval was uitgebannen. En
toen het eindelijk tot de chef
van de inlichtingendienst, de
militaire staf en de regering
doordrong dat het Egypte en
Syrië menens was, restte er niet
genoeg tijd voor een algehele
mobilisatie.
De Arabische landen hadden de
datum van hun gezamenlijke
aanval behalve Egypte en Sy
rië namen ook troepen uit
Marokko, Irak, Jordanië, Saudi-
Arabië, Kuwayt en Sudan deel
aan de gevechten goed geko
zen. Jom Kippoer of Grote Ver
zoendag is de 'heiligste' dag op
de joodse religieuze kalender.
Op die dag probeert de mens
met zichzelf en met zijn Maker
in het reine te komen.
Dag van inkeer
Het is een dag waarop het Israë
lische openbare leven geheel tot
stilstand komt. Alle verkeer
inclusief particuliere auto's
blijft aan de kant, radio en tele
visie gaan uit de lucht en ieder
een is thuis of in de synagoge.
Het is een dag van inkeer, van
25 uur vasten en bidden. Een
dag ook waarop de reservisten
moeilijk zijn te bereiken, al was
het maar omdat niemand naar
de radio luistert of zelfs maar
aan de radio denkt.
Aan de vooravond van Jom Kip
poer hadden Golda Meir en
haar minister van defensie
Dayan besloten alle troepen aan
de grens in verhoogde staat van
paraatheid te brengen. Op de
Golan waren de Israëli's al sinds
13 september extra waakzaam,
zonder dat hun stellingen noe
menswaardig werden versterkt.
De noordelijke commandant
Yitzhak Hofi vertrouwde het
zaakje niet. In zijn ogen bereid
den de Syriërs zich massaal
voor op oorlog. Zijn superieu
ren in Tel Aviv sloegen ook zijn
waarschuwingen in de wind.
Pas op Jom Kippoer zelf, nau
welijks tien uur voor de aanval,
werd het de hoogste Israëlische
instanties duidelijk dat een oor
log onvermijdelijk was. Zo had
de Sovjetunie plotseling al zijn
adviseurs uit Cairo en Da
mascus teruggetrokken. Een
veeg teken, maar toch werd
slechts op beperkte schaal ge
mobiliseerd. Israël wilde zijn
buren niet provoceren.
Tevens besloot het kabinet aan
Elazar geen toestemming te ge
ven voor een preventieve aan
val, zoals in 1967. „Als we als
eerste toeslaan verliezen we de
steun van de hele wereld, de
Verenigde Staten voorop", al
dus Golda Meir. De Amerikaan
se inlichtingendiensten dachten
ook dat er geen oorlog zou ko
men. Voor een deel baseerden
ze hun oordeel op dat van hun
Israëlische collega's, die uitein
delijk toch veel beter waren in
gevoerd in het Midden-Oos
ten...
Niet aanvallen
Israël verwachtte een aanval om
zes uur 's avonds. Via de Vere
nigde Staten werden de Arabi
sche staten gewaarschuwd niet
aan te vallen. Israël op zijn
beurt zou niet als eerste de
strijd beginnen, zo werd Cairo
en Damascus verzekerd. De Is
raëli's wisten echter niet dat Sa
dat en zijn Syrische collega As
sad drie dagen eerder hadden
afgesproken om al om twee uur
's middags de aanval in te zet
ten. Terwijl het kabinet in Tel
Aviv nog aan het vergaderen
was, loeiden de eerste luchta
larmsirenes over de stad.
Verrassing was het belangrijkste
tactische wapen waarover de Is
raëli's in de oorlogen van 1956
en 1967 beschikten. Uit politie
ke overwegingen besloot Golda
Meir dat Israël nu de eerste klap
moest afwachten. Het zal altijd
punt van discussie blijven öf en
wat het had uitgemaakt als Is
raël wèl als eerste had aangeval
len, hetgeen het volgens de
luchtmachtchef om één uur 's
middags had kunnen doen.
Feit is dat de Israëli's op twee
fronten geheel werden over
rompeld. De Egyptenaren wis
ten de onneembaar geachte Bar
Levlinie langs het Suezkanaal in
mum van tijd te veroveren, ter
wijl de Syrische tankmacht in
korte tijd een belangrijk deel
van de Golan had heroverd.
De Syriërs. die zo'n 1200 tanks
in het veld brachten tegen Israël
180, probeerden de Golan in
tweeën te splitsen om zo het
meer van Galilea te bereiken.
Vanaf de strategische Golan
hoogte zouden de Syriërs dan
het gehele noorden van Israël
kunnen bestrijken. Israël con
centreerde zijn krachten dan
ook allereerst op de Golan, waar
de eerste dagen enorme verlie
zen werden geleden.
De gevechten op en om de Go
lan waren bitter en wreed. De
Syriërs wisten tot zes kilometer
van de Benot Ya'akovbrug te
komen, die toegang geeft tot
Galilea. Damascus leek over een
onuitputtelijke voorraad tanks
te beschikken. Een inderhaast
ingestelde luchtbrug uit Mos
kou zorgde dat de (enorme)
verliezen snel werden aange
vuld. Door Israëli's veroverde T-
54 en T-62 tanks hadden vaak
maar een paar schoten gelost
en slechts 40 kilometer op de
teller. „Moskou levert tanks aan
Dayan, via Syrië...".grapten Is
raëli's toen het tij begon te ke-
Damascus
Israël wist een definitieve split
sing van de Golan te voorko
men. Langzaam werden de Sy
riërs, die 800 tanks verloren, te
ruggedrongen. Op 11 oktober
staken de Israëli's op hun beurt
de wapenstilstandsgrens over,
om pas zo'n veertig kilometer
van Damascus halt te houden.
Inmiddels was ook de Egypti
sche opmars tot stilstand ge
bracht en had de flamboyante
Israëlische generaal Ariel
Sharon dankzij een geslaag
de oversteek van het Suezka
naal het Egyptische leger in
de tang. Op 24 oktober werd
een staakt-het-vuren van
kracht.
De Amerikaanse president
Nixon, die aanvankelijk hoopte
op een beperkte overwinning
van de Arabieren om de Israëli's
met een minder superieure en
arrogante houding aan de on
derhandelingstafel te krijgen,
had toen al toegestemd in uit
gebreide wapenleveranties aan
de bedreigde joodse staat.
Egypte had namelijk het eerste
voorstel voor een wapenstil
stand afgewezen en Moskou
bleef maar wapens sturen. De
olieproducerendeArabische
landen reageerden met een
prijsverhoging, een produktie-
vermindering en eind oktober
met een olieboycot voor de Ver
enigde Staten en Nederland.
Het Midden-Oosten heeft sinds
oktober 1973 nog veel geweld
en strijd gekend, met name in
Libanon, maar tot een grote
oorlog is het niet meer geko
men. Israël heeft de Sinaï ont
ruimd en langzaam worden de
geesten rijp gemaakt voor te
rugtrekking uit de overige be
zette gebieden: Gaza, de weste
lijke Jordaanoever en de Golan.
Akkoord
Vorige maand zou over dat
laatste zelfs al een soort ak
koord zijn bereikt, dat op het
laatste moment werd doorkruist
door de overeenkomst tussen
de PLO en Israël. Syrië is daar
over zeer gepikeerd, omdat het
zijn onderhandelingspositie
met Rabin verzwakt. Rabin, die
de Israëli's niet nog een schok
wil bezorgen, kijkt nu liever
eerst even de kat uit de boom.
Bij de besprekingen tussen Da
mascus en Jeruzalem gaat het
over stapsgewijze Israëlische te
rugtrekking en daarna demilita-
risatie van de Golan, uitdunning
van de beide troepenmachten
langs de grens, het stationeren
van (buitenlandse) waarnemers
langs de grens en daarna over
eventuele betrekkingen, waarbij
de waterhuishouding een be
langrijke rol speelt.
Na vijf dagen hevige strijd wist Israël de Syriërs terug te dringen tot ach
ter de wapenstilstandsgrens van 1967. archieffoto ap
I KAZRIN, GOLANHOOGTE HANS JACOBS
•Mijn gevoelens zijn met elkaar
4n tegenspraak. Enerzijds voel ik
me bevrijd terwijl ik met mijn
autootje steeds verder boven de
Jordaanvallei en het meer van
Galilea uitstijg. Het uitzicht is
adembenemend. Het in het
zonlicht fonkelende meer, een
bron van vruchtbaarheid, die
'contrasteert met de ruige, geel
bruine heuvels van Samaria
het noordelijke deel van de wes
telijke Jordaanoever. Rond het
meer een rand van groen. Bana-
nenplantages van verschillende
Israëlische nederzettingen, kib
boetsen veelal.
Aan de andere kant is er angst.
Angst om op deze smalle, snel
stijgende weg met zijn talloze
haarspeldbochten een vracht
wagen tegen te komen. Een uit-
r wijkmogelijkheid zie ik niet. Di-
reet langs de weg is prikkel-
draad gespannen, met om de
twintig of dertig meter bordjes
die schrik aanjagen: 'Pas op
mijnen!' of 'Grensgebied. Ver
boden toegang!'. Stoppen om
foto's te maken is niet toege
staan. 'Fotograferen verbodén.
Militair gebied'.
Dit is het zuidpuntje van de Go
lanhoogte, waar de rivier
Yarmuk zich bij de Jordaan
voegt en waar Israël en Syrië el
kaar vanuit strategisch geplaats-
.te observatieposten al 26 jaar
scherp in de gaten houden.
Tussen hen in patrouilleren
troepen van de Verenigde Na
ties, die ook de doorlaatposten
beheren. Niet dat er buiten de
VN-voertuigen enig grensver-
i keer is. Het is deze zelfde Golan
j die in alle discussies met Isr'aë-
li's over de vooruitzichten voor
vrede in het Midden-Oosten als
gespreksthema terugkeert.
Zonder de Golan terug te geven
is er geen kans op vrede met Sy
rië. zoveel is duidelijk. Maar is
vrede mogelijk zónder de Go
lan? Veel Israëli's hebben zo
hun twijfels. Van Eilat in het
zuiden tot aan Kiriyat Shemona
in het noorden hangen span
doeken en rijden auto's met
stickers met de tekst: Ha'am im
HaGolan het volk met (voor
de) Golan. De boodschap is hel
der. De Golan begin jaren
tachtig onder Israëlisch burger
bestuur gebracht, in tegenstel
ling tot bijvoorbeeld de Gaza-
strook die onder militair be
stuur valt moet in Israëlische
handen blijven.
De spectaculaire ontwikkelin
gen van de afgelopen maand,
met als voorlopig hoogtepunt
de ontmoetingen lussen pre
mier Rabin en PLO-leider
Arafat, hebben voor veel onrust
gezorgd. Vorig jaar tijdens de
verkiezingscampagne zei Rabin
nog „dat eenieder die er aan
denkt de Golan te verlaten, Is-
raëls veiligheid verzaaktNu
spreekt hij vrij vertaald
andere taal: „De bewoners kun
nen hoog of laag springen, hun
protesten kunnen me geen reet
schelen".
Voor 1967 woonden er op de
Golan volgens Syrische cijfers
145.000 mensen. De meesten
zijn na de Israëlische verovering
vertrokken. De bevolking be
staat nu uit naar schatting
16.000 Syrische Druzen en tus
sen de 12.000 en 14.000 Israëli's.
Die laatste groep woont ver
spreid over 33 nederzettingen,
die na de twee oorlogen zijn ge
sticht. Anders dan op de weste
lijke Jordaanoever niet direct uit
religieuze motieven, maar op
voorspraak van de toenmalige
chefstaf om Israëls veiligheid te
garanderen. De naam van die
generaal? Yitzhak Rabin. Overi
gens woonden er voor 1948,
toen de staat Israël werd uitge
roepen, al eeuwen lang joden
op de deels vruchtbare Golan.
De Syriërs hebben de joden
daara verdreven.
De Golanvlakte is'zo'n 1800
vierkante kilometer groot. Israël
heeft van dit gebied, dat 600 tot
900 meter boven de zeespiegel
ligt, het leeuwedeel (1600 vier
kante kilometer) in handen. Bij
het doorkruisen van de Golan
wordt het militair-strategisch
belang snel duidelijk. Israël
troont toeristen meestal mee
naar wat tegenwoordig Mitzpe
Gadot heet. Het is een complex
Syrische bunkers, van waaruit
tot 1967 de tegenover gelegen
Israëlische Hulavallei, de Benot
Ya'akovbrug en de Jordaan on
der schot werd gehouden.
Het is de keerzijde van het
schitterende uitzicht dat de
hoogvlakte op veel plaatsen
biedt op het lager gelegen land
rond het meer van Galilea. Dat
wordt je nog eens extra duide
lijk wanneer je 's avonds aan de
oever van het meer staat in Ti
berias en op de Golanrand de
sliert van lichtjes van de Israëli
sche nederzettingen ziet. „Vis
sers werden herhaaldelijk vanaf
de Golan beschoten. Niemand
was Hier veilig. Dat is sinds 1967
anders en dat moet zo blijven",
weet een falafelverkoper in Ti
berias.
Op hun beurt kijken de Israëli's
nu in de Syrische keuken. Op
een heldere dag kun je vanuit
de Israëlische observatiepost op
de 2800 meter hoge Hermon
berg in het noordelijke puntje
van de Golan, Damascus zien
liggen. In dit deel van de hoog
vlakte valt aan Israëls militaire
aanwezigheid niet te ontkomen.
Daarbij speelt mee dat hier de
rivier de Jordaan het grootste
deel van zijn water vandaan
haalt en water is in dit deel van
de wereld meer waard dan
goud. Het is de levensader voor
de Israëlische nederzettingen
en voor de Palestijnse steden op
de westelijke Jordaanoever.
Je ziet overal prikkeldraad met
waarschuwingsbordjes, er zijn
schuilkelders langs de goed on
derhouden asfaltwegen, oude
en nieuwe tankgreppels, wegen
die op strategische punten op
een anti-tankwal lijken uit te lo
pen, maar die in feite een 'knik'
hebben om het verkeer te con
troleren. En niet alle wegen zijn
toegankelijk. Een Israëlische pa
trouille reageert overigens be
leefd als ik per ongeluk een ver
keerde afslag neem en op een
(verboden) grensweg terecht
kom. Na controle van de papie
ren en een standje wordt gedul
dig uitgelegd hoe het gebied
weer te verlaten.Als je over
een paar kilometer rechtsaf
slaat...".
De weg voert door eindeloze
appelboomgaarden. Goedlach
se Druzen bieden de eerste
oogst te koop aan. Praten over
de toekomst doen ze liever niet.
Sommigen willen dat de Israë
li's blijven, anderen kijken reik
halzend uit naar de hereniging
met hun broeders in Syrië.
Het enige grenscontact is mo
gelijk even buiten Majdal
Shams, een Druzendorp halver
wege de Hermonberg. Daar is
een plek, de 'roepplaats', waar
boodschappen kunnen worden
geroepen naar familieleden en
vrienden die op een heuvel
staan aan de andere kant van de
demarcatielijn. Met een beetje
geluk kun je elkaar nog verstaan
ook, maar goed zien is er niet
bij. Daarvoor is de afstand te
groot.
De hoofdplaats van de Golan
was Kuneitra, dat volgens Syri
sche bronnen voor 1967 53.000
inwoners telde. De stad, die je
vanaf de Israëlische kant van de
Golan goed kunt zien. is nu leeg
en verlaten. Het behoort tot de
verplichte bezoeknummers
voor elke belangrijke buiten
landse gast en ook journalisten
worden er gretig rondgeleid, zo
blijkt uit artikelen in The Gu
ardian en Jerusalem Report. De
Israëlische vijand wordt be
schuldigd van moedwillige ver
nieling van de stad, die na als
onderdeel van de troepenschei
dingsovereenkomst na afloop
van de Jom Kippoeroorlog aan
Syrië werd teruggeven.
Kapot geschoten Syrische dor
pen vind je trouwens ook aan
de Israëlische kant. Ze duiken
onverwacht in het landschap op
en vormen een sterk contrast
met de goed onderhouden, rij
kelijk van groen voorziene kib
boetsen en mosjaven. Ramat
Magshimmim bijvoorbeeld, in
de zuidoosthoek van de Golan.
De nederzetting is kort na 1967
begonnen, in 1973 tijdelijk door
de Syriërs veroverd de bewo
ners waren geëvacueerd en is
sindsdien gestadig gegroeid.
„Wat vind je van de Golan? Vind
je het hier niet mooi"?, vraagt
een jonge, lange bewoner van
de mosjav. „We zijn boos en
bang. Sommige mensen wonen
hier al 25 jaar. Rabin heeft ze
hier zelf heen gestuurd en nu
wil hij ze weer weghalen. Nou,
denk maar niet dat we zonder
gevecht weggaan. Waar moeten
we naar toe? Naar Tel Aviv
soms? De meeste mensen hier
zijn landbouwers. Die kunnen
niets anders. Er wordt gepraat
over financiële compensatie.
Met dat geld fyeb je misschien
een nieuw huis, maar geen
werk."
Onzekerheid ook in Kazrin, de
Israëlische hoofdplaats van de
Golan. Het plaatsje (5000 inwo
ners) dient als bestuurscen
trum, huisvest het archeolo
gisch museum en heeft een re
delijk ontwikkeld winkelcen
trum. De huizen zijn fraai en
ruim. Alles oogt fris en nieuw. Ik
ben er vijftien jaar geleden voor
het eerst geweest. Er is sinds
dien veel bijgebouwd.
Kazrin doet een beetje denken
aan Emmeloord, zo'n pioniers
plaats in een van God verlaten
landschap al kun je dat
laatste moeilijk zeggen in het
'Beloofde Land'. „Tsja, wat kun
nen we doen?" De bakker haalt
z'n schouders op. „Wij zijn
maar klein. De regering ziet ons
niet staan, maar ik weiger te ge
loven dat we hier weg moeten.
Ze gaan dit toch niet allemaal
vernielen?"
Helemaal gerust is hij niet. Ten
slotte heeft premier Begin bij de
ontruiming van de Sinaï ook de
Israëlische nederzetting Yamit
met de grond gelijkgemaakt.
Het precedent is er. Dat weet'
president Assad ook.
Ha'am im HaGolan: het volk vindt de Golan in Israëlische handen moet
blijven.
Kapot geschoten Syrische dorpen duiken onverwacht in het landschap op en vormen een sterk contrast met
de Israëlische nederzettingen. foto hans jacobs
