Een droom wordt werkelijkheid
Filippijnse dans en folklore
vervelen geen moment
Cultuur&Kunst
Mulisch opent Buchmesse met briljante toespraak
'Het heeft elementen van een thriller'
WOENSDAG 6 OKTOBER 1993
chef annemiek ruygrok. 071 -356472. plv -chef jan rijsdam. 071-356473
Expositie Wassenaarse kunstenaars
wassenaar De Vereniging van Wassenaarse Beeldende Kunste
naars heeft een tentoonstelling en een culturele avond op stapel
staan. Aanstaande zaterdag wordt in Bianca in 't Klooster (Kerk
straat 32) een tentoonstelling geopend met schilderijen van Ger-
da Edelaar-Biezen, keramiek van Theo de Haan en schilderijen
van Koos Leeuwenbuigh. De expositie duurt tot en met 7 no
vember. Op vrijdag 15 oktober houdt de kunsthistorica en
schrijfster mevrouw drs M.J. Cok-Esscher een lezing, met dia's,
met als onderwerp 'Amor in de kunst'. De lezing begint om
20.00 uur.
Leiden in Frankfurt
frankfurt» De Leidse Literaire Salon gaat op de internationale
toer. Hanneke Eggels, oprichter en directeur van de stichting,
houdt 8 oktober een presentatie op de Buchmesse in Frankfurt
in het forum over leesbevordering. Ook heeft de Literaire Salon
een folder gemaakt waarin het vertelt wat de doelstellingen van
de club zijn. Het forum waar Eggels spreekt, vindt plaats in de
Melodie Halle, Schwerpunkt Pavilion, eerste verdieping, tussen
10.30 uur en 12.00 uur.
Tango-workshop LVC
leiden» LVC houdt op maandag 18 en 25 oktober een tango
workshop. Deelnemers krijgen de basisbeginselen uitgelegd van
die exotische Argentijnse dans. De workshop loopt vooruit op de
tango-special, 6 november in LVC. Belangstellenden dienen zich
voor 15 oktober op te geven bij LVC, telefoon 071-
146448/146449.
Serie over Griekse goden
oegstgeest Carool Popelier geeft vanaf morgen in Oegstgeest
een serie voorstellingen over de goden, helden, nimfen en mu
zen uit de Griekse oudheid. Op uitnodiging van K&O vertelt hij
vijf avonden lang over deze mythische figuren en trekt een lijn
naar deze tijd. Popelier omkranst zijn verhalen met muziek,
poëzie en kunst. De voorstellingen zijn in het Gemeentecentrum
aan de Lijtweg. Abonnementen zijn verkrijgbaar bij het bureau
van K&O, Geversstraat 37, Oegstgeest, telefoon 071-155868.
Orgel spelen voor iedereen
lisse Wie op een echt kerkorgel wil spelen, kan zaterdag 9 okto
ber terecht in de St. Agathakerk in Lisse. Liefhebbers kunnen
tussen 14.00 uur en 18.00 uur plaatsnemen achter de knoppen,
toetsen en pedalen van het Adema-orgel. Een kwartier speeltijd
kost 7,50 gulden. Speeltijd reserveren kan op telefoonnummer
02521-13532.
Concerten in de regio
regio De pianisten Ellen Corver en Sepp Grotenhuis geven
morgen vanaf 20.15 uur een concert in de Oudshoornse Kerk in
Alphen aan den Rijn. Op het programma staan werken van on
der meer Debussy, Shostakovich en Stravinsky. Pianist Patrick
Hopper speelt tijdens het lunchconcert morgen in de Kapelzaal
van K&O in Leiden stukken van Chopin, Haydn en Szyma-
nowski. Aanvang: 12.45 uur. Het gezelschap Available Jelly speelt
morgenavond vanaf 21.30 uur een mengeling-van stijlen in so
ciëteit De Burcht in Leiden.
Joop van den Ende leert op Broadway bescheidenheid
Broadway. De 'theaterhemel' op aarde. In een kale repe
titieruimte op de zevende verdieping van een grauw ge
bouw zingen een dertigtal jonge mensen zich de longen
uit het lijf. Net als velen die hen voorgingen hopen zij dat
als straks het doek voor de eerste keer op gaat, Broadway,
de theatercriciti èn de Newyorkers aan hun voeten zullen
liggen.
Maar hier is nog wat anders aan
de hand. De kleine hoofdrolspe
ler is een Nederlander. De regis
seur is een Nederlander. De
tekstschrijver en de componist
van de musical idem. Net als de
decorontwerper en «le man van
het licht. En ook de producent,
die achter in de zaal met de ar
men over elkaar glimlachend
staat toe te kijken hoe zijn
droom langzaam werkelijkheid
wordt.
Joop van den Ende presen
teert! Over nog maar drie weken
begint in het Neil Simon Thea
ter, in het hart van het Ne-
wyorkse theaterdistrict, de eer
ste voorstelling van 'Cyranode
musical van tekstschrijver Koen
van Dijk. componist Ad van
Dijk, hoofdrolspeler Bill van
Dijk (geen van drieën familie)
en regisseur Eddy Habbema.
Een Nederlands produkt op
Broadway.
En de grote Joop van den En
de doet het, zo geeft hij zelf toe,
bijna in zijn broek van de zenu
wen. Nederland is voor hem al
lang te klein, Europa is het aan
het worden. En dus lokte Ame
rika, de droom van elke theater-
en tv-producent.
Onbekende
Maar Van den Ende heeft al er
varen dat hij hier helemaal van
onder af aan moet beginnen. In
Nederland gaan alle deuren
voor hem open „maar voor de
Amerikanen ben ik een totale
onbekende. Dat is leerzaam.
Dan leer je weer eens beschei
den te zijn."
Van den Ende zegt veel te
hebben moeten vechten tegen
tradities. „Ze zeggen dan: zo
moet het, want, zo gaat het hier
al 50 jaar. Ik heb daar een inge
bouwde aversie tegen." Ook de
invloed van de vakbonden is
enorm. „Zij regeren Broadway."
Zo bepaalden de vakbonden dat
het orkest uit 19 mensen moest
bestaan, vijf meer dan in Neder
land. „En daar moet je dan aan
toegeven."
Bekend zijn de problemen
rond de werkvergunning van
Bill van Dijk. Minister D'Ancona
en het ministerie van buiten
landse zaken kwamen er aan te
pas om hem de Amerikaanse
'Cyrano' te kunnen laten spe
len. Van Dijk heeft overigens ge
woon auditie moeten doen. Sa
men met 1100 Amerikanen. En
kwam er toch als beste uit.
Doorgestoken kaart? Van den
Ende: „Er waren echte be
roemdheden bij, die kwamen
met grote limousines en body
guards, maar zij haalden nog
niet de helft van de noten die
Bill haalde."
Spectaculairder
Van Dijk heeft 'last' van dezelf
de bescheidenheid als Van den
Ende. „Ik heb vijftien musicals
in Nederland gedaan en daar
mee sta ik aan de top. Maar
mijn tegenspeelster, Anne Ro-
Paul Anthony Stewart (Christian), Anne Runolfsson (Roxanne), Joop van den Ende en Bill van Dijk (Cyrano) hopen dat de Newyorkers straks aan
hun voeten zullen liggen. foto marc bryan brown
nolfsson die Roxanne speelt, is
half zo oud als ik eri heeft er al
veertig gedaan!"
Van Dijk is nu drie weken aan
het repeteren. „Het gaat heel
aardig", zegt hij, maar er wordt
nog steeds aan 'Cyrano' gesleu
teld. De eerste vertaling klonk
niet goed. Maar Van den Ende
wist de beroemde Amerikaanse
theaterschrijver Sheldon Har-
nick (auteur van 'Fiddler on the
roof) zo ver te krijgen zijn tan
den in Cyrano' te zetten. Het is
nu veel beter.
'Cyrano' is voor de Amerika
nen ook spectaculairder ge
maakt. Er zijn meer vechtscè
nes. degengevechten en zelfs
enkele heuse explosies. Ook het
decor kent meer tephnische
hoogstandjes, zegt Habbema,
die ook de Nederlandse 'Cyra
no' regisseerde.
Voor Van den Ende staat veel
op het spel. Niet alleen zijn re
putatie. 'Cyrano' kost zeven
miljoen dollar. Tien procent
komt van Amerikanen. De rest
is Nederlands geld. En de helft
daarvan komt uit Van den En-
des eigen kas. Als 'Cyrano' suc
ces heeft duurt het tien maan
den voor hij uit de kosten is,
wordt het een flop dan kan hij
zijn verlies gaan opmaken.
Maar daarmee houdt hij geen
rekening. Integendeel, hij denkt
al over een 'Cyrano'-toemee
door de VS en is zelfs al bezig
met zijn volgende Broadway
project.
Op 1 februari 1996 gaat in
Carrë de musical 'De Drie Mus
ketiers' in premiere. „Dat wordt
een fantastische show, met zelfs
paarden op het toneel." Als
Cyrano in de VS aanslaat (de
echte première is op 21 növem
ber) hoopt Van den Ende ook
'The Three Musketeers' naar
Broadway te brengen.
Het Ballet National Folklorique de Philipinas: een mengeling van culturen meeslepend op het toneel gezet.
foto pr
dans
recensie maarten baanders
Voorstelling Ballet Folkloric de Philipinas.
Gezien: 5/10. schouwburg, Leiden
Op de Filippijnen bestaat een
smeltkroes van culturen. De
oorspronkelijke stammen, de
Spaanse koloniale overheersing,
de Islam en Maleise elementen
zijn allemaal terug te vinden in
de folklore. Het Ballet Folkloric
de Philipinas heeft onder lei-*
ding van Ramon Obusan, van
oorsprong ethrioloog, een pro
gramma samengesteld met niet
alleen dans, maar ook rituelen,
gestileerde uitbeelding van my
thologische verhalen en feeste
lijke scenes van hoogtijdagen.
Het programma verveelt geen
moment. Er is een enorme af
wisseling en je kijkt je ogen uit
naar de talloze kostuums en at
tributen, zoals versierde bam
boestokken, kleurige paraplu's
en rituele voorwerpen. Toch
moet gezegd worden dat niet
alle onderdelen even boeiend
zijn. Het begin, bestaande uit
stammendansen over de eerste
mensen op aarde en daarna
koppensnellerscenes, is zeer
fascinerend. De verwondering
van de mens te midden van de
overweldigende wildernis en de
tfiomf van de krijgers, worden
puur en meeslepend op het to
neel gezet.
De door Spanje beïnvloede
dans stak daar echter teleurstel
lend bij af. Veel gebaren maken
de herkomst herkenbaar, maar
ze zijn zoetelijk en missen het
Spaanse temperament, het
hartverscheurende drama dat
door flamenco wordt uitgedra
gen. Spannende bewegingen
ontbreken met een vlakke vro
lijkheid als resultaat. De islami
tische dansen hebben weer veel
meer inhoud dank zij de span
nende mengeling van ingeto
genheid en felheid. Vooral de
zwaarddans maakt indruk.
De choreografieën hebben
mooie momenten, de voorstel
ling is sympathiek en doet
authentiek aan. Er is veel werk
van gemaakt, maar daar wordt
weer veel afbreuk aan gedaan
door storende slordigheden.
Voorwerpen die op de grond
vallen, een lampje dat uitgaat,
ongelijkheden in de groep, een
kledingstuk dat in "het ongerede
raakt, het zijn natuurlijk maar
kleinigheden, maar ze leiden
erg af van waar het om gaat.
Ook de muziek schiet soms
tekort, niet bij de stammendan
sen en de Maleise en islami
tische scènes met de boeiende
en veelzijdige begeleiding van
gongs en gamelan, maar bij de
Spaans-achtige dansen. De gita
ren en mandoline waren niet
goed gestemd. Natuurlijk moet
je bij folkloristische dans niet al
te veel perfectie nastreven, om
dat de informele sfeer die daar
bij hoort dan doodgeslagen kan
worden, maar de instrumenten
waren nu toch wel zo vals dat ze
me af en toe een verlangende
blik op de stemknoppen deden
werpen.
Het slot is van een grote uit
bundigheid. Er wordt een hu
welijksfeest uitgebeeld, waarbij
de feestende menigte allerlei
stunts uithaalt. Vooral een dans
waarbij op de lichamen gebon
den kokosnootschillen tegen el
kaar geslagen worden is uniek.
Ook de sprongen van de dan
sers tussen bamboestokken die
in steeds hoger tempo tegen el
kaar geklapt worden, is zeer
spannend. Het is heel bijzonder
als een volk zo iets moois weet
te maken van hoogtijdagen
weet te maken dat het de moei
te waard is ze op tonelen in de
hele wereld te laten zien. Met
een Hollands bruiloftsfeest zie
ik dat nog niet zo gauw gebeu
ren.
Marlous Fluitsma is een toneel-
dier. Zij speelde na haar Maast
richtse toneelopleiding sinds
1969 bij grote gezelschappen
klassieke en moderne rollen.
Toch is zij bij de doorsnee-Ne
derlander vooral bekend als He
len Helmink uit de Nederlandse
soap Goede Tijden, Slechte Tij
den. Teruggekeerd in de schoot
van het toneel kan men haar
morgen, in het Wassenaarse
Warenar, in levenden lijve op de
planken bewonderen in de door
het Haarlems Toneel geprodu
ceerde tragedie 'Het Misver
stand'.
'Het Misverstand', geschreven
door Albert Camus, is de aan
grijpende geschiedenis van een
verloren zoon. Hij keert na vele
jaren terug bij moeder en zus
ter, dte een pension drijven. Om
zijn familie te verrassen, houdt
hij zijn identiteit geheim. Moe
der en zuster vermoorden rijke
reizigers die in de herberg over
nachten. Zie hier, voldoende
grond voor een tragisch misver
stand.
Nobelprijswinnaar Camus be
handelt in zijn stukken het
menselijk handelen, het hopen,
lijden en strijden in een trooste
loze wereld. Zo op het oog is
'Het Misverstand' éen treurspel
met elementen of parallellen
die terug te vinden zijn in
Griekse noodlotsdrama's. Mar
lous Fluitsma: „Net als in een
Griekse tragedie liggen in het
begin de kaarten meteen op ta
fel. Twee mensen willen weg uit
een bepaalde situatie omdat ze
er niet gelukkig zijn. En ze zijn
bereid daarvoor gruwelijke din
gen te doen."
Zwoegen
Het is opmerkelijk dat het Haar-"
lems Toneel zich in deze tijd
van vlotte films en snelle media
aan een klassiek stuk met lange
dialogen waagt. Een directe ver
handeling over goed en kwaad;
niet absurd, wel abstract. De
voorstelling is bijna academisch
getoonzet door de Poolse regis
seuse JoannaBilska. Marlous
Fluitsma over het repetitiepro
ces: „Het was zwoegen maar we
hebben ook veel gelachen. Ik
geloof dat je uit die ontspan
ning het gevecht met het mate
riaal nog het best aan kunt."
Fluitsma: „Je moet niet niet te
bang zijn voor de specifieke Ca-
mus-stijl. Het is geen alledaagse
spreektaal, meer een gecompo
neerd geheel. In het Frans zijn
er veel lagen met legio bijzin
nen. Om de poëzie in de verta
ling te handhaven kun je het
niet naar het realisme overhe
velen of te veel versimpelen:
dan verarmt het. Toch wordt dit
stuk niet als gedragen ervaren,
het houdt exprassie en de woor
den klinken vanzelfsprekend. Ik
ben gek op taal, ik wil graag
vechten met woorden en zin
nen. Dit stuk heeft prachtige
clausen. Heerlijk om ze te kun
nen uitspreken."
Ritueel
Fluitsma zegt dat 'Het Misver
stand' een samengebalde, strak
ke voorstelling is geworden. „Je
krijgt van Camus geen enkele
psychologische achtergrond.
Het stuk vertrekt vanuit de twee
moordenaressen. Het is een
concreet verhaal, dat heel goed
te volgen is. Het speelt zich oor
spronkelijk op twee plaatsen af
maar Joanna heeft het op een
plek teruggebracht en er een
doorlopend geheel van ge
maakt. Het is daardoor heel
spannend geworden, het heeft
elementen van een thriller."
Marlous Fluitsma heeft de rol
van Martha, de zuster van de
man die terugkeert. „Martha is
een drijvende kracht, zij vecht
nog voor een betere toekomst.
Martha trekt de moeder mee
opnieuw te doden. Beiden zijn
verbitterd, stellen zich uiteinde
lijk hard op. Zij durven het
slachtoffer ook niet aan te kij
ken of goed te observeren, kun
nen zich niet permitteren ge
voelig te zijn. Als je je gevoel
toelaat, kun je niet meer do
den.''
Marlous staat naast Ellen Vo
gel, die in de sobere voorstelling
een moeder neerzet die uitein
delijk wel gevoel toont, die hart-
Ellen Vogel en Marlous Fluitsma in een indringende scène in 'Het Mis
verstand'. foto GPO/JAAP PttPtR
verscheurend opnieuw leert wat
verdriet is. Marlous Fluitsma:
„Moeder heeft een soort voor
gevoel. 'Laten we hem nog niet
vanavond doden.' Maar het is
de afspraak om meteen te han
delen, om uit te sluiten dat het
slachtoffer iemand ontmoet."
„Schrijvers, uitgevers, lezers aller landen,
verenigt U!" Met deze woorden eindigde
Harry Mulisch zijn gloedvolle toespraak
op de openingvan de Frankfurter
Buchmesse. De Goethe van het Leidse-
plein kreeg de eer de 45e editie van de
Frankfurter Buchmesse samen met on
der anderen de Vlaamse cultuurminister
Hugo Weckx en de Nederlandse minister
van WVC Hedy d'Ancona, in te luiden
omdat Vlaanderen en Nederland dit jaar
het 'Schwerpunkt-thema' vormen van de
grootste boekenbeurs ter wereld. De
opening werd verricht in aanwezigheid
van prins Willem-Alexander en de Belgi
sche koning Filip.
De tentoonstelling van de Nederlandse
en Vlaamse taal- en boekcultuur ziet er
verzorgd en gedistingeerd uit en is op
speelse wijze aangekleed met allerlei ei
genheden van de Nederlandstalige cul
tuur (dijken, fietssturen, een heel vlagge-
schip met vreemde woorden, een brug
die de overheid symboliseert). Het Sch-
werpunktthema gaat internationaal hoge
ogen gooien denkt Peter Weidhaas, di
recteur van de Frankfurter Buchmesse.
Weidhaas spreekt van een fascinerend
programma.
Spook
Mulisch vestigde in zijn even briljante als
indrukwekkende betoog (ganz auf
Deutsch!) de aandacht op de verschrik
kingen en brandhaarden in Europa na
de val van het communisme. Hij herwees
naar het communistisch manifest van
Marx en Engels, waarin sprake is van een
spook dat door Europa waart. Dat spook
is nu verjaard, maar er waart al weer een
ander door onze landen: het honderd-
koppige spook van het nationalisme dat
haat en verdeeldheid zaait.
Dan biedt een Frankfurter Buchmesse
toch een ander en vrediger perspectief,
impliceerde hij in de slotregels van zijn
toespraak, waarin Marx opnieuw op de
proppen komt: „Maar de mensenkinde
ren van de vijfduizend nationale talen,
die op Goddelijk bevel zijn ontstaan zijn
hier nu juist bijeengekomen van overal
op aarde, en zij verstaan elkaar; deze in
ternationale jaarbeurs is geen symbool
van de verstrooide veelheid, maar van de
eenheid in verscheidenheid. Als een ge
beurtenis als deze mogelijk is, is dat dan
niet een teken dat de wereldvrede niet
principieel is uitgesloten? Schrijvers, uit
gevers, lezers aller landen, verenigt U!"
En daarmee opende Mulisch niet al
leen de toegangsluizen voor een week
van betrekkelijk vredelievende cul
tuuruitwisselingen, maar toch vooral ook
voor de zes dagen durende handel in
(vertaal-) rechten van boeken en aanver
wante informatiedragers. Want vanaf
vandaag staan in Frankfurt economische
motieven voorop.
Troost
Tussen obers met enkellange schorten
en feestelijk versierde tafels met hapjes
verdrongen diezelfde schrijvers en uitge
vers aller landen zich eerst nog om een
glas te heffen. Harry Mulisch kreeg een
kameraadschappelijke hand van zijn
Duitse collega Michael Krüger, Monika
van Paemel en Hella S. Haasse liepen sa
men op. Uitgever Wouter van Oorschot
verkeerde in het goede gezelschap van
Carl Friedman, een van zijn fondsschrij
vers. In de tussentijd barstte de Neder-
lands-Vlaamse presentatie los: met klas
sieke films als 'Boefje' in het Deutsches
Filmmuseum, met straattheater van
Dogtroep aan de Opernplatz, met een
voorstelling van Toneelgroep Amster
dam, en met een literaire performance
van Tom Lanoye in de boekhandel van
Heinrich Hugendubel.
Van de schrijvers aller landen ontbrak
er misschien maar een. Salman Rushdie,
tegen wie nog steeds het Iraanse dood
vonnis van kracht is. had graag willen
komen. Maar twee vliegmaatschappijen
weigerden hem te vervoeren en de
Buchmesse zelf kon zijn veiligheid niet
garanderen. Het is een schrale troost
voor Rushdie dat Iran opnieuw gewei
gerd werd zich als land op de Frankfurter
Buchmesse te presenteren.
Marlous Fluitsma over 'Het Misverstand' van Albert Camus
