Slechte voortekenen staan geschreven in de lucht
Feiten &Meningen
Opstand is gedoemd'
'Chronologie 4 oktober
Roetskoj gebruikte journalisten als schild
Jeltsin heeft zich te
veel laten ringeloren
Geldmarkten krijgen hun excuus
C^AS-ZfeHer x
vmihH/c?.. moo êerstqn'J l
Am
-twi s
I DINSDAG 5 OKTOBER 1993
MOSKOU AP
De Russische minister van buitenlandse zaken Andrei
Kozyrev:
De gebeurtenissen bij het Witte Huis zijn tekenend
voor de ineenstorting van het bolsjewisme. Ze doen
denken aan 1917. Dit is een poging om een geschil met
geweld op te lossen, in plaats van op een beschaafde
manier via verkiezingen.
Anatoly Sobtsjak, burgemeester van St Petersburg:
„Als ik Roetskoj was had ik mezelf doodgeschoten.
Ilja Chochrjakov, roebelhandelaar, in antwoord op
de vraag waarom de roebelkoers nauwelijks veran
derde onder invloed van de crisis:
„De markt is nog niet genoeg ontwikkeld om echt op
de politieke situatie te reageren.
Ex-presldent Mlchall Gorbatsjov:
„Beide partijen moeten het leven van de mensen die
nog in het Witte Huis zitten niet in gevaar brengen. Als
er ets met ze gebeurt, als er meer bloedvergieten
plaatsvindt, drukt dat op het geweten van beide par
tijen.
De Franse minister van buitenlandse zaken Alain
Juppe:
„Wij steunen Jeltsin niet voorde lol. Wij steunen hem
omdat hij het hervormingsproces en de democratise
ring belichaamt."
President Boris Jeltsin:
„Degenen die met de rode vlag zwaaien hebben Rus
land opnieuw met bloed bedekt... Voor hen en voor de
genen die de bevelen hebben gegeven kan er geen spra
ke zijn van vergiffenis, want zij hebben hun hand ge
heven tegen vreedzame mensen, tegen Moskou, tegen
Rusland, tegen vrouwen, kinderen en ouden van da
gen. De gewapende opstand is gedoemd.
Een para tot voorbijgangers op zijn weg naar het
Witte Huis:
„Die mensen daarbinnen schijnen niet te weten wat
een regiment parachutisten precies is.
MOSKOU AFP-Rtr-DPA
Een kort overzicht van de dra
matische gebeurtenissen, gis
teren rond en in het Witte Huis
m in Moskou. De aangegeven tijd
is de plaatselijke tijd in Mos-
G kou. In Nederland is het twee
uur vroeger.
vr 05.00 uur Boris Jeltsin geeft
Z] na overleg met militaire leiders
het bevel alle bezette gebouwen
[te ontruimen. De voor de op
stand verantwoordelijke „crimi
nele elementen" zullen voor het
gerecht worden gedaagd zegt
woordvoerder Dmitri Rjoeriko.
06.00 uur Pantsereenheden
sp hebben het centrum van Mos-
f_ kou afgesloten. De vluchtwegen
H, voor Jeltsin-tegenstanders die
M zich hebben verschanst in het
|<c parlementsgebouw, zijn afge-
[j* sloten,
re
Ai 07.13 uur Pantserwagens
rukken op naar het Witte Huis
1 en nemen het gebouw onder
vuur. Onder meer vanaf het dak
wordt teruggeschoten.
09.00 uur Jeltsin wendt zich
voor het eerst via de televisie tot
de bevolking. Hij zweert „de be-
v raamde gewapende muiterij
C van op wraak beluste commu-
J nisten en fascistische bendelei-
ders" snel de kop in te drukken.
Al Hij vertelt dat troepen Moskou
binnenstromen om de orde te
herstellen en de vrede terug te
brengen.
09.40 uur Elitetroepen be
stormen het parlementsge-
bouw. Daarbij komen twintig
J mensen om het leven op de on-
u derste vier verdiepingen, meldt
D het ministerie van binnenland-
se zaken later.
09.58 uur Persbureau Inter
fax meldt dat „tegenpresident"
Aleksandr Roetskoj bereid is tot
onderhandelingen. Premier Vik
tor Tsjernomyrain eist dat de
rebellen witte vlaggen uit de ra-
men van het parlementsge
bouw hangen ten teken van
overgave.
10.00 uur Een witte vlag
wordt uit een raam gehangen.
10.15 uurTsjernomyrdin
geeft de troepen bij een deel
van het Witte Huis opdracht het
H vuren te staken omdat opstan-
_e delingen zich zouden willen
Si' overgeven.
3f
11.20 uur Parlementsvoor
zitter Roeslan Chasboelatov
LONDEN NEIL ASCHERSON
THE INDEPENDENT
In de zwarte rook die boven
Moskou in de lucht hangt staat
een waarschuwing geschreven.
Het is een waarschuwing voor
de generatie van onze kinderen
en de boodschap is dat de strijd
om Rusland niet voorbij is, dat
de toekomst van de Russische
democratie en daarmee voor de
wereldvrede voor de duur van
ons leven onzeker blijft. De
strijd in Moskou, zelfs als die
eindigt in een militaire overwin
ning voor president Jeltsin,
heeft een afschuwelijk en lang
durig gif gespoten in de bloed
somloop van de Russische Re
publiek.
Veel mensen hebben gepro
beerd vergelijkingen te trekken
met deze gebeurtenissen, om te
beginnen met de mislukte
staatsgreep van augustus 1991,
totaan de jaren na de ineenstor
ting van het tsarenrijk in 1917.
Ook toen waren er counter-re
voluties en opstanden die mis
lukten, coups die na een paar
uur wegsmolten en een coup
de bolsjewistische machtsgreep
in oktober 1917 die slaagde.
Er was een burgeroorlog en bui
tenlandse interventie.
Maar er is een nauwere, nog meer sinistere vergelijking te trekken.
De barensweeën van deze Russische democratie lijken op de wor
stelingen van de nieuwe Duitse democratie in de jaren die volgden
op de Eerste Wereldoorlog. Onderdrukt in bloedvergieten, wacht
ten de hatende en (onderhandelingen) verwerpende krachten 10
jaar totdat ze de macht konden grijpen in Duitsland en Europa in
het verderf stortten.
In Duitsland volgde na november 1918 de ene opstand op de ande
re. Na een sociaal-democratische revolutie kwamen de bloedige
gevechten in januari 1919, terwijl de nieuwe republikeinse regering
het rechtse leger gebruikte om de opstand van extreem links in
Russische soldaten vuren in de lucht om hun strijdmakkers die het parlementsgebouw bestormen te dekken.
FOTO AP PETER DE JONG
Berlijn neer te slaan - de Spartakisten. Een half jaar lang laaiden in
de ene na de andere stad de gevechten op. In maart 1920 lanceer
den rechtse officieren een coup détat in Berlijn, de zogenaamde
Kapp Pusch en vielen er nog meer doden. De economische en poli
tieke chaos duurde tot november 1923, toen de weinig bekende
agitator Adolf Hitler met een groep opstandige officieren in Mün-
chen een revolutie van de grond probeerde te krijgen. Het leger
versperde hem de weg en de opstand werd in geweervuur ge
smoord.
En toen leek het allemaal voorbij. De rust keerde langzaam terug,
en de Weimarrepubliek was in staat een schijnbaar stabiele, steeds
zegt bereid te zijn tot een
staakt-het-vuren en onderhan
delingen met Jeltsin, maar wil
zich niet overgeven. Maar Tsjer
nomyrdin eist onvoorwaardelij
ke capitulatie. „Niemand ver
laat het Witte Huis met wa
pens", zegt hij.
12.00 uur De regeringstroe
pen hervatten hun beschietin
gen en verhevigen de aanval.
13.18 uur Speciale troepen
lanceren een laatste aanval na
dat de troepen buiten het ge
bouw het vuren hebben ge
staakt.
14.22 uur Een konvooi van
50 pantserwagens en zes lichte
tanks trekt op naar het centrum
van Moskou terwijl de aanval
op het parlementsgebouw naar
een climax gaat.
15.02 uur Minister Pavel
Gratsjov (defensie) arriveert bij
het gebouw om te praten met
een delegatie van opstandelin
gen die met witte vlaggen het
Witte huis hebben te verlaten,
meldt de Russische televisie.
15.30 uur Jeltsin stelt een
nachtelijk uitgaansverbod in
van 23.00 uur tot 05.00 uur.
Even later legt hij communisti
sche en nationalistische kranten
een verschijningsverbod op.
16.53 uur Honderden onge
wapende mannen verlaten het
parlementsgebouw, sommigen
met hun handen achter hun
hoofd ten teken van overgave.
Bussen staan klaar om hen af te
18.56 uur De leiders van de
opstand, Chasboelatov en Roet
skoj, hebben zich ook overgege
ven en zijn naar de Lefortovo-
gevangenis gebracht, zegt een
medewerker van Jeltsin.
19.55 uur Oud-generaal Al-
bert Makasjov, een nationalist
die de aanval van zondag op het
televisiestation heeft geleid, is
gearresteerd, meldt Itar-Tass.
Bij deze aanval kwamen 62
mensen om het leven en raak
ten er bijna 500 gewond.
Ook andere kopstukken van de
opstand zijn gearresteerd.
20.21 uur Itar-Tass meldt dat
ej zich nog altijd 300 bewapen
de opstandelingen in het Witte
Huis bevinden. Her en der in
Moskou verzetten kleine groep
jes zich. Sluipschutters zijn nog
steeds actief.
MOSKOU HANS GELfUNSE
CORRESPONDENT
Bij de bestorming van het Witte
Huis bevonden zich ook nog
journalisten in het gebouw. Eén
van hen was VjatjeslavTe-
rechov, sterverslaggever van het
onafhankelijke persagentschap
Interfax, een man die op voet
van je en jij staat met het Jelt-
sin-establishment. Ook met
Aleksandr Roetskoj.
De onevenwichtige Roetskoj is
voor velen de grote aanstichter
van de ellende die de afgelopen
drie dagen over Moskou spoel
de. Zaterdag riep hij zijn dolle
volgelingen op tot „beslissende
straatakties" zondag riep hij
om wraak, omdat bij die acties
zaterdag 22 doden zouden zijn
gevallen. Dat bleek een grove
leugen. Roetskoj gaf zondag het
sein om „de Jeltsin-verraders
tot moes te slaan". Zelf zou hij
het Witte Huis „tot de laatste
kogel verdedigen".
Terechov: ,,'s Morgens werd ik
al benaderd door Roetskoj. Hij
meende dat ik en andere Inter
fax-collega's als onafhankelijke
journalisten een rol konden
spelen bij onderhandelingen.
Hij vroeg me met een witte vlag
naar beneden te gaan, zodat de
andere kant een bekende jour
nalist zou herkennen en dit niet
als een provocatie zou zien. In
tussen zouden mijn collega's
premierTsjernomyrdin bellen
met de mededeling dat de be
zetters wilden onderhandelen
en dat de achteruitgang niet on-
i wwii tii'jjtjjw mm HIBtU'
i WiSiiiï'niiMi mmmiïmmi fiWif
welvarender en verlichter wordende democratie op te bouwen. De
middelste en late jaren '20 waren de goede jaren in Duitsland.
Maar de vijanden van de democratie wachtten alleen maar hun
kans af, en aan het einde van de jaren '20 kregen ze die door de we
reldcrisis.
Net als in Rusland nu was een rijk verloren gegaan en was een hele
klasse de rijksbureaucratie en haar uitvoerders onterfd. Hele
delen van de Duitse samenleving weigerden dit verlies te aanvaar
den. Zij weten de militaire nederlaag en de omverwerping van de
Hohenzollem-monarchie aan intern verraad de mythe van „de
dolkstoot in de rug".
Als gevolg daarvan verwierpen zij niet alleen de nieuwe politieke
leiding, maar het hele nieuwe stelsel van de Weimardemocratie. Zij
koesterden de wonden van hun bloedige nederlagen in die vroege
jaren en maakten hun doden tot patriottische martelaren die het
hadden opgenomen tegen het „nationale verraad". Voor een groot
deel van de Duitse middenklasse was de Weimarrepubliek onwettig
opgelegd.
Het gevaar in Rusland is nu dat we de vorming meemaken van een
„verwerpende" traditie. Het bloed heeft gevloeid, en de martelaren
zijn er. Net als in Duitsland in de jaren '20 is de vijand een chaoti
sche mengeling van conservatieve nationalisten, gegriefde ambte
naren van het oude regime en fanatieke fascisten wier uitgesproken
racisme en verlangen naar een Filhrereven giftig is als het natio-
naal-socialisme ooit is geweest. Zij zullen niet alleen wraak willen
blijven nemen op Boris Jeltsin, maar zijn republiek als een verval
sing beschouwen, een misleiding die het „ware" Rusland is opge
legd, dat bestond tot Michail Gorbatsjov het ontwapende, zijn sol
daten in Afghanistan verraadde en het grootse land in de handen
liet vallen van plutocraten en criminelen.
Er mogen nu jaren komen van vrede en hervormingen. Over een
tijdje mogen deze opstanden deel lijken uit te maken van geschie
denis. Maar Rusland zal niet veilig zijn. Hitier kwam door een de
mocratische procedure aan de macht, niet door geweld. Als er over
enige tijd in Rusland een periode komt van economische ramp
spoed, zouden de verwerpers de angstige massa kunnen overhalen
op hen te stemmen.
Als wij tegen die tijd geen sterk Europees veiligheidssysteem heb
ben gecreëerd, waarin de onafhankelijkheid van mindere staten
van de Baltische republieken tot in de Kaukasus is gegarandeerd,
kan het te laat zijn om de vrede in Europa te bewaren. Na deze be
proeving moet alle mogelijke hulp worden geboden om de jonge
Russische democratie te versterken. Maar van nu af aan moeten
Ruslands buren ook waakzaam zijn. We hebben dit eerder meege
maakt.
VERTAUNC: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
Twee aanhangers van Roetskoj en Chasboelatov kijken angstig toe, als soldaten hun identiteitspapieren
doornemen.
der vuur moest worden geno
men."
Dit kwam Terechov duur te
staan. Met de witte vlag liep hij
de trappen af naar de beneden
verdieping, die al in handen van
Jeltsin-troepen was. „In de lob
by stuitte ik op een grote groep
zwaar bewapende, geünifor
meerde mannen. Ze zagen me
voor een spion aan. Mijn verkla
ring dat ik een wapenstilstands
aanbod kwam doen namens de
andere kant, wekte slechts woe
de op. Een van hen sloeg me in
de rug, zodat ik kwam te vallen.
Ze drukten geweren tegen mijn
hoofd en nek en wilden weten
hoeveel van mijn 'kameraden'
op de hoger liggende verdiepin
gen waren."
Terechov werd uiteindelijk naar
de garderobe gebracht, waar al
tien mensen op de vloer lagen.
De handen gekruist in de nek.
Een half uur later kreeg de
groep opdracht naar een andere
plaats te kruipen. Dichtbij de
ramen, waar scherpschutters
stonden opgesteld. De ramen
werden kapot geslagen en het
vuur geopend. De gevangenen
werd toegebeten dat ze bij de
geringste beweging zouden
FOTO AP» PETER DE JONG
worden doodgeschoten.
Een uur later verlieten 300 men
sen het gebouw en begreep Te
rechov dat hun levens niet lan
ger in gevaar zijn. „Toen ik het
gebouw met de anderen mocht
verlaten, ontmoette ik in de
gang de soldaat die me had ge
slagen. Waarom deed je dat,
vroeg ik. Hij zei: Beoordeel ons
niet te streng. We waren woe
dend. Ik vroeg: Wat maakte je
dan zo woedend. Hij keek me
aan en zei: „Ik weet het niet.
Misschien deze tijd."
HAARLEM ONNO HAVERMANS
VERVOLG VAN VOORPAGINA
De vraag is of hij nog wel ge
schikt is om die nieuwe kracht
meting aan te gaan. Het afgelo
pen jaar heeft Jeltsin zich toch
teveel laten ringeloren om nog
het volle vertrouwen van volk
en buitenlandse vrienden te ge
nieten.
Waarom liet hij zich in decem
ber zijn premier Jegor Gaidar
ontnemen door het parlement,
om de superhervormer pas vo
rige maand weer triomfantelijk
in dienst te nemen? Waarom
verzilverde hij de winst niet on
middellijk na het succesvolle re
ferendum van 25 april, in plaats
van te wachten tot 21 septem
ber, toen hij het parlement ein
delijk buitenspel zette? Waarom
liet hij zijn tegenstanders zich
bijna twee weken verschansen
in het Witte Huis voordat hij in
greep? Was het bloedvergeten
van gisteren niet te vermijden
geweest door eerder en minder
gewelddadig orde op zaken te
stellen?
Gisteren was in Moskou al de
kritiek te horen dat Jeltsin door
af te wachten zijn tegenstanders
de gelegenheid heeft geboden
zelfde aanval te kiezen. Eender
is er al op gespeculeerd dat Jelt
sin zelf tijd nodig had om de
steun van het leger te verwer
ven. Duidelijk is dat Jeltsin voor
zijn overwinning op het rood
bruine schuim schatplichtig is
aan defensieminister Pavel
Gratsjov. En deze generaal staat
bepaald niet bekend als een
vooruitstrevendehervormer.
Jeltsin zal dus opnieuw water
bij de wijn moeten doen om
een medestander aan zich te
binden. De geschiedenis met
Chasboelatov en Roetskoj
belden voormalige trawanten
van Jeltsin leert dat Rusland
en zijn president daar niets mee
opschieten.
Maar het droevige lot van Rus
land is: voor Jeltsin bestaat geen
alternatief. Hij is (samen met
Roetskoj) nog steeds de enige
direct door het volk gekozen
politicus. Daarmee vertegen
woordigt hij, zoals zijn Ameri
kaanse ambtgenoot Bill Clinton
gisteren treffend zei, als enige
de democratie in Rusland. De
laatste weken heeft hij zich ech
ter bepaald niet van zijn meest
democratische zijde laten zien.
Aan de andere kant, na de stunt
van augustus 1991, toen hij par
does op een tank klom en de
naïeve communistische
machtsgreep om zeep hielp,
heeft Boris Nicolajevitsj het 'm
gisteren opnieuw geflikt.
WIM STEVENHAGEN
LONDEN HAMISH McCRAE
THE INDEPENDENT
Chaos in Moskou. De dollar en het goud worden
duurder, de Duitse mark goedkoper. Die reactie
was voorspelbaar. Het idee van een „veilige ha
ven" in moeilijke tijden blijft een krachtig middel.
Hoewel het medicijn maar eventjes werkt: al snel
daalde de waarde van zowel goud als dollar weer.
Maar soms zeggen deze voorspelbare reacties iets
meer over investeringsgewoonten. De stijging van
de dollar, vooral ten opzichte van de mark, is zo'n
geval. Rationeel gezien is het branden van het
Russische parlementsgebouw maar een mager
argument om dollars te kopen en marken te ver
kopen. Het is de moeite waard het rationele en
het emotionele te ontrafelen.
Er liggen zeker drie redenen achter de aankoop
van dollars en de verkoop van marken. Een daar
van is de erkenning dat crisis in Rusland Duits
land meer raakt dan andere industrielanden. Zo
is Duitsland Ruslands grootste geldschieter. De
gebeurtenissen van de afgelopen 48 uur hebben
op middellange termijn Ruslands vermogen ver
groot om de schulden terug te betalen. De finan
ciën van het land zouden immers kunnen profite
ren van een sterk presidentieel leiderschap. Maar
op de korte termijn boezemt het geweervuur de
bankiers angst in.
Bovendien: hoe slechter de Russische economie
het doet des te slechter het Oost-Europa gaat. En
dus worden de kansen in Oost-Europa voor de
Duitse industrie ook kleiner.
De tweede reden is een Amerikaanse binnenland
se zaak. President Clinton geniet volgens de pei
lingen weer wat meer vertrouwen onder de Ame
rikanen. Problemen in andere landen leiden er al
tijd toe dat dat vertrouwen groeit de leider
straalt dan meer autoriteit uit, al is het maar door
de aandacht af te leiden van binnenlandse pro
blemen. Koppel dit aan het feit dat chaos in Rus
land benadrukt hoe stevig de Amerikaanse demo
cratie is en ér is een bescheiden rationeel argu
ment om in tijden van Russische crisis Ameri
kaanse dollars te kopen.
De derde reden voor de sterke doilar is echter de
interessantste. De gebeurtenissen in Moskou ge
ven de financiële markten het excuus te doen wat
ze toch al hadden gewild, namelijk de waarde van
de D-mark drukken. Voordat markten een duide
lijk andere koers kiezen, zoeken ze naar excuses
voor hun stap. Ze maken kleine uitstapjes en
trekken zich terug als blijkt dat ze de sprong beter
niet kunnen wagen. Dat gebeurt nu met de mark.
De meeste professionele valuta- watchers denken
dat de mark over een jaar lager zal staan ten op
zichte van de dollar dan nu. De grondgedachte is
dat de Duitse rentetarieven zullen dalen, dat de
inflatie zal verminderen en dat de economie op
nieuw in de versukkeling zal raken, terwijl de
Amerikaanse rentetarieven op de korte termijn
iets zullen stijgen.
Maar om de dollar ten opzichte van de mark echt
te laten stijgen, moet er een aanleiding zijn, poli
tiek of economisch. De meest waarschijnlijke po
litieke aanleiding zou een crisis zoals in de afgelo
pen dagen kunnen zijn. De meest waarschijnlijke
economische aanleiding is een teken voor Ameri
kaans herstel en/of een verzwakking van de Duit
se economie. De verstandigen onder ons zouden
eerder naar de economie kijken dan naar de poli
tiek. Het wachten is dus op een paar kwartalen
van Amerikaanse economische groei.
VERTAUNC: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
Met I>J P&. HOOFDROLLEN1
D
