SGP:
(loutering of het Oordeel Gods?
Verzwegen seks
ZATERDAG 2 OKTOBER 1993
In 1963 publiceerde de Japanse arts Ueno een artikel dat
een opmerkelijke titel meekreeg, namelijk: 'De zoge-
noenjde coïtus-dood'. Het artikel beschrijft een onder
zoek naar 5.559 gevallen van plotseling overlijden als ge
volg van een hartaanval. Daaronder waren 34 gevallen,
waarbij de hartaanval was opgetreden tijdens seksuele
gemeenschap. In 80 procent van die gevallen betrof het
buitenechtelijke of overspelige gemeenschap.
Blijkbaar, zo hebben althans
verschillendecommentatoren
op dit onderzoek geconcludeerd,
kan de combinatie van seks en
bedrog behoorlijk linke soep zijn.
Een van hen. Redford Williams,
schrijft in zijn boek The Trusting
Heart dat mensen uier gevoel
van vertrouwen in zichzelf en in
anderen ernstig is ondermijnd,
een hoger risico lopen op hart
ziekten en andere gezondheids
problemen. Op zichzelf is dat na
tuurlijk niet zo'n verrassend ge-
geven, want het ligt voor de hand
dat vertrouwen in het algemeen
een meer ontspannen toestand is
dan wantrouwen. Interessanter is
het zoeken naar antwoord op de
vraag waarom wantrouwen, van
jezelf of van anderen, nou eigen
lijk zo'n stressvolle toestand is.
Daarover doen verschillende ver
klaringen de ronde, die v
delijk allemaal wel een deel v
de waarheid bevatten.
Een daarvan heeft te maken
met wat psychologen wel
noemen het verschil
'reële ik' en het 'ideaal ik'. De
groeien op met
de voorstelling van een partner
relatie en van hun eigen en hun
partners rol daarin als geken
merkt door, op zijn minst/trouw
en duurzaamheid. De meeste
mensen houden in de werkelijk
heid, in de realiteit, dat ideaal
ook wel een aantal jaren vol. Ge
durende die tijd vallen hun 'reële
ik', zoals ze zich dus werkelijk ge
dragen, en hun 'ideaal ik', zoals
ze zich idealiter zouden willen
gedragen, min of meer samen.
Maar bij naar schatting zo'n 50
procent van de mannen en 30 tot
40 procent van de vrouwen, be
gint vanaf een bepaald moment
het ideaal van trouw en duur
zaamheid zijn aantrekkelijkheid
te verliezen tot aan het punt dat
hun 'reële ik' besluit helemaal
zijn eigen gang te gaan. Het
wordt ontrouw, onbetrouwbaar.
Een ideaal wordt vernietigd, een
illusie gaat verloren.
De man of de vrouw die op de
overspeltoer gaat, staat dus voor
de opgave onder ogen te zien dat
hij of zij geen haar beter is dan al
die andere mensen die in de
voorafgaande jaren vanwege hun
onbetrouwbare, overspelige ge
drag werden veroordeeld. Maar
onze psyche zit zo in elkaar dat
het zich meestal verzet tegen ne
gatieve oordelen over zichzelf.
Wat we daarom in eerste instan
tie doen is naar strategieën zoe
ken waarmee we het ideaalbeeld
van onszelf als betrouwbaar
overeind kunnen houden. De
twee meest populaire
daarvoor zijn liegen
voor onze onbetrouwbaarheid
bij oorzaken buiten ons zelf, bui
ten onze persoonlijkheid, leggen.
Liegen betekent simpel tegen je
vaste partner doen alsof je
nog dezelfde gevoelens of ge
dachten of plannen hebt van al
tijd, terwijl je weet dat je die ge
voelens, gedachten of plannen in
feite al niet meer hebt. Het bete
kent een groot en belangrijk deel
van je gevoelens onderdrukken
als je thuis bent. Het aantal on
derzoeken dat aantoont, dat de
strategie van onderdrukken van
essentiële persoonlijke gevoelens
en ervaringen gezondheidson
dermijnend is. is inmiddels zo
groot dat ik me wel eens afvraag
waarom mensen zich er über
haupt nog aan vergrijpen. Vooral
als je bedenkt, dat die strategie
op de korte termijn in de relatie
misschien wel even lucht geeft,
maar op de lange termijn bijna
altijd ineffectief is. Er is in dit op
zicht een veelbetekend Spaans
gezegde dat luidt: goud en lief
desaffaires zijn moeilijk te ver
bergen.
Seks en passie zijn voor de mees
te mensen heel opwindende,
vaak zelfs allesbeheersende ge
voelens. Partners die verliefd zijn
op iemand buitenshuis kunnen
meestal niet voorkomen, hoe
goed ze hun 'alsof rol ook probe
ren te spelen, dat er lekken in
hun huis-harnas ontstaan. Als
dat gebeurt, en ze worden ge
vraagd om uitleg, zijn ze meestal
geneigd om nieuwe leugens of
'alsofs' te verzinnen.
Dat ondermijnt hun zelfrespect
verder - ze horen zichzelf met
grote overtuiging de meest crea
tieve leugens debiteren - en het
vergroot het risico op een onher
stelbare ontgoocheling mocht de
waarheid toch een keer aan het
licht komen. Als je eenmaal aan
de strategie van liegen en 'doen
alsof bent begonnen, dan wordt
het op een gegeven moment
emotioneel gezien gemakkelijker
om er mee door te gaan. maar
dat gemak voor de korte termijn
moet steeds zwaarder worden
betaald. De dreiging die van ont
maskering uitgaat, neemt im
mers met liet aantal leugens toe
en daarmee ook de stress waar
onder de overspelige leeft. Niet
zelden, zo blijkt uit onderzoek, is
het de lange duur van dit proces
waardoor de partnerrelatie, die
mogelijk nog best te redden was
geweest, voorgoed op de klippen
belandt.
Ook de tweede strategie, die van
het zoeken van oorzaken buiten
de eigen persoon, levert op de
lange duur meestal weinig op be
halve gelazer en ontwrichting.
Nogal wat mensen rechtvaardi
gen hun overspelige gedrag
door hun partner ergens voor in
gebreke te stellen: 'Zij wilde
nooit iets doen, altijd alleen
maar thuis zitten' of 'hij was al
tijd maar bezig, als ik met hem
óver ons wilde praten gaf hij
nooit thuis' of 'ik had vaak ge
woon behoefte aan lekker bij el
kaar zitten, lekker knuffelen,
maar dat ging bij hem gewoon
niet'.
Je hoeft bepaald geen deskundi
ge te zijn om te zien dat dit soort
beweringen, ook als ze een reële
grond hebben en dat hebben ze
niet zelden, natuurlijk op geen
enkele manier het overspel ver
klaren. Want als gebrek aan com
municatie of tederheid het pro
bleem is in een relatie, dan is
overspel natuurlijk bepaald niet
het meest voor de hand liggende
medicijn.
Zeker niet als je over dat overspel
nog zwijgt ook. Maar er is hier
nog een ander, en mogelijk be
langrijker punt. Als het zo is dat
je partner inderdaad na al die ja
ren nog altijd weinig communi
catief is of weinig teder, hoe
komt dat dan? Als je al die jaren
ter beschikking hebt gehad om
invloed op hem of haar in dit op
zicht uit te oefenen, waarom is er
dan niets veranderd? Heb je ei-
genlijk wel geprobeerd om je
partner in dit opzicht te beïn
vloeden en als je dat hebt ge
daan. heb je dat op z'n jan-boe-
re-fluitjes gedaan of heb je het
echt geprobeerd, bijvoorbeeld
door informatie daarover te ver
zamelen. door advies te vragen
of door je partner duidelijk van je
verlangens te laten weten of door
samen hulp te zoeken, verande
ring op gang te brengen.
I*k kom wel eens mensen tegen
die zeggen: „We hebben elkaar
altijd helemaal vrij gelaten, ik
had mijn carrière, zij had.de hare
en we gaven elkaar zoveel de
kans ook een eigen leven te lei
den. en toch is het op een gege
ven moment misgegaan, zijn we
uit elkaar gegroeid." De waar
heid is, dat het 'en toch' niet op
zijn plaats is. Een partnerrelatie
vergt betrokkenheid, emotionele
intimiteit, dat wil zeggen: een
voortdurende relatie-dialoog
waar alles op de agenda mag. en
hartstocht. Om dat te bereiken,
zijn handenvol tijd nodigen is
het nodig elkaar niet hélemaal
vrij te laten. Hoe impopulair het
ook mag klinken: wie eenmaal
heeft gekozen voor iemand an
ders is niet meer vrij en wie vrij
wil zijn heeft niet gekozen. Wie
gekozen heeft en toch vrij wil
zijn, pleegt vroeg of laat fraude.
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
Achter het Oegstgeest van Jan
Wolkers, even voorbij
Rijnsburg, ligt het Katwijk van
dominee Hovius. Zijn kerk
staat aan de rand van de zee en
's avonds, badend in het
schijmverperlicht, ziet de witte
toren er uit als een opgerichte
space-shuttle klaar voor
lancering. W.C. Hovius trad
deze week af als voorzitter van
het SGP-bestuur. Hij kan niet
leven met het
meerderheidsstandpun t in deze
streng christelijke partij dat
vrouwen geen lid mogen
worden.
Dominee Hovius en zijn echtgenote. In het persoonlijk beraad op aanblijven of aftreden als voorzitter v
e Staatkundig Gereformeerde
Partij (SGP) heeft een behoorlij
ke inbreng in het christelijke
Katwijk. Ze bezet vijf van de 25 raadszetels.en
lévert met J. van der Plas de loco-burgemees-
ter en wethouder voor financiën en volks
huisvesting. De burgemeester van Katwijk is
GAV. van Montfrans-Hartman, inderdaad,
een vrouw.
Van der Plas heeft haar indertijd geïnstal
leerd, een taak waar hij van tevoren 'wet even
vreemd tegenaan keek'. Van der Plas: „In
mijn kringen ging de voorkeur uit naar een
man". Maar de gezagsgetrouwheid die de
SGP kenmerkt, overwon. Men had tenslotte
met een kroon-benoeming te maken, legt
Van der Plas uit. Wie zou daar durven tegen
sputteren?
In Katwijk aan Zee, van oudsher een vis
sers- en badplaats, wonen de meesten van de
streng opgevoede gelovigen en SGP-aanhan-
gërs. De gemeente probeert er een christelij
ke vorm van toerisme te bevorderen: het ge-
zinstoerisme gericht op een rustig verblijf
voor vader, moeder en kinderen tot vijftien
jaar. „Het mondaine badplaatsgebeuren van
Zandvoort, Scheveningerrdf Noordwijk laten
Wë aan ons voorbijgaan", zegt Van der Plas.
Desondanks botst het nog wel eens tussen
toeristen en plaatselijke bewoners. Dit voor
jaar voerde de gemeenteraad een discussie
over het door velen ongewenste topless-zon
nen en afgelopen zomer debatteerden de po
litici over de wenselijkheid van 'miss beach-
Verkiezingen
In dit Katwijk aan Zee predikt dominee
W.C. Hovius elke zondag twee keer in zijn
Nederlands Hervormde kerk. Hier nam hij
maandag in z'n eentje en in gebed tot God
het besluit af te treden als voorzitter van de
SGP. Reden: een meningsverschil over de rol
Van de vrouw. Hovius vindt ddt een vrouw lid
mag zijn van de SGP, terwijl een meerder
heid in de partij daar tegen is. Het conflict
heeft de afgelopen week zelfs de buitenland
se pers gehaald als curiosum uit Nederland.
Een wonder
In de pastorie hangt een zware rust door de
kleden op de grond, de met stof beklede
meubels, de gordijnen en het getik van een
klok. Het huis is vol en met antiek ingericht.
Alles staat op de juiste plaats. Hovius is ge
kleed in een zwart kostuum. Het is tienuur 's
avonds en hij komt zojuist uit de vergadering
van de classis (onderafdeling van provinciaal
kerkbestuur). Hovius is openhartig. Zijn
vrouw is charmant en vriendelijk. Ze luistert
aandachtig naar wat haar man zegt en grijpt
zo nu en dan in. Als ik SGP'er was, maakte ik
haar lid van de partij.
De dominee draagt een bril. Min vier. Vo
rig jaar was het nog min zestien. De dokters
•hadden hem opgegeven. Ze constateerden
staar en de netvliezen waren in zo'n slechte
staat, dat een operatie zeer riskant werd ge
acht en tot blindheid zou leiden. Dat bericht
bracht Hovius hevig van streek. Hij worstelde
met de vraag of God hem vervroegd met
emeritaat wilde sturen. Wat was de bedoe
ling?
Door toevallige omstandigheden - ze te be
schrijven zou hier te ver voeren, maar zijn
vrouw speelde een belangrijke rol - kwam het
toch tot een operatie. Het was de eerste keer
dat Hovius in een ziekenhuis lag en hij was
werkelijk bang voor de narcose. De vraag of
hij weer bij zou komen, kwelde hem. De ope
ratie slaagde. Hij ziet goed en is daar uiterst
gelukkig over. Hij beschouwt het als een
wonder van God.
Hovius (59) werd in Hilversum geboren.
Hij heeft drie zussen. Vader en moeder wa
ren strenge gelovigen - gereformeerde bon
ders - en er werd thuis een paar keer per dag
uit de Bijbel gelezen. ..Mil zusters zijn allen
nog heel trouw kerkelijk. We hebben alle vier
de fakkel van vader en moeder overgeno
men", zegt Hovius met tevredenhefd.
Zijn vader was actief in de SGP, onder
meer als voorzitter van een kiesvereniging.
Hovius herinnert zich nog goed hoe hij als
twaalfjarig jongetje alle uitslagen van de ver
kiezingen volgde en ze met zijn vader be
sprak. De politiek had al vroeg zijn aandacht.
Hij doorliep het stedelijk gymnasium in
Haarlem - hoewel geen christelijke school,
een goede klassieke vooropleiding - en stu
deerde aan de universiteit in Utrecht theolo
gie.
Capaciteiten
Hovius geldt als een man die uitersten met
elkaar kan binden. Een man met dergelijke
capaciteiten wordt in Nederlands Hervorm
de-kringen nogal eens overgeplaatst om situ
aties die elders uit de hand dreigen te lopen,
te redden. In 1970 moest hij daarom naar
Ede en in 1975 - voor de tweede kaar - naar
Katwijk.
„De verhoudingen in Katwijk waren toen
sterk gepolariseerd. Aan de ene kant
stonden de Gekrookte Rieters
(uiterst rechts, red.) i
de touwtjes aantrok
ken wat betreft het
bevindelijk pre
ken - waar i
Dominee W.C. Hovius: „Het gaat
mij niet om de vraag of de SGP
open of dicht moet zijn
vrouw, maar om de vraag wat er
in de Bijbel staat".
affiniteit mee heb - en gedragsregels voor de
kerkgang. Daar stond een groep tegenover
die op de Youth for Christ-achtige toer ging
en mensen op de kansel wilde laten getuigen
van hun geloof. Dat ligt de meeste Katwijkers
echter niet".
Hovius wist de eenheid te herstellen. Na
een tussendoortje in Apeldoorn waar hij een
nieuwe gemeente moest opbouwen, kwam
hij in 1985 voor de derde keer in Katwijk te
recht.
Ambities voor een politieke carrière naast
het predikantschap had hij niet. Maar er
werd zoveel druk op hem uitgeoefend, dat hij
in 1986 toch vice-voorzitter en in 1991 voor
zitter van het hoofdbestuur vön de SGP werd.
Men zag in hem de geschikte persoon om de
hervormde vleugel, die dreigde weg te vallen
uit de SGP, te behouden. Bedenkingen van
zijn vrouw en de kerkeraad, die zich afvroe
gen waar hij de tijd vandaan moest halen,
wuifde hij weg.
De bijbel
De wijze waarop hij zijn vrouw leerde ken
nen, is anekdotisch. Als student mocht hij
eens dominee Haverkamp in de gemeente
Groenekan vervangen. Zijn schoonouders,
die doorgaans in Zeist kerkten, waren om
Haverkamp te horen naar het dorp getogen.
Toen zijn latere schoonvader de student zag,
zei hij: „Kijk, dat kan niet wat wezen. Laten
we gaan".
Maar ze'bleven luisteren en vonden de
preek zo goed. dat ze later nog eens kwamen
en hun dochter meenamen. Hovius zag haar:
„Dan valt je oog op een meisje, dat kan na
tuurlijk zo. Het was liefde op het eerste ge
zicht, ik denk het wel. God heeft mij een
schat van eén vrouw gegeven". Die zin zegt
hij later opnieuw en voegt er dan aan toe:
en ook een bekwaam huisvrouw".
Hovius gelooft dat alles voorbestemd is.
Waarom dingen gebeuren, is voor mensen
meestal niet te begrijpen. God laat ze tenslot
te niet steeds in de keuken meekijken. Maar
de Bijbel verschaft wel enig inzicht. De ont
kerstening die Hovius waarneemt, is daar
een voorbeeld van. De Bijbel beschrijft dat
proces aan het einde der tijden.
De Bijbel is voor hem „het gezaghebbende
woord van God, richtinggevend, maatge
vend, al beheersend". Het boek is kortom
niet alleen een boodschap voor het zielele-
bepaalt ook de dagelijkse gang van
zaken in huis.
Bijbel geeft bijvoorbeeld inhoud
n het huwelijk, over hoe je je ais
ïan en vrouw tegenover elkaar
moet gedragen. De zinsnede dat
de vrouw is als hulpe tegenover
de man, betekent dat je elkaar
aanvult, met elkaar meedenkt,
elkaar zorgdraagt en zon
der elkaar niet 'af bent. Het
geeft geen hiërarchie aan,
betekent een over en
weer elkaar steunen".
Mevrouw Hovius gaat zoveel
mogelijk mee op de huisbezoe
ken van haar man. Daarnaast
vervult ze een belangrijke, coör
dinerende rol in de terminale
thuiszorg in Katwijk. Toch zal ze
zich uiteindelijk altijd schikken
hem. Haar \isie: „Ik zie mijn
als het hoofd van ons gezin.
Niet dat ik ondergeschikt ben. maar
dat ik op hem kan steunen en dat
eindbeslissingen door hem wor-
genomen. Wat betreft
zijn beroepingen, heb ik altijd gezegd: als jij
zelf voelt dat je voor Gods aangezicht die roe
ping hebt, dan moet je gaan en ga ik mee. Op
zijn beslissing heb ik nooit invloed willen uit
oefenen. Bovendien heb ik het meegaan ook
nooit als een juk ervaren".
In het midden
Met zijn opvatting over de positie van de
vrouw, zit Hovius ergens in het midden van
de stromingen binnen de SGP. Rechts van
hem staat een grote groep die de vrouwen
het lidmaatschap wil onthouden en links van
hem een kleine groep die vrouwen niet alleen
het lidmaatschap maar zelfs bestuurlijke
functies gunt. Dat laatste gaat Hovius weer te
ver.
„Het overheids- of regeerambt is aan de
man", zegt hij beslist en baseert zich op een
aantal bijbelteksten. Het moment waarop
God tegen Abraham zei dat hij naar z'n
vrouw Sarah moest luisteren, is een uitzon
dering die de regel bevestigt. „Uitzonderin
gen zijn er alleen als God ingrijpt", zegt Hovi-
Op dit punt is hij het roerend eens met de
meerderheid in het SGP-hoofdbestuur en bij
de kiesverenigingen. De wijze waarop de stel
ling door het bestuur met bijbelcitaten wordt
onderbouwd, deugt van alle kanten, meent
hij. Maar uit de opvatting over het regeer
ambt de conclusie trekken dat het lidmaat
schap de vrouw eveneens niet toekomt, is
fout.
Hovius: „Het gaat mij niet om de vraag of
de SGP open of dicht moet zijn voor de
vrouw, maar om de vraag wat er in de Bijbel
staat. En die zegt daar helemaal niets over.
Het bestuur kon dit dan ook niet met teksten
onderbouwen. Dit is dus een menselijke regel
die God ons niet heeft opgelegd. Ze is onbij
bels. Ik heb al eerder kenbaar gemaakt dat ik
deze opvatting daarom ten enen male niet
deel".
Worsteling
Hovius zegt dat hij op geen enkele manier
onder druk is gezet om af te treden. In tegen
deel. Fractievoorzitter in de Tweede Kamer
B.J. van der Vlies heeft hem maandag zelfs
nog gevraagd aan te blijven, maar toen was
zijn besluit al genomen. Alleen met zijn
vrouw heeft hij erover gesproken en die wees
hem erop dat aftreden konsekwent zou zijn.
gezien zijn eerdere opmerkingen. Ook heeft
Hovius zijn twijfel „in gebed voor God ge
bracht
Ondanks deze definitieve stap, worstelt
Hovius nog steeds met zichzelf en met de
SGP. „Die harmoniserende taak, die me op
het lijf is geschreven en die ik als dominee
heb uitgeoefend, had ik ook graag volbracht
binnen de SGP. Ik had alle stromingen graag
bij elkaar gehouden. Maar ik zie dat er een
verharding en een radicalisering is opgetre
den. Dat spitst zich vooral toe op de visie op
de vrouw, maar de wijze waarop men met el
kaar omgaat, is er tegenwoordig ook van
doortrokken. De werkgroep Bouwen, die het
voor vrouwen opnam, werd uitgemaakt voor
recalcitrant, als een groep herrieschoppers.
Dat vind ik geen goede manier van omgaan
met elkaar. Men doet alsof er eerste- en
tweederangs SGP'ers zijn. Op een gegeven
moment wenste het hoofdbestuur niet meer
met leden van de werkgroep te praten. Ik
vrees dat er een proces van vervreemding
met een deel yan de achterban waartoe ik
behoor op gang is gebracht. Het gaat alle
maal zo verkrampt en versmald, dat ik me er
niet meer in kan vinden".
Hovius heeft zich afgevraagd of het proces
dat in de SGP gaande is. een zin kan hebben.
„Ik geloof dat God alles bestuurt. Ik huiver
heel erg, maar het kan een oordeel van God
zijn over onze partij. Ik ben gewoonlijk niet
snel om te zeggen: zie, dit is een straf van
God. Maar het is heel erg, zo'n enorme ver
deeldheid en zo'n diepe crisis in de partij.
Maar er zijn ook mensen die zeggen dat het
een louteringsproces is".
